[zaloguj się]
[pdf]

RACZYĆ (8391) vb impf i może pf

impf w znacz. 1. i 3., w znacz. 2. niektóre użycia mogą być interpretowane jako pf.

W inf -å- (1) HistRzym, -a- (1) GórnDworz; w formach imp: -a- (1435), -å- (29); -å- BielKron (2), KwiatOpis (2), CzechEpPOrz, KmitaSpit; -a- : -å- BierEz (1:4), KrowObr (18:4), HistRzym (8:1), RejPos (126:2), MWilkHist (3:1), ArtKanc (224:6), GrabowSet (48:1), SiebRozmyśl (33:4); w pozostałych formach: -å- (5233), -a- (58); -å- : -a- BierEz (5:3), OpecŻyw (48:6), ForCnR (7:1), MurzHist (10:6), MurzNT (3:2), MurzNTSekl (1:1), KrowObr (27:1), RejZwierz (7:1), BibRadz (29:2), BielKron (58:4), Prot (2:1), RejPos (2492:18), BiałKat (37:1), SkarJedn (26:3), SkarŻyw (57:3), ReszHoz (1:2), KochFrag (2:1), LatHar (167:1), CzahTr (21:1).

Fleksja
inf råczyć
indicativus
praes
sg pl
1 råczę råczymy
2 råczysz råczycie
3 råczy råczą
praet
sg pl
1 m -m råczył m pers -smy råczyli
2 m råczyłeś, -eś, -ś råczył, -ś råcz(e)ł m pers råczyliście, -ście råczyli, -ście råcz(e)li
f -ś råczyła m an
3 m råczył, råcz(e)ł, jest råczył, råczył jest m pers råczyli
f råczyła m an
n råczyło subst råczyły
plusq
sg
2 m -ś był råczył
3 m był råczył, råczył był
fut
sg pl
1 m będę råczył m pers
2 m będziesz råczył, będziesz råcz(e)ł m pers będziecie råczyć, będziecie råczyli, będziecie råcz(e)li
f będziesz råczyła, będziesz råczyć m an
3 m będzie råczył, będzie råcz(e)ł, råczyć będzie m pers będą råczyli, będą råczyć
f będzie råczyła, będzie råcz(e)ła m an
n będzie råczyło, będzie råczyć subst
imperativus
sg pl
2 racz, raczy raczcie
3 niech råczy niech råczą
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy råczyli, by råczylismy
2 m byś råczył, by råczył, byś råcz(e)ł, -eś by råczył, by råczyłeś m pers råczylibyście, byście råczyli, byście råcz(e)li, by råczyli
f byś råczyła m an
3 m råczyłby, by råczył, by råcz(e)ł, dåjże råczył m pers by råczyli
f by råczyła m an
con praet
sg
2 m byś był råczył
3 m by był råczył
impersonalis
praet råcz(o)no
participia
part praes act råcząc

inf råczyć (2). ◊ praes 1 sg råczę (2). ◊ 2 sg råczysz (359). ◊ 3 sg råczy (1770). ◊ 1 pl råczymy (2). ◊ 2 pl råczycie (22). ◊ 3 pl råczą (16). ◊ praet 1 sg m -m råczył (2). ◊ 2 sg m råczyłeś, -eś, -ś råczył (419), -ś råcz(e)ł ActReg (3). f -ś råczyła (1). ◊ 3 sg m råczył (2517), råcz(e)ł (26), jest råczył (5), råczył jest (2); råcz(e)ł ZapKościer (4), PaprUp (5); råczył : råcz(e)ł: jest råczył: råczył jest LibLeg (79:1:4:1), ConPiotr (1:1), KrowObr (19:–:–:1), RejAp (113:–:1), KarnNap (7:1), ActReg (7:14). f råczyła (15). n råczyło (7). ◊ 1 pl m pers -smy råczyli (1). ◊ 2 pl m pers råczyliście, -ście råczyli (17), -ście råcz(e)li (1) ActReg. ◊ 3 pl m pers råczyli (12). subst råczyły (2). ◊ plusq 2 sg m -ś był råczył (10). ◊ 3 sg m był råczył (83), råczył był (10); råczył był ZapWar; był råczył : råczył był LibLeg (4:5), RejWiz (2:1), RejPos (60:3). ◊ fut 1 sg m będę råczył (1). ◊ 2 sg m będziesz råczył (89), będziesz råcz(e)ł (8); będziesz råczył : będziesz råcz(e)ł ActReg (2:8). f będziesz råczyła (3) March1, HistAlHUng, GrabowSet, będziesz råczyć (1) RejJóz. ◊ 3 sg m będzie råczył (220), będzie råcz(e)ł (1), råczyć będzie (1) HistRzym; będzie råczył : będzie råcz(e)ł LibLeg (53:1). f będzie råczyła (2), będzie råcz(e)ła (1) LibLeg (2:1). n będzie råczyło (1) RejPos, będzie råczyć (1) RejJóz. ◊ 2 pl m pers będziecie råczyć (4) RejKup, Diar, DiarDop (2), będziecie råczyli (3) Mącz, BiałKaz (2), będziecie råcz(e)li (1) PaprUp. ◊ 3 pl m pers będą råczyli (1) MycPrz, będą råczyć (1) Diar. ◊ imp 2 sg racz (1695), raczy (247); raczy ForCnR (2), PatKaz I, PatKaz II (5), FalZioł, GlabGad, WróbŻołtGlab, SkarŻywBog, CzechEpPOrz, KochFr (2); racz : raczy LibLeg (13:2), BierRaj (7:4), PowUrb (3:3), BierEz (5:5), OpecŻyw (47:35), TarDuch (5:5), WróbŻołt (43:85), RejPs (176:14), RejJóz (9:3), RejKup (16:4), LubPs (245:1), SeklPieś (1:2), RejWiz (5:1), RejFig (2:1), BielKron (4:2), RejPos (128:15), RejZwierc (8:3), ArtKanc (206:24), SiebRozmyśl (17:20); ~ racz (1312), råcz (18), r(a)cz (365); råcz KwiatOpis (2), KmitaSpit (1); racz : råcz KrowObr (18:4), RejPos (126:2), MWilkHist (3:1), ArtKanc (200:6), GrabowSet (48:1), SiebRozmyśl (16:1); ~ raczy (103), råczy (9), r(a)czy (131); råczy BierEz (3), BielKron (2), CzechEpPOrz; raczy : råczy SiebRozmyśl (17:3). ◊ 3 sg niech råczy (7). ◊ 2 pl raczcie (35); -a- (21), -(a)- (14). ◊ 3 pl niech råczą (1). ◊ con 2 sg m byś råczył (154), by råczył (35), byś råcz(e)ł (10), -eś by råczył (1), by råczyłeś (1); by råczył BierRaj (2), OpecŻyw (2), ForCnR, TarDuch, WróbŻołt (3); byś råczył: by råczył : byś råcz(e)ł : -eś by råczył : by råczyłeś RejPs (6:22:–:1), SeklKat (2:1), KrowObr (4:–:–:–:1), OrzList (3:1), SkarJedn (1:1), ActReg (7:–:10), LatHar (40:1).f byś råczyła (3). ◊ 3 sg m råczyłby, by råczył (468), by råcz(e)ł (17), dåjże råczył (1); by råcz(e)ł ZapKościer (3), PaprUp; by råczył: by råcz(e)ł : dåjże råczył LibLeg (67:4), RejJóz (1:–:1), ActReg (1:9). f by råczyła (8). ◊ 1 pl m pers bysmy råczyli (2), by råczylismy (1) SarnStat (2:1). ◊ 2 pl m pers råczylibyście, byście råczyli (23), byście råcz(e)li (2), by råczyli (1); byście råcz(e)li ActReg; byście råczyli : byście råcz(e)li : by råczyli ZapWar (1:–:1), Diar (5:1). ◊ 3 pl m pers by råczyli (22). ◊ con praet 2 sg m byś był råczył (1). ◊ 3 sg m by był råczył (8). ◊ impers praet råcz(o)no (2). ◊ part praes act råcząc (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Chcieć; velle Vulg, Cn (262): ForCnR D2; (nagł) Do prziiacielá. (–) Iż tedy ná mym zdániu ty przeſtáć nieraczyſz/ Przeſtánę ia ná twoim: owa ſię obaczyſz. KochFr 75.

raczyć czego po kim (1): Przeto nas Doktor pogáńſki S: Páweł przeſtrzéga mówiąc/ Nie záſmucayćie Duchá Bożégo: [...] gniéw/ zápálczywość/ wołánie/ bluźnienie/ niech precz będźie od was: gdyż tego Pan po tobie raczy. BiałKat 51.

Frazy: »będziecieli raczyć« (1): [Gardyjan mówi do zebranych:] Ieſly ſta ſprawa przidżieczie Iſczie wſgardzeni ſtanieczie. Ale będzieczieli raczyċ Mozeczie ſtego obaczyċ. Ktorego teras pozową By przeg [lege: przed] panem ſtanąl glową. RejKup d3v.

»będzieli (to) (Pan) (Bog) raczył; jeśli Pan Bog będzie raczył (a. raczy); iżby Bog nie raczył« = Deo bene volente, si diis placet, si Deus volet Cn (4;2;1): SeklKat S3v; (Ták mowićie) miáſto tego cobyśćie mieli mowić: Będzieli Pan racżył [Si Dominus voluerit]/ ábo/ Dali nam Bog zdrowie/ vcżynimy to ábo owo. Leop Iac 4/15; BielKron 414v; może ſye potym około tego y to/ y co drugiégo nápiſáć/ ieſli Pan Bóg będźie raczył. GrzepGeom N3; A iákoż ſie thu nie ma obacżyć poććiwy cżłowiek s ták ſproſnych przypadkow/ ſłyſząc o nich/ cżłowieká tákiego plugáwego/ y s ták ſtráſznych dekretow Páńſkich/ chybá iżby Bog nie racżył/ á práwie gwałtem záſlepił ocży iego. RejZwierc 63; wſzákże wżdy/ mogą ſie nie ktorzy miedzy nimi zoſobná náleść/ ktorzy ták ſproſnymi nie będą/ y ktorzy też będzieli to Pan bog racżył/ będą mogli być przez nas/ ábo pozyſkáni/ ábo [...] CzechRozm 102v; PaprPan Ee4.

»jako raczysz mieć« (1): á niechay ſię záwſze sſtánie/ iáko ty ſam racżyſz mieć/ wola twa święta Pánie. ArtKanc M14v.

»jeśli(że) raczysz (a. raczy)« (3): Czo wyęcz ſherzey tu obaczys Toċ ieſt wolno ieſly raczys. RejKup b4v; Diar 89; Ale záprawdę/ iákobych tego káżdemu życżył áby lepiey vmiał y rozumiał/ tákże mu też dopuſzcżam ſzáczowáć/ ieſli racży/ iáko mu ſie zda. RejZwierz A2v.

Zwroty: »mieć raczyć« = chcieć, aby było (6): YAko rozmáitość ięzykow ſwiátu Pan Bog racżył rozdáć ná zyemi/ ták też y rozmáitość oſob żywych ná nim mieć racżył BielKron 8; ále w ſpráwach ſłow/ woley/ á poſtánowienia ſwoiego ſwiętego [Pan]/ nikogo nie chciał mieć głową iedno ſámę ſwiętą głowę ſwoię (marg) Pan nád vſtáwámi ſwemi odmieniácżá mieć nie racżył. (–) RejPos 317v, 129v; RejZwierc 259; (nagł) Wáńkowie á Chodorowſcy. (–) NIe ſłycháłeśli o nich prędzyuchno doſwiádſzyſz/ A wſzytko to w nich naydzyeſz co iedno mieć racżyſz PaprPan D3v; ActReg 173.

»raczyć mieć« [kogo, co z określeniem dalszym] = chcieć, aby ktoś, coś był(o) kimś, jakimś, w jakiejś sytuacji itp. [szyk zmienny] (12): PatKaz II 22; Iezu ktorys Heroda y Piłata racżił mieć przijacioły. ſmi〈łuj〉 ſie nad nami. TarDuch C3v, B5; I prosili [posłowie], aby jej [ustawy panów radnych] Krol za uchwaloną mieć u siebie nie raczył Diar 7; BibRadz *2v; Pan Bog wiernych ſwych/ dla doſwiádcżenia ſtałośći ich/ [...] nigdy bes pokuſy á bez przeſládowánia mieć nie racży. RejPos 281v, 57v, 281; KwiatOpis A2v; Siemikowſki záśię prośił/ áby [Gamrat] raczył nań ták wzgląd mieć/ iáko ná ſługę iuż ſwégo KochAp 7; LatHar 156; A przytym proſzę, áby W.M. tę pracą moię záléconą mieć raczył, y innym ią zálécał, y w obronie ſwoiéy miał. SarnStat 228.

»raczyć mieć, (a)by« = chcieć, aby [szyk zmienny] (3): Ale iż tak pan bog racżył mieć aby ona ktorey to miało być ſluſznie przywłaſzcżono [tj. żona Piotra Kmity] żeſzła z tego ſwiata. [...] Przeto zdała mi ſie rzecż ſluſzna czo oney miało by to przypiſać ku cżći waſzey PM. y owſzem ku cżći waſzey mążonki. WróbŻołtGlab A3; MurzHist Ev; Ale ták Pan racżył mieć/ by tám nic nie ſtało/ A wedle ſwey nátury/ by ſie obracáło. RejWiz 148v.

Szereg: »raczyć a chcieć« (1): Abowyem byś ty ſam racżył á odemnye bráć chcyał/ Ofiáry ty ktorebych ya ku twoyey chwale dał/ Ale ia wiem iż ſie ty w tym nigdy nie roſkochaſz LubPs N4v.
Przen (3):
Zwrot: »raczyć mieć« [szyk zmienny] (2): [Józef odpowiada Zefirze:] Ieſzcżeć nieprawie nieſzcżęſny kogo krzywda trapi Ale to ſnadz nieſzcżęſnieyſzy kto ſie na nię kwapi [...] Ale gdyż tak me nieſzcżęſcie po mnię racżyło mieć Wzdy iednak mię w ſwoiey iuſze a tobie w ſwey vmrzeć RejJóz H7v, P8v.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy [z elipsą bezokolicznika] (1): On [Fiedur] iákoby ſie w tym był nie obacżył/ Vpomniał kſiędzá/ żeby názad racżył. KochSz B2v.
a. Z elipsą bezokolicznika w połączeniu z zaimkiem względnym pełni funkcję określnika do zdania nadrzędnego (222): O naſs mily ſtworzycielu/ dlugo morzyles cialo twe niewinné/ tzo rácżyſs ſprawiemy miloſci twé ku poſileniu. OpecŻyw 38; RejJóz H6v, N7; [Pan Bóg] Kogo ráċzij może zbawicz RejKup r5, e7, i2v, i8, k2, t5v (10); MurzHist F3v [2 r.]; ma się JKM sam osobą swą obrocić, z jakim będzie raczył nawięcszem pocztym ludzi Diar 81, 46; Pan kiedy kogo chce y do piekłá wpráwi/ A kogo też racży wnet ſtám tąd wybáwi. LubPs hh2v, hh2v; RejWiz 120, 125v, 126, Cc3; Leop Ps 145 arg; Ruſzże iedno cżym racżyſz/ Woiewody tego. RejZwierz 53; BielKron 295; RejAp 52v; [białegłowy mogą] dáć zdrowie/ ábo chorobę: ſmierć ábo żywot/ temu komu racżą. GórnDworz Dd2v, Q8v; HistRzym 104; tedyć mogł [Pan] y w ciele/ y w cżym racżył/ záwżdy okázowáć thę błogoſłáwioną á nigdy nierozdzielną wielmożność Boſtwá ſwoiego. RejPos 149, 163, 221v, 267v, 276v; A ty iuż ziemſkie krotkie márne krotofile/ Odday ie komu racżyſz kto ich ſzuka mile RejZwierc 271; Wierę obiad z wiecżerzą iuż iedz z nim kto racży/ Bo prętko káżdą krzywdę náſz Máxim obacży. PaprPan H2; ZapKościer 1585/58; WerGośc 251; PaprUp K2v; LatHar 143; Acz Pan Chriſtus ma ieden kſztałt/ ćieleſney oſobie iego przyrodzony: wſzákże przez wſzechmocność ſwą może przyiąć kſztałt iáki raczy WujNT 186; SarnStat 39.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tak (1); iż (1), zaimek względny (1)] (2): RejWiz 178; [mamka o Zefirze:] Co mamy/ tego niechce: czego niémá/ raczy GosłCast 23.

Frazy: »co raczy(sz)« (2): Obsequor, Yeſtem posłuſznym/ slucham/ Yeſtem powolny. [...] Obsequi animo suo, Co duſzká raczy czynić/ pániczkowáć/ bieſiad á towárzyſtwá pátrzić. Mącz 385d; Hnet ſie chłopiec porwie/ idzie do páná/ y pyta/ czo w.m. racżyſz. GórnDworz S8v.

»co (Pan) Bog raczy« (2): A z temi nieboraki/ iuż czo pan bog racży Niechay ſie z ſnimi dzieie RejJóz M7; Prot Ev.

»gdy Pan (a. Bog, a. Pan Bog) raczy (a. będzie raczył)« (12): RejŁas w. 36; Gdy Bog racży y włos z głowy nie ſpadnie RejJóz I6 marg; HistAl M4; Prożno płákáć prożno też nárzekáć/ Gdy bog racży muśi káżdy ſtękáć BielKom D4v; LubPs M3v marg, R4 marg; A wſzákoż gdy Pan racży/ tedy też to bywa/ Iż nie iedná Inſułá cżáſem w morzu pływa. RejWiz 146, 178; RejPos 257v marg, 283v marg; Gdy pan Bog ratzy może złe ſerce odmienić WierKróc B2; PudłFr 27.

»gdzie (by) Pan (Bog) raczy(ł)« (3): Otoż iuż niechay idzye tám gdzye Pan Bog racży LubPs ggv; BibRadz I 183d marg; płácżąc kazáłá rycerzowi áby ono dźiećię po morzu puśćił/ áby tám płynęło gdzie by Pan Bog racżył. HistRzym 32.

»jak(o) raczy(sz) (a. raczą itp.)« (53): [Zefira do Józefa:] Ze wſząd o mnie rady mało [...] A iuż mię rządz iako racżyſz RejJóz D8, D, D7v, F8v, P4, P8v; (nagł) Michal Poſla Stawy (–) Owoż gotow Poſel Panie Iako raczys tak ſię ſtanie. RejKup b6v, Gv, o3v, z2, dd2, dd8v; LubPs dd5v; SeklPieś 20; Y iákie chce [chłop] tákie ma záwżdy towárzyſtwo/ A po myſli mu ſie zda iáko racży wſzytko. RejWiz 73v, 138v; Pan dał Pan záſię odiął/ iáko racży ták mię ſpráwuie/ bądź pochwalono iego imię ná wieki. BielKron 27v; Prot Cv; ia mnimam iż káżdemu wolno/ nośić ſie/ iáko racży GórnDworz L6v; RejPos 50, 162v, 198v, 313v, 331; A ná ten cżás gdy mną ták [Pan Bóg] iáko chce ſzáfuie/ Niechayżeć iáko racży drogi me ſpráwuie. HistLan F5v, F6 [2 r.]; A tu pátrz iáki to ieſt wdzięcżny wiek á przyiemne cżáſy cżłowieká ſtátecżnego á poććiwego v Páná tego/ ktory niebem y ziemią iáko racży ná wſzytkim włada. RejZwierc 124v, A2v [2 r.], 57v, 141v, 174, 201 (9); WujJud 100v, 249; BudBib c3v; KochPieś 20; (nagł) Do Mikołáiá. (–) BA gnieway ſye iák raczyſz: ia inák nie vmiém Powiádáć PudłFr 64; lecż ma złość/ y z grzechem proſtotá/ Niech proſzę odnośi tu/ z pomſtą karánie/ Kiedyć ſię ſpodoba/ y iák racżyſz Pánie. GrabowSet N, Q4; LatHar 143, 216; KołakSzczęśl Dv; WujNT 81 marg, Yyyyy; CiekPotr 4, 18, 45; CzahTr A4v, L.

»jako Pan Bog raczy (a. będzie raczył)« (3): poſlug ſwych nie zámięſzkam przypilowáć ták iáko będzie pan Bog racżył. GliczKsiąż A4v; ſnadź nam będzie pochwili więczey pothrzebá ludzi Rycerſkich á niżli Bárnádynow/ ácż to iáko Pan Bog racży wſzyſcy ná máłey piecży mamy RejZwierc [283]v, 188v.

»kędy, gdzie raczy(sz) (a. będzie raczył, a. by raczył)« (8:7): Iuż mię wiedz kędy racżyſz ia idę za thobą RejJóz Q; RejKup n6, P; Bo iuż tá [gżegżółka, tj. kukułka] nie przebiera/ Krogulec álbo Gil/ Niech lata kędy racży kiloby ná noc był. RejWiz 38v, 29; Ten [rycerz przed królem] krzyknął/ od dekretu Krolu ápelluię. Krol rzekł/ á kędyſz rácżyſz/ áż cie ſam żáłuię. RejZwierz 3; iákoż gdzieby I.M. pan Lubelſki racżył/ nálazłby wdy w thym kole kogo/ ktoby temu [obronie białychgłów] ſproſtał. GórnDworz V v; Ten [Duch Święty] kędy raczy/ tám nádchnie BiałKat 201; RejZwierc [283]v; Prawdá że PAN Kryſtus/ nie ieſt ćieleſnie ná źiemi wſzędźie [...] ále ieſt ćieleſnie prawdźiwie tám gdźie racży WujJud 70; Iuż teraz idź kędy racżyſz MWilkHist G3; WujNT 81 marg, Yyyyy; CzahTr K3; Gdźie raczy niech kto mieſzka GosłCast 13.

»kiedy (a. gdy) raczy (a. będziesz raczył itp.)« (52): wſzakoz y teras dawa lyſti do Xyedza Biskvpa Kynſtata zyemie Vegierſkiey ktore pan Voyewoda kiedj bedzie raczil niech do niego przeslie LibLeg 11/71, 11/174v; Bo gdy będzieſz raczył nieynáczey iedno iáko ćień mogę zniknąć zręku ich RejPs 164, 77, 93, 124, 168, 211v; RejJóz C4, I6; SeklKat S3v; RejKup v3v; Záſz pán iako piſmo powiedá kiedy rácy [!] do piekła nieprzywodźi i zaśię zniego wywodźi? MurzHist S3; A ja tego wszędy dowiodę, gdy WKM będziesz raczył, iż Ksiądz Biskup złupił kościoły z chwały Pana Boga Diar 59; Iemuć [Panu Bogu] ſie kwoli sſtáć ma prożne tu płákánie/ Kiedy racży muśim iść ná pyelgrzymowánie. BielKom C8v; Bo Pan kiedy racży ożywi káżdego LubPs hh2v, Z6v marg, ee6, hh6v; Wſzytko kiedy on [Bóg] racży przeminie w godzinie. RejWiz 50, 57, 61v, 105v, 126, 132v; A ták y w nawiętſzym gniewie ſwoim vmie Pan kiedi racży vſtrzedz wiernego ſwego RejAp 135, 45, 96v; ty miły Pánie kiedy racżyſz záwżdy mię możeſz ocżyśćić. RejPos 47v, 49v, 198v, 221v; Bo wie [człowiek o poczciwym umyśle] iż ieſli záchowa wiárę á ſtałość ſwą ku pánu ſwemu iż ku lepſzemu końcowi wſzytko záwżdy obroćić vmie kiedy raczy. RejZwierc 144, 89v, 120v, 174, 192, 200v, 201 [2 r.]; [Bóg] ożywi nas y w zbudźi z ſprochu/ kiedy będźie racżył. BiałKaz E2v; PaprPan B, X; ArtKanc S4; ActReg 163; Dawa Pan wſzytkiego dość/ kiedy ſię zda iemu/ Aby nie brał gdy racży/ zaż kto rádźi temu? GrabowSet B2; WyprPl B2; RybGęśli D2v; WujNT 323 marg; SiebRozmyśl K3v; Y to nieſzcżeśćie ktore dźiś mną władnie/ Kiedy ty racżyſz moy Pánie vpádnie. CzahTr B2v, F.

»poki raczy(sz)« (3): Niekaźi tedy miedzy ludęm ſwoięm pán Chriſtus tęmi ſłowy rządu/ a ſpraw świeckich któré iedno ſą wedle woléy bożyi/ ale owſzęm chfáli ié [...] chowá ié wcałośći poki ráczy MurzNT 21; [pieśń do Boga] Choway nas póki raczyſz ná téy niſkiéy źiemi KochPieś 72 [idem] ArtKanc P14v.

»tak Pan Bog (a. Pan, a. Bog) raczy(ł)« (3): Thu ſie iuż dopiro ſam tkni/ co ſobie maſz obráć/ gdyż iuż przed cię położono ogień y wodę/ a nie wymawiay ſie tym/ iż nie iam krzyw/ ták Pan Bog racżył. RejPos 7; Nie ná wieki Pan przebaczy Vpádłégo człowieká: Ich nádźieiá (ták pan raczy) Ważna będźie do wieká. KochPs 14; ArtKanc D10v.

Zwrot: »(u)czynić, sprawić (to) co raczy(sz) itp. [w tym: czyń(cie) (to) co raczysz (raczycie) itp. (17)]« [szyk zmienny] (23:1): [Józef mówi do Zefiry:] Wierę tam cżyń iuż czo racżyſz to ieſt wolno tobie RejJóz F5v, N3v, O8v; A tak moy Pan yuż czo raczj Gdy pokorná myſl má baczi Iuż niechay znędznjkiem ċzinij RejKup dd8v, y8, z3v; Strzeſzże ſie nieboracżku márnego nałogu. [...] Gdym ia tobie powiedzyał/ cżyńże to co racżyſz. RejWiz 176; GrzegRóżn N4v; Iemuć [tj. Panu] będzie wolno vcżynić z námi czo racży. RejPos 46; Pátrzayże iż tu ći nędzny ludzie wołáią do Páná tego miánuiąc go być przykáżycielem/ á máiąc tę mocną wiárę/ iż on tylko roſkazániem ſwym/ y vzdrowić ie/ y ſpráwić wſzytko może co iedno racży wedle ſwiętey woley ſwoiey. RejPos 213, 213; Wierzę być iednego Bogá wſzechmogącego: który [...] co ráczy/ wſzyſtko czyni ſemną BiałKat 73v; HistLan A2 [2 r.]; RejZwierc 97; ponieważ wſzyſtko co racżył [Pan Chrystus]/ to vcżynił/ y niemáſz v niego żadney rzecży niepodobney. WujJud 70; BiałKaz E3; SkarŻyw 188; CzechEp 41; ArtKanc L13; Philozoph powiáda/ źle ſię práwi może ten vſtrzedz wrodzoney człowieczey złośći/ komu ieſt wolno czynić co raczy GórnRozm A4v, K2v; ActReg 58; CzahTr K4; [BzowRóż 66 (Linde)].
Przen (9):

W połączeniu: »raczy-li ... raczy-li« (1): Száfuy gotowym bácznie: Oſtátek/ iáko zácznie/ Ták fortuná niech kona: raczyli łáſkáwie/ Raczyli téż ináczéy: my śiedźiém w iéy práwie. KochPieś 10.

Frazy: »gdy (a. kiedy) raczy (a. będzie raczyć)« (3): Gdy będzie ſzcżęſcie racżyć zwetuiemy wſzego RejJóz K7; A wierę bez trudnośći kiedy ſzcżęſcie racży/ Może ták ſwoy ſtan chowáć gdy ſie kto obacży. RejWiz 56, 127v.

»gdzie raczą (a. raczyły)« (3): Tám idę gdźie ráczyły Boſkie obietnice Prot A4v; GórnDworz Ll2; Tę przywárę młodość ma/ iż popędliwośći Hámowáć ſwéy nie vmié/ ni możnéy krewkośći. Té rzeczy wiodą młodość zá ſobą gdźie raczą GórnTroas 22.

»jako raczy« (1): Iuż ta wiara iako raczy Niechay ſwoie drogę baczy. RejKup e3.

2. (Ze)chcieć łaskawie coś (u)czynić (przeważnie w odniesieniu do osób szczególnie szanowanych lub honorowanych, zwłaszcza do Boga lub króla); velle Vulg, Cn; dignari HistAl, Cn [w tym: cum inf (8106)] (8112): Raczyl mye yego krolewſka M. kv they Electy waſchey prziſlacz abich waſchym M. powyedzial thą wolya yego K. Myloſczy. MetrKor 31/621, 31/621 [3 r.], 622, 34/268 [2 r.], 37/2, 2v [3 r.] (16); ListRzeź w. 56; [list J. Zborowskiego do króla Węgier] Naiaſſznyeyſchy myloſzczywy Krolyw/ Krol iego myloſzcz Polſky pan moy namyloſczyvieyſchy. Waſchey krolyewſkiey myloſzczy roſkazaczy yeſt raczil przygiazn a pozdrowyenye Braczſkye LibLeg 4/26, 4/26 [4 r.], 26v, 7/8v [2 r.], 9, 10 [2 r.] (299); BierRaj 16, 17 [2 r.] 18v, 21, 21v; PowUrb +v, +2; March1Wiet A2; BierEz G3v, H2, L, O2v; Anieli ſwięcij przed maieſtatem boſkym vpádaiątz na ſwé oblicżé ſie modlili/ aby buog otzietz rácżil wybawitz rodzáy ludſky. OpecŻyw 1; O Iezu miloſciwy/ ienżes od żydow niezbednych poſſiykowán bytz rácżyles. Dáymi abych [...] cie moijmi vcżynki wyſtępnymi/ żádnym obycżaiem niepoſſiykowál OpecŻyw 117, 2 [2 r.], 4, 5v, 6v, 7 (54); ForCnR B4, B4v, C, Dv, D3 [2 r.], D4; KlerPow 2; Pyſarz proſzy do they czyſthey panny maryey pokornye O yedną zdrovą maryą aby myą myla panna przeſz yey przeczyſthſze począczye raczyla poczyeſzycz PatKaz II 86v, 31 [2 r.], 31v, 34 [2 r.], 34v, 35v (16); PatKaz III 154; ZapWar 1528 nr 2457, 1535 nr 2413 [4 r.], 1536 nr 2492 [2 r.], 1550 nr 2665, 1553 nr 2685; Iezu ienżes wſtępuiącz przed nieprziiacielſkim miecżem do egiptus ſie przenieſć racżył. ſmiłuy ſie nad nami. TarDuch Bv, Bv, B2 [2 r.], B5, B8v, Cv (22); FalZioł IV 2a, 41a, V 66; BielŻyw nlb 3; BielŻywGlab nlb 9; KłosAlg A4v; KlerWes A [4 r.], A2; Elegit nobis haereditatem suam: [...] [Pan] Racżył nam dać dziedzicżtwo ſwoie WróbŻołt 46/5, G3 [2 r.], 58/6, T8v, Y2, 70/3 (15); WróbŻołtGlab A3v; GDy pan bog racził wyzwolić z ſrogiego więzienia grzechow zebranie ſwoie ſtáło ſie iem wielkie poćieſſenie RejPs 193v, 16 [2 r.], 17, 17v, 22, 22v (203); ZapMaz V S 2/335; ConPiotr 30, 31v; LudWieś ktv; SeklWyzn 2 [2 r.], 4v, a3, cv, c3v (20); RejJóz A2v, A5 [2 r.], A5v, A6, B7v (43); SeklKat A2v, A3, A4, A4v, C3v [2 r.] (49); RejRozm 398, 401; [Paweł mówi kupcowi:] A wierz mi już otey dobie Barzo zlię było otobie Alie jżes ſię obacżił Dobrzes ſobie pocżacz raċził RejKup ſ3, B [2 r.], b6, d2, d5v, e4v (40); RejKupSekl a2v, a4 [2 r.], a5v, a6v, a7; wáſzey boskiey miłoſci pokornie proſimy/ áby ná pámięć przywiodſzy náſzę ſlużbę racżylibyſcie nam dopomoc HistAl E6, F5v, L5, M3v; HistAlHUng A2v, A3 [2 r.], A3v [2 r.], A4 [2 r.]; KromRozm I N, P3; MurzHist A4, B, Bv, E3, F2v (13); MurzNT 11, 31, 33, 46; MurzNTSekl A2 [2 r.]; KromRozm III A8v, L3; [posłowie prosili panów:] A my też o inych potrzebach, ktoreście WM przypominać raczyli, mowić będziemy Diar 29, 19, 20 [6 r.], 21 [5 r.], 22, 23 (132); DiarDop 99, 105 [6 r.], 106, 107 [2 r.], 108 [2 r.] (38); MrowPieś 2, 4, 5, 7, 8; Proſzę Páná ſwoiego áby mi on racżył Zdrowia mego przedłużyć ábych ſie rozbacżył. BielKom C8v, A2, B3v, D4, D4v, Gv [2 r.] (10); GliczKsiąż A4, B3, Cv, C3, C3v (15); Bowiem ty [Panie] możnie racżyſz podnieść vpádłego/ Ktory ſie wiernie podda pod moc Boſtwá twego. LubPs B3; Tu rozumieć mamy/ iż Kryſtus Pan będzye też racżył vżywáć zwierzchnośći ſwey á kroleſtwá ſwego miedzy pogány LubPs Z3v, A2, A2v, A3v [4 r.], A4v, A5v [2 r.] (425); Y proſzę pokornie/ áby w. W. moy miłoſćiwy Pan/ ten máluczki znák mey ku ſobie powolnoſći odemnie ſłużebniká ſwoiego nieznáiomego raczył wdźięcznie á łáſkáwie przyiąć. GroicPorz B2, A3v, A4v, B [2 r.], Bv, C3, av, e4v; SeklPieś 6v [2 r.]; áby ludzie tym widzenim z ruſzeni [!] byli/ ſerdetznym okiem weyrzeć ná onego/ ktory ná krzyżu roſpięty wiſząc ratzył ieſt dla was vmrzeć. KrowObr 108, Bv, 1v, 2v, 3, 4 (29); ZNácżnye Páweł ſwięty to poſtánowienie Páńſkye nam wſzem oznaymić racżył/ iż kogo Pan Bog z dawná przeźrzał/ tego y ku ſwym ſpráwam wezwáć/ y náwſzem vbłogoſłáwić racżył. RejWiz A3, A3 [2 r.], A3v [2 r.], A4 [3 r.], A8, 36v [2 r.] (51); Thedy rzekł Iozue: Ach Pánie Boże/ cżemużeś racżył przewieść then lud przez Iordan/ ábyś nas wydał w ręce Amoreyſkie y wygłádził nas? Leop Ios 7/7, *A3v [4 r.], Tob 12/5, Iudith 6/18, Ps 75 arg, 97 arg, 130 arg; Piſzę do wáſzey M. bráterſkie/ y proſzę/ ábyś tho odemnie wdźięcznie przyiąć raczył: á moiey prośbie mieyſce wtym dał OrzList f3v, d, d2, d3, gv, h3, iv; LeszczRzecz A2 [2 r.], A5v [3 r.], A6v; IEden pilno s połmiſká/ iadł żołądek świni/ Pytáłá go co to ieſz/ páni goſpodini. Powiedział iey/ torbicżkę/ á ieſli racżycie/ Skoſztowáć/ á co zá ſmák/ ſnádnie obacżycie. RejFig Aa5; RejZwierz A2, 43v, 52, 58v, 116; WyprKr 2v, 126; BibRadz *2 [4 r.], *2v [5 r.], *3 [3 r.], *3v [5 r.], *4 (29); OrzRozm Hv; Lia/ dáłá też drugą dzyewkę Iakobowi Zelfę/ ktora pocżęłá y vrodziłá Gád y Aſſer/ dzyękowáłá Pánu Bogu żę [!] ią wzgárdzoną od mężá wielkim dárem pocieſzyć racżył/ iż iey doſtátecżny owoc racżył dáć/ dla ktorego ią iuż mąż muſiał miłowáć. BielKron 15, 3, 3v, 4, 4v, 8 (57); Nisi nos Deus respexerit, Ieſli pan Bóg ná nas nie będzie miłośćiwie weyźrzeć raczył. Mącz 406c, 428c; OrzQuin G4v, N2, X4v, Aa5v; SarnUzn A2v, A3, A3v, C8, D8, F2, G8; SienLekAndr a2v, a3v [2 r.]; LeovPrzep b2 [2 r.], b3, C2v, E2v, E4 (23); Abowiem ſie tu ſnádnie náucży káżdy wiedzieć/ na cżym Pan záſádzić racżył wolą ſwoię á dziwne przeyrzenie ſwoie RejAp AA6; Ale ſłuchay co w tym cżynić racży then dobrotliwy Pan/ iż nam/ y káżdemu z oſobná obiecuie dáć cżás/ ábychmy ſie vználi z vpádkow tych náſzych. RejAp 31, AA2v, AA4v [2 r.], AA5 [2 r.], AA6v, AA7v (462); GórnDworz A3, C2, C2v, C8, E4 (16); GrzepGeom B3, B3v [2 r.]; HistRzym 13v, 20v, 22v [2 r.], 23, 36v (11); A thu ſie mamy pilno przypátrowáć s tey Ewányeliey ſwiętey/ ábychmy poználi iáki to ieſt Krol/ y przecż w ták vniżonym ſtanie okázáć ſie racżył. RejPos 4; Ale do dobrego nie może żaden/ iedno kogo ten Pan przyciągnąć będzye racżył. RejPos 239; Ale ieſzcżećby to nic vbogi nędzniku/ ále ſłuchay co tu Pan powiedáć racży/ iż iedno tám chce mieć ſługi ſwoie/ á wierne ſwoie/ gdzye ſam będzye być racżył. RejPos 292v, A3 [6 r.], A3v [2 r.], A4v [2 r.], A5, A5v [3 r.] (2471); RejPosWiecz2 90v [3 r.], 91 [4 r.], 91v [3 r.], 92 [2 r.], 92v marg (17); RejPosWiecz3 96v [2 r.], 97 [2 r.], 98 [5 r.], 98v [3 r.], 99 [2 r.]; BiałKat a2, 11, 51, 53v, 54 (35); KwiatOpis A3; GrzegŚm 67; HistLan C3v, C4, Dv, D2v, E2v, F4, F6; KuczbKat a2, 10, 30, 125, 190 (9); MIłoſierny wiecżny Pan dáćći wiele racżył/ A práwie żadną rzecżą tu cie nie przebacżył. RejZwierc A4v, A2, A3, A3v, A5 [3 r.], 1 [2 r.] (242); BielSpr 58v, 76; Ieſt żywot wiecżny dar Boży: że gi nam Pan Bog dáwáć racży z łáſki y z dáru ſwego. WujJud 108v, A7, A8v [2 r.], B, Bv [2 r.], B3 (53); WujJudConf 3, 3v, 9, 9v, 15v [2 r.] (30); KochList 1; RejPosRozpr b3 [2 r.], b3v [5 r.], b4, b4v, cv (18); RejPosWstaw 21, 21v [2 r.], [213], [213]v [3 r.], 22 (40); BudBib b3, c3, c3v, c4; BudBibKaw A2 [3 r.], A2v [4 r.], A3; MycPrz I [A3]v, Bv, B4, C3 [2 r.], II A4v (10); Strum A4v, B5 [2 r.], Q3 [2 r.], R4v; O Chrześćiánie/ zaz niewiećie/ iż wſzyſtkie rzecży ktore Pan Bog ſtworzyć y vcżynić racżył/ ſą y byłi bárdzo dobre. BiałKaz A4, A4 [2 r.], Bv, B3 [2 r.], B4, Cv (25); BudNT przedm a3 [2 r.], a5, a5v, a6v, d3v; CzechRozm A2v, A4 [2 r.], 1, 10v, 12v (30); PaprPan O, O3v [2 r.], Eev, Ff4, Gg2v, Hh4; KarnNap A4, B, B2, C2, C2v (12); ModrzBaz 23v, 133v, 144v; SkarJedn A3, A4, A5 [2 r.], A6 [2 r.], A6v [2 r.] (28); Oczko A4, A4v, B; KochPs 38, 42 [2 r.], 50, 64, 128 (22); SkarŻyw A2v [3 r.], A3, 1 [2 r.], 3 [3 r.], 25 (58); ZapKościer 1583/40, 54, 1584/45v, 1585/57v [2 r.], 1586/55, 1587/71, 1589/86; MWilkHist F4, H2v, I2v; StryjKron 6, 160 [3 r.], 161 [5 r.], 335, 532, 622; CzechEp 6, 7, 8, 12, 20 (21); CzechEpPOrz *2v, *4v, ** [2 r.], **v, **2, * [2 r.]; NiemObr 4, 6, 12 [2 r.], 14, 23 (15); KochMuza 28; KochPhaen 1; KochMRot B4v; ReszPrz 105, 113; ReszHoz 123, 136, 139; ReszList 142, 144, 145 [2 r.], 156, 163 (11); WerGośc 207, 208, 263, 266 [2 r.], 267, 270; WerKaz 279 [2 r.], 280, 283, 285 [3 r.], 293, 294 [2 r.], 306; O byś nam ieſzcże náſz Pánie racżył tę łáſkę dáć/ Abyſmy tu w ſwey ſtałośći, á w wierze mogli trwać ArtKanc N18, A4, A9, A11, A14, A15 (120); KochWr 25; KochWrJan 18; Ale iſz ſam Pan Bog ieſt ſtrozem cnoti/ odmienic ratzel zle miſli luckie PaprUp F4v, A2v, B, Bv, B2, L3v; ActReg 8, 13, 14 [2 r.], 32 [2 r.], 33 (80); GrabowSet A3 [3 r.], A3v, B2v, B4, I4v (12); KochFrag 48, 49, 50; KochFragJan 3, 4 [2 r.]; OrzJan 4, 14 [2 r.], 62, 75, 77 (28); Przez to vdręcżenie y boleść/ proſzę ćię pokornie łáſkáwy IEzu/ ábyś mię w onych vćiſkách/ ktore mię przy konániu moim ogárną/ nie racżył opuſzcżáć/ o Pánie Boże moy. Amen. LatHar 297, +8, 13, 18, 19, 24 [2 r.] (162); KołakCath C2v; KołakCathOkuń A2v; KołakSzczęśl A2v, B2v; Kielich z Winem im [Jezus apostołom] dáć racżył/ Y wtym ich nie przebacżył/ Mowiąc: ten Teſtáment niech wam będźie dány/ Krwie moiey zá grzechy wáſze wylaney RybGęśli B4v, A2, A3, C, D3; WujNT przedm 27 [2 r.], 31, s. 16, 38, 72 (35); WysKaz )?(2v, 3 [2 r.], 13, 24, 27; JanNKar A4v [2 r.], B [2 r.], Bv; gdźieby pan Bóg z tego świátá Królá Iego M. Oycá náſzégo wźiąć był raczył/ niepiérwéy poddáni náſzy winniby nam mieli bydź poſłuſzeńſtwo SarnStat 12, 12, 15, 54, 141, 170 (29); SiebRozmyśl Av, A2 [6 r.], A2v, Bv, E (46); SkarKaz )(4, 45b, 82b, 154a, 156b (18); VotSzl A2v, B3, C2v, D4, Fv; Zdrow bądź ſynu. (–) A raczyſz że ná mię Oycze moy fráſowáć ſię. CiekPotr 90; Bo Bog widząc niewdźięcżnego/ Láſki ſwoiey niegodnego. Wſzyſtko mi to odiąć racżył/ Leć mię ieſzcże nie przebacżył. CzahTr H3v, A2, A2v, A3v [3 r.], A4 [4 r.], B3v [2 r.] (16); GosłCast 3, 7; SkarKazSej 662a, 664b, 706b; KlonWor 82; RybWit [A]v [2 r.], [A2].
Frazy: »jako się raczysz mieć« (1): (nagł) Ruben mowi ku Iakobowi (–) Zdarz panie oycże pan Bog/ dobry wieczor tobie Iakoſz ſie wzdy racżyſz mieć/ po ſwoiey chorobie RejJóz B3.

»jeśli będziesz raczył (a. będzie raczył itp.)« (6): Iż Bog náſz ktorego my chwalimy mocenći nas wyzwolić/ á ieſli nye będzye racżył/ to niechay zoſtánie przy ſwiętey woley iego. RejPos 46, 44v [2 r.], 45, 46; [człowiek] Prośić ma Páná Bogá/ áby onę oddalił pokuſę. ále ieſli nie racży/ ćierpieć ią ſkromnie ma iáko iednę niemoc y zwierzchowne karánie SkarŻyw 294.

Iron. (11): RejRozm 403; Y myſz nędzna gdy v niey orzechy obacżą/ Bárzo ią więc motyką przeſládowáć rácżą. RejWiz 48; [panu kucharza Matusza powiesili] Pan potym iádąc w drogę/ ſwą bárwę obaczy/ Rzecże wierę pan Mátuſz/ náſz to wiſieć racży. RejFig Dd5v, A6; Nie dziw kto ſzalon bywa s przyrodzenia/ To dziw kto ſzalon z dobrego bacżenia. Gdy kto tho cżyni co iż zle ieſt bacży/ Tu iego miłość mądrze ſzáleć racży. RejZwierc 215, 29v, 222; Abowiem iż X〈iądz〉 K〈anonik〉 powiedźieć to racżył że iego Kátholicy fundáment ten budowáć ſię ná ſámym ſłowie Bożym/ okázowáli być fałſzywym: tedy mię do tego práwie iákoby gwałtem przyćiſnął/ żem też w te Kátholiki nowe/ wględáć muśiał/ y onym ſię przypátrowáć. CzechEp 128, 143, 154; á goſpodarz baczy/ Ze mu do żony zwioſłem flis przymiérzáć raczy. KochFr 134.

Przen (10): a ty [Panie] raczyles widome cialo wziąc na ſie ktore wiele dziwow okazawſſy na ſwiecie: potem wſtąpic raczylo do wielmoznoſći mageſtatow ſwoich RejPs 144v, 118; A ták to ieſt káżdemu kto ſie iedno bacży/ A kogo wżdy rozumem ſzcżęſcie zdobić racży RejWiz 8; RejAp 32v; żadny ſie wydziwowáć nye może dziwnemu przyściu iego [Pana]/ ſkąd było á ſkąd ſie tu ná ſwiát zyáwić racżyło. RejPos 210v, 232; Ich [Kiemliców] ſpraw tobie nie mogę ták znácżnie wypiſáć/ Iák porządnie fortuná racży ich kołyſáć. PaprPan Y3; KuczbKat 265; ReszPrz 57; Iam czynił com mógł: dáléy poſtąpić niedopuſczą śiły. Oyczyzny proſzę/ by to z łáſką przyiąć raczyłá/ y wdźięczną tego byłá. JanNKar A4v.
a. W imp wyraża złagodzoną formę rozkazu, prośbę, zachętę, pełniąc funkcję słowa posiłkowego opisowej formy imp (1985): O myloſcywi oycze. takye naſ ſwoyᾳ laſkᾳ racz vczinyc ſktorimybi chcyal nawyeky myeſſkac. BierRaj 19, 16, 17, 17v, 19 [2 r.], 19v (11); PowUrb +v, +2, +3 [2 r.]; March1 A2; Támo ſie [Ksantus] ſwym vcżniom ſpráwił/ Y ná wiecżerzą ich prośił. Rzekł/ rácżćie v mnie dziśia być BierEz Dv, F2, F2v, F3v, G2, G2v (11); Oto iuż mily panie cżas miloſierdźia przichodzi/ racżiż ſie iuż ſmilowatz ij zapomnietz/ iż pirwſſy cżlowiek przikazanije przeſtąpil OpecŻyw 1v; Przez twé práce ij klopoty/ racż téż mily Iezu przyiątz moie roboty. OpecŻyw 30v, 1v [3 r.], 15, 18v [6 r.], 19v, 20 [2 r.] (80); ForCnR B2, B4, D4v; PatKaz I 18v; PatKaz II 32v, 33v, 34; Ty panie Iezu kryſthe racży miedzy mną y nieprzijacielmi moiemi vgruntować y vmoczować zgodę TarDuch D3, D3, D3v [2 r.], D4 [3 r.], D5v, D6, E2; FalZioł +2v; ZapWar 1535 nr 2413; BielŻyw nlb 5; Racżyż tedy łaſkawa goſpodze od ſługi ſwego (chocia nie rownego) przyiąć ten mały dar za wielki GlabGad A3v; MiechGlab *2v; tedi yey m. tam niech rozvmem yvsz swim sprawowacz sie raczi LibLeg 11/42v, 8/133v, 9/50v, 51v, 10/63, 66v (17); Iudica me domine ſecundum iuſticiam meam: [...] (A przeto) racży mie ſądzić według ſprawiedliwoſci mey y według niewinnoſci moiey. WróbŻołt 7/9; Exurge domine preueni eum et ſupplanta eum: [...] Powſtań miły panie á racży vprzedźić then lud y wyrzucić. WróbŻołt 16/13, E6, 16/8, E7, 16/8, 14 (120); WróbŻołtGlab A3v; RejŁas w. 65; TAk racz naſz miły panie ſprawowac ſerca y myſli naſſe iakobychmy tobie wiarę ſwą poſlubioną chowac vmieli RejPs 107v, 16v [2 r.], 17v, 22v [2 r.], 23, 26v (180); Iſcieć mnię nicz nie zeydze/ na każdey pilnoſći Iedno mało sfolgować/ racż moiey młodoſći RejJóz C, A4, C, C3, F8 [2 r.], H6v (12); Swięty Irzi racz być ſnami. RejKup Cv, g7v, h7, l4v, m2, n3v (19); HistAl C6v, E7v, F5; MurzHist I4v, K; Diar 25, 28, 46 [2 r.], 48, 49 (9); Niech to na koniec i sami IchM u siebie uważyć raczą, boć to każdy uczynić powinien, na kogo o jaką krzywdę skarżą DiarDop 99, 111, 112, 114, 119 [3 r.]; MrowPieś A4v; BielKom nlb 4, A3v, B2; GliczKsiąż A4v; Nie odmiátuy mie o moy miły Pánie cżáſu ſtárośći moiey/ á gdy vſtánie mocz á śiłá moiá/ nie rácż mie z łáſki thwey opuſzcżáć. LubPs A3v; Rácżże ty ſam ocżyśćić grzechow mych ſkrytośći/ A odpuść ſłużce twemu s ſwey wielkiey miłośći. LubPs E3, A3, B, B4, B4v [3 r.], B5, B5v (223); SeklPieś 19, 19v [2 r.], 20 [3 r.], 20v, 32; KrowObr Av, B4v, 67v, 73, 89 (22); RejWiz 19v, 34v, 39v, 57v, 73v (8); Panie Boże niebá y źiemie obácż hárdość ich/ a wzglądni na poniżenie á pokorę naſſę/ á rácż weyrzeć ná oblicże ſwiętych twoich/ rácżże okázáć że ty nie opuſzcżaſz tych ktorzy duffáią w tobie Leop Iudith 6/15, Ps 16/5, 8, 50/20, 107/6, Ier 15/15; OrzList d2v, d4, e, f2v, f4, g3v, iv; Rácżcieſz Miłosćiwi pánowie to też obacżyć/ doſyćli ſie theż z mieyſc W.M. powinowáctwu á práwu poſpolitemu dzieie. LeszczRzecz A4v, A6v; RejFig A3, A7v, Dd4v; RejZwierz 102; BibRadz *3, Gen 24/12, 31/35, Ps 40/14, Am 7/5; ktorego [głosu senatora ateńskiego Peryklesa] proſzę nie rácz W.M. przepomináć/ y owſzem rácz thymże przykłádem do Rády idąc/ ſam z ſobą ták mowić OrzRozm A4, A4v, F2, N, Q4; BielKron 12v, 30v, 331, 331v, 443v; KochSat ktv; Mactus est hoc sacrificio, Deo dicitur, Rácz wdzięcznie prziyąć/ niecháy ći ſie podoba tá to ofiárá. Mącz 203a; OrzQuin Y [2 r.]; Prot A3, Dv, D4v; SarnUzn B4; RejAp D6, 138, 197; GórnDworz D8v [2 r.], E8, P2, Q4, Q5v (11); HistRzym 6v, 15, 17v, 24v, 49v (9); Y ty Anyele ktoryś mie wyrwał ode wſzytkich złych przygod moich/ rácż błogoſłáwić dziatkom tym/ áby roſły á mnożyły ſie ſzyroce po ziemi. RejPos 149v, 4 [2 r.], 11, 15, 22v, 40v (91); RejPosWiecz2 96; RejPosWiecz3 98v; KwiatOpis B3, [D2]v; HistLan C4v; Błogoſłaẃ w tym domu Pánie/ Wſzytkim ſzcżęſliwe mieſzkánie. Kiedyś to dopuśćił ſpráwić/ Rácżyſz Pánie błogoſłáwić. Rácżyſz dáć s ſwey łáſki Pánie/ Tu wſzem fortunne mieſzkánie. RejZwierc 236v, [283]v, 47v, 90, 236v, 237v, [272], [272]v; WujJud B3, 10, 215v [2 r.]; WujJudConf 18; RejPosWstaw 42, 42v; BudBib c2, 4.Reg 5/23; Rácżże tedy Oświecone á miłośćiwe kśiążę/ ten ták chwalebny podárek od nas powolnych ſłużebnikow ſwych miłośćiwie á wdzięcżnie przyiąć BudBibKaw A2v; MycPrz I [A3] [3 r.], [A3]v [2 r.], A4 [3 r.]; BiałKaz N; BudNT przedm a6 [2 r.]; Rácżże iuż tedy [panie Aleksandrze Chodkiewicu] przyiąć mnie s tym wirſzem moim/ A ogárni mdłość iego/ bácżnym ſądem twoim. StryjWjaz A2v, C4; PaprPan Zv; KarnNap E, G; ModrzBaz 24v; SkarJedn 151; Nie rácz mię/ pánie/ káráć z moich wſzetecznośći KochPs 8, 9, 21, 22, 31, 35 (31); SkarŻyw 71, 120, 135, 224, 509; BOgárodzicá dziewicá/ [...] vſłyſz głoſy: nápełni myśli cżłowiecże: ſłyſz modlitwę/ ienżećię prośimy. to dáć rácży iegoſz prośimy SkarŻywBog 357; MWilkHist E3, F4, I, L3; StryjKron 160 [2 r.]; CzechEp *4 [2 r.], *4v, 73, 302, 427; CzechEpPOrz **; KochFr 112 [2 r.]; ReszHoz 135; ReszList 156, 187, 192; To moie piſánie rácż W.M. odemnie wdźięcżnym vmyſłem/ iákim y ia do W.M. poſłał/ przyiąć. WerGośc 205, 245, 252; WerKaz 277; WisznTr 28; BielSen 13; A ták rácżćie powiedzieć wolą ſwoię Wdowy/ Podobáiąli ſie co wam te náſze mowy. BielSjem 18, 16; O Kryſte dla nas wćielony/ W żywoćie Máryey Pánny/ Rácż pocżąć w nas wſzytko dobre/ A końcżyć to z miłośći ſwey. ArtKanc A5v, A10v, A11 [3 r.], A14, A15v, B3v (212); KmitaPsal ktv; Proszę przeto wm. MMPana racz mi wm̅ zdanie swe wypisac, cobym wtym czynic miał ActReg 83, 57, 69, 95 [2 r.], 109, 110 (21); Phil S6; Rácż Pánie żáłośći/ ktore znoſzę ſkroćić/ Co ſię z tego ćieſzą/ tám rácż łzy obroćić GrabowSet B2v, Cv, C3, Ev, F4, Gv (49); OrzJan 96; Przez známię Krzyżá świętego/ rácż mię Pánie IEzu Chryſte wybáwić od nieprzyiaćioł zdrowia mego duſznego y ćieleſnego. LatHar 5; WSzyścy ſwięći Boży rácżćie ſię przycżynić o náſze y świátá wſzyſtkiego zbáwienie LatHar 41, 11, 13, 14 [4 r.], 17, 18 (406); RybGęśli D2v, D3; WujNT przedm 28; Pan Bog wſzechmogący/ ſam prawdźiwa y wiecżna poćiechá W.X.M. niech w tym ſtanie rządźi/ y do pożądánego końcá/ dobr nieprzemiennych záwſze bez przeſtánku niech prowádźić racży. WysKaz )?(3v, 48; SarnStat 879; SiebRozmyśl B4v, C2v [2 r.], D2, D4v, E (33); KmitaSpit Av; PowodPr 85; SkarKaz 123a, 279b; VotSzl F; CiekPotr 39; CzahTr B3, B3v, B4, C3, G, G4 [2 r.]; Ty pánie z wielmożnośći twoiéy/ Rácz bydź ſtrażnikiem/ proſzę/ téy młodéy krwie moiéy. GosłCast 21; PaxLiz D4; KlonFlis Bv [2 r.]; SzarzRyt A4, Cv, D4.
Frazy: »Panie (a. Boże) racz być z nami; Pan Bog niech raczy być z wami« (3;1): IEdnego z náſzey bráćiey Sową nákarmili/ S korzeniem ná połmisek pięknie przypráwili. Potym głowę przynieſli/ ſpołu y z nogámi/ A ten rzecże iużći zle/ pánie rácż być z námi. RejFig Dd2v, Dd7v; A wzyąwſzy iey práwą rękę [Raguel rękę swojej córki Sary] podał w práwą Thobiaſzowi/ mowiąc: Pan Bog Abráámow/ Izáákow/ Iakobow/ niech racży być zwámi [Deus ... vobiscum sit Vulg Tob 7/15]/ ten was niechay złącży y nápełni w was błogoſłáwieńſtwo ſwe. BielKron 97v; RejZwierc 247v.

»co (a. to) (nam a. mu, a. mi) racz(y) dać (Panie) (Boże) (a. Bog Ociec, a. Boże Ojcze)« [zwykle na zakończenie wydzielonej części nabożnego tekstu] [szyk zmienny] (57): [o Panie] Raczy dzyſzya roſzchyrzycz y offyerowacz twoyą gorzką ſzmyercz bogu oczczu nyebyeſſzkyemu ſathego thymraſz vmyerayączego czlowyeka a yemu ſzwyebodnye y laſzkawye odpuſczycz czokoly on grzechy ſwogymy zazluzyl [!] tho raczy dacz: wyeczny boze oczcze: przeſz pana naſchego yeſu criſta ſzyna thwego. PowUrb +2, +4v; LibLeg 9/54v; mamy tę nadzieię wtobie iſz będzieſz raczyl miloſciwie tak zachowac vmyſly naſſe: aby oni [sprzeciwnicy nasi] [...] niepodnoſili myſli ſwoich tylko wſſytkę nadzieie kladli wtobie panu ſwoiem [...] co nam racz dac miloſciwy panie z hoyney ſſczodrobliwoſci twoiey. Amen. RejPs 111; Iż oto widzę Páná ſwego ktory mie z rádoſcią cżeka. Co nam rácż dáć Pánie Boże náſz w Troycy iedyny/ Amen. RejPos 24v; A ſtąd pewnie iużbychmy viſcieni byli/ iżbyś záwżdy miłośćiwie wyſłuchał nas/ á iżeby iuż nigdy nie były opuſzcżone prośby náſze. Co nam rácż dáć z łáſki á z miłoſierdzia ſwoiego iáko prawdziwy Bog náſz. Amen. RejPos 48, 21, 27v, 31, 37v, 51v (40); RejPosWiecz2 90v; RejZwierc 266; áby lud ſpráwie twey zwierzony ktory P. Chriſtus krwią ſwą zgromádźić racżył/ w iednośći Wiáry Powſzechney był záchowan: [...] Co rácż dáć P. Boże w Troycy iedyny/ [...] AMEN. WujJud B3v; WujJudConf 19; RejPosRozpr c4v; żebyſmy ták ſpołecżnie w prawdziwey wierze á w miłośći ſłużyli Pánu Bogu wſzechmogącemu [...]. Co nam rácż dáć Pánie Iezu Kryſte Pánie á Zbáwicielu náſz/ Amen. RejPosWstaw [1434]v; CzechRozm 268v; tedy nas iśćie muſzą ty Pańſkie Dobrodzieyſtwá poruſzyć/ ábyſmy ie znáiąc/ Pánu Bogu ſłużyli [...]. Co rácż nam dáć Pánie Boże w Troycy iedyny/ Oycże/ Synu/ y Duchu S. ná wiek wieki kroluiący/ Amen. KarnNap B3; ále rácżey Zbáwienie ſobie/ Chrześćiánom po wſzytkim świećie poćiechę/ [...] Heretykom zgubę y poháńbienie/ z iednocżenim [!] wáſzym w iedno ćiáło Kośćiołá Chryſtuſowego/ vcżyńćie. Boże rácż to dáć/ Amen. SkarJedn 404; CzechEp 260; Prośmyſz thego sławnego Kryſtá Zbáwićielá/ [...] By z ſobą racżył dáć/ gdy z martwych wſtániemy/ w niebieśiech przebywáć. Chwałę niepoſpolićie z Anioły ſpiewáiąc/ w iego sławne lice poſpołu pátrzáiąc/ Amen wiekuiśćie/ rácżyſz tho nam wſzem dáć/ Pánie Iezu Kryśćie. ArtKanc F4v; Przyczyń ſię zá mną grzéſzną/ do ſyná ſwoiego/ Bym byłá vczeſtniczką/ świętych zaſług iego. Niech pámiątká w mym ſercu/ o nim nieuſtánie: Co mi zá iéy przyczyną/ rácz dáć wieczny Pánie. SiebRozmyśl Iv, E4, M.

»(czego) racz (nam) (Panie a. Boże, a. wszechmogący Bog) (do)pomoc (a. dopomagać, a. dać wspomożenie); racz mię (a. nas) Panie wspomoc (a. podpomoc)« (6;2): MurzNT 31; By nye rzekł nyeprzyacyel iżem myał nád nim moc/ Rácżże myę miły Pánye łáſką twą podpomoc. LubPs D, Y6v; á potym weźmieſz/ [...] wierną á wiecżną zapłátę ſwoię/ zá ſtałość á zá wiárę ſwoię/ ktorą będzieſz dzierżał w tym boiu temu Pánu ſwemu/ á temu krolowi ſwemu. Cżegoć rácż dopomagáć wſzechmogący Bog troiáki w oſobach/ á ieden w iedynośći Boſtwá ſwego/ Ociec/ Syn/ y Duch ſwięty/ AMEN. RejPos A6v; A ták náſz wſzechmogący Pánie á zbáwicielu náſz/ [...] rácż nam dopomoc z miłoſierdzia Boſkiego ſwego RejPos 34v; RAcżyſz nas dźiś wſpomoc Pánie/ błogosław to zgromádzenie/ ktore cżynim w Imię twoie ArtKanc Pv; KochFrag 29; klni ſię: Bodáy nas powietrze porwáło Námi miotáło. [...] A gdy ſię bráćie tymi ſłowy przeklnieſz/ Sżkutę w boży cżás od Gdańſká odepchnieſz/ Roſpuśćiſz żagiel/ [...] Rácż Boże pomoc. KlonFlis H4.

»Panie Boże racz poszczęścić« (1): Ktorez ſą ti dobre vczinki tego wtorego przikazania. (–) [...] Wziwać zawſze páná boga na wſpomożenie prziwſzelkim początku rzeczy dobrich mowiąć tak panie Boże racz poſczęſcić/ Wymie twe miły panie. SeklKat E4v.

»racz(y) [kogo, co] Panie (Boże a. Kryste), Boże uchować (a. zachować)« [szyk zmienny] (17:2): MurzHist B3v; jeśli się wszyscy bronić nie będziemy, aby też IchM na toż nie przyszło, co i nam, czego Panie Boże nas wszytkich racz nas uchować. Diar 78; Abowiem miałaliby być ta forma RP, ktora i do tego czasu jeszcze jest – jakoż P. Boże uchować racz, aby się odmieniać miała – tedy sjemy bywać muszą DiarDop 113; OrzRozm P4v; BielKron 334v; o iákiem Boleſłáwie móẃmy/ od którégo rácz Pánie Boże Polſkę ná wieki záchowáć. OrzQuin S2; iesli tu nie naydźies Goſpody/ (Rácz ćię vchowáć Boże tey przygody) Prot E2; RejAp 23, 124v; RejPos 115, 319v; Rácżże nas tego miły Pánie vchowáć/ áby ſie te hániebne błędy y nieznośne Kácerſtwá w Oycżyznie tey náſzey miłey ſzerzey rozmnáżác [!] y zámágáć miáły WujJud 19, 21v; BiałKaz Iv; ReszPrz 106; LatHar 30, 148; A Tákowé ruſzenié poſpolité nie ma bywáć/ ieno áżby pewna á dowodna rzecz byłá (czego Boże rácz záchowáć [quod Deus omen obruat JanStat 692]) że nieprzyiaćiél ſtárgawſzy przymiérze/ [...] ſam głową ſwą do króleſtwá miał wtárgnąć SarnStat 424; O raczże mię o móy namilſzy pánie vchowáć tego ſproſnégo grzéchu/ obżárſtwá SiebRozmyśl E.

»racz(y) (Panie) wysłucha(wa)ć (a. usłyszeć, a. przesłuchać itp.) (uszyma) (nas a. mię, a. [co], a. [czego]); nakłonić (ku mnie) ucha (a. przyjąć w uszy [co], a. uszyma wyrozumieć itp.)« [szyk zmienny] (40;19): OpecŻyw 100v; inclina aurem tuam mihi et exaudi verba mea. Iam ktobie wołał á tys mnie panie boże wyſluchał (á przeto) racży zawżdy ſkłaniać vcho twoie ku wyſluchaniu ſlow moich. WróbŻołt 16/6; Auribus percipe domine orationem meam: [...] Racży vſlyſzeć vſzyma moię modlitwę miły panie/ á racży mieć bacżnoſc na głos prozby moiey. WróbŻołt 85/6, 70/2, 85/1, 118/149, 142/1, 7; RAcz mily panie miloſciwie wyſluchac nas znieba z wyſokoſci twoiey RejPs 29, 43v, 93v, 125v, 135v, 210v; MurzHist A3v; Rácżże łáſkáwie przeſłucháć Pánie głoſu mego/ Gdyż ia ták ſobie rozmyſlam możność Boſtwá twego LubPs B4; RAcż łáſkáwemi vſzymá moy wſzechmocny Pánie/ Wyrozumieć ſłowá moie á przyyḿ me wołánie LubPs B4, C3 [2 r.], D3v [2 r.], E, G2v, Hv (19); MycPrz I [A3]v; Ciebie oycze wzywam/ łáſkáwy/ ty moie Rácz vprzeymé prośby przijąć w vſzy ſwoie KochPs 205, 90, 194, 204; STworzyćielu wſzechmogący/ Boże Oycże żądáiący/ rácż nas grzeſznych wysłucháć/ á łáſkę ſwą świętą dáć. ArtKanc I4, B20, I7v, I16, K2v, K10 (9); Rácż Pánie wyſłucháć modlitwę moię. A wołánie moie niechay przyidźie przed oblicżność twoię. LatHar 68, 93, 180, 181, 183, 350 (9); SiebRozmyśl L; W Grzechách ſrogich ponurzony Ze wnętrznośći ſercá mego/ Wołam/ Boże niezmierzony/ Mego głoſu rzewliwego Rácz ſłyſzeć prośby płáczliwe/ A z miłośierdźia twoiego Nákłoń vcho lutośćiwe. SzarzRyt Bv.

»racz(y) się zmiłować [nad kim] (a. być miłościw(y) [komu], a. dać itp. zmiłowanie itp.)« [szyk zmienny] (44): ięla go [Maryja Jezusa] proſitz rzekątz: O móy mily ſynu [...] racż ſie ſmilowatz nademną ſmutną matką/ niedáy mi cirpietz tako wielkié żaloſci. OpecŻyw [80], 19v, 132; PatKaz II 33v [2 r.]; Mirifica misericordias tuas [...]. Racży miły panie dziwne vcżynić miłoſierdzie twoie ty ktory zbawiaſz wſzithkie w tobie nadzieię pokładaiace [!]. WróbŻołt 16/7; RejPs 164v, 191v [2 r.]; Wydze że ſám jeden lieżij Cżłowiek bes rady/ gdzie bieżij Diábeł kniemu już go pewen Widzacz ze jeſt grzechow pęlen A js˙ już rady niebácżij Wołá miłý Boże racżij Bycż miłoſcziw mnie grzeſſnemu RejKup o3v, r8; Rácżże ty yuż náſz wſſechmocny dobrotliwy Pánye/ Okázáć ſwe zmiłowánye LubPs I, O2v, T2v, bb4; A gdy [szarańcze] do ſzczątká pożárły trawy ná ziemi/ tedym rzekł/ O Pánie Boże ráczże być miłośćiw [Domine Deus parce obsecro] BibRadz Am 7/2; RejPos 186, 327; KochPs 41, 181; Prośimy ćię Kryſte Pánie/ rácż dáć ſmiłowánie/ day nam ſwoię miłość Boſką ArtKanc C14, D9, I10v, I16, I17, Lv (9); Pánie Iezu Chryſte/ rácżże być miłośćiw mnie grzeſznemu. LatHar 97, 28 [2 r.], 29 [2 r.], 44, 54, 98 (14); RAcz ſie nádemną zmiłowáć moy Pánie/ Bo mię przećiwnik depce SzarzRyt A4v.

Iron. (2): [Bracia mówią do Józefa:] Iuż tam w ſtudni racz ſiedzieć gdyć ſie tak trefiło RejJóz A8; [kot mówi do lwa w klatce:] Ia przi ſwobodzie zoſtawam A ti iuſz tak panie braczie Racz krolowacz tu wtey kraczie RejRozm 408.

3. Okazywać szacunek, szanować, poważać; dignare Calep, Cn; mactare, magnificare Cn [kogo, co] (16): Dworſką godność Alexánder wielki/ iáko raczył. OrzRozm Rv marg, O3v; niewiem cżemu go [mężczyznę] w. m. ták bárzo racżyſz/ á nád biáłągłowę przekłádaſz. GórnDworz X7, Kv; Wiemy bowiem/ iż pielgrzymow y przychodniow/ ludźie świeccy nie bárzo racżą. NiemObr 13; Dignor – Zagodnego ieſtem, racząm mie. Calep 323b; ZbylPrzyg A2.

raczyć czym (4): NiemObr 31 cf Szereg. Cf Zwrot.

raczyć po czym (1): Pánowieć cnoty nie bacżą/ Po odzieniu gośćie racżą BierEz P.

W połączeniu szeregowym (1): áby v páná yákiego ſlużył dobry yáki mowcá á Prokurator/ [...] opátrzy go wychowániem dobrym [...] Iurgyeltem poććiwem/ nád to w wyelkiey ye poććiwosći máyą/ cżcyą/ ważą/ racżą/ by więc pány Káſtelany. GliczKsiąż N4.

W porównaniu (1): GliczKsiąż N4 cf W połączeniu szeregowym.

Zwrot: »[jakim] tytułem raczyć« (3): Abowiem ma [Pan Chrystus] we zborze ſwoim tákowe/ przez ktore vrząd zwierzchniego poſługowánia odpráwuie/ dla cżego ie też tytuły ſwymi niektorymi racży/ názywáiąc ie Páſtyrzmi/ Dozorcámi/ y náucżyćielmi rć. NiemObr 44; Antyocheńſkiego Biſkupá/ tym tytułem Piotrowey zwierzchnośći/ nie racżono. NiemObr 52, 108.
Szereg: »raczyć i ozdobić« (1): ktorzy [faryzeusze] ſię w tym kocháli/ kiedy ie racżono mieyſcem/ y tytuły ozdobiono/ ktorych Fáryzeuſzow/ dźiśieyſzy náśládownicy iáwni ſą. NiemObr 31.

Iron. (1): Bo mię w niéy [gospodzie] goſpodarze máło nie oplwáli/ A gośćie záśię ná mnie pieniądze wygráli/ Domá ktemu wieczerzą przedemną ziedźiono: Bóg zápłáć zá oſtátek/ że mię nie ſtłuczono. Iáśiu ſłuchay/ ieſli ták raczyſz przyiaćiele: Ia drugi raz nie nátrę ná tákié weſelé PudłFr 38.

Przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): [język] złe ludźi tępi/ dobre wielbi: [...] pokoy między ludźmi iedna/ ludźie żywi/ nieprzyiaćielá łomi/ á przyiaćielá miáſtá ſwego czći/ raczy/ mnoży. OrzRozm Q2v.

*** Dubium [tekst uszkodzony] (1): A gdi to obacze ż⟨...⟩cz.e raczicie prży⟨...⟩kiey praczey/ y nak⟨...⟩ SeklKat Z4.

Synonimy: 1. chcieć, pożądać, życzyć; 3. czcić, mnożyć, ważyć.

Formacje współrdzenne: raczyć się, uraczyć, uraczyć się; przyraczać.

Cf RACZENIE, RACZONY

MN