[zaloguj się]
[pdf]

BACZNOŚĆ (223) sb f

a jasne (w tym 8 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N baczność
G baczności
D baczności
A baczność
I bacznością bacznościami
L baczności

sg N baczność (23). ◊ G baczności (59). ◊ D baczności (5). ◊ A baczność (58). ◊I bacznością (8). ◊ L baczności (69). ◊ pl I bacznościami (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Rozum, mądrość, rozsądek, rozwaga, przytomnośćumysłu; prudentia Mącz, Calag, Cn, consideratio rerum, discretio, discussio, divisio, scientia BartBydg, animus, humanitas, intellectus, intelligentia, perceptio, perspicatia, solertia Mącz, considerantia Calep, discrimen Cn (66):BartBydg 43; A WOdka Bzowego kwiatu ieſt dobra tym ktorzi ſą wnątrz na moczach poruſzeni/ iako na rozumie/ na pamięci/ na bacznoſci/ na mowie FalZioł II 4a, 7b, V 28; ComCrac 18; Iſcieciem ia nie ſtraćił oney ſwey bacżnoſći Bych miał ktorą rzecż ſędzyć w iakiey omylnoſći RejJóz I3; RejKup aa4; BielKom B8; myałby ktho one [dzieci] prozno vcżyć/ zwłaſſcżá yeſſcże wtych młodych lecyech w ktorych nyemáſz żadney bácżnosći GliczKsiąż I5v; Wſzákże to przełożonych roſtropnieyſzey bácznoſći niechay będźie poruczono. GroicPorz dd3, hhv; Iuż tám żadney bácżnośći ni żadney pámięći/ Kiedy we łbie záſzumi RejWiz 30, 41, 138, 155; RejZwierz 54, 55v, 60v, 71v; KwiatKsiąż Cv; Mącz 37a, 105c, 151c, 157b, 188a (9); SienLek 14v, 45; RejPos 227v; HistLan D2; RejZwierc 14v, 268; Strum D2; CzechRozm 237v; ModrzBaz 129v; Calag 212b; ZapKościer 54; ArtKanc M19v; Calep 246b; OstrEpit A2v; RybGęśli C3; Dla Pháryzeuſzow onych (z ktorymi nas nie z bácżnośći ále ze złośći rownaćie) WujNT 97.

baczność w czym (2): iáko możećie wyrozumieć cżytháiąc/ bácżność [prudentiam] moię w poſludze Chryſtuſowey LeopEph 3/4. Cf Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: baczność dobra (3), osobna, roztropna (2), ślachetna, uczciwa, zdrowa; obdarzony bacznościami, odjąć baczność, odstąpić od baczności, polecać, poruczyć baczności, poruczony na baczności, stracić baczność.

Zwrot:»mieć baczność« [szyk zmienny] (2): Przyſzedł máiąc rozum prętek: Mędrzec ochotny w rozumie/ Máiąc bácżność w kożdym ſłowie BierEz E2v; BielKom E5v.
Szeregi: »baczność i dowcipność«: wſzakoż dobra bacznoſć y dowcipnoſć tam bywa. GlabGad N7.

»baczność a mądrość«: Sędźia był by bárzo podeźrzány/ iáko by mu tákie męki zádáwáć roſkázował [...] nie z bácznoſći a z mądroſći : Ale z gniewu á z nienawiſći GroicPorz ii2.

»baczność i rozsądek« (3): CzechRozm xx7; Tedy niewiem z iákim vważánim: z iáką bácżnośćią/ y z iákim rozſądkiem/ piſmo to przećiwko nam przywiodł CzechEp [382], 11.

»baczność a roztropność; roztropność a baczność« (1 : 1): RejWiz 32; á wſſyſtka ich bácżność á roſtropność zniſzcżáłá. LeopPs 106/27.

»rozum (a, albo, i, ni) baczność (miara, rozsądek); baczność i rozum« (10 : 1): Szija krotka á ſubtilna cłowie. też ſubtilnego znamionuie dobrego rozumu y bacżnoſci GlabGad O8v, C3, N2v, N6v, O2v, Pv; według nalepſzey bácznoſći y rozumu mego GroicPorz d2, mm; RejWiz 41; CzechRozm 242; ModrzBaz 70.

2. Wzgląd, uwaga na coś, piecza, staranie, ostrożność, czujność; attentio, cura, respectus Mącz (145): wſzytki rzecży z pilnoſcią ſprawować á z bacżnoſcią. FalZioł V 32, I 70d; GroicPorz y4; Ferri passive Iść bez którey bácznoścy. Mącz 121d, 444b; SienLek 1v, T4v; RejZwierc 153.

baczność ku czemu: nie maiąc bacznoſci/ ku ktoremu ſtadlu ie pan bog ſtworzil SeklKat F2.

baczność na kogo, na co (66): FalZioł V 12v [2 r.], 42v; BielŻyw 20, 35; WróbŻołt A5v, 16/1, 85/6; LibLeg 10/113v, 11/81v, 82; RejPs 193; MurzNT Matth 3 arg; KromRozmIII I8v; GliczKsiąż M7; GroicPorz B4v, f, dd3, hh4v; RejWiz 29, 138; LeopLev 19/15; RejZwierz 114v; BibRadzIob 34/19, Ps 41/2; BielKron 107, 183, 188, 372, 408, 417; KwiatKsiąż L4; Mącz 206c, 388d, 389b, 406c, 444b (8); SienLek 95v, 125, 191; KwiatOpis A3v; Iedno wy też inákſzey chćieycie być bácżnośći/ Ná mą ſtarość HistLan C4v, B, D; RejZwierc 55; BudBib I k. B, 341d marg, 2.Mach 3/34; HistHel B2v; Strum E17v, G4v, P2, Q4v, R2; CzechRozm 28; ModrzBaz 114; SkarŻyw 580; CzechEp 35, 88, 92, 100; BielSjem 31; SarnStat 86. Cf Fraza, Zwroty, Szeregi.

baczność czym: a miey pilną bacżność [attende diligenter] ſluchem twoim: bo chodziſz podwroceniem twoim. LeopEccli 13/16.

baczność w czym (3): SienLek 191; aby wtym co ná ſobie doznał, ná ine bácżność miał. SkarŻyw 580; BielSjem N4v.

W charakterystycznych połączeniach: baczność chrystyjańska, dobra (12), łaskawa, pilna (5), silna, wielka (2).

Fraza: »by była (ma być, musi być) baczność« (5): Wſzákże też tu ma być bácznoſć/ iáko mowią diſcrecya/ ná pilnego Rzeczniká GroicPorz f; RejZwierc 55; Strum E17v; BielSjem 31; SarnStat 86.
Zwroty:»mieć baczność« [szyk zmienny] (69): Przytym miey wielką bacżnoſć na tępanie á ruchanie żyły. FalZioł V 12v, 12v, 42v; bacżnoſć miey na ſię ſamego. Wiedz ſie być ſmiertelnego BielŻyw 20, 15; WróbŻołt A5v, 16/1, 85/6; LibLeg 10/113v, 11/81v, 82; RejPs 193; SeklKat F2; KromRozmIII I8v; GliczKsiąż M7; GroicPorz B4v, dd3, hh4v; RejWiz 29, 138; LeopLev 19/15, Eccli 13/16; RejZwierz 114v; A temu ktory nie ma bácznoſći ná oſoby Kſiążąt/ á rowne ſobie waży ták Bogaczá iák y vbogiego BibRadzIob 34/19, Ps 41/2; BielKron 107, 183, 188, 372, 408, 417; KwiatKsiąż L4; Importunus homo Nieſpokoyny/ Mierżiony człowiek/ ktory nie ma bácznośćy na żądną [!] rzecz. Mącz. 266b, 72d, 151a, 161b, 206c, 228c (12); SienLek 4, 24, 95v, 125, 191 (6); RejPos 227v; KwiatOpis A3v; HistLan D; BudBib I k. B, 341d marg, 2.Mach 3/34; HistHel B2v; A ná to téż miéy báczność/ żebyś kazał żłób robić od cienkiégo kóńcá. Strum G4v, P2, Q4v, R2; Ná co gdy bácżność mieć będzieſz/ tedy łácno mieyſce to zrozumieſz CzechRozm 28v; ModrzBaz 114; SkarŻyw 580; CzechEp 35 cf »baczność i wzgląd«, 88, 92, 100; BielSjem N4v.

»mie(wa)ć na baczności« [szyk zmienny] (57): á temu [Bogu] ſie porucżay/ maiącz zawżdy na bacżnoſci iego cięſzką á niewinną mękę FalZioł V 66, 73v; a to mayą na bacznoſczy dobrey myecz, y otho sye pylnye staracz y okolo thego chodzicz LibLeg 10/70, 11/26; SeklKat T3v, Y2v; BielKom C5v, E5v; LubPs ddv; GroicPorz y4; RejWiz 32, 44v, 77 [2 r.], 81, 129v (10); Kto ſwe cżáſy przypádłe/ miewa ná bácżnosći. RejZwierz 132v, 83v; Mącz 75a, 448a; SarnUzn C3; SienLek 196, 243; RejPos 185v, 228; RejZwierc 55 cf »łaska i baczność«, 83, 100v, 212, 223 (8); Strum E3v, Rv; CzechRozm 7, 9, 48v, 89v, 108 (10); ModrzBaz 35; CzechEp 60, 62, 103, 123; WerKaz 302; WisznTr 15; ArtKanc L11v.

»mieć w baczności« (2): Miéyćie/ proſzę/ w bácznośći dokońcá mé ſpráwy. WyprPl C3v; PaxLiz A2.

Szeregi: »łaska i baczność«: Iuż zły muśi przeſtáć być złym boiąc ſie ſrogośći karánia/ á dobry z miłośći cnoty/ widzącz iż go s tego y miłuią y ná pilney łáſce y bácżnośći máią. RejZwierc55.

»piecza a (i) baczność« (3): iżeby piecżey y bacznośći o rzeczach Boſkich nieomięſzkiwał KwiatKsiąż D2v; RejPos 185v; RejZwierc 100v.

»baczność i wzgląd«: Ná to żadney bácżnośći y względu nie máiąc CzechEp 35.

3. Poważanie, szacunek, cześć; respectus Mącz (12): GliczKsiąż C5, N6; krolową y krolewnę bez bácżnośći ſtanu zá włoſy z wozá zwlecżono BielKron 303; Mącz 151a, 406c.

W charakterystycznych połączeniach: baczność dobra (2), mała, wielka (3).

Zwroty: »by(wa)ć na baczności« (3): RejWiz 15v; Ná wielkiey tám bácżnośći tá ſwięta krolowa/ Spráwiedliwość RejZwierz 242, 253.

»być w baczności«: RejPos 309 cf »powaga a baczność«.

»mieć na baczności« [szyk zmienny] (3): BibRadz 2.Reg 9 arg; Nuż y Hethman y káżdy dzielny cżłowiek iuż cie będzie ná lepſzey bácżnośći miał/ wiedząc tho wżdy ná cię iż tho vmieſz cżego drugi nie vmie. RejZwierc 113, 253.

Szereg: »powaga a baczność«: iákiey mocy ieſt á w iákiey powadze á bácżnośći ieſth v Páná tego ſerce cżłowieká wiernego/ á práwą miłoſcią k niemu zápalonego. RejPos 309.

Synonimy: 1. dowcip, mądrość, ostrorozumność, rozsądek, roztropność, rozum; 2. czujność, dyskrecyja, łaska, piecza, wzgląd; 3. powaga, wzgląd.

Cf BACZENIE, NIEBACZNOŚĆ

ZZie