[zaloguj się]
[pdf]

RANION (98) part praet pass pf

ranion  (67), raniony (31).

a jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie); -on (9), -ón (6) SarnStat (9:6); w formach złożonych o jasne.

Fleksja
sg
mNranion, raniony fNraniona
Granionégo G
Dranionému D
Aranion(e)go A
I Iranioną
pl
N m pers ranieni
D ranionym
A subst ranion(e)

sg m N ranion (66), raniony (18); ~ (attrib) -ony (4); ~ (praed) -on (66), -ony (7); -ony HistRzym, KmitaSpit (2); -on : -ony BibRadz (3:1), StryjKron (1:3). ◊ G ranionégo (1). ◊ D ranionému (5). ◊ A ranion(e)go (2). ◊ f N (praed) raniona (1). ◊ I ranioną (1). ◊ pl N m pers ranieni [zapis: -ani (1)]. ◊ D ranionym (1). ◊ A subst ranion(e) (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: ranion od kogo, od czego (żywotne) (10) FalZioł, BielKron (7), ModrzBaz, StryjKron, przez kogo SarnStat (7), z strony kogo (1) StryjWjaz.

Sł stp s.v. ranić, Cn s.v. w tył raniony, Linde bez cytatu.

Zraniony, poraniony; vulneratus HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; sauciatus, saucius Mącz, Calep; vulneribus confectus Mącz (98): Vulneribus confectus, Rániony. Mącz 511d, 369d, 511d; Descobinatus – Ranioni, zaczięti. Calep 310b; Sauciatus – Ranioni, okrwawioni. Calep 949a, 949a.
a. Któremu zadano czymś ranę, który odniósł przeważnie krwawe obrażenia, trafiony (zwykle w starciu zbrojnym, bitwie itp.; w tym: o zwierzęciu (1)) (90): Ludziem ſwieżo ranionym lekarzſtwo FalZioł *3b, V 46v, 47v, 48v, 111; HistAl B4; Nicolaus sskwarczan zeznal ys vidzial wielie ludzi kylasz kony kthorzi vyechali oth pana Marczina y wiechali do pana Rynyewskiego tam ze pan y pany ssa rząniani [!] ZapWar 1558 nr 2686; LeszczRzecz A6; Y poſtrzelili ſtrzelcy Krolá Iozyaſzá/ á on rzekł do ſłużebnikow ſwoich/ Znieſćie mię/ bom ieſt bárzo ránion. BibRadz 2.Par 35/23, 2.Par 18/33; [Tyberiusz] Vrzędnikow álbo Stároſt nigdy nie odmieniał/ dowodząc tego przykłádem Liſzką ránioną/ ktora leżąc ná ſłońcu nie oganiáłá much od rány [by nie nadleciały inne, głodne]. BielKron 140; Potym gdy [cesarz] przećiw Perſom iechał walcżyć/ [...] był ránion niewiedzyeć od kogo BielKron 157; gdy przyſzło do ſzable ránion Zámpſá BielKron 242v, 56v [2 r.], 58v, 59v, 86, 117v (24); KwiatKsiąż N; GórnDworz H7; Wapowſki z Zborowſkiego ſtrony ránion/ zmárł StryjWjaz C4; w bitwie ſyny ſwoie wſzytki widźiał pobite/ ſam też będąc ránion/ potym śię ſwą ręką zábił. ModrzBaz 23v, 31; Calag 576b; Támże Iurgi Syn Swántoſłáwow mężnie ſię broniąc był rániony/ y poimány StryjKron 477, 442, 443 marg, 642, 652; która [świeca] gdy byłá zgáſzoná/ Dźiwiſz niewié áni może wiedźieć/ przez kogo w onéy zwádźie y roſtérku był ránión SarnStat 621; ieſli kmieć będźie z wylaniem krwie álbo bárzo ránión [si kmetho vulneratur JanStat 1091] SarnStat 653, 505, 621 [3 r.], 622, 623, 1171, 1174; KmitaSpit C2.

ranion w co (1): w ten cżás ſie powádzili Węgrzy s Polaki/ gdzye Száfrániec ránion w twarz. BielKron 377v.

ranion czym (9): Kto poſledniego dnia na ſkonaniu Grudnia żelazem ranion będzie/ [...] wnet albo richło vmrze. FalZioł V 49; RejPs 102; BibRadz Iob 34/6; tám byłá poráżoná od krolá Indiyſkiego y ránioná ſtrzałą. BielKron 10, 68, 125, 126; RejZwierc 49v. Cf »ranion mieczem«.

W charakterystycznych połączeniach: strzałą ranion (7), włocznią, żelazem; ranion w twarz; barzo ranion(y) (8); przez zwady i rozterku ranion; u szturmu ranion(y), przy robocie, w bitwie (2), w zagaszeniu [ognia], w zwadzie (i rozterku) (2).

W połączeniach szeregowych (2): RejPs 102; A ieſliby ná ten czás gdy nie ná vrzędźie ſwoim ieſt/ [...] był vbit/ ránion álbo zábit/ tedy [...] SarnStat 1162.

W porównaniu (1): podam miecz moy w ręce iego [króla Babilonu]/ potrę rámioná Fáráonowe/ á będźie krzyczał przed nim iáko ten ktory ieſt rániony ná śmierć [interfectus coram eo]. BibRadz Ez 30/24.

Wyrażenia: »raniony na ciele« (1): Ktory pięćkroć rániony był ná ſwoim ćiele/ Gdy ſzturmy/ gdy potkánia cżynił bárzo wiele. KmitaSpit A4v. [Cf też Przen MurzHist O.]

»ranion mieczem« (1): Plaſtr barzo dobri: gdi kto będzie ranion ſtrzałą albo miecżem. FalZioł V 106.

»ranion(y) śmiertelnie, na śmierć« = interfectus PolAnt [szyk 4:1] (4:1): FalZioł V 111; Gdy iuż w oſtátniey bitwie/ był ránion śmiertelnie/ Pytał ieſli wygráli RejZwierz 34v; BibRadz Ez 30/24; BielKron 125v; Ale w tym boiowániu rycerz śmiertelnie był rániony/ á przethoż trzećiego dniá vmárł. HistRzym 105v.

Szereg: »ubit (a. zabit) a(l)bo ranion« (4): A gdźieby kto przy hámowániu tumultów mocą ſprzećiwił ſie tym vrzędóm/ á w tym byłby zábit ábo ránión/ tedy [...] SarnStat 120, 622, 1171, 1173. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen: O cierpieniach duchowych (3):

raniony czym (1): Saucius saevo amore, Okrutną miłością rániony. Mącz 369d.

ranion na czym (2): Poznáłem od tąd/ żem ieſt okrutnie na woli na ciele ranion/ że ani nadźiei miéć/ áni zdrow być mogę MurzHist O; gdym poczuł/ żem ieſt naſamym duchu/ na ſamym ſumnięniu/ i vmyſle ranion/ wnetem poznáł iżę iuſz pomnie/ a iż odemnie Bóg dáry ſwé niebieſkie bierze MurzHist P.

α. W funkcji rzeczownika; vulneratus Modrz, JanStat; onustus vulneribus Modrz; percussus JanStat (10): LibMal 1544/88v; Gdyby kogo ziadł pies wśćiekły Albo robak iádowity/ Z rákow rzecznych mięſo wydrzy A czyśćie ié zmlékiem zetrzy/ Dayże to pić ránionému SienLek 154; On rániony vćiekł zárázem do bálwierzá/ żeby ſobie ránę dał opráwić. ModrzBaz 31, 70v [2 r.]; áby ránny [...]/ iáko rychło będźie mógł vrzędowi Stárośćiému/ którykolwiek nabliżéy ránionégo będźie/ álbo ſądowi źiemſkiému onégo powiátu [rany] pokazał SarnStat 616, 653, 1169, 1171, 1174.
b. O częściach ciała: na którym utworzyła się rana (2): ktoby miał płucza ranione á plwał by krwią/ [...] ſą ty ziarnka pożitecżne FalZioł I 115c; [wódka szafranowa] żyły w zadku ociekłe albo ranione goij y oprawuie FalZioł II 12c.

Cf RANIĆ

ZCh