[zaloguj się]

KROLEWNA (291) sb f

krolewna (290), krolowna (1) PatKaz III.

o pochylone, e oraz a jasne; krolowna z tekstu nie oznaczającego pochyleń.

Fleksja
sg pl du
N królewna królewny królewnie
G królewny królewien
D królewnie królewnóm
A królewnę
I królewną królewnami
L królewnie
V królewno

sg N królewna (86).G królewny (70).D królewnie (25).A królewnę (45).I królewną (21).L królewnie (7).V królewno (20).pl N królewny (8).G królewien (4).D królewnóm (1).I królewnami (2).du N (cum nm) królewnie (2) BielKron 297; StryjKron 452.

stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Córka króla; regia virgo Cn (270): MiechGlab 41; KlerWes Av, A2v; RejPs 68 [2 r.], 68v [2 r.]; Rycerz Krześciáńſki. [...] s Koniá ſwego/ Bije Smoká ſrogiego/ o Krolewnę zacną RejZwierz 113, 78; Krol Węgierſki [...] od płácżu y mowić nie mógł [...] iż ſie iuż s ſwoią corą krolewną rozſtawał BielKron 414v, 28 [6 r.], 221v [2 r.], 238 [4 r.], 238v [3 r.], 303 [3 r.] (41); Mącz 109b; ſzłá krolewná z kośćiołá w ſzátách ze złotem koſztownie przypráwionych HistRzym 8; Ty ktory to ćiáło naydzieſz/ wiedz że krolewná ieſt/ á corká krolá wielkiego HistRzym 16, 5, 7v [2 r.], 8, 8v, 9 (69); StryjWjaz C; PaprPan Ee4v; KochPs 67; Gdy ią kto zwał Krolewną: bárzo iey było niewdzięcżno: [...] płákáłá/ mowiąc: woláłábych ſię byłá w vbogim domie vrodzić/ ábych pokornieyſzą ſługą Bożą być mogłá. SkarŻyw 160, 160, 478 [4 r.], 486; StryjKron 472 [3r.]; KochSz A2v, A4, C2, C2v [2 r.], C3; KochPam 84, 87; vkrolewny na Zamku acz potaiemnie ale było kazanie Luterskie. ActReg 83, 9, 82, 130 [3 r.], 157 [4 r.]; GrochKal 9; GórnTroas 21, 24, 61, 64, 72 [3 r.] (9); PRze zdrowie goſpodarz pije/ Wſtaway gośćiu: á prze czyie? [...] Prze Królewny: inż ia ſtoię KochPij C4; SarnStat 99, 697, 1220 marg.

W połączeniu z imieniem [krolewna + imię (26), imię + krolewna (25)] (51): GlabGad A3; KlerWes A, Av, A2; WyprKr 59, 103; Europá krolewná ſioſtrá Kádmuſowá [...] ſpodobáłá ſie Iupiterowi BielKron 48v, 55v, 58 [2 r.], 60 [3 r.], 303v, 336v (34); HistRzym 6v; PaprPan Ff3; Krolowa czyniąc doſyć obietnicy/ poſłáłá z inſzymi Pány Królewnę Edwigę do Polſki StryjKron 472, 472 [3 r.], 612; GórnTroas 6; SarnStat 601, 1224; KlonKr A4v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [krolewna + przymiotnik [w tym dodatkowo z imieniem własnym (14)] (21), przymiotnik + krolewna [w tym dodatkowo z imieniem własnym (2)] (5)] (26): OpecŻywPrzedm C3; OpecŻywSandP ktv; KlerWes Av; Ku naiaſnieyſzey Kxiężnie Izabelli Krolewnie Polskiey/ na ten cżas Krolowey Węgierskiey y Cżeskiey/ krotka przemowa. RejJóz A2; RejZwierz 49v, aa3v; WyprKr 1, 2v; [Papież] Elżbietę Węgierſką królewnę zá ſwiętą podnioſł. BielKron 183v, 188, 226v, 328v, 371v, L1112v; PaprPan Ddv, Ee3; SkarŻyw 159, 161 żp; A ták oſtáteczne ty dwie Polſkie Krolewnie Lechowego y Piaſtowego potomſtwá [...] były z ſkárbow y z Kroleſtwá dziedzicznego złupione StryjKron 452, 61, 427,452 [2 r.]; LatHar ++1v, ++4, 423.

W formule grzecznościowej: »jej miłość« (27): Wiprawa Krolewni Jei Miłośczi Catarzini Polskiei. WyprKr 1, 2, 2v, 15, 46, 48 (26); ActReg 169.

W porownaniu (2): RejWiz 32v; Leż [lege: łeż] záwżdy chodzi by Gęś oſzemłána/ A prawdá iáko krolewná vbrána. RejZwierc 216.

W charakterystycznych połączeniach: krolewna cna, cnotliwa, miła (3), szlachetna, zacna (4).

W przen (2): Lecż ten náſz Polſki Ierzy/ ſtádá Bucżackiego/ Gromił y gromić będzye/ ſmoká pogáńſkiego. Służąc oney Krolewnie/ Poſpolitey rzecży/ A máiąc zacne ſpráwy/ iey záwżdy ná piecży. RejZwierz 79; [Smok] ná miłą duſzę/ pátrzy krzywym okiem. Toć káżdego krolewná/ á kto w wierney zbroi/ Walcży przy niey w ſtałośći/ Smoká ſie nie boi. RejZwierz 113.
2. Władczyni, królowa (21): panną marya rzeczona kroloua nad krolownamy. PatKaz III 140; BielKron 297; krol [...] rozeſlał posły [...] áby mu pátrzáli pánny ktoraby byłá ku pierwſzey królewnie podobna. Poſlowie [...] wroćili ſie záſie rzekąc krolowi/ że ku pierwſzey krolowey żadney podobney niewidzieli. HistRzym 7.
a. O Matce Boskiej (15): OpecŻyw 6; Bądz pozdrowiona [...] grzeſznych lekárſtwo/ ſwiátá tego Kxiężno y krolewno KrowObr 164v, 168; GrabowSet Sv.
Wyrażenia: »krolewna miłosierdzia« (2): OpecŻyw 190v; Zdrowáś krolewno miłoſierdza/ żywoćie ſlotkośći/ y nádzieio náſzá KrowObr 161v.

»krolewna niebieska« (9): OpecŻyw 10; Weſeli ſię Pan Bog przes wſzyſthki wieki/ iż Krolewnie niebieſkiey/ wſzyſtki ſą rzetzy poddáne. KrowObr 164, 146v, 163v, 164, 166v, 171v, 173v; BielKron 360.

b. O Astarte, bogini pogańskiej (1):
Wyrażenie: »krolewna niebieska« (1): Cięſko karał pan bog zydy Mieczem/ głodem/ y morem/ gdy chwalili krolewnę niebieſką [faciant placentas reginae coeli Vulg Ier 7/18] opuſciwſzi pana boga SeklKat Ev.
Przen:
a) Muza poezji lirycznej, Erato (1): KRólewno lutnie złotéy/ y rymów poćieſznych/ Ochłódo myśli teſznych KochPieś 39.
b) Zwrot pieszczotliwy (1): Do Reiny. KRólewno moiá (wſzák ćię téż ták zową) Iż ſię nie mogę zobopólną mową Vmáwiáć ztobą/ rad y nie rad mulzę Zléćić to piſmu KochFr 101.

Synonim: 2. pani.

Cf [KROLEWICA], [KROLEWNICZKA], KROLOWA

AK