[zaloguj się]
[pdf]

ŁYKO (84) sb n

Fleksja
sg pl
N łyko łyka
G łyka łyk
A łyko łyka, łyki
I łyki(e)m łyki, łykami
L łyku łykåch

sg N łyko (20). ◊ G łyka (17). ◊ A łyko (1). ◊ I łyki(e)m (1). ◊ L łyku (12). ◊ pl N łyka (1). ◊ G łyk (2). ◊ A łyka (12), łyki (1) PudłFr. ◊ I łyki (6), łykami (1) GórnRozm. ◊ L łykåch (10); -ach (4), -åch (6); -ach OrzQuin, PudłFr, KochJez; -åch RejZwierz, RejZwierc (3), PaprPan; -ach : -åch (1:1) OrzJan.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. bot. Łyko albo kora wtórna; tkanka wtórna wytworzona przez miazgę (kambrium) na zewnątrz, zbudowana z trzech rodzajow tkanek: przewodzących pasm komórek sitowych, wzmacniających pasm włókien łykowych i pasm miękiszu łykowego; liber BartBydg, Mymer1, Mącz, Cn; cortex, suber BartBydg; philyra, torus, tunica Cn (17): Wiemći ia oſłá iednego: Ná ktorym chłop łyká włocży/ A w tey ie káłuży mocży. BierEz Q2; Mymer1 20v; BartBydg 81b, 152; Każeſz ty mnię rowno ſ chłopem chodzić [...] Albo takież z grubym rzemięſnikiem/ A on mata przeto pachnie łykiem BielKom F6.
Przysłowia: Bo drzy łyka poki ſie drą RejRozpr G3v.

Trudnoć ſuche łyká odrzeć RejRozpr G2v; RejPos 184v; WerGośc 232; á że ſie to ſucho łyko nie odrze. OrzJan 88.

Z łyká forboty/ Sláchćić bez cnoty. RejZwierc 238v.

Zwroty: »(o)drzeć łyka (i) z suchego drzewa, i z dębu« = o nadmiernej chciwości [szyk zmienny] (3:2): A on nędznik [o bogaczu] zwątpiwſzy o tákich obietnicach Páná ſwego/ wzgárdziwſzy ſwięte opátrzenie iego/ biega/ łapa/ drze łyká kędy może y z drzewá ſuchego/ á ſ kámienia práwie chce nácżynić chlebá ſobie RejPos 218, 71, 81v; Skępiec y z Dębu radby odárł łyká RejZwierc 217v, 231v.

»i z kamienia łyko obłupić« (1): Vyrzyſz áli pochlebcá/ prokurathor/ nágániácż/ ábo ten ktoryby vmiał y s kámieniá łyko obłupić. Temu themu [!] napłatnieyſze mieyſce v niego. RejZwierc [193].

2. Powróz; funiculus Vulg (38): BielKron 358v; Liber, proprie pars corticis interior quae ligno adhaeret, Wnętrzna skórá ná drzewie z którey łyká czinią. Mącz 191c; ktorzy [Rusaki] Litwanow po długich z nimi trudnościách zniewolili/ y przymuśili tribut dawáć/ łyká/ winniki do łáźniey/ żołądź/ y ine rzeczy StryjKron 46; Broń záś łuk proſty/ ſzáblá ledwo v Hetmáná/ włocznia/ kiy opalony/ proce kręcone/ ſiodłá z dębu bez násłániá/ munſtuki z łyká StryjKron 265, 265; PudłFr 78; miáſto łáncuchow/ opáſánia koſztownego/ y drogiego záwieſzenia ábo Alzmántow/ łyká [et pro zona funiculus Vulg Is 3/24] PowodPr 84.
W przen (1): Tákżeć wſzyſcy nierządni/ ty powrozy kręcą/ Pánie co ie chowáią/ nic nie robiąc ſwięcą. A nędznik co wyrobi/ to oná [ośliczka = niewiasta łakoma] pogryzye Bo śiłá łyk potrzebá/ ná owy ich bryże. RejZwierz 117.
a. Więzy, pęta (30): Ná każdy dziéń źwierzyną Królá obſyłáiąc/ Swiéżégo Moſkalá mu w łykách poſyłáiąc. KochJez B.
Zwroty: »[kogo] w łykach krepować« (1): Którégo [Marsa] Wulkan/ z żoną ſwą/ w łykách krepował. PudłFr 58.

»(po-, przy)wieść (a. wodzić) w łyku (a. w łykach)« [szyk zmienny] (5): BielSat B3; Pátrzże záſię nędzniká iáką ma obronę. Iednego w łykach wiodą/ drugi day pobory/ W obudwu by w Iáſtrząbiech wnet ſzpetne przemory. RejZwierc 245, 189v; PaprPan Y4v; Przeday też ty iáko chceſz Włoſzku y Niemcżyku/ Wſzák ćię zá to Vrzednik [!] nie powiedzie w łyku. BielRozm 11.

»[kogo] powiązać na gałęzi łyki« = powiesić (1): Ieſzcże ſie ktemu náśmiać s proſtego dubielá/ Máią ſobie zá roſkoſz/ lecż ty roſkoſzniki/ Mogłby wſzytki powiązáć ná gáłęźi łyki. RejWiz 31v.

»[kogo] (z)wiązać łyki, w łyki« = wziąć do niewoli, uwięzić (3:1): KOrwinus on Rzymſki pan mogł bijáć Gálliki/ Aleby go náſz Hinek prętko związał łyki PaprPan Ov, V4, Bbv; PudłFr 51.

W przen (1):
Zwrot: »w łykach być« (1): Baczyſzli Kśięże Doktorze miły/ iáko tu Kácérz w łykách ieſt/ á iáko tymi widomymi powroſki ze wſząd zádźiérzgnióny ieſt. OrzQuin Aa4v.
Przen: Niewola, więzienie (17): A niżli prziydzie do ſſyku Náchodźiſie drugi włyku RejRozpr F3; Y wdzyęcżnieyſzaby chwałá/ z onych Pánu byłá/ Co nędznie w łykach krzycżą RejZwierz 104v; Ná co wſzyſcy ſtanowie gdy by ſie zwolili/ Lepiey niż w łyku skákáć/ też co przyłożyli. RejZwierc 251, 252; OrzJan 11; GrabPospR K3; Roznie Bog karze złośliwe grzeſzniki, Iednych gádziną, drugich też y łyki KlonKr B2v.

W charakterystycznych połączeniach: w łyku nachodzić się, (po)skakać (2), łyki karać.

Przysłowie: Nie cżyń z łyſzki knáfliká/ Byś nie przyſzedł ná łyká RejZwierc 239.
Zwroty: »by(wa)ć w, na łyku« [szyk zmienny] (7:1): RejKup n6v; A thy czo cżyniſz Mytniku/ Byś iedno nie był ná łyku/ Boć Reyeſtrá iákoś błądzą/ Ci czo piſzą zleć ie rządzą. RejZwierc 234, 234, 234v, 246; Nie toć wolność pánowie we pſtrych ſáiánikach/ Cżyni/ o tym znáć dáli co iuż byli w łykach. PaprPan Bv, Z2v; częſto zwyćiężcé v zwyćiężonych W łykách bywáli OrzJan 25.

»łykami pachnieć« (1): widźi mu ſię [człowiekowi pijanemu]/ że prżyſtoynie/ á práwie podług powinnośći ſwey cżyni/ áno wſzyſtko opák ſię ma/ á poſtępki iego łykámi pachną. GórnRozm H3.

3. Zestawienie w funkcji nazw botanicznych (29):
»wilcze łyko« = Daphne mezereum Ł. (Rost); wawrzynek wilcze łyko; krzew z rodziny wawrzynkowatych (Thymelaeaceae), roślina lecznicza i trująca; lauracla FalZioł; thymelaea SienLek [szyk 25:1] (26): Ieſt dwoiakie wilcze łyko/ iednoż nalepſze ieſt na kthorim ieſt wiele liſcia podobnego liſciu oliwnemu albo trochę cieńſze liſcie wilcżego łyka FalZioł I 76b, I 6d, 13b, 41a, 41b, 51b (23); á ták miaſto knotá weźmi korzonek Wilczego łyká SienLek 126v, 256v; Ale choć ná iedney grubce/ Piołyn/ Wilcze łyko/ Portuláká/ Bielón/ Ogórek/ Lákrycya: iedno gorzkie/ drugié ſłodkié Oczko 4.

»wilcze łyko« = wsze [od wesz] ziele (1): Staphis [...], Quae etiam staphis agria herba est, Wſze ziele álbo wilcze łyko álbo korzeń. Mącz 411d.

»wilcze łyko« = wilczomlecz (1): Caryitis Wilcze mléko álbo łyko/ ziele yeſt. Mącz 39d.

Przen: Gorycz, trucizna (1):
Zestawienie: »wilcze łyko« (1): A namilſza ſwawola práwa páni mátká/ Tá złego przyrodzenia doucży oſtátká. A wſzytkim iáko cukier thá bárzo ſmákuie/ Aleć w niey wilcże łyko ktho práwie ſkoſztuie. RejWiz 101

HJ