[zaloguj się]
[pdf]

ŁASKAWOŚĆ (92) sb f

Oba a oraz o jasne (w tym w pierwszym a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N łaskawość
G łaskawości
D łaskawości
A łaskawość
I łaskawością
L łaskawości
V łaskawości

sg N łaskawość (19). ◊ G łaskawości (27). ◊ D łaskawości (7). ◊ A łaskawość (18). ◊ I łaskawością (14). ◊ L łaskawości (5). ◊ V łaskawości (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Życzliwość, miłosierdzie, skłonność do czynienia dobra (o stosunku wyższego np. wiekiem, urzędem lub jakąkolwiek sytuacją społeczną, do niższego; także o stosunku Boga do człowieka); clementia Mącz, Calag, Cn; placabilitas Calep, Cn; Cn; humanitas Calag; aequitas, benignitas, facilitas, indulgentia, lenitas, mansuetudo Cn (92): Gdy tho Alexander mowił/ krol Filip łaſkawoſcią pobudzony nacżął płakać HistAl B3, N4v; Leop Prov 20/28; ludu w wiernośći á ich powinnośći długo záchowáć niemożeſz/ iedno łáſkáwośćią [populos in fide et obseruantia continere diu non queas nisi clementia]. ModrzBaz 127; Calag 231a; IESV dźiwna łáſkáwośći/ Cudowna ſerca wdźięcżnośći LatHar 64; Hey iákoá ieſt miłośierny/ y pełny łáſkáwośći/ Pánie Boże? LatHar 562; padam ná koláná me y oblicże moie przed tobą/ nieokrążoney łáſkáwośći Pánie/ rátuy mię LatHar 643, 84, 406; KołakCath B2v.

łaskawość ku komu (4): SkarŻyw 58, 132; Láſkáwość Polſkich Kátholikow ku heretykom. SkarKazSej 687b marg, 687b.

łaskawość przeciwko komu (1): ále pámiętay [Boże] ná łáſkáwość twoię/ przećiwko ſtworzeniu twemu. LatHar 153.

łaskawość czyja [w tym kogo (4)] (37): BierRaj 23; PatKaz II 47; HistAl A3v; BielKron 62; HistRzym 100, 112; RejZwierc 11v; BielSpr 48; Toć ſą záprawdę wielkie y dziwne Boſkiey łáſkáwośći dobrodzieyſtwá SkarJedn 313; KochPs 166; ArtKanc T9; SkarŻyw 31, 58, 132; Nie rácż Pánie ták ocżu ſkłániáć do moiey niepráwośći/ żebyś zápomniał twey łáſkáwośći. LatHar 153, 64, 142, 143, 153 [2 r.], 183 (9); SkarKaz 487b; gdy záś P. Bog dał Kátholikom nád nimi [aryjanami] pomoc y zwyćięſtwo: Kátholicka łáſkáwość cżtery im látá do vpámiętánia náznáczyłá SkarKazSej 688a, 687b [3 r.], 688 marg. Cf W apostrofach modlitewnych, W formule grzecznościowej.

W połączeniach szeregowych (17): proſzylam pokory czyerplyuoſzczy, laſkauoſzczy czyſtoſzczy y ynſzych wſzytkych cznot yz bych ſyą yemu byla ymy ſpodobala PatKaz III 152v; Mącz 57a; RejPos 94; Calag 203; Gdźież tedy ieſt więtſze mieyſce odpuſzcżániu/ ludzkośći/ y łáſkáwośći [ignoscentiae, humanitati, clementiae]? ModrzBaz 127; SkarŻyw A3, A4v, 161, 334; [o Chrystusie] y dokądże ſię wzbiłá twoiá dobrotliwość? dokąd ſię wznioſłá łáſkáwość? iáko wyſoko wſtąpiłá miłość? dokąd przyſzło zlitowánie? LatHar 268, + + +1, 35, 154; Iáko człowieká znamy z twarzy/ ták P. Bogá z dobroći/ z miłośierdźia/ z łáſkáwośći/ z prawdy/ y z innych cnot iego Bozkich/ ktore ſą nieiákim obrázem iego. SkarKaz 278a, 83a, 638a; SkarKazSej 693a.

W apostrofach modlitewnych do Boga: »twoja łaskawość« (7): KrowObr 169v; Com z płácżem wyznał/ bom práwie wyſchnął/ ſwe wielkie złośći/ niepráwośći/ przed twarzą twey łáſkáwośći. ArtKanc L10; Pánie Boże/ niechay twey łáſkáwośći záleći modlitwá Bożey rodźićielki LatHar 411, 27, 180, 569, 659.

W formule grzecznościowej (1): Dla tego rácż wáſzá łáskáwoſć vznáć/ że y wy ieſteſcie cżłowiek iáko y my z niewiáſty cieleſney národzony HistAl F5.

W przeciwstawieniach: »łaskawość ... gniew (2), okrucieństwo, ostrość, sprawiedliwość (2), srogość (3), surowość, złość« (9): BierRaj 23; złoczyńcá ma być karan wedle vznánia Sędźiego/ kthore więcey ſye ma ſkłániáć ku łáſkáwoſći/ niż ku okrućieńſtwu. GroicPorz ii4v; Záiſte prawdźiwa myśli ſpániáłość/ więcey należy ná lekce ważeniu niż ná pomſzcżeniu krzywd/ á ná łáſkáwośći rácżey niżli ná ſrogośći [ac in placabilitate potius quam in ferocitate]. ModrzBaz 62; SkarŻyw [236], 334, 544; StryjKron 667; Boć ſtráchem przeráżona [dusza] vćieka od ogromney ſpráwiedliwośći twoiey/ do poćieſzney łáſkáwośći twoiey LatHar 153; Cichość y pokorę y łáſkáwość záchowuymy: gniewu ſię y oſtrośći y pomſty y krzywdy czynienia drugim ſtrzegąc. SkarKaz 638a.

W porównaniu (1): bo iáko roſá pokrapia złotá/ táko słodka łáſkáwość krolewſka áż do niebá powyżſza. HistRzym 100.

Zwroty: »łaskawość (p)okazować, ukaz(o)wać [komu (4), nad kim (1)]« = benignitatem ostendere HistAl [szyk zmienny] (3 : 2): HistAl E6; Abowiem był [Herkules] záchowánia wielkiego/ cnotę y ſprawiedliwość miłuiąc/ iedny wſpomagáiąc á drugich broniąc/ káżdemu łáſkáwość ſwą okázuiąc. BielKron 62; Synu miły/ bych w thym był beśpiecżny/ żebyś mię cżćił/ y dobrze chował/ vkazał bych tobie łáſkáwość oycowſką/ á ſpuśćił bych tobie kroleſtwo. HistRzym 112; SkarŻyw 58; SkarKaz 687b.

»przyjąć [co] pod łaskawość« (1): Ze ćię łáſkáwą Pánią dziś vznam ku ſobie. Gdy wdzięcżnie zprośbą moią przijmieſz Threny moię/ Ty to żáłoſne pieśni pod łáſkáwość twoię. WisznTr 4.

Wyrażenia: praw. »prawo albo zwyczaj łaskawości« (1): Abowiem gdy by tráfiło/ iż by złoczyńcá dla męki wielkiey vmárł/ Sędzia był by bárzo podeźrzany/ iáko by mu takie męki zádáwáć rozkázował/ [...] ieſliby ſye ſłuſznie nie wywiodł/ iż w they mierze náſládował práwá álbo zwyczaiu/ łáſkáwoſći GroicPorz ii2.

teol. »sakrament łaskawości« = Eucharystia (1): [Sakrament Ciała i Krwie Panskiej święci doktorowie różnie nazywają] drudzy Hoſtyą ábo ofiárą/ iáko S. Dyonizus [...] inſzy Sákrámentem łáſkáwośći/ iáko Auguſtyn wielebny LatHar 186.

Szeregi: »łaskawość i cichość« (1): łáſkáwość iego y ćichość táka byłá: iż z káżdjm ochotną y ludzką twarzą rozmawiał/ ták z pánem/ iáko z kmiećiem. SkarŻyw 31. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»łaskawość i dobroć« (1): O dziwna łáſká Boſka/ iſz y Aniołá do grzeſznych ſłáć (áby tym więcey tákiey ſię łáſkáwośći Boſkiey/ y dobroći á obmyślánia iego około nas wſtydzili/ y rychley wzruſzyli) nie omieſzkawa. SkarŻyw 557. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»dobrotliwość, (i) łaskawość« [szyk 2 : 1] (3): Calep 810b; Day mi to/ przywiedźiony zwykłą dobrotliwośćią y łáſkáwośćią twoią/ ábym pierwey niźli ſię z tym świátem rozſtánę/ zupełnie y doſkonále mogł pokutowáć LatHar 142, 569. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»łaskawość i ludzkość« (1): Láſkáwość S. Antoniego y ludzkość ku wſzytkim. SkarŻyw 58. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»łaskawość i lutość« (1): Wielkiey byłá łáſkáwośći y lutośći nád niemocnymi/ chorym wſzytkiego dopuśćiłá SkarŻyw 142.

»łaskawość i łagodność« (1): Łáſkáwość w niey wielką byłá/ y przećiw pokornym łágodność. SkarŻyw 140.

»miłosierdzie, (i) łaskawość« [szyk 3 : 2] (5): Obacżywſzy to Numidae iego [Scypijona Afrykana] łáſkáwoś [!] y milośierdzie przyſtali wſzyſcy do niego. BielSpr 48; SkarŻyw 117; LatHar 24, 145, 293. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»miłość a łaskawość« (2): Iż w tym ſie nam okazáłá miłość á łáſkáwość zbáwicielá náſzego Bogá/ iż nie z vcżynkow náſzych/ ále z miłoſierdzia iego ieſtechmy zbáwieni. RejZwierc 11v; SkarŻyw [236]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»uczynność i łaskawość« (1): [Litawer marszałek litewski mówił do księcia Aleksandra] cnotę y ſpráwy dobrych ludzi dobre/ vczynnością y łáſkáwośćią áby odpłacał StryjKron 667.

»łaskawość i wdzięczność« (1): łáſkáwość wſzytká y wdzięcżność w nim kwitnęłá ktora wnętrzne iego poſtánowienie pokázowáłá. SkarŻyw 235.

Wyrażenia przyimkowe: »z łaskawości« (4): Náſze złośći niepráwośći/ z ſámey ſzcżyrey łáſkáwośći/ iák Ociec rad miłuie/ ſynow ſwych lutuie ArtKanc Q19v; LatHar 183, 367, 630.

»z łaskawością« (2): Thákże kiedyśćie ich niechćieli s łáſkáwośćią puśćić/ nie żywćieſz s nich żadnego/ bądźćie álbo ſtráchem wielkim nieprzyiaćielowi/ álbo lithość łáſkáwą okażćie/ poyśrodká tu nie trzebá BielSpr 46; SkarKaz 416b.

»za łaskawością« (1): Ktory to Przywiley we wſzyſtkich punktćiech/ condiciách/ rozdźiałách/ y ártykułach zá pewną wiádomośćią/ łáſkáwośćią [de benignitate JanStat 17]/ y cnotą nam wrodzoną [potwierdzamy] SarnStat 915.

Personifikacja (1): MIła pokorá iedźie á pokóy piáſtuie/ Wożnicá boiaźń woźi ze wſzech ſtrón pilnuie/ W woźie idźie łáſkáwość y powolność ćicha KochMRot C2.

W przen (3): Co chcećye/ iżebych z prętem do was przyſſedł/ cżyli z miłoſcyą á duchem łáſkáwoſći? KromRozm III H5; Weźmi kádźidło nabożeńſtwá/ á łáſkáwośći/ przez ktore będzieſz wſpomagał nędzne HistRzym 100; IEzu Kryſte Boże wiecżny [...] rácżyſz ćieniem ſwoiey łáſkáwośći/ záſzcżyćić nas od wſzech nawáłnośći. ArtKanc P8v.

Synonimy: dobroć, dobrotliwość, łagodność, miłosierdzie, miłościwość.

LW