[zaloguj się]
[pdf]

ŁYSINA (32) sb f

Fleksja
sg
N łysina
G łysiny
D łysinę
I łysiną
L łysinie

sg N łysina (13). ◊ G łysiny (4). ◊ A łysinę (8). ◊ I łysiną (3). ◊ L łysinie (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Miejsce na głowie pozbawione włosów lub z przerzedzonymi włosami, też czoło; calvaria Murm, Mymer1, BartBydg; calva Murm, BartBydg; cranos, craneum Murm; calvicies, calvicium, recalvatio, sinciput Mącz (30): ZapMaz VII X 17/496v; Muchá cżłowieká łyſego/ Kąſáłá w łyśinę iego: A on chcąc by muchę zábił/ Sam śiebie w cżoło vderzył. BierEz N3, N3; Murm 50; Mymer1 21v; BartBydg 21b; Bowiem łyſina vkazuie komplexią, to ieſt, ſłożenie przyrodzenia z kolery. GlabGad B2; RejWiz 30v; Y wewlokę ná wſſelki grzbiet wáſz wor/ á ná wſſelką głowę łyſinę [super omne caput calvitium] Leop Am 8/10; RejFig Aa8 [2 r.], Ddv; Mącz 32b, 32c, 67b, 395a; Iulius Ceſar będąc łyſym/ rad bárzo chadzał w ſwoim zwyciężnym wieńcu/ áby pokrył onę łyśinę. GórnDworz N6, K5v; RejPos 306; RejZwierc 135v; BudBib Is 15/2, Ier 16/6; śiedzą więc drudzy [w wodzie] do tąd záwżdy/ áż ſye ćiáło dobrze rozgrzeie/ pot z łyśiny póydźie Oczko 27v; KochFr 60.

W przeciwstawieniu: »strzępione włosy ... łysina« (1): obnáży P. Bog włoſy ich/ y pobierze im vbiory ich/ y miáſto wdźięczney woniey/ będzie ſmrod [...] miáſto ſtrzępionych włoſow/ łyśiná [pro crispanti crine calvitium Vulg Is 3/24] miáſto podwiczek/ włośiennicá. SkarŻyw 580.

Zwrot: »świecić łysiną« = wstydzić się (1): Ten bedaċ Xiązenczem wielkym [...] Vdał ſię wrzeċ ſtem Balamuntem I chczał by ycz yego putem [...] A ydz tak ſwieczaċ łyſyna Zaſloniwſzy oczj pſyna RejKup x3.
Szereg: »siwizna z łysiną« (1): Warchołom záwżdy prętko czáſy giną/ Wnet záwżdy ná łbie śiwizná z łysiną. RejZwierc 227v.
Przen (3):
a) Głowa (2): NIe rádzęć tego Paſká ták zácżepiáć przykro/ [...] Bo opaſze ſzábliſkiem prętko po ſuprinie/ A ty wiem nie rad nośiſz páſá ná łyśinie. Ale dáry tákowe odnieſieſz od tego PaprPan Cc.
Zwrot: »gotować łysinę« = być gotowym (1): Kiediċ powiem żlą nowine Gotuy richley tę Lyſſyne. Abyż ſnia ſtanal przed bogiem RejKup c4.
b) Stary człowiek (1):

W przeciwstawieniu: »zawiła szupryna ... łysina« (1): Bo więtſzyć dziw gdy młoda/ záwiła ſupryná/ Vmie ſwoy ſtan vważyć/ á niżli łysiná. RejZwierz 70v.

2. bot. Zestawienie: »świętego Piotra (a. Piotrowa) łysina« = prawdopodobnie ziele świętego Piotra; Succisa pratensis Moench (Rost), czarcikęs łąkowy; bylina z rodziny szczeciowatych (Dipsacaceae), pospolita na łąkach, lecznicza (2): Swiętégo Piotrá łyśiná/ álbo żielé/ Succiſa ſiue morſus diaboli, Teufels abbiſs. SienLek 242v, Xxx3; [S. Piotrá źiele ábo łyśiná. Premorſa. Teuffels Abbiſz. SienHerb 138 (Linde)].

Synonim: 1. golizna.

Cf ŁYSOŚĆ

HJ