[zaloguj się]
[pdf]

ŁAGODNY (133) ai

a oraz o jasne.

comp i sup -łagodni(e)jszy (5+2). nåj- (1) Mącz, n(a)- (1) BartBydg.

Fleksja
sg
mNłagodny, na(j)łagodni(e)jszy fNłagodnå nNłagodné, łagodni(e)jszé
Głagodn(e)go Głagodn(e)j Głagodn(e)go
Ałagodny Ałagodną, łagodni(e)jszą A
Iłagodnym Iłagodną Iłagodnym, łagodn(e)m
L Lłagodnéj Lłagodnym
pl
N m pers łagodni
subst łagodné, łagodni(e)jszé
G łagodnych
D łagodnym
A subst łagodné
I m łagodni(e)jszymi
f łagodnémi, łagodnymi
n łagodnémi, łagodnymi
L łagodnych

sg m N łagodny, na(j)łagodni(e)jszy (17). ◊ G łagodn(e)go (4). ◊ A łagodny (2). ◊ I łagodnym (2). ◊ f N łagodnå (8); -å (7), -(a) (1). ◊ G łagodn(e)j (5). ◊ A łagodną, łagodni(e)jszą (6). ◊ I łagodną (9). ◊ L łagodnéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ n N łagodné, łagodni(e)jszé (9); -é (2), -(e) (7). ◊ G łagodn(e)go (1). ◊ I łagodnym (7), łagodn(e)m (1); -ym BielKron, RejZwierc (3), -ym : -(e)m Mącz (3 : 1). ◊ L łagodnym (1). ◊ pl N m pers łagodni (2). subst łagodné, łagodni(e)jszé (13); -é (1), -(e) (12). ◊ G łagodnych (10). ◊ D łagodnym (2). ◊ A subst łagodné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I m łagodni(e)jszymi (1) f łagodnémi (3) BibRadz, KochPs, KlonŻál, łagodnymi (1) StryjKron; ~ -émi (1), -(e)mi (2). n łagodnémi (12), łagodnymi (7); -émi RejWiz, Leop, BibRadz (2), GórnDworz, BudBib, KochWz, GosłCast (2); -ymi BiałKat, SkarŻyw, StryjKron (2), SapEpit; -émi : -ymi BielKron (3 : 2); ~ -émi (3), -(e)mi (9). ◊ L łagodnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Łaskawy, dobrotliwy, uprzejmy; benignus Vulg, Cn; pius BartBydg; comis Cn (29): BartBydg 116b; BudNT 1.Cor 13/4; drudzy záś iego [Jana Albrychta] pychą y przegráną bitwą w Węgrzech obruſzeni/ ná Alexandrá Wielkiego Xiędzá Litewſkiego/ łágodnieyſzymi obyczáiámi y hoynością ozdobionego rádzili StryjKron 667; O wiezniach popisaniu wm było dwoie Poselstwo, iednoganiąc Senatus consultum, o Malborg, drugie łagodnieysze. niechwaląc mieysca iednak chcąc posłuchać. ActReg 128; Niechże pokaże z dobrego obcowánia vczynki ſwe łágodney mądrośći [Operationem suam in mansuetudine sapientiae]. WujNT Iac 3/13; SkarKaz 548b.

łagodny komu (2): [Boga] Imię wzywánia godné/ imię świętobliwé/ Imię dobrym łágodné/ ále złym ſtráſzliwé. KochPs 80; SkarŻyw 58.

W połączeniach szeregowych (4): áby teſz pámiętáli ná vbogie/ áby łáſkáwi/ łágodni miłoſierni/ y mierni byli/ y innym ludziom wyſtępy odpuſztzáli/ iáko theſz nam Pan Kryſtus odpuśćił. KrowObr 62; SarnUzn G8; iedno oſtre/ á gwałtowne/ iákie ieſt páńſkie przećiwko niewolnikowi/ drugie pánowánie ieſt łágodne/ głádkie/ á znoſne/ iáko kiedy dobrzy Krolowie poddánym ſwym podług práwá roſkázuią GórnDworz Gg3; SkarŻyw 58.

W przeciwstawieniach: »łagodny ... gniewliwy (2), ostry, surowy, straszliwy« (5): Iż ktora [gwiazda] ieſt gniewliwa/ krolá gniewliwego/ Przydáli iey przezwiſko ze zwycżáiu iego. A ktora też łágodna/ to też łágodnego RejWiz 148, 148; GórnDworz Gg3; KochPs 80; Ani tedy iákie łágodne namowy/ áni ſurowa groźba/ wiáry prawdźiwey/ w cżłowieku ſpráwić nie może NiemObr 15.

W charakterystycznych połączeniach: łagodna mądrość, miłość, nauka, upominanie; barzo łagodny (2).

Przysłowie:łágodne ſłowá vſmierzáią káżdą popędliwość. RejZwierc 139v.
Wyrażenia »łagodna(-e) mowa, mowienie, namowa, rozmowa, rozmawianie« = popularitas Calep [szyk 7 : 1] (3 : 1 : 2; 1 :1): OpecŻyw 144; Leop Eccle 6 arg; Mulcentur alloquiis ferae, Nieme/ dźikie źwierzętá bywáyą vkrócone łagodnym ku niem mowieniem. Mącz 235c; SienLek 24; NiemObr 14, 15; Nie zwłócz/ nie zwłócz/ Oycze móy áni fráſuy mego/ Lágodną twoią mową/ ſerca dźiećinégo. ZawJeft 43; Calep 822a.

»łagodne słowa« [w tym: łagodnymi słowy pisać, spytać, ubłagać, upominać] [szyk 5 : 1] (6): [Mojżesz] ſwoie bliſkie cieſzył á vpominał łágodńemi słowy áby rzewniwośći przeſtáli BielKron 45v; GórnDworz P; RejZwierc 139v; StryjKron 100, 457; Potym on przy mym boku ſtáwił ćichą nogę/ A ſłowy łagodnymi z ſercá ſpędźił trwogę. SapEpit A2.

Szeregi: »łagodny i łatwy« (1): ſą s przyrodzenia łagodni y łatwi ku vbłaganiu. KwiatKsiąż B2v.

»nadobny a łagodny« (1): [dzieciątko trzeba] nie gniewem/ nie fukiem/ ále iákoby igrániem á nadobnym á łagodnym vpominániem pohámowáć RejZwierc 6v.

2. Miły, powabny; affabilis BartBydg, Calep, Cn; blandus Mącz, Calep, Cn; mulseus, persuavis, puleher, suavis Mącz; delectabilis BartBydg; comis, commodus Cn (29): A wſzak ći zboża nie głádzę/ Ani winnym gronom ſzkodzę. [...] Nie naydzieſz we mnie innego Oprocż głoſu łágodnego. BierEz F2v; BartBydg 6; A gdy ná ſię [Helena i Parys] ſpołu łágodną poſtáwą weyrzeli/ záráźiłá ich ſercá Kupido BielKron 56; Blandus, Lágodny, Miły. Mącz 25c; Pulcherrimus poetarum, Náypięknieyſzy/ Náyłágodnieyſzy z Poetow. Mącz 330c, Suavis, Lágodny/ miły/ wdźięczny/ słodki/ luby Mącz 424d, 236a; GórnDworz Ee6v; KlonŻal A2v; Calep 40b.

łagodny w czym (3): widząc vnich białe głowy vrodziwſze/ roſkoſznieyſze/ przybráńſze/ y w rozmowie łágodnieyſze [...] brali od nich żony co nápięknieyſze ſobie obieráiąc SkarŻyw 269; Blandus – Lagodni w moẃie wdzęczny. Calep 133a, 350b.

W przeciwstawieniu: »łagodny ... srogi« (1): Azaż nie widamy iáko z oney nadobney á łágodney twarzy wnet ſie sſtánie ſproſna/ ſroga/ zádęta/ zábládła/ że ſtráſzno ná nię pátrzyć? RejZwierc 75.

W charakterystycznych połączeniach: łagodny głos; barzo łagodny.

Wyrażenia: peryfr. »łagodnymi brwiami [= skinieniem brwi]« = życzliwie, łaskawie (1): [prośba do Pheba] Niech ſię Sármátom [...] Nowym gwiazdecżká zápali promieniem. Niechay przezwiſko wiecżne nośi cnego KOCHANOWSKIEGO Pozwolił Phoebus łágodnemi brwiámi KlonŻal D4v.

»łagodna(-e) pieśń, śpiewanie« = modulatio Calep (2 : 1): KochPs 29; Calep 668a; Y tám ſwym wdźięcżnym grániem [Orfeusz] iuż był ſercá zminił [!] Nie vbłágánym Bogom/ że ſię vżalili Iego łágodnych pieśni/ y żonę wroćili. WitosłLut A4v.

»łagodne słowa« [szyk 2 : 1] (3): chłubiąc ſie oni s piękney postháẃy/ s kilku łágodnych ſłow ſwoiey pánny/ [...] y niełáſkę vmieli więc ſobie oſłodzić GórnDworz C4v; SkarŻyw 134, [197].

»łagodna wymowa« (2): PaprPan T2v; O Boże day w mym żyćiu/ bym miał cżás tákowy/ Przytym dowcip/ y ięzyk łágodney wymowy. SapEpit [B2]v.

»łagodna strona, piszczałka« [szyk 3 :1] (3 : 1): Będę weſół w twéy obrónie/ Będę wſzechnaświętſzemu Przy łágodney śpiewał ſtronie Imięniowi twoiemu. KochPs 12, 64; Y wy/ których piſczałki łágodne ſłucháią/ Y wy/ którym ſię ſtrony głośné ozywáią/ Wſzyſcy Rádźiwiłowi Cnému gwóli grayćie/ A ſwoie wdźięczné głoſy poſpołu znaſzayćie. KochEpit A2v; GrochKal 28.

Szeregi: »nadobny a łagodny« (1): RejZwierc 75 cf W przeciwstawieniu.

»wdzięczny a barzo łagodny« [szyk 1 : 1] (2): Do Liuiuſſá Hiſtoryká/ z ktorego vſt wdzięczna a bárzo łágodna rzecz płynęłá/ czytamy Leop *B2; Mącz 424d. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

3. Ujmujący, uwodzący; blandus, blandulus Modrz, Cn; dulcis, lubricus Vulg; assentator Modrz; perblandus Calep (62): Strzeż ſie radzce łágodnego/ Szukać pożytku ſwoiego. BierEz H4; FalZioł IV 15c; BibRadz Prov 27/6; Poetae fingunt tres fuisse filias Acheloi, które łágodnym ſwym śpiewániem ludzie zdradzáyą/ to yeſt vſypiáyą y zátapiáyą. Mącz 396b; Ięzyká kłamliwego nienawidzi v żony/ záś vſtá łágodne cżynią potrącenie [os lubricum operatur ruinas] BudBib Prov 26/28; Calep 775a; GrabowSet X; WujNT 860; GosłCast 50; Mieć ábo nie mieć złotá/ nic przez ſie ku cnoćie/ Prożno chwalą y gánią ten kruſzec łágodny/ Komu Pan Bog dał rozum/ záwżdy ieſt ſwohodny. SzarzRyt C3v.

łagodny przeciw komu (1): Twárda iemu [Kalwinowi] mowá ieſt mowić Bog z Bogá/ gdyż onym ſtárym Oycom byłá tho mowá miękka/ ábo łágodna przeciw Aryuſzowi y Sábelliuſzowi. GrzegRóżn 12.

W połączeniu szeregowym (1): nie pochodziſte á łágodne y głádkie pochlebſtwo : ále boiaźń boża/ y boſkiego pismá ſpołeczna nauká iednoczy á ſpáia. Leop *B2.

W przeciwstawieniach: »łagodny ... jadowity, niezgodny (2), twardy« (4): FalZioł IV 15c; RejWiz 118v; GrzegRóżn 12; A choć poſtáwá/ y ſłowá łágodne/ Myśli niezgodne. GrabowSet 14.

W charakterystycznych połączeniach: łagodny(-a, -e), głos (2), język (2), nauka, odpowiedź, pocałowanie, pochlebstwo, poselslwo, postawa (3), śpiewanie, wzrok; barzo łagodny,tak.

Przysłowie: Lágodną mową niezdradzay nikogo. March1 A3v; March3 V3.
Wyrażenia: »łagodny język« = blandimentum, blanda lingua Vulg (2): Kthory karze cżłowieká/ więcey ſobie V niego ná pothym láſki zyſſcże/ niżli on co łágodnym iężykiem iego zwodzi. Leop Prov 28/23, 6/24.

»łagodne namowy, rozmowy« = blandities, blandae appellationes, blandulae facetiae Modrz [szyk 5 : 2] (6 : 1): ći náruſzáią pocżćiwośći [...] ktorzi w trącáią w ſercá y w myśli ludzkie kśięgi y pieśni/ o ſproſnych miłośćiách/ o ſzaleńſtwách/ łágodnych namowách/ krzywoprzyśięſtwách/ y o inſzych tem podobnych ſzalonych gámráckich ſztukách. ModrzBaz 53, 53v, 54v; SkarŻyw 207, 300; [Władysława Warneńczyka] Papież namowámi łágodnymi y rozgrzeſzenim od przyſięgi do nieſzczęſliwey woyny przywiodł. StryjKron 722, 712.

»łagodna (-e) mow(k)a, mowienie, przemowa, rzecz« = blanditia, blandiloquentia Mącz [w tym: przez łagodne mowy a. łagodną mową namowić (2), przyciągnąć, wyłudzić, (nie)zdradzać (3), zwodzie (3)] [szyk 14 : 2] (11 : 3 : 1 : 1): March1 A3v; March3 V3; KrowObr 240; ten przewrotny cżłowiek [Niemrot] wiele ludzi zwiodł ſwą zdrádliwą á bluźniwą mową ná ſwoię ſtronę/ też y ogień niektore przez przypędzenie/ niektore łágodną mową námowił chwalić. BielKron 7v, 55; GrzegRóżn I2; Mącz 25d [2 r.], 194c; ModrzBaz 60; StryjKron 447; PaprUp K4v; przez łágodne mowy y pobłażánia zwodzą ſercá niewinnych ludzi [per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium] WujNT Rom 16/18, s. 31, 520; A ponętá nie inſza ieſt/ iedno chytrość/ twarzycżká y mowká łágodna/ vgadzánie y ćierpliwość/ zálecenie towáru choćia złego KlonWor ded **3.

»łagodne słowa, słowka« = blandi sermones Vulg; suaviloquentia, blanda dicta Mącz [w tym: łagodnymi słowy namawiać, okrocić, pochlebować, używać (2), wkraść się, zwieść] [szyk 15 : 5] (17 :3): [Krolowa Rozkosz] błaźni wſzytki łágodnemi ſłowy. Iż zá mądre ſzalone głowy odmieniáią RejWiz 28; BibRadz Prov 2/17; [Szczepan Boseński] łágodnemi ſłowy Ceſarza Tureckiego Machometá zwiedzion/ y z zamku wyłudzon ná rozmowę/ poiman y z ſkory obłupion BielKron 275, 258v, 357v, 407; Leop Prov 29/5; Mącz 25d, 424d, 482c; BiałKat a2; Z Głupſtwá też zbytniey vrzędow chęći/ ábo pychy/ pochodźi oná chęć łágodnych słow w názywániu y w rozmowách [cupidas blandimentorum in appellationibus et colloquiis] ModrzBaz 59v; SkarŻyw 167, 207, [237]; [hetman Aleksandrow] Nádto pilnie ſye wywiádował/ ieſliby gdźie pieniędzy/ álbo ſkárbów iákich nie zákopáłá/ grożąc iéy czáſem/ czáſem téż y łágodnémi ſłowy iéy vżywáiąc. KochWz 140; GrabowSet 15; GosłCast 38, 47, 49.

Szeregi: »łagodny i dziwny« (1): Zeby ſię wżdy kiedykolwiek ludźie záwiedźieni obacżyć/ w tym/ iż Papież Rzymſki ieſt Antychriſtem/ mogli. [...] y vmieli imienia tego iego Papá/ łágodnego y dźiwnego chronić. CzechEp [413].

»łagodny i fałszywy« (1): Anthykryſt ieſt podobny nierządnicy przeto iż zwodźi świát łágodnemi y fałſzywemi náukámi BibRadz 1141 marg.

»łagodny i krasomowny« (1): śiłá tákich ieſth náſzéy bráćiéy Polaków/ którym ſye ći Trzeybożánie łágodnymi y kráſomownymi ſłowy w ſercá wkrádli/ y ſumnienié ich záwiedźióné vczynili BiałKat a2.

»miękki abo łagodny« (1): GrzegRóżn 12 cf łagodny przeciw komu.

»nadobny, łagodny« (1): Ocży widzą poſtáwę nadobną łágodną/ Kreẃ záſie zápalona mnima być niezgodną. RejWiz 118v.

»łagodny a obłudny« (1): Cżłowiek ktory łágodnemi á obłudnemi ſłowy mowi [qui blandis fictisque sermonibus loquitur] do przyiaćielá ſwego/ zárzuca ſieć poſtępkom ſwoim. Leop Prov 29/5.

»łagodny i pochlebny« (1): Do łágodnych y pochlebnych mow [ad blandas et assentatorias appellationes] przyſtąpił y ten obycżay/ wſzytkę náſzę mowę racżeniem/ álbo wáſzmośćiámi nádźiewáć ModrzBaz 60.

»łagodny i układny« (1): pánowie koronni łágodną y vkłádną odpowiedź dáli StryjKron 616.

»łagodny ale zdradliwy« (2): przyćiągnęli do źiemie Iudſkiey poſławſzy w przod ku Iudaſzowi y bráćiey iego poſły z łágodnemi ále zdrádliwemi poſelſtwy [verbis pacificis cum dolo] BibRadz 1.Mach 7/10; BudBib 1.Mach 7/10.

4. Delikatny, niegwałtowny (13): Druga lebiodka ieſt domowa [...] ta ma łagodnieyſzą ſprawę They w lekarſthwach vżywamy FalZioł I 93d; Cżłowiek mądry złym s poććiwym kárániem ieſt iáko Doktor chorym z łágodnym lekárſtwem. RejZwierc B, 78; KlonŻal D2v; GrabowSet Fv; Duch iego wdźięcżny y łágodna zorzá Miłym wiátrecżkiem przewiewáłá morzá KlonFlis B3v, E4v.

łagodny ku czemu (1): Takowe wodki nierowno lepſze/ wonnieyſze/ y łagodnieyſze ku piciu niżli ti ktore ogniem palą. FalZioł II 2b.

W połączeniach szeregowych (2): FalZioł II 2b; A tá podobna ieſt Fáwoniuſowi/ ktory wiele z zachodu: á ieſt wiátr łágodny/ lubieżny y płodny. KlonFlis A4v.

W przeciwstawieniach: »łagodny ... dziki, srogi (2)« (3): Acz ná yne przydą ſtráchy przed ſrogiemi wodámi ále mieſcá mieſſkánia náſſego opłiną łágodne rzeki vweſelaiące miáſtą náſſe RejPs 69v; RejZwierc 75.

W charakterystycznych połączeniach: łagodne(-a, -y) lekarstwo (2), rzeka, wiatr (3), zorza.

Wyrażenie:»wino łagodne« = dulce merum, vinum castratum a, lene a. molle a. succatum Cn (2): BielKron 441; ſtąd źiołá ógrodné/ Y wſzelki rodzay zboża; ſtąd wino łágodne/ Dobréy myśli naczynić [vinum laetificet cor hominis Vulg Ps 103/15] KochPs 155.
Szereg: »pokorny, łagodny« (1): to y w źwirzęthach widamy/ iż będzye pokorne/ łágodne/ á gdy ſie wzruſzy á zápali tedy ieſt dzikie/ ſrogie/ á nápoły ſzalone. RejZwierc 75.

Synonimy: 1. dobrotliwy, gładki, łaskawy, mierny, miłosierny, nadobny, piękny, układny, zgodny; 2. luby, miły, nadobny, słodki, wdzięczny; 4. cichy, lubieżny, spokojny.

Cf ŁAGODLIWY, ŁAGODNOMOWCA, ŁAGODNOMOWNOŚĆ, NIEŁAGODNY

JZ