Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ŁAKOMIE

Następne hasło: ŁAKOMO »

ŁAKOMIEC (90) sb m

łakomiec (70), łakomca (5), łakomiec a. łakomca (15); łakomca BudNT (2), KlonKr (2); łakomiec: łakomca RejZwierc (15 : 1).

Oba a oraz o jasne; e prawdopodobnie jasne (tak w -ec).

Fleksja

	sg	pl
N	łakomiec, łakomca	łakomcy
G	łakomce, łakomca, łakomcy
D	łakomcowi	łakomcom
A	łakomca, łakomcę	łakomce
I		łakomcami
L		łakomcach
V	łakomcze	łakomcy

sg N łakomiec (33), łakomca (4). ◊ G łakomce (2) SkarŻyw, WerGośc, łakomca (2) RejZwierc, łakomcy (1) CzechEp. ◊ D łakomcowi (3). ◊ A łakomca (14), łakomcę (4); -ę Prot; -a:-ę GlabGad (2 : 1), RejZwierc (3 : 2). ◊ V łakomcze (3). ◊ pl N łakomcy (11). ◊ D łakomcom (5). ◊ A łakomce (6). ◊ I łakomcami (1). ◊ L łakomcach (1). ◊ V łakomcy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. chełpliwy, Linde XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Chciwiec, skąpiec (90)
2. Żarłok (3)

1. Chciwiec, skąpiec; heluo, rapax, trahax Calep (90): LubPs C2v; A nie trzebá wylicżáć/ co łákomiec cżyni/ Bo iego káżda ſpráwá podobna ku świni. RejWiz 173v, 70 [2 r.], 168v, 191v marg, Cc6v, Dd4 (8); RejFig Aa3v; RejZwierz aav, 6, 7v, 125v; Lákomcę miey zá czártá/ niech z tobą nie mięſzka/ Ten ktorego vwiodłá do pychy zła śćieſzká. Prot D2v; RejPos 217v, 218 [2 r.]; Tákći wſzyſcy łákomcy tu ſwiátá chwytáią /Mniemáiąc że iuż wiecżnie ták ná nim żyć máią. HistLan E4, E4; v łákomcá wſzytko iáwnie ginie/ wſzytko niſzcżeie/ że cżáſem/ iáko ono powiedáią/ niemáſz cżym y kotki s kątá wywabić. RejZwierc 67v; Y coż maſz łákomcże po tym/ Iże wſzytko myſliſz o tym/ Abyś dárł y z Dębu łyká/ To twoiá wſzytká práktyká. RejZwierc 231v, 48v, 64, 64v [2 r.], 65, 142 (14); WierKróc B; [Warinbergus] Był łakomiec wielki/ á ofiáry y nádánia/ y v grobu położone ſrebro kradł/ y ná ſwe dworzany y przyiaćioły obracał: vbogich zápominał: przyiaćioły bogáćił SkarŻyw 528, 168, 455 [2 r.]; WerGośc 214; PaprUp B3, L3; Rapax ‒ Gwałtowni widziercza, łakomiecz. Calep 894b, 1077a; KlonKr A3; KlonWor 9, 15.

W połączeniach szeregowych (21): Nos wielki proſty na konczu zkrzywiony/ iako v Iaſtrząba, znamio. naſmiewcę, łakomcę. drapieżczę, wſzakoż ſmiałego y drugie podchodzące zdradnego, też y matacża. GlabGad N7v; Ręka barzo poroſła, znamionu. okrutnika ſkępcza/ y łakomcza GlabGad P3, P2, P2v; KrowObr 65, 146v; RejZwierc 5v, 97v, 105, 135v, 143v (7); BudNT 1.Cor 5/10, 11; Lecż y owo známienite ſą krzywdy/ ktoremi lichwiarze/ łákomcy/ á vrzędow łápácże Rzecżpoſpolitą trapią [quibus foeneratores avari et ambitiosi rempublicam afficiunt]. ModrzBaz 82; CzechEp 61, 79; WujNT Eph 5/5; O mytnicy/ poborcy/ lichwiarze/ łákomcy/ náśláduyćie tego Zácheuſzá. SkarKaz 457b; CiekPotr B2.

W przeciwstawieniach: »cnotliwy, dobry, hojny, sprawiedliwy ... łakomiec« (4): Leop Prov 29 arg; Ieden muśi być hoyny drugi łákomiec/ ieden trzeźwi drugi opilec RejZwierc 67v; byli w iedney wśi dwá ſláchćicy/ ieden był dobry cnotliwy á wierny y ná wſzem pobożny/ Drugi był łákomcá/ łupieſcá á ná wſzem złośćiwy á niepobożny. RejZwierc 174v.

Przysłowia: Łákomiec ſie trudno poććiwym może rozumieć. RejZwierc A6v, 64, 66v, Aaa4v.

Łákomiec złego żywotá używa. RejZwierc 63v, Aaa4v.

Wyrażenia: »chciwy łakomca« (1): Chćiwy łákomcá [o Popielu], z nawodu złey zony, Potruł ſwe Stryie, złośćią vwiedziony KlonKr B2v.

»łakomiec nienasycony (złota i srebra)« (2): Ale ſłyſzałeś pioſnkę [...] o ſkąpym bogátym? Co maſz łákomcze nienaſycony, Bodaieś z tego był obnáżony CiekPotr 24; PudłDydo A2v.

»łakomiec skąpy« (2): Ná łákomce ſkąpe RejZwierz bbv [idem] 124v.

»łakomiec tego świata, ziemski« [szyk 1 : 1] (1 : 1): łákomcy te^go ſwiáthá by nawięcey mieli przedſię nic nye máią/ gdy ſtráćili łáſkę Bożą LubPs R4v marg; RejZwierc 48v.

Szeregi: »chytrek, łakomiec« (1): Iż ludziom tego ſwiátá to ieſt/ chytrkom/ łákomcom/ á tym ktorzy tego ſwiáthá náſláduią [miłosierdzie pańskie będzie odjęte] RejAp 78v.

»łakomiec albo potrzebnik« (1): Bo pátrz iż iuż ten łákomiec álbo też ten potrzebnik ſnadź więcey nędze użyć muſzą niżli człowiek ſpokoyny á poććiwego á pomiernego żywothá. RejZwierc 105.

»swowolnik a łakomiec« (1): Bo ſwowolnikom á łkomcom [prawda] muśi być bárzo ſtráſzna. RejZwierc 168v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»łakomiec a złościwy« (1): A łákomcowi á złoáćiwemu [...] wſzędy nád nim przeklęcie Páńſkie RejPos 81v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

2. Żarłok; comessor Mącz; catillo, heluo Calep (3): Comessans, idem quod comessator, Comestores in Bibliis, Łákomcy, Żárłocy. Mącz l00a; Heluo – łakomiec, ozralec, łokac, marnotrawca. Calep 476a, 172b.

Synonimy: 1. chytrek, chytrzec, obłupiciel, potrzebnik. przechyra, skąpiec; 2. łokacz, ożralec, żarłok.