[zaloguj się]

KROLIK (112) sb m

krolik (112), [krulik].

o pochylone.

Fleksja
sg pl
N królik królikowie
G królika królik(o)w
D królikowi królik(o)m
A królika króliki
I króliki(e)m króliki, królikami
L króliku
V króliku

sg N królik (49).G królika (4).D królikowi (9).A królika (3).I króliki(e)m (6).L króliku (1).V króliku (3).pl N królikowie (10).G królik(o)w (8).D królik(o)m (2).A króliki (8).I króliki (5) LibMal (2), RejWiz, BielKron (2), królikami (4) ZapWar (3), WujNT.

stp, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

1. Dem. odkrol”; król małego kraju, książę, możnowładca, urzędnik królewski; regulus Murm, Mącz, Calep, Cn; parvus rex Murm (72): OpecŻyw 42v; Murm 175; MurzNT Iann 4/46, 49; Goski 14; Zá tego też Papieżá [Konstantyna I 708715 r.] dwá krolikowie przyiecháli z Niemiec do Rzymá dla nabożeńſtwá/ támże ſie pokrzćili BielKron 167v; Krol Sárágna mocnie roſkázował/ y miał pod ſwą mocą drugie Kroliki BielKron 443, 126v, 189v, 442, 442v, 443v (12); Regulus, Królik/ Xiążę/ Máłey kráyiny pan. Mącz 349c; Báláák był też ieden krolik z onych krolow [...] poſłał dáry wielkie temu to Báláámowi RejAp 26v; RejPos 242, 242v, 243, 244, 255v (17); PaprPan F2, S, S2; SkarŻyw 211; Calep 906b; nie byli ták wielkimi krolmi/ iáko ſą krolowie dziśieyſzy: ále przynamniey możnemi ludzmi/ krolikámi/ ábo kśiążęty: iácy byli oni śiedm Mędrcowie/ [...] ktore piſmo zowie kśiążęty Perſow/ y Medow. WujNT 8; Y był nieiáki Krolik [regulus] (marg) Dworzánin ábo sługá krolewski, ábo vrzędnik Ceſárski. (–)/ ktorego ſyn chorował w Káphárnaumie. WujNT Ioann 4/46, Ioann 4/49; KmitaSpit C4v.

krolik czyj [w tym: G sb i pron (5), ai (9)] (14): od Krołiká onego wyſpu byli cżeſthowáni [Magiellanus z Hiszpany] według ich obycżáiá BielKron 446, 129, 312, 443, 452. Cf W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej.

W połączeniu z imieniem [krolik + imię (2), imię + krolik (2)] (4): vtráćili Rzymiánie pirwſzą walkę [z Kartagińskimi]/ ná ktorey ich krolik M. Attylius był poiman. BielKron 129, 233v, 312, Kkkk2.

W połączeniu z przymiotnikiern od nazwy miejscowej [krolik + przymiotnik (8), przymiotnik + krolik (1)] (9): BielKron 11v [2 r.], 235, 312, 339, 442v; do onego hárdego á nie práwie dowiernego Krolika Kápernáyſkiego wniść [Jezus] niechciał RejPos 255v; BiałKaz C4; poſłowie od Egipſkich Beglerbekow/ y Afrikanſkich Krolikow [...] v Amurata Zelimowicza Ceſarzá Tureckiego [...] byli StryjKron 11.

Szereg: »krolik albo urzędnik« (1): ná kſięſiwo [!] go [syna swego] Vrbinátſkie przełożył/ złożywſzy pirwſze kroliki álbo vrzędniki/ ktorych iego przodkowie ná páńſtwiech Papieſkich nádzyáłáli BielKron 189v.

Pogard. (2): GIeraldus Hetman zacny kiedy był w niewoli/ Groźił temuż Krolowi gdyby mi powoli/ Nie dałćibym kroliku nád ſobą przewodzić PaprPan Gg3v, Sv.

Przen: O chrześcijaninie (2): O moy miły Kroliku káżdy ty Krześćiáńſki cżłowiecże/ ktoryś ieſt Krolikiem nád duſzą y nád ciáłem ſwoim/ y nád porucżonym ſzáfárſtwem tobie do cżáſu/ od Páná twego porucżonym RejPos 245.
a. Demagog, warchoł (6): A o ty kroliki nie trudno/ ktorzy iádowitemi ięzykámi myśli ſwe zákryte wykonywáiąc/ poburzą proſtaki/ y od nich ná ſeymách mowią/ y czynią co chcą SkarKazSej 695a, 694b [3 r.], 695a, b.
2. Oryctolagus cuniculus (L.) (Rost.); ssak z rodziny zającowatych (Leporidae); zwierzę dzikie lub udomowione; cuniculus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; dasypus Mącz, Calep, Cn; lepus Mącz (33): Murm 40; Mymer1 26v; BartBydg 38b; KRolik ieſt zwierzę zaiączowi podobne/ iedno iże mnieyſze/ á w ziemnych iamach ſie (chowa po polu) FalZioł IV 9b, +7, IV 9b; RejWiz 24v; RejZwierz 118v, 120v [2 r.]; Krolikow tám náwięcey w Szkociey/ bydłá/ owiec ſtádá wielkie. BielKron 277v, 36v, 441v, 443; Dasypus, Latine lepus, Záyąc/ álbo królik/ też to co ma włocháte nogi. Mącz 78a, 72b; SienLek 243v, X2v; krolik acż przeżuwa/ ále kopytá niedzieli/ niecżyſty ieſt wam. BudBib Lev 11/5; Sárnom górá mieſzkánié/ ſkáłá królikowi [petra hospitium leporibus (marg) refugium cuniculis (‒) PolAnt Ps 104/18]. KochPs 155; Calep 277b, 288a, [587]a, 1131b; miaſto krolikowie W Hiſzpániey ſtraćili/ w Teſáley kretowie. KmitaSpit A3v.

W porównaniu (1): Drudzy w lochách mieſzkáią iáko krolikowie KmitaSpit A3.

Zestawienie: »krolik domowy« (1): Są też krolikowie domowi tegoſz przyrodzenia/ ale cżarni albo pſthrzy barzo mnożni FalZioł IV 9c.
Przen: Futro z królika [pl] (6): Iakom ya nyewssial [..,] supky sukna Czervonego leczkiego [!] podbitey Crolykamy ZapWar 1542 nr 2556, 1528 nr 2396, 1536 nr 2488; Suknya lunſka dzika kithlicza ploczienna zoplieczkiem karaſzowym kroliky podbitha LibMal 1553/179v, 1550/154v, 1553/179v; [schubkam [...] cum cuniculis alias z kruliky subductam CracArtific 1539/973].

W charakterystycznych połączeniach: kroliki podbity (4), podszyty.

3. zool. Regulus regulus (L.) (Rost.) mysikrólik, ptak z rodziny mysikrólików (Regulidae) lub Troglodytes troglodytes (L.), strzyżyk wole oczko z rodziny strzyżyków (Troglodytidae); oba należą do najmniejszych ptaków europejskich; regulus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; regalidus Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; trochilus Murm, BartBydg, Mącz, Cn; senator, avicula BartBydg; rex avium Cn (7): Regulus. eyn kuniglin Krolyk. Regaliolus idem Trochilus idem Murm 88; Mymer1 25v; Regulus, regaliolus, trochilus, avicula, crolyk, strzezik BartBydg 130b; Trochilus. Máły ptaſzek. Alius regulus, Królik. Mącz 466b, 349d [2 r.]; Calep 905b.

Synonimy: 1. dworzanin, książę, urzędnik; 2. kunik, kunka; 3. strzeżyk.

Cf KROLEWIC, KROLEWSKI, PODKROLIK

AK