Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ŁACNOŚĆ

Następne hasło: ŁACWI »

ŁACNY (188) ai

łacny (187), łacen (1); łacny : łacen SkarJedn (5 : 1).

-c- (172), -cz- (16), [tz].

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

comp i sup (59 + 3) (nå)łacniéjszy; -éjszy (4), -(e)iszy (58).

Fleksja

sg
m	N	łacny, łacniéjszy	f	N	łacnå, łacniéjszå, nåłacniéjszå	n	N	łacné, łacniéjszé, nåłacniéjsz(e), łacno
	G	łacn(e)go, łacniéjsz(e)go		G	łacn(e)j		G	łacnégo, łacniéjszégo
	D			D			D	łacnému, łacniéjszému
	A	łacny, łacniéjszy, łacn(e)go		A	łacną, łacniéjszą		A	łacn(e), łacniéjsz(e)
	I	łacnym		I			I	łacnym
	L			L	łacn(e)j		L	łacnym

pl
N	m pers	lacni
	m an	łacniejszy
	subst	łacn(e), łacniéjsz(e)
G		łacnych, łacniéjszych
A	subst	łacn(e), łacniéjsz(e)
I	f	łacniéjszymi
I	n	łacniéjszymi
L		łacnych

sg m N łacny, łacniéjszy (22). ◊ G łacn(e)go, łacniéjsz(e)go (6). ◊ A łacny, łacniéjszy (9), łacn(e)go (3). ◊ I łacnym (3). ◊ f N łacnå, łacniéjszå, nåłacniéjszå (28); -å (20), -(a) (8). ~ (attrib) -å (5); (praed) -å (15). ◊ G łacn(e)j, łacniejsz(e)j (4). ◊ A łacną łacniéjszą (7). ◊ L łacn(e)j (3). ◊ n N łacné, łacniéjszé, nåłacniéjsz(e) (23), łacno (1) SkarJedn; ~ -é (1), -(e) (22); ~ praed -é (1), -o (1). ◊ G łacnégo, łacniéjszégo (19); -égo (1), -(e)go (18). ◊ D łacnému, łacniéjszému (17); -ému (1), -(e)mu (16). ◊ A łacn(e), łacniéjsz(e) (14). ◊ I łacnym (1). ◊ L łacnym (4). ◊ pl N m pers lacni (2). m an łacniejszy (1). subst łacn(e), łacniéjsz(e). (11). ◊ G łacnych, łacniéjszych (2). ◊ A subst łacn(e), łacniéjsz(e) (4). ◊ I f łacniéjszymi (1). n łacniéjszymi (3). ◊ L łacnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Nie sprawiający trudnośći (177)
- α. N sg f w funkcji przysłówka: »łacniejsza« (3)
- a. Skłonny, podatny (15)
2. Łagodny, miłosierny, dobry (11)
3. [Wolny, swobodny]

1. Nie sprawiający trudnośći; facilis BartBydg, Vulg, Modrz, Cn; perspicuus Mącz; expeditus, parabilis, perspectus Morzd; explicitus, perfacilis, nulla re implicatus Cn (177); BartBydg 55b; then worek [...] przykładać na pierſi/ miękcży ie/ y odkaſzłowanie łaczne dawa. FalZioł III 42d, I 7d, 17a,19b, 78c, V 7 (21); nie łacniejſze^go w czudzołoſtwie iako prziſięga. BielŻyw 3; V kogo głowa miąſſza z ſzyroką twarzą. Taki bywa barzo ſmiały, dowcipny [...] niedowierzaiąci, á maiąc łaczne podeyrzenie GlabGad M7, B7v, Cv, D5v, D8v, Ev, 16; MiechGlab 35; KromRozm II m2v; LubPs kt; RejZwierz 35; Od tego cżaſu Tátárowie łácny ślák przewiedzyeli do Podola/ ktorym potym cżęſtokroć źiemie Ruſkie ledá kiedy náieżdzáli BielKron 388, 207v, 231v, 263, 315v, 436v; Omnia aperta omnia perspicua reperientur, Wſzyſtki rzeczy łatwie á łácne będą okazáne. Mącz 406b, 57d; RejAp 18v, 28; GrzepGeom I3v; RejPos A3v, 9v [2 r.], 141v, 267; GrzegŚm 19; A tu iuż maſz bárzo ſnádną drogę y bárzo łácny hándel do wſpomożenia ſwego. RejZwierc 14v, 78v, 79, 114v, 256v; WujJudConf 254v; RejPosWstaw 42v, [143⁴]; Nie dziwowałbym ſię gdy by ſię tylko moi bráćia/ to ieſt proſtacy/ wtey małey a łácney rzecży mylili BudNT Ii; CzechRozm 34, 35v, 52, 83v, 90 (8); [Expedita videtur ratio] Lácnyć też ieſt y ten ráchunek/ ktorego ſtároſtowie náſzi vżywáią ModrzBaz 120v; ná táką zbáwienną rzecż z żadneyby ſię cżłowiek trudnośći wymowić niemiał: á dáleko więcej gdj ták łácno ieſt/ to ná cżyni wſzytko zbáwienie twoie/ Narodzie Ruſki/ należy. SkarJedn 368, [A*2], 84, 147, 317, 368; Lácna ná to odpowiedz. SkarŻyw [197], 16, 203, 384, 528; CzechEp 90, 130, 151; ActReg 149; GostGosp 138; [cesarz turecki] wié bárzo dobrze/ iż żadnych murów [Polska] nie ma/ łácny przyſtęp do niéy OrzJan 83; WujNT przedm 3, 29, a. 814, Luc 5/23; SarnStat 455, 1228; PowodPr 46 [2 r.]; Bo doły ſą ná pyſznego głębokie/ /łácny vpadek/ prędkie odmiány v ludźi. SkarKaz 83b, 39a; SkarKazSej 664a, 691a.

łacny do czego (3): GrzegŚm A2; Calep 877a; /ṡ/ z punktem, álbo tákié /s̃/ miáſto /ſz/ [...] ániby rzeczy trudniło, y do poięćia, do czytánia, y do piſánia łácnè bárzo JanNKar E2v.

łacny u kogo (1): Wzowcieſz proſzę do ſiebie ten orſzak ták zacny/ Bo to v was iák bacżę vrząd bárzo łácny. PaprPan V 2v.

łacny komu (4); RejJóz D5; RejKup cc2; ReszList 187; Przetoż wielki nierząd wſzczynáią/ ktorzy mowią/ iż káżdemu piſmo ś. łácne/ y ſłowo Boże y táiemnice iego otwárte ſą SkarKaz 81a.

łącny ku czemu (23): FalZioł I 6c, III 34d, IV 3a, V 2, 30 (8); BielŻyw 141; GlabGad N6v; MiechGlab 61; A iżeby rzecz łácnyeyſſa ku poyęćyu byłá/ [...] ták ſye nápiſáło yákoby ſye dwá myędzy ſobą rozmawyáli KromRozm I A2; KromRozm II n4, r; KromRozm III L8; BielKron 431v; Mącz 288c; CzechRozm 98, 147v, 153v; Trzebá też/ áby im [rodzice synom] zámierzyli mierność żywnośći/ ktoraby byłá niewydworna y ku sgotowániu łácna/ [qui sit facilis et parabilis] ModrzBaz 10; SkarŻyw 86; ZawJeft 16.

łacny w czym (2): RejPos 289v; Sedicye łácne w rządách poſpoſtwá. SkarKazSej 695a marg.

łacny z czym (4): RejJóz D5; RejKup cc2; záwżdy łácnieyſze iednánie s przyiacielem niżli z nieprzyiacielem..RejPos 76; Boć iuż z gnoiem łácnieyſze miſterſtwo/ ledá to chłop wywiezie RejZwierc 107v.

W przeciwstawieniach: »ciężki (3), trudny (13) ... łacny« (16): Siodma przycżina cięſzkiego albo łacznego rodzenia/ bywa z ſtrony płodu albo dzieciątka. FalZioł v 17b; BielŻyw 141; [Mahomet mówił do rycerstwa] nic thák v was twárdego/ trudnego/ ćięſzkiego/ coby ſie wam zá lekkie á łácne niezdáło BielKron 255; RejPos 235v; CzechRozm 98; ModrzBaz 30; Trudne piſmá łácnieyſzymi máią być wykłádáne. CzechEp 136, 136, 155; NiemObr 81; WujNT 519, 814; SarnStat 751, 1306; GrabPospR L4v.

Wyrażenie: »za łacne pieniądze« = tanio (1): Gdy iey to [ziemię] zá łácne pieniądze przedáli/ kazáłá ikráiáć ſkorę wkoło co nacieniey/ y ſkráiano ná długi rzemyk iż záſtal ná milę w okoł. BielKron 75v.

Szeregi: »dobry, (albo, i) łacny« (4): Baranięta nie trzebione [...] miedzy inſżemi barany ſą lepſzy y ku ſtrawieniu łacznieyſzy FalZioł IV 3a; Mącz 288c; SkarKaz 311a; gdźie ludźie máią boiáźń Bożą [...] tám rząd dobry y łácny/ tám Pan Bog błogoſłáwi SkarKazSej 686a.

»jasny, (a, i) łacny« = planus et perspectus Modrz [szyk 3 : 2] (5): KromRozm II r; KuczbKat 170; Ale iż y ſámi Troyożacy to wyznawáią: przeto ſie ia w ták iáſney/ lácney/ y zgodney rzecży zábáwiáć nie chcę. CzechRozm 31 v; ModrzBaz 30; CzechEp 155.

»łacny, (a, i) krotki (a. krociuchny)« [szyk 2 : 1] (3): Ale wnet łácna á krociuchna ieſth náuká Duchá s. káżdemu iáwnie opowiedzyaná przez Dawidá s. RejPos 228v; CzechRozm 91 v; SkarKaz 311a.

»lekki a łacny« [szyk 2 :1] (3): Tu zaſię maſz wiedsiecz o łacznym a lekkiem y też o cięſzkiem rodzeniu FalZioł V 17a; BielKron 255; RejPos 235v.

»łacny, (i) ładny (i snadny)« (2): ZATYM NA TRZECIM MIEYSCV ACTIONES, ALBO PROCESS PRAWA ZIEMSKIEGO, PORZĄDKIEM BARZO ŁACNYM, ŁADNYM, Y KV PAMIĘCI SNADNYM. SarnStat 551, 1306.

»łacny i (a) otworzysty (a. otwarty)« (2): ieſli łácne piſmo y otworzyſte/ czemu ſię w nim nie zgadzáią/ á ieden tak wykłáda/ á drugi inák? SkarKaz 81b, 81 a.

»łacniejszy i pewniejszy« (1): Ci ſię vrzezáii dla kroleſtwá niebieſkiego/ ktorzy wieczną czyſtość Bogu poślubili/ dla łácnieyſzego y pewnieyſzego doſtąpienia kroleſtwá niebieſkiego. WujNT 80.

»prędszy i łacniejszy« (2): Reieſtr Rzecży Cżelnieyſzych w tych kſiąſzkách opiſánych/ dla prętſzego y łácnieyſzego náleźienia/ według porządku obiecádłá ſpisány. CzechRozm *; LatHar [+10]v.

α. N sg f w funkcji przysłówka: »łacniejsza« [w tym: to łacniejsza (2)] (3): RejKup cc2; LEcż iużby to łácnieyſza rozumieć y wierzyć iż Bog ieſt iſtność/ ále iáká to ieſt iſtność iuż to nie náſzego rozumu. RejZwierc 9v; CzechRozm 247v.

a. Skłonny, podatny; cereus Mącz (15): ſtraż miey y ná morzu Y ná źiemi: áby ćię łácni niegotowym Grekowie nie záſtáli. To ieſt rádá moiá. KochOdpr D.

łacny do czego (1): A będźieſz tym łácnieyſzy do pełnienia tego/ Gdy tu bęźdieſz rozmyślał świętą mękę iego. SiebRozmyśl [A3]; SkarKazSej 661b.

łacny ku czemu (12): [rozmarynowa woda] maciczę poſila á ſprawia ią łacnieyſzą ku pocżęciu. FalZioł II 11 a, I 19d, 31c, II 113b, V 35; Ocży głęboko w cżele lezące, znamio: cżłowieka oſtrego wzroku y dobrey pamięci, wſzakoż przewrotnego, złoſnego, zazrzywego, łacznego ku poſądzeniu GlabGad N6, M7, N2; GliczKsiąż k2; Cereus in vitium flecti, Lácny á łatwi ku złemu. Mącz 48a; WujJud 209v; WujJudConf 209v.

W połączeniu szeregowym (1): iáko ieſth lekkie to ſwięte brzemię iego/ [... ] y iáko ieſt łácne iáko ieſt ſpokoyne/ iáko ieſt wdzyęcżne [iugum meum suave est, et onus meum leve Vulg Matth 11/30] RejPos 289v.

W przeciwstawieniu: »łacny ... twardy i uporny« (1): [uparty człowiek] nie ieſt [...] łácny do námowienia zá ſłuſznemi wywodámi: ále twárdy y vporny/ ſwoie tylo iákokolwiek chcąc przewieść. SkarKazSej 661b.

Szeregi: »łacny a miękki« (1): Abowim one młode látá ku tworzenyu łácne á myękkye ſą/ łatwye też vmyſly ich dla myękkosći mogą być náuką yáką/ álbo ćwicżeniem wypolerowáne. GliczKsiąż K2.

»łacniejszy a wolniejszy« (1): takieſz też około dupki dziecięczey dobra rzecż ieſt macżać á nieiako zciſkać, iżby ku wyprożnieniu brzucha łacznieyſza á wolnieyſza była. FalZioł V 35.

2. Łagodny, miłosierny, dobry (11): iuż mámy pewnego á bárzo łácne^go lekárzá ſwego Páná Jezu Kriſtuſá zbáwicielá náſzego/ ktory ſie nam iáwnie opowieda s tą ſwiętą á pilną opieką ſwą RejPos 213.

łacny czemu (1): łácnym ſye náſzym potrzebóm Pan ſtáwi/ Gdy go człowiek obrońcą ſwym pewnym vſtáwi. ZawJeft 21.

łacny ku komu (1): GrabowSet N3v cf »miękki, łacny«.

W przeciwstawieniu: »okrutny ... łacny« (1): Ale gdy on rzecży ták okrutney obiecáć niechćiał/ odmienił dyabeł onę prośbę w rzecż łácnieyſzą y roſkoſznieyſzą/ to ieſt/ żeby cudzołoſtwo popełnił. WerGośc 255.

Wyrażenie: »łacne ubłaganie« (3); Zdana rzecż nieieſt/ ktoraby nas niewiodłá do miłośći y łácnego vbłagánia [Nihil est, quod nos non hortetur ad amorem et placabilitatem] ModrzBaz 67v, 67, 67v.

Szeregi:»cichy, spokojny i łacny« (1): Vpomina nas tedy wſzytko piſmo [...] á żebyſmy byli dobrowolnemi/ á vmyſłu ćichego/ ſpokoynego/ y łácnego. RejPosWstaw [110³]v.

»łacny, łaskawy a miłośćiwy« (1): O miły wſzechmocny Pánie tocieś łácny/ łáſkáwy/ á miłośćiwy zakon nápiſáć racżył w tych nędznych ſercach náſzych RejPos 181.

»miękki, łacny« (1): [Panie] Miękki łácny vmyſł/ day ku proſzącemu/ Iáſny y gorący w chęći ku bliźniemu. GrabowSet N3v.

»wdzięczny a barzo łacny« (1): [święta nauka] kthora bárzo wdzięcżna á bárzo łácna ieſt RejPos 14.

3. [Wolny, swobodny: żeć dobry przełożony niemoże ták łatznym być/ aby teſkność prożnowánia/ nie ſluſſnemi roſkoſſámi miał gubić/ á ſláchetną myſl/ grzechámi niecżyſtośći ſſpáćić LorichKosz 67 (Linde).

lacny od czego: cf Szereg.

Szeregi »wolny, łacny i wyzwolony«: boć ták myſl ſzlachecka ktora ſye wda w náukę tznot [...] od niecżyſtego pomyſlenia/ od ſmrodliwego plugáſtwá/ y od wſſelákiey zmázy niecżiſtośći wolna/ łátzna/ y wyzwolona będzie. LorichKosz 67 (Linde).]

Synonimy: 1. dobry, jasny, krotki, lekki, prędki, snadny; a. miękki, skłonny, skory; 2. lekki, łaskawy, miękki, miłościwy, miły, powolny, wdzięczny; 3. swobodny, wolny, wyzwolony.

Cf ŁACWY, ŁATWI, NIEŁACNY