[zaloguj się]
[pdf]

RACHOWAĆ SIĘ (14) vb impf

sie (10), się (4).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
inf rachować się
indicativus
praes
sg pl
3 rachuje się rachują się
praet
sg
3 f rachowała się
fut
sg
3 m będzie się rachowåł
imperativus
pl
2 rachujcie się

inf rachować się (7). ◊ praes 3 sg rachuje się (3). ◊ 3 pl rachują się (1). ◊ [praet 3 sg f rachowała się.] ◊ fut 3 sg m będzie się rachowåł (2). ◊ [imp 2 pl rachujcie się.] ◊ part praes act rachując się (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. rachować.

I. W funkcji zwrotnej (13):
1. Rozliczać się, dokonywać obrachunku; calculum ponere, disputare a. putare, a. supputare rationem Mącz, Cn; reposcere rationem, conferre rationes Calag, Cn; inire a. scribere rationem Calag; ad calculos revocare a. vocare, dispungere rationes Cn [w tym: z kim, z czym (10)] (12): kxiąć ſię ieſcze groſſa koledy vpomyna á czo vſkodził vbogiego człowieka niewſpomina/ y dla tego groſza do ſacramentu go niedopuſci abi krwawimy łzamy plakał tedy mu go nie odpuſczy: przed wielką noczą będzie ſię znym rachował y oſwięto pietrze przipominał. SeklKat Z2v; Supputatur ratio cum argentario, Ráchuye ſie s myncarzem Mącz 347a, 31c; RejZwierc 39; Calag 389b; [kmiotkowie] máią ſie z ſobą záwſze w Sobotę ráchowáć/ áby Pánu we dniach robotnych ſzkodá nie byłá GostGosp 10.
Przen (6): Mącz 333a, b; Rácżey ſie s cnotą rácż dobrze ráchowáć. Wſzák żadna ſzkodá ſtąd cie nie nádeydzie/ Ieſli pożytek iákowy nie prziydzie. Phil S6; Wſzedſzy do Sákryſtyey/ ráchuie ſię z onem Co nań prośił/ nowego Kośćiołá Pátronem. Odpuść mi święty miły KlonWor 49.
a) Oceniać swoje lub czyjeś postępowanie (2):

rachować się z kim (2): Nié vmié [Bóg]/ nie zwykł ſye on wiecznie fráſowáć/ Ani do końcá ſwoiéy ſrogośći chowáć: Nie wedle ſpraw przećiwko nam poſtępuie/ Ani ſye z námi wedle zaſług ráchuie. KochPs 153. Cf »rachować się z sobą«.

Zwroty: [»przed Bogiem się rachować«: „A gdy mij wczas odprawisz, toż będzie i tobie”, tak się Pan rozkazuje przed Bogiem rachować, choćby kto wszytko spełnił, nie ma tryumfować OtwinPis 138.]

»rachować się z sobą« (1): Bogów przedśię tych nieczćiſz/ co ſą páná twego. [...] Mędrſzyś dawno niżli pan/ wedle ſmyſłu twego. [...] (–) Vpominam y proſzę/ trochę lżéy/ pánowie. (–) Nic złego nie mówimy/ ſkromniſmy w ſwéy mowie. (–) Iam ná to nie zárobił/ ráchuiąc ſie z ſobą. GosłCast 17.

[»z summieniem się rachować« = considerare a. recognoscere a. respicere vitam suam, inquirere in se, introspicere in mentem suam, remetiri dicta et facta sua Cn: Z ſummieniem ſię w káżdy dźień dwá kroć ráchowáłá GrochPlankty B2.]

[Szereg: »rachować a szacować się«: Ráchuycieſz á ſzácuycie ſie też y wy bez obmowek prożnych/ vźrzycie iáko wiele błędow macie/ ktore Pánie Boże day wam wſzelkiemu oglądáć GilPos 187v.]
b) [Stawiać się na równi, porównując się z kimś [z kim]:
Zwrot: »rachować się z Bogiem«: (marg) Iob. 9 (–) Vere ſcio quod ita ſit, quod non iuſtificetur omnis homo comparatus Deo. To ieſt: Prawdźiwie to wiem/ y ták ieſt: że żaden cżłowiek/ przydźieli ſię ráchowáć z Bogiem/ vſpráwiedliwion być nie może. ArtTanat 90.]
2. Rozważać, obliczać swoje możliwości (1): Ten człowiek począł budowáć/ á nie mógł dokónáć. Co prawdźiwie o wſzytkich Kácérzoch mówióno być może/ którzy nigdy ſye nie ráchuią przed tym/ á niżeli fundámentá rozlicznym wieżam ſwym kácérſkim zákłádáią: ále pychą/ zazdrośćią/ łákomſtwem/ zápaleni/ piérzchliwie zákłádáią fundámentá kácérſtwóm ſwym OrzQuin I3v.
II. W funkcji biernej: Być liczonym, rachowanym [u kogo] (1): Alić on pożytek ktory pánu gruntow ráchowáno ná wypráwę/ znowu ſię będźie ráchował v ſługi/ v kupcá/ v rzemieśniká etc. GrabPospR L3v.

Formacje współrdzenne cf RACHOWAĆ.

Synonim: I.1. liczyć się.

JR