[zaloguj się]
[pdf]

LATOROŚL (188) sb f

latorośl (186), latorośla a. latorośl WisznTr (2).

-ſ- (117), -ś- (50), -s- (13), -ſz-, -sz- (8).

a oraz oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N latorośl latorośli, latorośle
G latorośli, latorośle latorośli
D latorośli latoroślåm
A latorośl, latoroślą latorośli, latorośle
I latoroślą latoroślami, latoroślmi
L latorośli
inne sg a. pl G - latorośli

sg N latorośl (54). ◊ G latorośli (8), latorośle (1) WisznTr. ◊ D latorośli (2). ◊ A latorośl (7), latoroślą (1) WisznTr. ◊ I latoroślą (13). ◊ L latorośli (3). ◊ pl N latorośli (25), latorośle (8); -e KrowObr (4), RejAp; -i : -e RejPos (3:3). ◊ G latorośli (22). ◊ D latoroślåm (4). ◊ A latorośli (24), latorośle (9); -i WróbŻołt, RejPs, Mącz (4), SienLek (2), RejPosWstaw, BudBib (2), KochPs, Calep (7), WujNT; -e FalZioł, ArtKanc, SarnStat; -i : -e RejPos (4:6); ~ -e (1), -(e) (8). ◊ I latoroślami (5), latoroślmi (1); -ami : -mi FalZioł (1:1); ~ -ami (4), -(a)mi (1). ◊ sg a. pl G latorośli (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Młody pęd rośliny, jednoroczna gałązka, także młoda roślina; surculus Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; planta Mącz, Calep, Cn; sarmentum BartBydg, Mącz; flagellum, insitum, malleolus, palmes Mącz, Calep; semen Mącz, Cn; germen Calag, Cn; tradux Calep, Cn; frons, ramus, surcus, truncus BartBydg; pampinus, pullus Mącz; gemma Calag; clavicula, pullulus, transilis Calep; calamus, festuca, mergus, salix, stirps, virga, vitis, viviradix Cn (188): Mymer1 21; HistJóz A4 [2 r.]; BartBydg 61, 137; [gruszczyca] latoroſl ma długą barzo/ po ziemi ſię pnie/ á około latoroſli kwiatek białawy FalZioł I 114a, I 62b [2 r.], III 20b [2 r.], IV 9b, V 92; MurzNT 166 marg; RejZwierz 87v; Pan Bog vcżynił niebo y ziemię. Y wſzyſtkę látorośł [omne virgultum] polną przed tym niż byłá ná źiemi BibRadz Gen 2/5; Sagitta, Strzałá. Item novissima surculi pars, Wirſchołek ſzoſzyku ná latorośli. Mącz 264b; Seminarium, Mieſce do młodych ſzczepów/ ſzczepienia/ które potim ná ynſze mieſca gdy yuż odroſtą przeſadzáyą/ ſzczepnik latorośli. Mącz 381c, 14b, 42b, 50b, 129c, 133b (13); Tákże y w drzewiech widźiemy/ że wiele látorośli do gáłęźi/ wiele gáłęźi do pniá/ wiele pniów do korzeniá iednego ſą przywiązánych/ áby ſie ták wſzyſtkie ſtowárzyſzyły WujJud 123v; RejPosWstaw [1102]; BudBib Iob 14/8, Ez 15/2, Dan 4/14[12]; Wicher ſie popráwiwſzy/ látoroſlą złomił: Szcżupły pręt látoroſle ná doł ſie vkłonił. WisznTr 12; ArtKanc E6v; Stibadium ‒ Siedzenie albo loze z latoroſli rozmaitich vczinione. Calep 1005b, 6b, 213b, 421b, 436b, 811b (17); WujNT 196 [2 r.].

latorośl czego (2): Palmes, sarmentum vitis et aliorum [!] arborum, Winny ſoſzyk y ynſzych drzew látorośl. Mącz [274]b; Calep 631b.

latorośl od czego (1): Traduces, qui et rumpi dicuntur, sunt brachia vitium, quibus illae ex arboribus in arboribus traducuntur, et sibi mutuo connectuntur ‒ Odrosłe latoroſli młode ozd [!] winnaktore [!] przegiętę wgrubi, korzen puſcziwſzi rodzą. Calep 1076b.

W porównaniach (13): Zoná iego będzie podobna ku winney máćicy ktora po domu iego roſćiągnie látoroſly ſwoie/ a ſynowie iego iako nowe ſſczepienie oliwne około ſtołu iego RejPs 195v, 213; MurzNT Ioann 15/4; Dziatki twoie iáko látoroſle około ſtołu twego KrowObr 149v, 222, 231; RejPos 85, 146v, 240; RejPosWiecz2 93; KuczbKat 140; [słowko] Necer/ ktore kwiatek ábo młodą roſzcżkę znácży/ á Prorocy poſpolićie kwiatkowi ábo látoroſli Meſyaſzá przypodobywáli CzechRozm 144v; WujNT Ioann 15/4.

W charakterystycznych połączeniach: latorośl lipowa, mała, młoda (2), nieużyteczna, odrosła, szkodliwa, wschodząca, wyrastająca; latorośl puszcza się, roście, wyrasta; latorośl dawający, noszący, obcinać, obrzezować (2), odsiekać, rodzący (2), wyciąć, (wy)puszczać (2), złomić; latorośli odłamanie, odrzezanie.

Zwrot:»latorośl szczepić; latorośl do szczepienia, ku szczepieniu, szczepowa, ktorą szczepimy« (1;3:2:1:1): Semina deponere, Latorośli ſzczepić álbo młode drzewká wſádzáć przeſádzáć. Mącz 381b, 302d, 387a, b; Surculus – Latoroſl do ſzczepienią. Calep 1036a, 205a [2 r.], 542a.
Wyrażenia: »latorośl oliwna« [szyk 2:1] (3): Zoná twoiá iáko máćicá płodna/ węgłow domu twego/ dziatki twoie iáko latoroſle oliwne około ſtołu twego. KrowObr 222, 231; RejPos 146v.

»palmowa latorośl« (1): á iáko pálmowa latoroſl/ [...] zákwitnieſz przed oblicżnoſcią iego RejPos 240.

Zestawienie: »latorośl winna« = Vitis vinifera L.; pampinus, sarmentum a. soboles vitis, vitis Cn [szyk 8:3] (11): FalZioł I 156a; Pampinarium, Látorośl winna króm grón. Mącz [274]d, 7d, [274]d, 436c; Wárzyć theż látorośli winne świeże SienLek 61v, 63; Cantherius – Podpora winnich latoroſzly, tyka winną. Calep 159b, 205a, [748]b [2 r.].
Szeregi: »gałąź albo latorośl« (1): á ieſli tylko gáłęźi álbo látorośle máłé wytnie [si... propagines vel plantas minutas exciderit JanStat 1112]/ ośm groſzy [...] ma zápłáćić. SarnStat 668.

»latorośl i (abo) kwiat(ek)« (2): a nacżyiey by ſie láſce pokázala latoroſl ij kwiat/ ten ieſt doſtoien/ aby iemu dziewitza Maria dána byla ku manżelſtwu. OpecŻyw 4; CzechRozm 144v.

»odnożka a latorośl« (1): Surculosus, Pełny odnożek á látorośli. Mącz 435c.

»latorośl, (albo) pączek« (2): Oculatio, Odłamánie/ álbo odrzezánie zbytnych látoroſli álbo pączków ná winnicách. Mącz 259c; Calag 460a.

»rożdżka, latorośl« (2): BartBydg 154b; expullulo, Puſzczam róſzczki/ látorosli/ podraſtam wzgorę. Mącz 330d.

»soszyk, (i, albo) latorośl« [szyk 8:1] (9): Pampinus. Winna roſzczká/ ſoſzik álbo s látoroſl [!] liściem. Mącz [274]d; Surcularius, Ku látoroślam á ſoſzikóm rocznym należący. Mącz 435c, 205b, [274]b, 381b, 387b, 435c [3 r.].

W przen (5): a tak ſyn boży/ ktory ieſt iako kwiat nad ſlońce iaſnieyſſy/ [...] zakwitnąwſſy na latoroſli niſkié/ to ieſt w żiwocie panny pokorné/ wyſſedl przez ſwé ſwięte narodzenié z Marie rozdzki panienſkié cżyſtoſci OpecŻyw 15; Obácżże thy ieſliżeś nie ieſt iáko pięknym drzewem ſtworzon od Páná twoiego/ [...] á oto nieſláchetni robacy/ grzech á cżárt vſtáwicżnie gryzą látoroſli twoie RejPos 204v; thák iż y ſłuch iego oná napotrzebnieyſza látoroſl iego/ ku wydániu owocow s ſiebie [...]/ iuż mu był zbutwiał á ſpruchniał RejPos 205, 205, 207.
Przen (79):
a) O potomku, potomstwie (19): RejPs 120v; Siać będę á inſzy niech ie/ y látoroſli [germina (marg) filii mei ( –)] moie niech będą wykorzenione. BudBib Iob 31/8; ArtKanc 117.

latorośl z czego (2): BibRadz Dan 11/7; Y Iſáiaſz; zowiąc Márią pánnę/ látoroślą z korzeniá Ieſſego/ oycá Dawidowego. WujNT 4.

W porównaniu (1): A przetoż iáko płomień ogniowy trawi śćierń/ á płomień zżyra mierzwę/ ták korzeń ich ſtánie ſię iáko prochno/ á látorośl [cicut... gemma (marg) robustis (–)] ich zniſzczeie iáko proch/ abowiem odrzućili zakon Páná zaſtępow BibRadz Is 5/24.

Szeregi: »latorośl a gałązka« (1): Rozſzerzyła ta winnicza látoroſli ſwe aż do morza/ á iey gałąski az do rzeki. WróbŻołt 79/12.

»rozga a (albo) latorośl« (2): Tá rozgá álbo látoroſl był Ptolomeus Euergetes brat Bernice [!] ktory walczył z Seleukuſem Kállinikiem BibRadz I 453d marg; Rozwiódłeś iéy [winnicy przeniesionej z Egiptu] płodné rózgi do morzá ſámego/ á iéy piękné látorośli do brodu wielkiego. KochPs 121.

α) O Chrystusie (10): MurzNT Luc 1/78; Y ſtánie ſię dniá onego iż látoroſli Ieſe która ſtanie zá chorągiew w narodźiech/ pogáni ſzukáć będą BibRadz Is 11/9; Dla wnętrznośći miłośierdzia Boga náſzego/ ktorymi náwiedźił nas Látoroſl z wyſokośći [in quibus visitavit nos oriens exalto]. BibRadz Luc 1/74 [78]; kędy prorocy názywáią Kryſtuſá látoroſlą niebieſką BibRadz II 32b marg; RejPos 271v; Oto dni idą mowi Iehowáh/ á wzbudzę Dawidowi látorośl ſpráwiedliwą CzechEp 298; NiemObr 103; Weſzłá piękna látorośl/ z korzeniá Ieſſego GrabowSet F3.

W charakterystycznych połączeniach: latorośl Jesse, niebieska, piękna, sprawiedliwa, święta, z wysokości (2); latorośl wyroście (weszła) z korzenia Izajego (Jessego) (3).

Szereg:»rozga (a. rożdżka) a latorośl« (2): RejPos 271v; Y wynidźie rozgá ze pniá Izáiego/ á látorośl z korzenia iego wyrośćie CzechEp 298 [przekład tego samego tekstu].
b) O wiernych (46): Ieſliby kto niemięſzkáł wemnie/ ieſtći precz wyrzucon iako latorośl [sicut palmes]/ i vſzechł MurzNT Ioann 15/6, loann 15/2, 5; KrowObr Av, 59v; BibRadz Sap 4/3; Co ieſt winnicá Páńſká/ y co ſą látoroſli wierne iego/ y iáka im zapłátá ieſt zgothowaná RejPos 58v marg; Y iákie zapłáty záwżdy wiernym robotnikom ſwoim á wiernym látoroſlam ſwoim obiecowáć racży. RejPos 59v; á vcżyni [człowiek] s ſiebie wdzięcżną látoroſl Pánu ſwemu RejPos 60v, 58v marg, 59v [5 r.], 60 [2 r.], 61 [5 r.], 61v, 62, 89v; RejPosWiecz2 93 [2 r.]; WujJud 100; BudBib Is 14/19; ArtKanc P5; WujNT Ioann 15 arg, 2, 5, 6; iákoż P. Bog tey pożycżáney [...] látorośli [sekty aryjanów] wykorzenić nie ma PowodPr 30.

latorośl czego (3): á thoć było od pocżątku ſwiátá właſne vſzcżepienie iego/ ty látoroſli narodu cżłowiecżego RejPos 60; A thák nic nie mieſzkay á kwaṕ ſie do tey winnice Páná ſwoiego/ á ſtáray ſie ábyś ſie sſtał wdzięcżną látoroſlą błogoſłáwionego ſzcżepu tego RejPos 61v; KołakSzczęśl C4v.

latorośl od czego (1): Iż kſiążę tego ſwiátá związáno ieſt/ á we mnie iuż nic nie ma/ to ieſt y w wiernych moich/ gdyż oni ſą cżłonkowie á láthoroſle od tey winney máćice ſwiętey iego RejAp 166.

W połączeniach szeregowych (2): Y iákiey theż záſię żáłośći vżywa/ gdyby zá ták pilnym ſtárániem iego iemu ſie w niey iáki głog/ ábo iákie płone wino/ ábo iákie niepłodne á niepotrzebne látoroſle/ vmnożyć miáły. RejPos 59v, 61v.

W charakterystycznych połączeniach: latorośl błogosławiona (2), cudzołożna, mierziona, niepłodna (2), niepotrzebna (6), nieszczęsna, płodna, płona (2), pożyczana, sucha (2), wdzięczna (4), wierna (3), zielona, zła (3).

Szeregi: »członek i (a) latorośl« (2): RejAp 166; Adámá nowego Stawamy ſię cżłonkámi/ y látoroślámi Tey máćice/ iuż łáſki nie gniewu ſynámi. KołakSzczęśl C4v.

»gałązka a latorośl« (1): Ale iż nas ten iedyny ſynacżek zowie gáłąſkámi á látoroſlámi ſwemi/ ktorzychmy poſzli z oney ſwiętey winney máćice/ ktorą ſie on ſam miánowáć racży/ á zowie nas cżłonki ciáłá ſwego. RejPos 172.

»rożdżka abo latorośl« (1): Pámiętayże też/ iákąmeś roſzcżką ábo látoroſlą/ y iákie maſz kwiatki podawáć s ſiebie/ gdyżeś ieſt wſzcżepion w Kriſtuſá Páná ſwego/ gdiż on ciebie ſam ták przezywáć racży. RejPos 173.

»szczep a latorośl« (1): A coż rozumieſz iákie then ſzcżep á tá látoroſl powinná kwiátki s ſiebie podawáć RejPos 172.

»latorośl a wino« [szyk 1:1] (2): A iáko też záſię płonemu winu á niepotrzebnym látoroſlam ſrodze groźić racży. RejPos 59v, 61v.

c) O dobrych uczynkach i cnotach chrześcijańskich (12): A thákież y thy iedno ſtale trway Pánu ſwoiemu/ á dzierz mocno wiárę ſwą poſlubioną iemu/ á podaway kędy możeſz s tey ſwey látoroſli wdzięcżne groná ſwey cnotliwey powinnośći iemu RejPos 61; iáko ſie on chce roſſędzić s płoną winnicą ſwoią/ kthora miáſto przyiemnych gron iemu wypuśćiłá s ſiebie płone wino á ćirnie z látoroſli ſwoich RejPos 61, 58v, 59v, 60 [2 r.], 60v, 281v.

latorośl czego (1): A ktoregoż kolwiek cżáſu obacży ſie/ á przyſtánie do they ſwięthey winnice iego/ á puśći s ſiebie látoroſli cnotliwey powinnośći ſwoiey ku cżći Bogu Oycu iego RejPos 60.

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem pátrzay gdy iuż ten korzeń á tę máćicę wſzcżepiſz w ſerce ſwoie/ tho ieſt/ to miłoſierdzie á thę ſzcżyrość vmyſłu twego z mocną wiárą ſwoią/ iużći ſie wſzytki ine látoroſli á wdzięcżne kwiatki y owoce mogą z niey rozmnożyć ku pocżćiwośći temu Pánu. RejPos 172v.

W charakterystycznych połączeniach: latorośl wdzięczna, wierna (3).

Szeregi: »latorośl a grono« (1): A iżby przeſtrzegáli á vcżyli/ iákoby oni wierni robotnicy winnice oney/ mieli ſzcżepić á rozmnażáć ony wierne látoroſle á wdzięcżne groná ſtałośći ſwey podawáć z nich Pánu ſwoiemu. RejPos 60v.

»latorośl a owoc« (1): A ktorzyby wiernie przyſtáli do niego/ á wyrośćili s tey máćice á s tego ſzcżepu wierne láthoroſle á wierny owoc Bogu Oycu ſwemu/ ku cżći á ku chwale iego RejPos 60. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

d) O rozkrzewianiu się zła (2):
Szereg: »liście a latorośl« (2): áby nie miał być zniſzcżon á zátłumion/ gdiż ták ſzyroko ná wſzytek ſwiát roſciągnął nád nim liſcie ſwoie á látoroſli ſwoie. RejPos 54, 54v.

Synonimy: gałąź, pręt, rozga, rożdżka, soszyk, szczep.

Cf LATOROŚĆ

KN