»lud się cisnął« (4): Matka prziniém blizu ijdz niemogla/ bo lud wielki za njim ſie ciſnąl OpecŻyw 136, 44v; przetoż kazał [papież] miotáć złoto y śrebro/ [...] ále lud opuśćiwſzy pieniądze/ ćiſnęli ſie wſzyſcy ku ćiáłu świętego Alekſzego. HistRzym 126v; SkarŻyw 596.

»rozchodził się lud« (1): A kyedy ſie iuż rozchodził on lud ku obiádu/ Zuzánná też miáłá ſwoię przechadzkę po ſádu. KochZuz A2v.

»lud się wali« (1): Poźrzał potym po poloch áno ſie lud wáli/ Stárzy/ młodzi/ bogacże/ wielcy/ też y máli. RejWiz 82.

»zebrał się wielki lud« (2): Zebrał ſie wielki lud pátrzyć ná tę ſławną á wielką krotofilę. BielKron 101v, 180.

»ludu wydać« (1): [Aleksander] roſkazał mu wſzythki vdy ſprzerzezać, á nos iemu vrzazawſzy oſzpeciwſzi go [Calistenesa] ludu wydał BielŻyw 106.

»gwałt ludu« = vis populi Vulg (1): A gdy był v wſchodu/ przydáło ſię iż go [Pawła] práwie nieśli żołnierze dla gwałtu onego ludu. Abowiem mnoſtwo ludźi ſzło zá nim/ wołáiąc: Strać go. WujNT Act 21/35.

»lud przechodzący« (1): niedbál nitz na káranijé ludu przechodzące^go OpecŻyw [61]v.

»szemranie ludu; lud szemrał« (1;1): wołánim y ſzemránim ludu zátłumić chćiał ſłowá prawdy SkarŻyw 372, [197].

»lud wielki« = turba multa PolAnt [szyk 7:7] (14): A cij niemogli ſie dociſnątz do iezuſa dlá ludu wielkiego OpecŻyw 43, 24; BibRadz Act 11/26; BielKron 8v, 101v, 180, 239v, 342v; KochPs 177; Wielki lud ná kazániu ſwym miewał; ták iſz dla ćiſzby kázálnicę zá nim nośić/ á tám ią ſtáwiáć gdzieby vćiśniony niebył/ muśiano. SkarŻyw 372, przedm A3, s. 293, 309, 320.

»wielkość ludu, ludow« = turba Calep [szyk 23:1] (23:1): Alexander przybliżáiąc ſie do onego miáſthá á widząc wielkoſć ludu w odzieniu białym [...] przykazał wſzytk[i]m ſwym ſtánąc HistAl C2; bali ſie przez on moſt przeſć/ áby ſie łáńcuchy ńie połamáły/ będąc obciążone wiełkoſcią ludu. HistAl E3v, Av, B5, C6v, D4, D5v (10); myáłá mu [Piotrowi] theż zwyerzoná być nyezliczoná wyelkoſć ludow. KromRozm III N; GroicPorz ppv; Biádá wielkości ludu rozmáitego [Vae multitudini populorum multorum] ktorzy hucżą iáko ſzum morſki BibRadz Ez 17/12, Luc 5/18 [19]; BielKron 7, 159, 254v; A gdy dla wielkośći ludu nie mogłá [matka] przyść ku niemu/ záwołáłá głoſem wielkim HistRzym 125v, 126; RejPos 198; BietSpr 53v; Calep 1093b; WujNT 193; SkarKazSej 657b.

»wszy(s)tek lud« (2): Wiedzyoná tedy żałobliwie krolewná Polixená ná ofiárę dla vſpokoienia wiátrow/ gdzye iey wſzytek lud z obu ſtron płakał. BielKron 60; SkarŻyw 89.

»(z)giełk ludu« (3): Gdy ſie tam przybliżali/ panna dóſtoyná ſlyſſątz gelk ludu wielkiégo/ [wzięła na ręce synaczka] OpecŻyw 24, [61]v; Vſlyſſawſſy Atália zgiełk ludu bieżącego [audivit Athalia vocem populi currentis] weſſlá miedzy tłuſſczą do koſćiołá Páńſkiego Leop 4.Reg 11/13.

»podburzyć lud« (1): A gdy go w tym [króla Sardanapalusa w niewieścim przebraniu przędącego kądziel] iego Hetman Arbáces záſtał/ pchnął go nogą/ y podburzył nań wſzytek lud BielKron 10v.

»lud, ludem sprawować (a. rządźić); rządzenie ludu« = populum gubernare Modrz [szyk zmienny] (10:1:1): BielŻyw 52; SeklWyz 2v; ći [panowie zwirzchni] nie żadnemi práwy álbo ſtátuty opiſánemi ſpráwowáli lud ſwoy/ ále rozumem á zdániem przyrodzonem GliczKsiąż H2v; BielKron 119v, 343; BielSat [I4]v; ModrzBaz 47v, 101; BielSjem 14; kto ma lud rżądźić/ trżebá żeby miał śiłá nád ludźi/ á żeby był bárźiey nięśmiertelnym/ niż śmiertelnym podobny. GórnRozm M4v; SarnStat 447; Ze ſie z niéy miał prawdźiwy ſyn Boży národźić/ Królem bydź/ ludem rządźić/ y wſzytkié odrodźić. SiebRozmyśl A3v.

»umrzeć (a. umierać) za lud swoj« [szyk zmienny] (3): ktory [Kodrus] będąc Krolem Ateńſkim/ vmárł zá lud ſwoy. CzechRozm 58v; Pomnićie ná ony Kodry/ Decyuſze/ Reguluſze/ iáko zá lud ſwoy rádźi vmieráli. SkarKazSej 669a, 670a.

»lud dziki« [szyk 3:1] (4): LAponowie lud dziki/ wzroſtu ſą śrzedniego/ z łukiem á z ſtrzáłámi záwżdy/ ſuknie noſzą ćiáſne/ źimie chodzą w kożuchách długich dla wielkiego źimná. BielKron 294v, 263v, 261v; Devia et sylvestris gens, Zdróżny á dźiki lud/ to yeſt dáleko od ludzi odemkniony Mącz 492d.

peryfr. »głowy ludu« = przywódcy (2): iáko głowy ludu/ bráćiey y członkow wáſzych/ iáko ſtrożowie ſpiących/ y wodzowie nieumieiętnych [...] o ich dobrym y ſpokoynym obmyśláli. SkarKazSej 657a, 705b.

»jeden lud« = unus populus Modrz, JanStat, PolAnt (18): Potym Krol Antyochus rozeſłał liſty po wſzythkim kroleſtwie ſwoim/ áby ſię wſzyſcy ſthali iáko iednym ludem/ á iżby káżdy opuſćił zakon ſwoy. BibRadz 1.Mach 1/43; [Romulus] vstáwił zá ieden lud Sábiny y Rzymiány. BielKron 100, 15v; OrzQuin Y4 [2 r.]; gdźiekolwiek mięſzkáią/ Ieden Lud/ gdźie iednego wſzyſcy Páná máią. Prot Av; RejPos 149v; BudBib 1.Mach 1/43; ModrzBaz 96v; StryjKron 507; Naprzód co ſie przednieyſzych Artykułów dotycze/ ktore z tych dwu Narodów Polſkiégo y Litewſkiégo czynią ieden lud/ y iedno ćiáło SarnStat 1011, 51, 1001, 1002, 1004, 1011 (8).

»lud miejs(c)ki, (z) (tego (a. onego) miasta, w mieście« [szyk 10:3] (7:4:2): Zoſtawiwſſy ona niewiaſta ſwoie wiadro albo dzbán/ biegla do miaſta/ ij rzekla onému ludu w mieſcie OpecŻyw 50v; HistAl C2, D2; BibRadz Act 5/16; BielKron 110, 456v; Mącz 454b; tego źiółká mieyſki lud/ iáko rzeczy święconéy ſzánuie: iż ręką gołą/ po nié śięgnąć nie śmie/ ále rękę wprzód vwine [!] w co SienLek 197, 197; RejAp 153v; Mieyſcki lud ktory domá w pokoiu oſtawa/ Niechże ná cżarnych ſzáćiech ſukiennych przeſtawa. BielSjem 24; OrzJan 112; vkámienuie go [złego syna] lud miáſtá onego y vmrze SkarKaz 44b.

»lud murzyński« = populus Aethiopum Vulg (3): Tis ieſt pan bog ktoris skaził głowy ſmokowe á dałes go na kąſanie y na iedzenie ludu Murzyńskiemu. WróbŻołt 73/14, Z5v; Leop Ps 86/4.

»narod ludu« (2): Z tey Duńſkiey źiemie narod ludu niemáły wyſzedł BielKron 292v, 294.

»lud nieznajomy, obcy, cudzy« = alienigena gens Vulg [szyk 9:7] (11:3:2): Zle ieſt być bárzo beśpiecżnym/ Miedzy ludem nieznáiomym BierEz R3; MiechGlab 51; RejPs 26; Leop Eccli 49/7; á iákoś opuśćiłá przyrodzone ſwoie á przyſzłáś w nieznáiomy lud/ niechayći Pan Bog Izráelſki odpłáći zá twoy vcżynek BielKron 53, 339v, 449; RejPos 158; RejZwierc 256, 256v; KochPs 209 [2 r.]; SkarŻyw 283 [2 r.]; Nápełnili źiemię z błogoſłáwieńſtwá twoiego/ y zmocnili ſię bárzo mocnie v ludu cudzego. ArtKanc 116; PowodPr 73.

»okoliczny lud« (2): Kámillus ieden Trybun Rzymſki ktory był wygnan od miáſtá niewinnie/ zápomniawſzy krzywdy ſwey/ zebrał okolicżny lud vderzył ná nie/ y wyzwolił lud/ zamek/ y miáſto od nieprzyiácioł. BielKron 122, 56.

»lud poddany« (2): Drudzy piſzą iż tho dla thego cżynili áby lud ich poddány nie prożnował BielKron 270v; HistRzym 100.

»lud pogański« = gens crudelissima barbarorum HistAl [szyk 21:3] (24): Bo lud pogański y żydowski dziwuią ſie iż ia chwalę ciebie vkrzyżowanego pana. WróbŻołt Y3, 43/3, Xv, Z6, cc6, cc7 (8); HistAl E4v; On wywyodł lud Izráelſki z ludu pogáńſkyego/ Abowyem ná wyek wyekow trwa dobroć ſwięta yego LubPs dd5, Z6; BibRadz I 361 marg; Ná thych wyſpach ſproſne obycżáie máią lud pogáńſki/ zwłaſzcżá około małżeńſtwá/ ábowiem máią to ſobie zá pocżćiwą rzecż/ kiedy Kſiążę pierwey niż mąż Krędenc vcżyni. BielKron 448v, 60v, 231, 463v; BiałKat 13v; WujJud 48v, 128; SkarŻyw 130, 152; ArtKanc G2; WujNT 318. CzahTr F3v.

»lud postronny, pograniczny« = vicinus populus Modrz [szyk 5:2] (5:2): MiechGlab 51, 58; LubPs Y; Skargi cżęſte do niego [króla Ludowika] przychodziły od Solimaná Ceſárzá Tureckiego dziſieyſzego ná lud pogránicżny/ iż ſie nie ſpokoynie záchowáią BielKron 305v; OrzQuin Ov; Nie chcećie áby o tym wiedźiał lud poſtronny/ Iáki tu bywa w Polſzcze poſtępek Koronny. Prot A2v; ModrzBaz 126.

»przełożony, przełożeństwo nad ludem« = princeps populi PolAnt (3:1): BibRadz Eccli 9/22; Iáko roboty z ręki rzemieśnikowey chwalą/ ták mądrość przełożonego nád ludem poznawáią z powieśći iego. BudBib Eccli 9/22; Przełożeńſtwá nád onym ludem ták wielkim nigdy nieprágnął SkarŻyw 482; SkarKazSej 662b.

»lud pułnocny, z pułnocy« (2:1): Corká Egiptſka będzie poſromoconá/ á podána w ręce ludu pułnocnego [in manum populi aquilonis]. BibRadz Ier 46/24; BielKron 336v; zá láty miał wſtáć lud z pułnocy/ Którégo kray południ niémiał zdołáć mocy. KochProp 13.

»stroż ludu« = custos populi Modrz (1): V ſtárych ludźi to bywáło/ iż ilekroć ktorego Krolá Krolem miánowano/ tyle rázow go też zá rázem y ſtrożem ludu ábo Páſtyrzem názywano ModrzBaz 18v.

»synowie ludu« (1): Thedy żoná ięłá wneth przed Sámſonem płákáć y nárzekáłá nań/ mowiąc/ Nienawidziſz thy y nie miłuieſz mię: że mi nie chceſz powiedzieć gadki tey/ ktorąś zádał ſynom ludu moiego. Leop Iudic 14/16.

»wielki lud« = magna gens Vulg [szyk 13:4] (17): HistJóz Ev; Leop Deut 26/5; OrzRozm A4, N3; [Jonichus] ſzedł do zyemie Ethán/ a tám pánuiąc wielki lud poſtánowił BielKron 6, 11, 11v, 17v, 18, 34v (12); Abowiem ktoryż ieſt lud ták wielki/ ktoryby Bogá miał ták ſprzyiáznego (ábo bliſkiego) iáko Iehowáh Bog náſz CzechEp 113.

»wielkość ludu« = multiludo populi PolAnt (4): W wielkoſći ludu ieſth zacnoſć Krolewſka/ á gdźie niemaſz ludu tám wątleie Kſiążę. BibRadz Prov 14/28; HistRzym 125; Krolowie oni pierwſzy nie wielkośćią ludu/ ále mocą BOżą bywáli y z miáſty záchowáni. CzechRozm **v; PowodPr 62.

»lud wolny« (2): BibRadz I 71b marg; Té wſzytki rzeczy do wiernośći Królow ſwych Polacy, których wolno iáko lud wolny obiéráiąc zlécaią, powiérzáią SarnStat 106.

»wszy(s)tek (a. wszyciek), *wszen lud« = omnis populus Vulg, PolAnt; cunctus populus Modrz; totus populus PolAnt [szyk 40:14] (42:12): BielŻyw 26, 40, 41, 116, 148, 156 (7); MiechGlab 57, 87; krol nád wſzytek lud ma być obycżáymi przychędożony/ y nákoſzthownieyſzymi cnotámi ma iáſnąć HistAl G3v, G5v; BielKom B8; Leop Esth 9/2, Ier 44/15; BibRadz Esth 4/11; á napierwey vſtháwili Kroká zá ſędziego y namieſniká/ [...] kthory potym po Cżechu był ſprawcą wſzego ludu. BielKron 318, 56v, 59v, 103v, 109, 129v (17); Mącz 72c, 192b; HistRzym 43v; RejPos 197v; RejZwierc 47; A iego vrząd był pilnie doględáć Stárſzych y wſzytkiego ludu. RejPosRozpr c3v; BudBib Ier 25/19; PaprPan Hh; ModrzBaz 40, 55, 83v; Wtym Alexander Biſkup vmarł/ á po iego śmierći: lud wſzyćiek Athánázyuſza ná ſtolicę Biſkupią iednoſtáynie obrał SkarŻyw 389, 368, 487, 557; Rohátin Miáſteczko 7. mil zá Lwowem przez podánie wziął/ y ſpalił/ á lud wſzytek wpolon z wielką korzyścią zágnał StryjKron 717; SarnStat 885 marg; KlonKr D2v; SkarKaz 44b; SkarKazSej 660a, 664b, 668a.

»lud wysepny« (2): Ten lud wyſepny miał blizny palone po ćiele BielKron 443v, 443.

»lud zarzeczny« (1): Roſpuśćił lud zárzecżny z vpominánim do słuſzby Bożey. SkarŻyw 503 marg.

»cesarz i lud« (2): HistRzym 129v; Chryzoſtom S. od Arkadiuſzá Ceſarzá y ludu wſzytkiego obrány ieſt. SkarŻyw 87.

»krol, (i) lud; krol ze wszytkim ludem« = rex et populus PolAnt [szyk 4:2] (5;1): MiechGlab 53; Potym też y Krol ze wſzytkim ludem poklęknął BielKron 329; BudBib 2.Esdr 9/24; ModrzBaz 128; Zá dozwolenim Papieſkim ſzedł/ y trzy kroć przed nim kazánie cżyniąc: gdy lud wſzyćiek y ſam krol do S. wiáry ſkłonnym fię bárzo pokazał SkarŻyw 310; SiebRozmyśl A3v.

»lud i krolestwo« = regnum et populus Vulg [szyk 4:2] (6): á tak kto kogo przemoże ten ſie w kroleſtwo y w lud w wiąże BielŻyw 159; KrowObr 5; Leop 1.Esdr 6/12; Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie BielKron 110v; RejZwierc 47; Ten lud/ y tho Kroleſtwo/ coć s chęcią dáruię/ Prziymi wdzięcżnie odemnie. PudłDydo B4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»książę i lud« (1): kſiązą oney zyemye y lud poſpolyty uydzącz ten dzyw tak uyelkye dwa klaſtory panyenſkye zbudoualy ku czczy panny maryey PatKaz III 154.

»lud, i (abo) miasto« [szyk 4:1] (5): BielKron 104, 268, 277; Temu Miáſtu ſławnemu ábo ludu iego/ Prze męſtwo y ſtátecżność dáli Lwá mężnego. Wiedz y teraz tá cnotá Lwowiánom pánuie PaprPan Gv; [Juryszyc Węgrzyn] ktory ſię potym Turkom ſam dobrowolnie podał ná rokowániu/ czym y Lud nędzny y Miáſto wybáwił od oblężenia. StryjKron 757.

»narod, (i, a) lud« = gens, populus Vulg, PolAnt [szyk 7:5] (12): MiechGlab 42; RejPs 48; Leop Is 18/2; BibRadz Is 18/2; KuczbKat 265; pátrzę ná ſławę ludu y narodu ſpráwiedliwego SkarŻyw 113; Gdźie ten lud/ gdźie ten naród/ choć ná świátá kráiu? Ktoryby tę obrzydłość miał w Twym obyczáiu? GórnTroas 71; LatHar 38, 364; Władnąć maſz ſławą Włádzyſłáwie/ áby ią z narodem y ludem twoim podnioſł/ á poniżoną podwyżſzył. SkarKaz )(4, k. 578b; SkarKazSej 703a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.],

»panowie, (i, a) lud (pospolity, wszytek)« = populares optimatesque Modrz [szyk 4:2] (6): ták wyznawał przed pány y ludem poſpolitym BielKron 217, 356v; Vſlyſzawſzy to pánowie y wſzytek lud/ poználi że then był práwy ſyn y dziedźic. HistRzym 101v; ModrzBaz 81v; StryjKron 300; OrzJan 28.

»lud i ojczyzna« = populus et patria Vulg (4): Leop Esth 2/10; iam ſię zá wſzytek lud y oycżyznę záſtáwił BielKron 101v; Słuſznie ſię Pánu Bogu w pośćie vkarzáć maćie/ ieſli lud ſwoy y oyczyznę namilſzą miłuiećie. SkarKaz 120a; SkarKazSej 707a.

»lud, (a) poddani« (2): Wiećie że Krolowie grzeſzą/ dla złośći ludu á poddánych ſwoich BiałKaz K2v; SkarŻyw 482.

»rycerstwo i lud pospolity« [szyk 2:1] (3): Szedł Herod á poſzeptał Klaudyuſowi áby Ceſárzem był/ gdyż my wſzyſcy Rycerſtwo y lud poſpolity przyzwalamy. BielKron 141, 141; StryjKron 411.

»lud i (to jest) rzeczpospolita« (2): Pátrzćie ná przykłády świętych/ iáko w tey miłośći ku ludu ſwemu/ to ieſt Rzeczypoſp: gorący byli. SkarKazSej 667b, 668b.

»lud i ziemia« (1): Ma tá źiemiá dwoie Kſięſtwo/ iedno Legnickie ktore ludu y źiemie dobrą cżęść ma/ drugie Swidniekie BielKron 291v.

»poległo (a. zginęło) [ileś] ludu« (2): Poráźił ſnádnie Hieroboámá [...] gdzye poległo ludu pięćdzyeſiąt tyſiąc. BielKron 83; Háy miáſto wzięte w dwanaśćie tyśięcy ludu zginęło. SkarŻyw 502 marg.

»ludu przyszło (a. przybyć miało) (na pomoc a. posiłek); lud przybywał« [szyk zmienny] (2;1): BielKron 226v; Był tedy Krol iuż śmielſzy/ odpowiadał śmiáło/ Widząc/ że mu ná pomoc ludu przybyć miało. KmitaSpit C3v, C4v.

»lud się wskok przeprawił« (1): w tym ſie lud wſkok przez moſt do miáſtá przepráwił. PaprPan Gg2.

»lud k szturmu skoczył; do szturmu lud puszczać« (1;1): lud k ſzturmu ſkoczył GórnTroas 19; SkarŻyw [407].

»lud siecze« (1): Ani łuki nam ſurowé/ Mogą ſzkodźić gdy gotowe/ [...] Ani oſtré náſze miecze/ Choć iemi mężny lud śiecze: Mogą ſzkodźić ZawJeft 15.

»lud walczy« (1): Sromota y nie ſprawiedliwoſć krolowi w pokoiu leżeć, gdyż iego lud walcży BielŻyw 166.

»lud(u) niemało(-y) (a. dosyć) zginęło (a. poległ(o) itp.)« [szyk zmienny] (5): Tamże ſtocżywſzy bithwę, ludu niemało zginęło MiechGlab 54; HistAl F4; Sultan z Turki bitwę zwiodł/ z obu ſtron ná plácu ludu doſyć zoſtáło. BielKron 259, 59, 256v.

»z ludem leżeć (a. położyć się); lud leży (a. miał się położyć)« = obozować; cum exercitu collecto residere HistAl [szyk zmienny] (8;3): MiechGlab 56; HistAl H7v; RejZwierz 9; chćiał Senat áby poſpolity lud leżał ná gránicach/ á z nieprzyiacielſkich kráin żywnośći ſobie doſtawał. BielKron 108v, 246v, 248, 309, 400v, 402, 412; Tedy rycerz Grzegorz śmiáły wyiał ná woynę/ przećiw onemu Kſiążęćiu/ ktore z wielkiem ludem tám leżáło HistRzym 35.

»lud nająć« (1): A lud z Arábiey náięli ſobie ná pomoc/ á położyli ſie obozem zá rzeką/ będąc iuż gotowi wyiácháć przećiw tobie ku boiowi. Leop 1.Mach 5/39.

»ludem opatrzyć (a. obwarować); w lud się opatrzyć; być opatrzony ludem« [szyk zmienny] (4;2;2): Diar 23; [Machomet] obległ Kroią głowę Albániey/ [...] Skánderbeg dobrze opátrzył Kroią/ ták ludem iáko ſpiżą BielKron 257, 306; BielSat G3; BielSpr 21v; Besetzen. Obwárowáć/ et opátrzyć Ludem. Munire, communire. Calag 78; BielSen 16; SarnStat 136.

»porazić (a. porażać), (po-, z)bić (wiele a. dosyć itp.) lud(u); lud (był) porażon; porażka, pobicie ludu« = populum percutere Vulg; exercitus conflictus Miech [szyk zmienny] (23:10;6;1:1): MiechGlab 31; A theraz [Aleksandrze] krom poraſzki ludu y krom odpowiedzi wpadaſz w ręce krolowey Candácis. HistAl L7v, M6; Leop Num 21/35, Iudic 9/39; BibRadz 1.Mach 4/34, 2.Mach 8/20; Troillus Diomedeſá ránił y Agámenoná/ wielkie pobicie ludu z obu ſtron było zá kilko dni z wielką ſzkodą Grekow. BielKron 58v; Krol Boleſław przypadſzy z ludem oſkocżył ie w koło/ poráźił Zbigniewow lud y ſámego poimał BielKron 351v, 57, 57v, 58, 58v, 61v (26); BielSpr 20v, 21v; BudBib 2.Par 25/11; BiałKaz L3v; Poráźił Hánibalá ludu pobił doſyć/ Wnet ięli Kártágińſcy o pokoy go prośić. PaprPan Hh3v; SkarŻyw 559; Wſzákże náſzy zá nim goniąc wiele iego ludu ná rozmáitych mieyſcách zbili/ y wſzyſtkę Siewierſką ziemię ogniem y mieczem zwoiowáli. StryjKron 752, 410.

»[kogo] (i) z ludem porazić, pobić; porażon ze wszytkim ludem« [szyk zmienny] (3:1;1): Maternę y Detryka ſtaroſty Rzymſkie y z ludem ich tham porazili. MiechGlab 53, 67; krolá Olbrachtá poráźili v Koſzyc/ z iego ludem latá 1491 BielKron 397, 328, 350.

»małym ludem [o małej liczbie wojska] [kogo] porazić (a. pobić); od małego ludu porażon« [szyk zmienny] (6:1): A gdy ſie potykáli/ poráźili Grekowie máłym ludem wielkie woyſká Perſow/ ſkąd wielką cześć y chwałę miał Themiſtokles. BielKron 117; Balábán [...] vcżynił rzecż do Máchomethá [...] wżdym ſie ták nád nádzieię ná ſwey forthunie omylił/ żem hániebnie od máłego ludu porażon BielKron 256v, 393, 460v; BielSpr 40, 41v; poſłuchawſzy proroká/ z ſwoim ſámym/ ácz máłym ludem/ pobił Seirany/ y wielkie zwyćięſtwo otrzymał. SkarKazSej 685b.

»posłać (a. wysłać) (po) lud, (niemało) ludu« [szyk zmienny] (11:4): BielŻyw 124; Piſał też y drugi liſt do Poruſa krolá Indiyskiego áby mu na pomoc ludu poſlał [ut sibi diqnaretur auxilium impartire]. HistAl E7v, B7v; [król] poſłał wſzytek lud przećiw woyſku Moſkiewſkiemu BielKron 411, 221v, 239, 245v, 312 (9); BielSpr 12; Illyrią/ część Słowiáńſkiéy źiemie/ poſławſzy przećiw Wenetóm ludu ſwégo ná pomoc/ ázaż nie wſzyſtkę pośiadł? OrzJan 12; KmitaSpit C4.

»posłać [kogo] z ludem« [szyk zmienny] (7): MiechGlab 14; Poſłał mu Krol ku pomocy Firleiá z niemáłym ludem BielKron 406, 178v, 192v, 252; wziąwſzy od Krolá trzy tyſiące iezdnych przebránych ná pomoc przećiw Turkom [...] Syná ſwego Ianá Albrichtá s tym ludem Krol był poſłał StryjKron 662; SarnStat 1225.

»pot(y)kać się z ludem« [szyk zmienny] (4): Leop Num 21/33; Potkał ſie z onym ludem drugich nie cżekáiąc/ Vciekał Pompeiuſz by przed Chártem Záiąc. RejZwierz 31v; Konſtantyn Polakow prośił áby ſie s ſwym ludem pierwey potykał iáko zwycżáynieyſzy BielKron 409v, 328.

»(po-, s-, u)tracić lud, (wiele a. niemało itp.) ludu« = perdere populum HistAl [szyk zmienny] (5:4): nie ſluſzno ieſt Ceſarzowi ták po proznici tráćić ſwoj lud ále ſam przez ſię ma dokonáć walki HistAl H7v; [Turcy] potráćili ludu niemáło w Korytáńſkich gorach. BielKron 190v, 177, 239v, 272, 380; BiałKaz M2; CzechRozm 255v; StryjKron 737.

»przełożyć (a. wybrać) nad ludem; nad ludem być przełożon« [szyk zmienny] (4;2): [król polski] Przełożył nád tym ludem wſzytkim Ianá s Tarnowá Hetmáná korony Polſkiey BielKron 423, 257, 259, 314 [2 r.], 438v.

»(przy-, wy-, od)ciągnąć z (a. za) ludem; lud (przy-, ś)ciągnął (się); [ileś] ludu przyciągnęło; lud ciągnący« = cum viris ascendere PolAnt [szyk zmienny] (53;10;2;1): LibLeg 11/85; HistAl Av; Leop Iudic 9/43; BibRadz 1.Mach 7/1; Przeſzedſzy wiele Indyey áż do Kámieńiá wielkiego/ Porrus krol przećiw iemu wyciągnął z wielkim ludem BielKron 126; Skoro Ceſarz poſłá odpráwił/ Boleſław przyćiągnął z ludem nád woyſko Ceſárſkie/ podkáli ſie milá od Wrocłáwiá/ bili ſie od záránia do wiecżorá BielKron 352, 101v, 179, 188v, 189, 201v (51); GrzepGeom Bv; iego thowárzyſz Zamku dobył/ y ćiągnie tu z ludem ná pomoc BielSpr 41v, 41v, 56, 58; StryjKron 81, 432; ActReg 4v; A gdy on lud przyćiągnął/ Krol ſam ich ſzykował/ A ná ſwym Barorogu po woyſku hárcował. KmitaSpit C4v, A4v.

»(przy-, z)jechać (a. iść, a. przyść itp.) z ludem, z częścią (a. wielkością itp.) ludu (na pomoc); lud przybył« = venire cum milibus Miech [szyk zmienny] (15:5;1): MiechGlab 31; Muka Sáráceńſki Krol morzem przyiechał z Afryki z wielkim ludem/ wybiwſzy/ wyśćinawſzy ſláchtę Gotow/ Hiſzpánią ogniem/ głodem/ miecżem woiował/ káźił. BielKron 279, 179v, 221, 257, 301v, 306 (11); PaprPan A4v; A zá tym ſie Polacy zbroyni vkazáli [...} Ktorych záraz Pogáńſki vph widząc ſtrwożony/ Mnimáiąc iż wielki lud przybył wnet pierzchnęli StryjKron 702, 200, 672; KochJez B3v; GórnRozm Av; ZawJeft 14; ActReg 65; OrzJan 12.

»przypaść z ludem« (3): BielKron 341, 351v; On [Hannibal] potym przypadwſzy z ludem pobił ie [Affry] ná mieyſcu/ drugie w pogoni. BielSpr 43.

»lud (prze-, przy-, wy)wieść (a. (przy-, wy)wodzić, a. przyprowadzić)« = populum educere Modrz [szyk zmienny] (14): BielKron 191v, 225v, 286, 370, 379; [Hannibal] wywiodł lud/ ſtáwił ij na długim cżele/ potkał ſie z nieprzyiacielem BielSpr 40v, 7v, 9v, 47; ModrzBaz 128; SkarŻyw [407]; [Kiejstut] [...] gdy y tám y ſám vfy Niemieckie przebijáiąc ieździł/ y lud ſwoy przywodził ku bitwie/ [...] był z koniá wyſádzony drzewem StryjKron 442, 582, 602.

»rozłożyć lud; lud na poczty rozłożony« (1;1): Máią theż ći dwa pod ſwą ſpráwą lud ná pocżthy wielkie rozłożony rozmáitey ſpráẃy/ y rozmáitym poſtępkiem idąc ku potrzebie woienney BielKron 260, 250v.

»(roz)puścić lud (do domu)« [szyk zmienny] (4): lud ná ten cżás kazał roſpuśćić/ á Rotmiſtrzom przypowiedział ſłużbę ná drugi rok BielKron 223v, 215v, 311v, 399.

»stać z ludem« [szyk zmienny] (2): Ceſarz iuż Turecki nie dáleko był ſtał z wielkim ludem BielKron 306v; PaprPan Hh.

»uderzyć z ludem« [szyk zmienny] (4): BielKron 351, 380v, 399; Bacżąc to Dyonyſius/ vderzył ná nie [Afry] z ludem ſwoim/ poráźił oſtátek y Krolá ich poimał BielSpr 39.

»uderzyć na lud« (1): vderzyli ná lud Mátyaſzow y poráźili gi BielKron 395v.

»lud uwodzić; z ludem, z ostatkiem ludu ujść (a. ustąpić)« [szyk zmienny] (2;1:1): nieprzyiáćiel mniemiał woyſko leżeć w obronie/ a ſam w nocy vſtąpił z ludem. BielSpr 45v, 26v; StryjKron 487; Gdzye cżás potemu/ iáko bitwę zwodzić/ Kiedy nierowno/ iáko lud vwodzić. KochSz A2.

»wtargnąć z ludem« (2): [Attyla] Wtárgnął z thym ludem do Niemiec/ gdzie wiele miaſt pobrał y popuſtoſzył BielKron 298, 421v.

»zabić [ileś] ludu« (5): A ták ſpołu wtárgnąwſzy/ ná ty ktorzy byli z Tymotheufzem y z Báchidem/ zábili więcey niż dwádźieśćiá tyſięcy ludu [supra viginti millia ipsorum interfecerunt] BibRadz 2.Mach 8/30, Iudic 15 arg, 1.Mach 11/48; BielKron 87v; iednego dniá ſynowie Léwi/ na Moyzeſzowé roſkazánie zábili trzydźieśći y trzy tyśiące ludu. BiałKat 56.

»zajechać z ludem« (1): tám Alrychus záiechał z ludem ſwym poſiadáiąc Hiſzpánią BielKron 159.

»zasadzić lud« [szyk zmienny] (2): záſádziwſzy lud w tháiemnym mieyſcu w dolinách pod gorą/ [...] przypárł ie w ćiáſne kąthy/ ták iż muſieli zſiádáć z koni á pieſzki ſie bronić. BielKron 251v, 252v.

»lud zbierać (a. zebrać); [ileś] (a. więcej) ludu zebrać; zbierać się z ludem; lud (był) zebran(y) (a. zgromadzony); zebranie ludu; lud się zebrał« = exercitum praeparare, pugnatum congregare; exercitus collectus HistAl; colligere gentes Miech; milites contrahere Mącz [szyk zmienny] (54;11;11;6;2;1): MiechGlab 9, 60; HistAl B4, E2, E8, H7v; [Iwan Bazyli wielki ksiądz Moskiewski] Zebrawſzy lud wielki ná troię woyſká rozdźielił BielKron 428v; ná ten cżás Smoleńſk wźięto/ ſzcżego bárzo s hárdźiał Waśił/ iż chćiał wſzytkę Litwę wźiąć/ przeto zebrał wielki lud przećiw Litwie. BielKron 429, 54v, 57v, 99v, 101v, 123v (66); Mącz 336c, 344a; HistRzym 33; pogáńſkie woyſko zwáli Rzymiánie Caterua, to ieſt/ zgromadzony lud. BielSpr 11, 41; PaprPan Vv; SkarŻyw 559; [książę Skirgajło] zebrawſzy ſię z więtſzym ludem/ Niemieckie obozy vſtáwicznie pod Wilnem náieżdzał StryjKron 487, 432, 472, 627; Pisąc donas ze Pomorowie y po Sląsku, Cesarz lud zbiera ActReg 185, 183.

»lud (z)szykować (a. gotować, a. sprawić); lud się gotował; nieuszykowany lud« [szyk zmienny] (16;1;1): [papież] ácż na Koncilium poſłał poſły/ wſzákże lud gotował táiemnie ná Luteryany/ to ieſt pieſzych 12. tyſięcy/ ieznych pięć ſet BielKron 223v, 225v, 226, 305v, 398v, 403v, 421v; Trzeba mieśca pewnego ſzukać obozowi/ I oſtrożnie idź przeciw nieprzijacielowi. Trzeba wiedzieć/ gdzie ktorim xtałte^m lud ſzikować KochSat Cv; Tumultuarius miles Nievſzykowány lud y ták y owák ſie tułáyący. Mącz 468c; láko Lud ſzykowáć ku Bitwie. BielSpr 13v, 8, 17v, 21v, 22, 40v; StryjKron 757; WyprPl A3; KmitaSpit B3v.

»lud (nie) ćwiczony; lud ćwiczyć do boju« (4;1): W pośrodku woyſká ſzykowáli lud ćwicżony ná klin/ kthorym narychley przeráźi woyſko nieprzyiaćielſkie BielSpr 22, 12, 20v, 22; SNadź to krolá Greckiego ćwicżenie ten Cżázki/ Ktory młody lud ćwicżył do boiu by żacżki. PaprPan Bb3v.

»gotowy lud« [szyk 2:1] (3): Przemyſław przypadſzy z gothowym ludem do obozu nieprzyiaćielſkiego/ poráźił ie BielKron 341; BielSpr 32; OrzJan 12.

»lud jez(d)ny, konny« = konnica [szyk 13:4] (14:3): Thegoż roku Krol Fráncuſki/ przełożył ná vrząd Hetmáńſki/ ktory vrząd tám zá nawyſſzy máią/ nád ieznym ludem być ſtárſzym/ oni zową Konneſtabliu^m Anne Mommoránćiego. BielKron 216v, 220, 225v, 248, 309, 364v (8); Ieſli iezdny lud maſz przećiwko pieſzemu/ ſtáwiay ij w polu rownym [...] gdziećby nie przekáźiło nic/ áni błoto/ áni wodá. BielSpr 15v, 12, 17, 24, 26v, 30v (7); ná pirwſzy vph przodkiem ſzedł/ á było w nim konnego ludu iák Wapouius piſze piętnaście tyſięcy StryjKron 662; ActReg 60.

»jezdecki lud« = królewski orszak (1): Equitatus regius, Królewski dwór/ to yeſt yezdecki lud. Mącz 107c.

»lekki lud« = husaria (2): Ruſzywſzy lekki lud z woyſká Káźimierz/ zwłaſzcżá Tátáry á Litwę s Páwłem Iaſieńſkim/ y z dworzány pod wielką chorągwią/ vderzyli ná lud Mátyaſzow y poráźili gi BielKron 395v, 229.

»lud lekko zbrojny« = velites Mącz [szyk 4:1] (5): Mącz 478b [2 r.]; Zá tymi poſtáwiono lud lekko zbroyny/ ktore zwáli Ferétarios, velites, Marciobarbulos, s poćiſki/ s procámi/ s kulámi/ Ołowiánemi/ tákież ſtrzelce. BielSpr 14, 18v, 41.

»lud nieprzyjacielski, nieprzyjacioł« [szyk 5:1] (5:1): Rzekł Moiżeſz/ niechaycie á nie wſtępuycie ná gorę (bo tám był lud pogotowiu ich nieprzyiacioł) byſcie nie vpádłi/ bo was Pan Bog odſtąpił. BielKron 40v; ktorym [obyczajem szykowania wojska]/ poſtępuiąc rownym ludem ále ćwicżonym/ kthemu mieyſcem ſłuſznym/ możeſz wielki lud nieprzyiaćielſki poráźić BielSpr 20v, 18v, 30v, 68; KochJez Bv.

»orszak (a. poczet, a. zastęp) ludu« [szyk 7:2] (9): Wroćiwſzy ſie Alexander do krolá Filipá á ſpráwiwſzy tam zaſtęp ludu [preparato exercitu]/ dniá vſtáwionego/ ziecháli ſie obadwá ku bitwie HistAl B2; BibRadz 1.Mach 7/1; Andrzey Bátory z niemáłym pocżtem ludu przyćiągnął. BielKron 306, 244; Mącz 280b; BudBib 1.Mach 5/30; PaprPan A4v, Vv; ActReg 60.

»lud za pieniądze, pieniężny« = wojsko najemne [szyk 3:3] (3:3): Bacżąc Ammon iż rozgniewał krolá Dawidá/ poſłał po lud do Syriey zá pieniądze/ ktorych przyſzło dwádzyeścia tyſiąc pieſzego BielKron 70v, 225v, 351; ModrzBaz 110v; iż Krolowie oni wáśi dawni/ wami/ á nie pienężnem [!] ludem walczyli/ Więc wſzytek porżądek/ a práwo wáſze/ ku rycerſkiem rżeczam zmierżá GórnRozm L4; VotSzl C3v.

»lud pieszy« = piechota; pedites Mącz; ferentarii Calep [szyk 29:28] (57): cáły dzyeń bitwá trwáłá. Pieſzy lud był im ná wielkiey pomocy. BielKron 412, 220, 220v, 225v, 251v, 227v (16); Mącz 6b; bes zbroie pieſzy lud chodźił cżynić z nieprzyiaćielem BielSpr 5v, 7v, 10v, 12, 13, 13v (34); Dla tego náſzy popadwſzy niemáłą ſzkodę w ludu pieſzym/ á nie wziawſzy Zamku [...] názad odciągnąć muſieli StryjKron 752; Calep 213a, 414b; SarnStat 136; GrabPospR M4, M4v.

»lud pospolity« [szyk 2:2] (4): Potym z roſkazánia Ceſárſkiego ſzło przećiw iemu wielkość ludu poſpolitego y Rycerſkiego z dobrey woley BielKron 190v, 99, 241; á thák ná ſtrzeleniu z łuku od Ceſárzá poſpolity Lud idźie. BielSpr 53v.

»lud postronny« = wojsko pomocnicze (1): Ieſli nieprzyiaćiel z wielką mocą ćiągnie y przyćiągnie ná ćie/ nie wnet ſie nań miotáć z głownym woyſkiem [...] ále napierwey puśćić Globum, to ieſt/ oſobny lud poſtronny/ ktore zowiemy pomocnemi lekko zbroyne BielSpr 15v.

»lud rycerski« = militares Miech; milites Mącz [szyk 28:5] (33): MiechGlab 87; OrzRozm N3; [Grekowie] Pobiwſzy wiele rycerſkiego ludu/ puśćili ſie záſię do Greciey. BielKron 55, 106v [2 r.], 119v, 190v, 192, 259v [2 r.], 293v (13); Mącz 25d; Prot C3v; BielSpr 8, 17 [2 r.], 17v, 20v, 22 (10); Nieledá tám poraſká byłá zmáłą ſkodą ludu náſzego Rycerſkiego. BiałKat L2v; SkarŻyw 357; StryjKron 26, 170, 672; SzarzRyt Cv.

»lud służebny« = conducti milites Miech; milites mercenarii Modrz [szyk 18:10] (28): MiechGlab 10; abyście radzili, żeby granice były opatrzone ludem służebnym, który bywa za podatkiem pospolitym. Diar 23, 23, 24, 41, 81 [2 r.]; BielKron 225v [2 r.], 231, 233, 235, 251v (10); KochSat A2v; Mącz 115d, 224d, 268a, 304b, 468c; A ták trzebá te^go/ żeby Rzecżpoſpolita/ ábo służebnym ludem/ ábo poſpolitem ruſzeniem byłá bronioná. ModrzBaz 137v; StryjKron 627; ActReg 4v; SarnStat 136; Ale gdy nieprzyiaćiel prędki/ iàki ieſt Tátárzyn/ ná nas przypádnie/ tám więc iuż/ ábo trudno/ ábo pozno przychodzi nam o ſobie rádzić: dla tego iżechmy niegotowi/ iż pewnego ſłużebnego ludu y pieniężnego depoſitum nie mamy VotSzl C3v.

»towarzyski lud« = sprzymierzeńcy (1): Poſthumius, miał dwie chorągwi Rzymſkiego ludu: á towárzyſkiego ludu [socium] od wyżſzego morzá także wiele popiſał ModrzBaz 104.

»lud waleczny« [szyk 5:1] (6): MiechGlab 31; HistAl C7v, E2; Biſkup thego miáſtá cżterdzieśći tyſięcy ludu walecżnego na walkę wywodzi kiedy te^go potrzebá. BielKron 286, 239v; cokolwiek ludu waleczné^go źiemią do muru przyćiągnęło/ wſzytko to Archimed. narzędámi ſwemi częśćią pobił/ częśćią rozgrómił/ ták iże muśieli ſzturmu przeſtáć. GrzepGeom B.

»wojenny lud« (2): Mącz 13c; błogoſław Pánie temu Krolowi/ Y iego woiennemu ná wieki ludowi. KmitaPsal Av.

»wojsko ludu« (2): BibRadz 1.Mach 1/30; A po dwu lat posłał krol do miaſt Iudſkich poborcę/ ktory przyćiągnął z wielkim woyſkiem ludu. BudBib 1.Mach 1/30.

»lud wyborny« = armigeri Miech; exercitus Mącz [szyk 2:2] (4): Skanderbeg máiąc pogotowiu dzieſięć tyſiąc ludu wybornego/ Moizeſzá też záſadził w táiemnym mieyſcu z piąćią tyſiąc BielKron 248; Mącz 336c, 336d; GrabPospR M4.

»lud zbrojny, zbroisty, we zbrojach (a. zbroi)« [szyk 21:6] (23:2:2): LibLeg 11/85; kxiądz Henrik ſin S. Iadwigi zebrał był niemało zbroynego ludu/ thak ſlachciczow iako y proſtych z wielkiey Polſki y z Sląſka MiechGlab 9, 51; HistAl F3v, L5v; Połowicá ludu we zbroi ſtałá przed miáſtem/ á połowicá murowáłá. BielKron 96v, 191, 225v, 229 [2 r.], 234v, 281v (11); BielSat M4; BielSpr 22, 41, 62; BiałKaz L2v; [Postumijus] miał pięć y dwádźieśćiá tyśięty [!] ludu zbroynego [XXV milia armatorum in agros hostium induxisset] z ktoremi w ćiągnął w źiemię nieprzyiaćielſką. ModrzBaz 104; StryjKron 597 [2 r.]; BielSjem 34; KochPam 80; ActReg 60.

»żołnierski lud« = milites Mącz [szyk 8:4] (12): Diar 81; BielKron 306; Vis militum, Wielkość żołnierskiego ludu Mącz 499c, 89d, 173b, 280b, 319d, 361a, 478b; lud żołnierſki świętey pámięći Krola Páná náſzego ſześć tyśięcy Swekow poráźili/ pobili/ y poimáli. BiałKaz L3v; Calep 221b, 588b.

»lud (służebny) i rycerstwo« [szyk 1:1] (2): Cżwarty huph rządził ſam kxiąd [!] Henrik/ w kthorem było ryczerſthwo z Sląſka y z Wielki Polſkiey y lud inſzy ſlużebni [prestantioribus militibus [...] conductis militibus]. MiechGlab 10; BibRadz 1.Mach 4/20. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wojsko i zbrojny lud« (1): á Krolowie woyſki y zbroynym ludem obtocżeni/ niezbroynych Mnichow bać ſię/ y pádáć do nog ich muſieli SkarŻyw 511.

»lekki lud to jest husarze« (1): Ceſarz przeto co rychley pośpieſzał zá nim/ nálaſłſzy brod przez rzekę/ lekki lud to ieſt Huſarze Fedweres przepráwiwſzy ſie/ ſzli prętko BielKron 229.

»lud gburski« (1): A ieſzcże więtſze okrućieńſtwo ieſt ſámo práwo Polſkie/ ktore lud gburſki poddawa pod śláchecką niewolą PowodPr 68.

»lud gruby (a. hruby)« = natio rudis et pannosa Miech (6): FalZioł V 63; Chcząc on lud proſty á gruby (kthory [przed ti]m wſzytko w kitlach lniauych [!] abo konopnych chadzał) tam ſwoią ſzczodrothą ſukna wełnianego ku okrzcżeniu przywieſć MiechGlab 87; BielKron 25, 51; StryjKron 265; NiemObr 16.

»lud kmiecy« = agrestes Miech [szyk 3:2] (5): á lud kmieczy z dziecmi y z bydłem po leſiech y po błothach ſie pokryli. MiechGlab 8; BielKron 437; KMiecy Lud poſpolićie Chłopy przezywamy BielSat D4v [idem BielRozm]; NiemObr 16; BielRozm 31.

»lud niczemny« (2): A my Polacy/ iáko ieſt wſzem wiádomo/ twego przodká (ktory powſtał z ludu nicżemnego) ták ku gorze dobrowolnie wyſtawili/ wſadziwſzy go na ſtolec Krolewſki BielKron 392v [idem] PaprUp Fv.

»podły lud« = infimi Modrz (3): Po thym vpominániu nie náwroćił ſie Ieroboám od drogi ſwoiey nágorſſey/ ále owſſem przeko náczynił kapłanow báłwáńſkich z nápodleyſſego ludu [de novissimis populi] Leop 3.Reg 13/33; ModrzBaz 47v, 73.

»lud pospolity« = vulgus BartBydg, Mymer¹, Mącz, Calep; plebs BartBydg, Miech; popellus Calep [szyk 128:70] (198): Mymer¹ 36; BartBydg 174b; FalZioł I 41c; gdi takowy flux to ieſt, zciecżenie flegmy chodzi po cżłonkach tam y ſam [...] to ieſt cżęſć niemoci ktorą łaćinnici Ignis perſicus, á lud poſpoliti franczą zowie albo łąmaniem. GlabGad I2; MiechGlab 16, 48, 87; WróbŻołt 64; RejKup b2v; KromRozm I D4v; MurzHist Cv; KromRozm II i; DiarDop 103; GliczKsiąż O6v; LubPs aa3v; KrowObr 191v, 202v, 236; Leop Prov 29/2; BibRadz Ez 30/5; OrzRozm F; Luter ſłyſząc to záburzenie chłopſkie/ wydał książki miedzy lud poſpoliti vpomináiąc ie áby/ od tych roſtyrkow odſtąpili BielKron 202v; Lud poſpolity/ iako rzemieſnicy/ niewiáſty/ wlazſzy ná mury mieyſkie bronili kámieńmi do kilká dni. BielKron 251v; Lubuſki biſkup y Wrocſłáwſki/ záklął interdyktem poſpolity lud mieyſki. BielKron 378v; krolowa Elżbietá vmárłá w Wilnie/ z wielką żáłośćią poſpolitego ludu BielKron 424v; poſpolity lud iada ryby/ ptaki/ wołow áni krow nie iadáią BielKron 453v, 49, 54, 67v, 60 [3 r.], 82v [2 r.] (113); KwiatKsiąż H3; Mącz 19d, 21a, 198d, 237c, 303c, 304b, 511c; SienLek 142; BiałKat 161; BielSpr 46v; tedy pewna rzecż/ że wſzyſtkie Luterſkie kśięgi nie inſzego nie ſą/ iedno prozną pracą y ſzcżerą zdrádą/ á zwodzeniem nędznego poſpolitego ludu. WujJud 75, 75, 116v, 140, 146v, 156 (11); WujJudConf 49v, 86, 88, 109; RejPosWstaw [41³]v, 42; BudBib 1.Reg 13/5; PaprPan Qv; KarnNap kt, A3 [2 r.]; ModrzBaz 31v, 67, 69v, 84; SkarJedn 320, 346; SkarŻyw 89, 391, 411, 456, 472, 482; StryjKron 140 [4 r.] 707; CzechEp 88; NiemObr 82, 84, 90; ReszList 176; Calep 822a; PowodPr 21, 62; SkarKaz 3v; SkarKazSej 687b [2 r.], 691a [2 r.]; Ogniem chuchał/ dymámi ſoſnowymi kichał: Lud poſpolity widząc od boiáźni zdychał. KlonWor 21.

»lud prosty« [szyk 35:24] (59): FalZioł V 63; MiechGlab 6, 46, 59, 87; WróbŻołt 16; MurzHist M3; MurzNT 91; KrowObr 94, 113, 159v marg, 222, 239, Rr2v; Leop *B4v; nie będą poſłuſzni proſty lud áni będą robić/ gdy będą mieć żywność dármo. BielKron 108v; A co ſie tycże tego proſtego zebránego ludu piſmá nieumiáłego/ ſrodze máią być vpomináni BielKron 203; Przyiechawſzy do Litwy Krol Włádźiſław/ ieżdżąc od źiemie do źiemie/ kazał ſie ſchodźić ludu proſtemu ná krzeſt ſwięty do głownych miaſt. BielKron 381v; Páćierz prosty lud ná wśiách ták mowi. BielKron 438, 8, 24v, 25, 51, 99 (30); RejPos 204v; WujJud 88v; á kto ſię nádyma rządząc lud podły á proſty [hominum genere humili et imbecilli]/ temu niedoſtánie ſercá do rządzenia ludu pyſznego á odpornego. ModrzBaz 47v, 72; Oczko 17v; SkarŻyw 519; StryjKron 76; CzechEp 231; NiemObr 76 [2 r.]; ReszPrz 65; Wypráwiwſzy tedy tę ſztukę łotrowſką przerzecżeni oſzuſtowie/ z temi pieniądzmi záraz ſię vdáli do Sląſká/ zwodząc lud proſty ſwoimi rozmáitemi kuglárſtwy WerGośc 218; BielSjem 32; Páſterze/ lud proſty/ zbáwićielem znáią [Boga] Przed ſwym ſtworzyćielem/ źwierzętá padáią. GrabowSet Kv.

»skrajny lud« = pospólstwo (1): nácżynił z poſpolitego ludu (marg) wł. z ſkráynego ludu: (‒) ofiárownikow (do) wyſzek BudBib 3.Reg 13/33.

»lud ubogi« = populus pauper Vulg [szyk 6:4] (10): Leop Prov 28/15; then widząc vbogi lud głodem wielkim vćiśniony/ zebrał wiele vbogich do ſtodoły y zápalił ie BielKron 285, 119, 223, 280; Ieden pod drugim zamki/ gwałtem Tobie bráli/ Lud vbogi gdzie mogli/ z vćiſkiem tárgáli. BielSat G4; PaprPan V4v; SkarŻyw 481; ReszPrz 65; PowodPr 24.

»wiejski lud« [szyk 3:2] (5): GroicPorz B3v, a4, k; Mieliſmy tu o chorobie ktorą poſpolity lud a owſzém Wieyſki Trząścą zowie SienLek 142, 197.

»lud i kmiecie« = populus et kmetones JanPrzyw (5): ieſli ſie którégokolwiek czáſu Nam y potomkóm náſzym przyda przez Króleſtwo iecháć/ zſtępowánia żadnégo do Pánów/ Szláchty/ Rycérztwá/ y ich ludu y Kmieći nie będźiemy czynić/ przećiwko ich woléy SarnStat 884, 53, 64, 65, 885.

»mieszczanie i lud pospolity« (1): okrucieńſtwo nád mieſzcżany/ y ludem poſpolitym vcżynił/ śćináiąc á dzyeći morduiąc. BielKron 88.

»mieszczanie i (albo też) wiejski lud« (3): do tego cżáſu/ áczkolwiek wſzyſcy Mieſzczánie y Wieyſki Lud w Koronie Polſkiey [sądzą się prawem niemieckim] GroicPorz B3v, a4, k.

»podły lud a motłoch« (1): ludźie wyſokiego ſtanu/ á ná iákim wielkim vrzędźie poſádzeni/ więcey ſię obruſzáią/ gdy by obacżyli/ áno ich dobre^mu mnimániu kto co vwłacża/ niżli podły lud á motłoch [infimos et sordidos] ModrzBaz 73.

»oracze a lud prosty« (1): Mnimaiąc Swiętopług abi to byli oracże á lud proſty, proſząci iako goſcie nieczo ziemie ku oraniu/ ſmieiąc ſie tak rzekł MiechGlab 59.

»plebeusze (a. plebei) to jest lud pospolity« (4): [Tullijus] vcżynił rzecż ſzyroką do Senatu/ takież drugiego dniá do Plebeuſzow/ to ieſt/ do ludu poſpolitego BielKron 103v, 99, 105v, 108v.

»lud (pospolity a. ubogi), (i) pospolstwo« = plebs, vulgus Calep [szyk 2:1] (3): wtacżáiąc ná plác Lutherowe ku wierzeniu niepodobne zabobony: żeby vbogi proſty lud/ y iemu przyległe poſpolſtwo/ pomamili. ReszPrz 65; Calep 813a, 1147a.

»nędzny lud a nieumiejętne prostaczki« (1): á tylko nędzny lud á nie umieiętne proſtacżki kłamliwemi plotkámi tucżyli áż do tego cżáſu BibRadz I *4v.

»(tak) szlachta, i (albo, jako) lud (prosty, wszytek)« = nobiles et ignobiles Miech [szyk 5:1] (6): MiechGlab 6; MY Zygmunt dáiemy znáć/ iż [...] zá zwoleniem [...] wſzyſtkiéy ſzláchty y ludu/ koroná ná głowę náſzę ieſt włożoná. SarnStat 10, 278, 941; Lud w niewolą pobrano/ ſzláchtę wybito/ zamki popſowano SkarKazSej 682b, 694b.

»być ludem jego (a. będziecie ludem moim itp.), uczynić [kogo] sobie ludem, za swoj lud mieć« (8:3:1): [jest dowód] według Proroctwá Dánielá Swiętego/ kthory ták powieda: Iż ten niebędzie ludem iego/ ktory ſię go záprzy. KrowObr 193, 193; Abyś nas ſobie vcżynić racżył ták iáko nam to powiedáć racżyſz przez Apoſtołá twego ſwiętego/ [...] ludem wdzyęcżnym przed oblicżnoſcią Bogá Oycá ſwego niebieſkiego. RejPos 220v, 47v, 53v, 215, 220, 259v; PowodPr 13, 80 [2 r.]; SkarKaz 347b.

»modlić się za ludem, za lud« [szyk zmienny] (2:1): Wćięgni nas zá ſobą Rzetznitzko náſza/ modl ſię za ludem KrowObr 164; BiałKat 228v; WujJud 156.

»do ludu mowić, kazać, (u)czynić (a. mieć) rzecz (a. kazanie)« [szyk zmienny] (4:1:3): RejPos 32, 231v; tho powiádał ná kazániu do ludu każąc. BiałKat 341; WujJud 225v; RejPosWstaw 143b; iż ſię y nam ták godźi ábyſmy do ludu nie mowili/ co by ſię nam zdáło/ ále to tylko coby Bożymi świádectwy było obwárowano. CzechEp 134, 362; WujNT 482.

»poświęcić lud« = sanctificare populum Vulg (4): poſwięć lud wſzyſtek/ przes známię krzyżá wrzody oddal ćieleſne y duſzne KrowObr 162v, 167; BibRadz Hebr 13/12; Dla tego y Ieſus/ áby poświęćił lud przez właſną krew/ przed miáſtem vćierpiał. WujNT Hebr 13/12.

»lud wybawić (a. zbawić, a. wyswobodzić, a. wyzwolić) [w tym: od grzechow (7), z mocy diabelskiej (a. szatańskiej) (3)]; zbawienie ludu« = populum facere salvum Vulg [szyk zmienny] (29;2): OpecŻyw 69v; Bo przez mękę ſwą wybawił lud z moci dyabelskiey. WróbŻołt ee4v, ggo, cc6; LubPs G4, hh5v; KrowObr 76v, 155, 164, 165; BibRadz Matth 1/21; RejPos 33v [2 r.]; Z ktorych [klasztorów św. Franciszka] ieſt wielka cżeść kośćiołowi Bożemu: y pomoc zbáwienia ludu Kotholickiego [!]. SkarŻyw 463; ArtKanc B10, B12, K13, T17v; Zbawże lud twoy/ Pánie/ y rácż błogoſłáwić dźiedźictwu twemu LatHar 574, 342; WujNT Matth 1/21; w Bethlehem Król ſie wam národźił/ Aby lud ſwóy z ſzátáńſkiey mocy wyſwobodźił. SiebRozmyśl F4v.

»lud boży żegnać« (1): Zaden tedy zwyczáiu kośćiołá Bożego gánić nie ma/ że tym známieniem [Krzyża św.] Biſkupi y kápłani lud Boży żegnáią/ gdyż to mocą y przykłádem Chriſtuſowym czynią. WujNT 298.

»głos ludu wiernego« (1): S tego pſalmu czo obacżyć mamy. I. Znácży głos ludu wiernego/ ktori wyznawa iż pan Bog ieſt páſtirzem ich/ á oni owiecżkámi iego. LubPs S3 marg.

»grzech ludu« = peccatum populi Modrz; delictum populi Vulg (4): WróbŻołt Z4v; ModrzBaz 128; Odpuść proſzę grzech ludu tego, A gdy im P. Bog odpuśćił winę: mowiąc vſty ſwymi Dimiſi. Odpuśćiłem. WysKaz 28; WujNT Hebr 2/17.

»lud katolicki« [szyk 2:1] (3): lud Kátholicki bárzo ſtrwożony/ y po ſwym Biſkupſtwie [errata: Biſkupie] żáłoſny/ vćiekł ſię do Ceſarzá. SkarŻyw 389, 463; PowodPr 39.

»lud krześcijański (a. chrześcijański), chrystyjański« = populus Christianus Modrz, JanStat [szyk 101:8] (106:3): WróbŻołt E3, I7v, I8, P5, R8 (18); 100 pſalm Aby lud krzeſćyáńſki chwalił páná bogá wkoſćiele iego. RejPs 224, 89, 119v, 141v, 159, 172 (10); LibLeg 10/150v; MurzHist V; KromRozm III N5v; KrowObr 15, 36, 41, 103, 164; BielKron 182 [2 r.], 192v, 219v, 231, 231v (13); RejPos 239; KuczbKat 5 [2 r.], 10, 45, 205, 245, 420; BielSpr 57, 60; Lud/ powieda/ chrześćiáńſki pámiątkę Swiętych Męcżeńnikow nabożnymi Swięty obchodźi WujJud 188v, 26v, 60, 92, 152; WujJudConf 66v, 85, 90v, 116, 118 (9); ModrzBaz 30, 54v; SkarJedn A2, 314, 317; SkarŻyw 211, 518, 519; CzechEp 396 [2 r.]; Kto tedy chce Chriſtyáńſki lud/ od vmieiętnośći rzecży Boſkich y niebieſkich odſtrychnąć/ tákowy im y drogę/ do żywotá wiecżnego zágradza. NiemObr 85; ReszPrz 32; ReszList 152; Iezu Kryſte Názáráńſki/ prośi ćię lud krześćiáńſki/ być ná nie łáſkáwie weyźrzał ArtKanc R20v, E10, N19; OrzJan 29; LatHar 177, 276, 621, 622; WujNT 271, 439, 456, 460 [2 r.], 808; SarnStat 186; PowodPr 16 [3 r.], 41, 51, 59; CzahTr E4v; SkarKazSej 707b.

»narod ludu« (4): RejPs 193, 219; A tu napirwey vważáć mamy/ iáko ſie Pan náſz roſkochawa w thym narodzie ludu ſwoiego RejPos 61v, 127.

»lud nowochrzczony« (1): Cżáſu iedne^go/ ieżdząc po przeſtronney oney ziemi/ chcąc lud nowochrzcżony bierzmowáć/ kazał poſtáwić namioty nád rzeką Bortną SkarŻyw 519.

»lud Nowego Zakonu, Testamentu« (2:1): To pienie ieſt o zmartwychwſtaniu pana Ieſuſa/ y o zginieniu moci diabelskiey y żidowskiey á o pocieſze ludu nowego zakonu WróbŻołt V6; wſzákże ofiárá y ſłużbá/ do ktorey ſię lud nowego teſtámentu vćiekáć miał/ nie mogłá być oná krwáwa á gwałtowna ſpráwá ná krzyżu/ ále tá niekrwáwa ná ołtarzu WujNT 287; SkarKaz 455a.

»lud nowo do Chrysta nawrocony« (2): [Medard] ná Biſkupſtwo Wiromándeńſkie z wielką prośbą y płácżem ludu onego nowo do Chryſtuſa náwroconego/ ledwie ſię vżyć dał. SkarŻyw 527, 536.

»lud krwią odkupiony (a. oczyściony)« (2): to jest scandalum albo uczyć fałecznie odwodząc od chwały bożej lud krwią jego sobie odkupiony, albo cierpieć takowych, ktorzy odwodzą. DiarDop 104; KrowObr 1v.

»lud oświecony wiarą« (1): á lud oświecony Wiárą/ co cżyni? GrochKal 24.

»prośby (a. modlitwy) ludu« (3): Ach Pánie Boże iáko długo maſz ſię gniewáć/ á modlitwy ludu twoiego nie rácżyſz wyſłucháć? ArtKanc 116; rácż wyſłucháć prośby ludu twego LatHar 474, 181.

metonim. »serca ludu« = lud (1): rácż miłośćiwie od nas powietrze morowe/ y głod oddalić: áby ćię ſercá ludu twego poznáły LatHar 623.

»świecki lud« (1): [papież Eugeniusz] Vſtáwił to miedzy inemi vſtáwami/ áby kſięża przy kościelech w domkoch ſwych mieſzkáli/ á miedzy ſwieckim ludem bez potrzeby nie bywáli. BielKron 166v.

peryfr. »lud święty« = wybrańcy boży [szyk 8:1] (9): Polſká lud Swięty. OrzQuin N2v marg; RejPos 53v, 220v, 284; KuczbKat 240; SkarŻyw 3; LatHar 566; ia was zá ſwoie dźiedźictwo nád ine narody mieć będę. Bo moiá ieſt wſzytká źiemiá. y sſtániećie mi ſię kroleſtwem kápłáńſkim y ludem świętym. SkarKazSej 677a, 677.

»lud wierny« [szyk 37:8] (45): WróbŻołt R8, T3 [2 r.], qq2v, rr4v; RejPs 172v; Iáko ten Krol Kriſtus Pan miał ſwe poddáne/ to ieſt lud wierny w wyelkiey zacnośći miał chowáć LubPs T4v marg, G3v, M, Mv marg, N, R2v (14); KrowObr 97v; BibRadz I 381 marg; RejAp 175v; RejPos 32v [2 r.], 154, 226; HistLan F2v; KuczbKat 370, 430; WujJud 119v; SkarJedn 63; SkarŻyw 517 [2 r.], 594; ArtKanc G2v; ktorego [baranka niepokalanego] Ciáłá gdy wſzyſtek lud wierny pożywa/ y Krew iego pije/ báránek ofiárowány cáły y żywy zoſtáie. LatHar 195, 354; WysKaz 36; WujNT 38, 274; Zátrąbćie ná lud wierny. vſtawćie świętobliwe poſty PowodPr 81, 76; CzahTr B3v; SkarKazSej 688b.

»wszy(s)tek (a. wszyciek), *wszen lud« = omnis populus HistAl [szyk 31:12] (41:2): OpecŻyw 69v [2 r.], 83; WróbŻołt cc6; HistAl Cv; KromRozm II ſv; KromRozm III K5v; KrowObr 15, 162v, 167; GórnDworz Ii4v; BiałKat 356; KuczbKat 245; WujJud 145v, 259; WujJudConf 116, 118, 179v, 215v; RejPosRozpr b3; SkarJedn 314; Przyiął go lud wſzyćiek w Florencyey z wielkim nabożeńſtwem: wſzędzie iáko Papieżowi przyklękáiąc/ á przeżegnánie od niego biorąc. SkarŻyw 412, 67, 88, 189 [2 r.], 277, 318 (14); ArtKanc K16v; LatHar 177, 276, 729; ſam kapłan wewnątrz ſłużbę Bożą odpráwował; á wſzytek lud w śieni kośćielney ſię modlił WujNT 194, 459 marg; SkarKaz 157a; SkarKazSej 657b.

peryfr. »lud wybrany« = wybrańcy boży (5): Nie wątpiſz w tym nic/ iż Króleſtwo Polſkié ieſt ludem wybránym OrzQuin N3, N3, Ov; [o Rzymie] z mięſzkánia Dyabelſkiego y z Bábiloniey/ ſtałſię miáſtem świętym y ludem wybránym [genus electum Vulg 1.Petr 2/9] y krolewſkim kápłáńſtwem. SkarJedn 87; KochPs 215.

»zebranie (a. zgromadzenie, a. zbor) ludu; lud zebrany« = coetus hominum Modrz [szyk 13:1] (12;2): Dla tego wſtęp miły panie na wyſokoſć tys ieſt pan na ktorego zależy wſzytek ſwiat ſądzić Dla tego, ludu zebranego, zboru ſwiętego krzeſcianskiego. WróbŻołt C4v, C4v; RejPs 105v [2 r.], 120, 159; MurzNT Luc 1/10; Wyznaycyeſz wſſyſcy Pánu iż yeſt miłośćiwy/ [...] Nyech go w zebrányu ludu ſławnye wywyzſſáyą/ Ná ſtolicy ſtárſſych ſwych nyech mu chwałę dáyą LubPs Y5v, F3v marg; CzechRozm 256; ModrzBaz 128v; KochPs 165, 176; ArtKanc K14.

»lud i czeladka« (1): RAcż weyźrzeć Panie/ prośimy ćię/ ná ten lud y cżeladkę twoię/ dla ktorey chćiał Pan náſz Iezus Chryſtus/ w ręce złośliwych być podány/ y okrutną krzyżową śmierćią ſrodze vdręcżony LatHar 54.

»kościoł i lud« [szyk 6:1] (7): OpecŻyw 2, 69; Gdzye ma być poznan koſcioł y lud zebrány w nim/ gdyż thám złośćiwi mieyſcá nie máią/ iedno wierni/ pobożni/ á cnotliwi. LubPs F3v marg; RejZwierc 42v; SkarŻyw A2v; áby wſzyſcy byli iáko mąż ieden/ iedney myśli y rády/ ná dobre kośćiołá y ludu twego. SkarKazSej 677b, 668b.

»(nie tylko, tak) księża (a. kapłaństwo) (ale też, jako) i lud pospolity (a. prosty)« [szyk zmienny] (5): tam mięſſkáli nietylko kxięża/ ále teſz y lud poſpolity KrowObr 202, 202; OrzRozm G3v marg; WujJudConf 48v; Przeto po śmierci Biskupiey/ wſzyſcy go iednym głoſem/ ták kápłáńſtwo/ iáko y lud poſpolity/ zá Biſkupá obráli: y Arcybiſkupowi ofiárowáli. SkarŻyw 171. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»narod, lud« (2): [wy jesteście] narodem świętym/ ludem nábytym [gens sancta, populus adquisitionis] ábyśćie cnoty opowiedáli tego ktory was wezwał z ćięmnośći ku ſwoiey przedźiwney świátłośći. WujNT 1.Petr 2/9; Ztądże y Piotr S. lud krześćiáńſki zowie rodzáiem Bogu wybránym/ kápłáńſtwem Krolewſkim/ narodem świętym/ ludem nábyćia PowodPr 16.

»Pan i lud« (1): Ale day mi mądroáć do vmyſłu niego/ ábych y tobie Pánu ſwemu/ y ludowi twemu mogł godnym ſługą być. RejZwierc 145v.

»lud i poganie« (2): CzechEp 124; pierwſzy powſtawſzy z vmárłych świátłość miał opowiadáć ludowi temu y Pogánom [populo et gentibus]. WujNT Act 26/23.