Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: LUŹNY

Następne hasło: LWIĄTKO »

LWI (86) ai

Fleksja

sg
m	N	lwi	f	N	lwiå	n	N	lwi(e)
	G	lwi(e)go		G	lwi(e)		G	lwi(e)go
	A	lwi		A	lwią		A	lwi(e)
	I			I	lwią		I	lwi(e)m, lwim
	L			L	lwi(e)j		L

pl
N	subst	lwi(e)
G		lwich
D		lwi(e)m
A	subst	lwié
inne formy
pl I - lwi(e)mi

sg m N lwi (5). ◊ G lwi(e)go (1). ◊ A lwi (2). ◊ f N lwiå (6). ◊ G lwi(e) (18). ◊ A lwią (8). ◊ I lwią (4). ◊ L lwi(e)j (5). ◊ n N lwi(e) (5). ◊ G lwi(e)go (1). ◊ A lwi(e) (3). ◊ I lwi(e)m (1), lwim (1) SkarŻyw (1 : 1). ◊ pl N subst lwi(e) (15). ◊ G lwich (3). ◊ D lwi(e)m (1). ◊ A subst lwié (4); -é (1), -(e) (3). ◊ I lwi(e)mi (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „lew”; pochodzący od lwa, przynależny lwu, będący częścią ciała lwa itp. (86)

Przymiotnik od „lew”; pochodzący od lwa, przynależny lwu, będący częścią ciała lwa itp.; leonis a. leonum Vulg, PolAnt; leoninus Vulg, Cn (86): Sęp też poſzedł wroná z krukiem. Iż było ieść nie doſtáło/ O lwią przyiaźń ſtali máło. BierEz M4; Leop Eccli 13/23, Ez 10/14; RejZwierz 115; A káżde zwierzę miáło czthery twarzy/ [...] trzećia byłá twarz lwia/ á czwarta byłá twarz Orla. BibRadz Ez 10/14, II 138b marg; Mántikorá/ w Indiey/ máiąc trzy rzędy zębow/ twarz cżłowiecżą á ciáło Lwie. BielKron 8v, 95v, 420; LeovPrzep I3v; RejAp 82v [2 r.], Ddv; BudBib Cant 4/8; WujNT 300.

W porównaniach (24): Práwie iákobyś mię wydárł ſpáſſczeki lwiey RejPs 32, 51v; Iż ſrogość okrutnych ludzi yeſt ſrozſza niż lwia. LubPs O2v marg; BibRadz Apoc 9/8, 17; RejAp 79, 81, 105, 107, Ff4; BudBib 2.Reg 17/10, 1.Par 12/8, Ps 16/12; Y miáły włoſy iáko włoſy niewieśćie: á zęby ich/ były iáko lwie [dentes eorum sicut dentes leonum erant]. WujNT Apoc 9/8, [przekład tego samego tekstu: BibRadz, RejAp 79] Apoc 9/17. Cf »jako(by) lwie szczenię«, »jako lwi ryk«.

W połączeniach szeregowych (3): Szcżepił Noe wino przydawſzy k niemu krwie Lwiey/ Wieprzowey/ Bárániey y Małpiey BielKron 6; Naydźieſz tu ſkorę wilcżą, naydzieſz tu y liśią: Iedno ſię dobrze przypatrz, naydzieſz lwią, y ryśią. KlonWor **, ded **2.

W charakterystycznych połączeniach: lwie(-i, -a) ciało, głowa (6), gniazdo, krew, lader, łeb (2), obłow, osoba (2), peles, postawa (2), przyjaźn, twarz (4), uporność.

Przysłowie: gdzie Lwią ſkorą cżemu doſyć vcżynić nie może/ tám Liſią trzebá nárabiáć. Phil P3.

Wyrażenia: »lwia jama« = lacus leonium Vulg (12): Tedy oni wpuśćili go [Daniela] do Lwiey iámy/ y był tám ſſeść dni. Leop Dan 14/30, Dan 6 marg, 6/7, 12, 16, 14/33, 40; CzechRozm 183v, 252; ArtKanc I18v; LatHar 258, 585.

»paszczęka lwia« (4): RejPs 32; Dániel też w ſwey proſtoćie á w vprzemośći/ wybáwion był z páſzcżek Lwich [de ore leonum]. Leop 1.Mach 2/60; RejAp 105, 107.

»jako lwi(e) ryk, ryczenie« = rugitus leonis PolAnt [szyk 3 : 1] (2 : 2): BibRadz Is 5/29; ModrzBaz 127v; Iáko ryk lwi ták gniew krolewſki SkarKazSej 692b, 659b.

»skora lwia« (3): Siedzaczey [!] na ſkorze Lwiey, zoſtanawia ſie flux Emorrois. FalZioł IV 12a; BielSpr 44v; Ośieł v Kumanow vcżynił śię był Lwem/ włożywſzy ſkorę Lwią náśię/ ſtraſzył ludźi aż go poznano po vſzu. ModrzBaz 135 marg.

»jako (by) lwie szczenię; ku lwiem szczeniętam podobni« = sicut catulus leonis Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (4; 1): RejPs 85v; LubPs D4; Leop Ps 16/12; Będą też oſtáyki Iakobowe miedzy narody á miedzy wielkością ludu [...] iáko ſcżenię lwie miedzy ſthády bydląt BibRadz Mich 5/8, Is 5/29.

»ścierw lwi« = cadaver, corpus leonis PolAnt (2): dał im też/ y iedli/ ále im nie powiedźiał iż onego miodu nábrał z śćierwu lwiego. BibRadz Iudic 14/9, 14/8.

»zęby lwie« = dentes leonis PolAnt, Vulg [szyk 6 : 2] (8): BibRadz Apoc 9/8; tá beſtia podobna byłá ku Lámpártowi/ ktory ieſt pſtry y odmienny/ á nogi miáłá niedzwiedze/ á zęby lwie. RejAp 106v, 79, 80, 142v [2 r.], Ff4; WujNT Apoc 9/8.

Wyrażenia peryfrastyczne na oznaczenie męstwa, odwagi, (prze)mocy, śmiałości (12):»lwia natura« (1): Iezu ktoryś lwią náturę/ dziewicy twey vſkromił [...] niedopuſzcżay zmázáć kośćiołá twego SkarŻyw 341.

»lwie serce« = cor leonis PolAnt (4): BudBib 2.Reg 17/10; MycPrz I C4; Co pokazał w Páńſkim poimániu gdy ſię ná wſzytko woyſko ſam ieden Lwim ſercem á nie vſtráſzonym rzućić śmiał/ chcąc zá Páná gárdło ſwe wáżyć. SkarŻyw 598, 317.

»lwia skora« (3): Phil P3; Oblokł potym Lwią ſkorę, kazał imáć Páná KlonWor **2, **, 80, 81.

»śmiałośc lwia« (2): Tedy y namężnieyſzy/ y ktorzy [!] ieſt ſmiáłośći lwiey [cuius cor sicut cor leonis] záthrfoży ſię BibRadz 2.Reg 17/10; CzechRozm 122v.

W przen (12): Potym Danowi rzekł/ Dan ſzcżenię lwie [catulus leonis] ſkakać będzie z Baſzáná. BudBib Deut 33/22.

Wyrażenia: »paszczęka lwia« = niebezpieczeństwo, zagłada; os leonis Vulg (7): Leop 2.Tim 4/17; RejAp 106v; BiałKat 26; Wyrwáliſmy/ powiáda/ z páſzcżeki lwiey kośćioł nowy Cárogrocki/ Heretyckimi błuznierſtwy podkopány. SkarJedn 179, 391; WujNT 2.Tim 4/17, Hebr 11/33.

»zęby lwie« (4): Zęby Lwie [dentes leonis] ſą zęby grzechow ktoremi zábijáią duſze ludzkie Leop Eccli 21/3; CzechEp 21; LatHar 110; Zęby záſię lwie/ znáczą przekęſowánia/ ktorymi vſtáwicznie ſzczypią/ ſzárpią y tárgáią ſławę Papieżow/ Biſkupow WujNT 860.

Cf LWITRUT, 1. LWOWSKI, LWOWY