[zaloguj się]
[pdf]

ŁZA (593) sb f

łza (531), łzza (3), slza (36), złza (23); łzza MurzHist (3); slza Mymer1; złza OrzQuin; łza : złza, RejPos (18:1), WróbŻołt (2:1), LubPs (5:5), BielKron (5:6), HistRzym (2:2), KochTr (10:2), GosłCast (9:1); łza : slza : złza OpecŻyw (1:35:4).

Fleksja
sg pl
N łza łzy
G łzy łez, łzes, slez, złez, łzes
D łzåm, łzom
A łzę łzy
I łzą łzami
L łzach
V łzy

sg N łza (15). ◊ G łzy (5). ◊ A łzę (12). ◊ I łzą (5). ◊ pl N łzy (110). ◊ G łez (68), łzes (2), slez (1), złez (14); łzes KochFr (2); złez LubPs (2), BielKron (3), HistRzym (2), KochTr; łez: złez GosłCast (2:1); slez : złez OpecŻyw (1:4). ◊ D łzåm (5), łzom (2); -åm BierEz, SienLek, HistRzym, KochTr, RybGęśli; -om GórnDworz, SkarŻyw. ◊ A łzy (135). ◊ I łzami (212); -ami (200), -åmi (4), -(a)mi (8); -åmi KrowObr; -ami : -åmi OpecŻyw (18:1), BielKron (3:1), SkarŻyw (27:1). ◊ L łzach (5); -ach (4), -(a)ch (1). ◊ V łzy (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej podanych przykładów) – XIX w.

1. Kropla bezbarwnej cieczy, która wypływa z oka; lachryma Murm, Mymer2, Mącz, Calep; lachrymula Murm; lachrima Mymer1; saliva lachrymationum Mącz; lacryma Calag, Cn; lacrymula Cn (592): Lachrymula. eyn trenlin Lzá máłá Murm 64 [2 r.]; Mymer1 22v; Mymer2 21v; Mącz 181c, 365d; Calag 478a; Calep 576b.
a. Jako objaw fizjologiczny lub chorobowy (37): Takież też y kurzenie Kadzidłem/ wodnoſci głowne wyſuſza, mozg potwierdza y ocżi wyiaſnia, boleſci gich oddala/ I też wodneſci łez ktore z ocżu płyną: zaſtanawia FalZioł III 33a; Też ſok naſienia ſwiniey weſzſki [!] pomazany na ocży płynącze/ zaſtanawia łzy FalZioł V 35b, II 4b, 5d, 9c, 13a, 15d (16); Cżemu ludziem gdy moczno piją, albo gdi ſie długo ſmieią łzi z ocżu pochodzą. GlabGad B5v, B5v; Humescentes oculi, płynące oczy/ to yeſt/ które bywáyą łzámi zálewáne. Mącz 159d; KTo Oczy chore ma/ Muśi ſye ſtrzedz od rzeczy ſłonych/ ſmáżonych/ kwáśnych/ gorzkich/ álbo tych ktore łzy oczom czynią. SienLek 63, 15, 19v, 22v, 35v, 63v (10); Zazdrość pokoy niſzcży/ żądza krewkość zdżyma/ Niecżyſtość gwałt cżyni/ łzy obżárſtwo ſproſne/ Gniew bacżenie gubi GrabowSet N2v.

W charakterystycznych połączeniach: łzy z oczu płyną (8), płynące (2), idą (2), pochodzą; łzy czynić oczom (2), sprawiać w oczu, stanowić, scierać, wściągać, wypuszczać, wysuszać (2), zastanawiać (2); gorącość łez; zbytnie łzy; płynienie łez z oczu (3); wilgotność łez; oczy ze łzami.

Wyrażenia: lek. »oczy płynące łzami, we łzach płyẃające« (1:1): FalZioł Y 78v; Ocży cżyrwone y też we zach pływaiącze znamionuie ſwą wolą, pychę, okrucienſtwo, wzgardzanie drugich, niewſthyd, niewiarę GlabGad N7.

lek. »płynienie, zaciekanie, zalewanie oczu łzami; oczy łzami zaciekają« = epiphora, lippire, ophtalmia Mącz; hypochysis Calep [szyk zmienny] (1:1:1;2): Epiphora, Záciekánie oczu łzámi Mącz 106d; Lippus, któremu oczy płáczą (álbo łzámi záciekáyą) Slieṕ. Mącz 195a, 195b, 265b; Hypoehysis – Lzami zaliewanie oczow. Calep 495a.

α. O zwierzętach (3): Lzy Ielenie takież y koſtki w iego ſerczu nalezione/ pomagaią na drżenie ſercza gdy ſnimi piją chorzy. FalZioł IV 8c, IV 37b; Bábá wziąwſzy wyżlicżkę/ gorcżyce iey dáłá. Aby iey ſzły łzy z ocżu RejFig Bb5v.
b. Jako objaw wzruszenia: smutku, rozpaczy, żalu, rzadko przeżyć radosnych; w pl często: płacz (544): Lzám ſie nie trzebá dziwowáć Ani ná płácż wielki pátrzáć: Mnodzyć ten obycżay máią/ Lzámi zdrády przykrywáią. BierEz O3v; OpecŻyw 30, 141v; WróbŻołt pp4; Ktoż płácże oneyto nocy/ ktho mordy mowieniem Wyſłowi/ álbo z táką łzámi wyrowná żáłośćią. BielKron 308v; RejAp 176, 177; GórnDworz Aa5; O bogowie/ co ieſthem zgrzelzyłá żeśćie ná mię [...] tę nędzę/ dopuśćili/ [...] iedno w ſercu nabożeńſtwo/ w nocy łzy/ á za obycżay kſięgi w ręku. HistRzym 20v; RejPos 311; RejZwierc 245; WujJud 229; Bo wyrwałeś duſzę moię od śmierći/ oko moie od łzy [quia eripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrimis] BudBib Ps 114/8; Maſz ty [Boże] policzoné vćiekánia moie/ A łzy oczu moich wiádro chowa twoie [Deus, vitam meam adnuntiavi tibi; posuisti lacrimas meas in conspectu tuo Vulg Ps 55/9]. KochPs 82, 68, 152; Brzidkie ſą łzy twoie/ świętokráctwá pełne/ niedowiárftwá pełńe/ ktore miáry niemáią/ á o bliſką ćię śmierć przypráwuią. SkarŻyw 197, 15, 120, 152, 243, 543; KochTr 24; Niemaſz przćcz/ gosćiu/ łzes nád námi tráćić/ Táką śmierć mógł byś ſam drogo zápłáćić. KochFr 32; Płácżcie ſośnie rzewniwe/ miáſto łez żywicę Leyćie proſzę obfićie przez martwą źrzenicę. KlonŻal A3v, D4; ZawJeft 37; GrochKal 7; GórnTroas 15, 32, 50, 75; Niech/ w mych łzách/ będą/ twe łáſki/ vznáne. GrabowSet I2, A4 [2 r.], B2v [2 r.], E2v, G2v, H2 (15); RybGęśli D3; WujNT 2.Tim 1/4; SkarKaz 161a; A tám przyiaćiołká moiá/ Wedla ták ślicznégo zdroiá/ Siedźi zawićié maczáiąc/ A łzy z niego wymieniáiąc GosłCast 21; Są wiérſzé lámentliwé/ łzy w oczách niécącé/ Wſzelki kłopot pod obłok w nic rozdymáiącé: Niewiedzą naćwiczęńſzy tego Doktorowie GosłCast 37.

W połączeniach szeregowych (7): Ny plác/ ny lzy/ ny ſtękanie Niedba ſroga ſmierć nić nanie. RejKup g2v; WSzytki płácze/ wſzytki łzy Heráklitowé/ Y lámenty/ y ſkárgi Simonidowé/ Wſzytki troſki ná świećie/ wſzytki wzdychánia/ Y żale/ y fráſunki/ y rąk łamánia Wſzytki á wſzytki záraz w dom ſye móy nośćie/ A mnie płákáć méy wdźięcznéy dźiéwki pomożćie KochTr 3, 21; NiemObr 86; ZawJeft 40; WujNT Act 20/19, s. 481 marg; SkarKaz 637b.

W przeciwstawieniach: »radość (2), wesele ... łzy«: Obroć w rádość w weſele płácż náſz ſpołu z łzámi [et eonverte luctum nostrum in gaudium Vulg Esth 13/17]. LubPs hh4v; ZawJeft 43.

W porównaniach (2): Bo yák źrzodłá łzy z ocżu mych obficye płynęły [Exitus aquarum deduxerunt oculi mei Vulg Ps 118/36]/ Widząc yák twe ſtánowyenya tu márnye ginęły LubPs bb5v; wiátry [...] iáko déſcz náſzé łzy rozżoną GórnTroas 68.

Frazy: »łza ciecze; łzy wyciekają; łzami wyciekać« (1;1;1): Záłośći zewſząd ćiſną/ á ſumnienie piecże/ Serce fráſunki trapią/ á z oká łzá ćiecże GrabowSet L2, R4v; PudłDydo A4v.

»łzy dobywają się z oczu« (1): bowýem ſie iuż były poruſzyły miłoſcýą a łaſką wnętrznoſtzi iego [Józefa] nad bratem ſwoim a łzy iuż wynikały y dobywáły ſie zotzu iego HistJóz Dv.

»łzy z oczu idą« (1): a ſkoro [Franciszek] wy mowił Oicze náſz ktoryś ieſt w niebieśiéch/ na tych miaſt mu poczęły łzzy zoczu iść MurzHist I4.

»oczy (a. źrenica) łzami wypłynęły (-a)« [szyk zmienny] (3): RejJóz B5v; SLonecżne zorzá/ álbośćie zniknęły? Cżyli me ocży łzámi wypłynęły? GrabowSet M2, E4v.

bibl. »picie (a. trunek) ze łzami miesza się, mieszać, zmieszano« = potum cum fletu miscere Vulg [szyk zmienny] (2:1:3): iako popioł pokarm moy mi ſmákuie/ á zełzámi bywa zmieſzano pićie moie [Quia cinerem tanquam panem manducabam, et potum meum cum fletu miscebam Vulg Ps 101/10] RejPs 148v, 120; BibRadz Ps 101/10; Iákom żyw ſmácżnieyſzey wody niepił/ zwłaſzcżá ná thákim mieyſcu gdzie ſie trunek poſpołu ze łzami mieſza BielKron 249; RejPos 81; RejZwierc 47v.

»łzy padają« = cadunt lacrimae Mącz (2): uyſluchal bog uaſzą [św. Anny i Joachima] modlythwą y twe lzy padaly nalono oblycznoszcży y mylosyerdzya bozego PatKaz II 64; Mącz 28d.

»łzy płyną, (u-, wy)pływają; łzami opływać, rozpłynąć się; w łzach płynąć; płynienie łez; łzy płynąc« = lachryma descendit Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (8:3;2:1;1;2;1): RejPs 185v; RejJóz M7v, O2; BielKom G2; Przez cáłą noc ocży moye nigdy nye oſchnęły/ Ná poſcyel mą obficye z nich me złzy wypłynęły [lacrimis meis stratum meum rigabo Vulg Ps 6/7] LubPs B5, bb5v; RejWiz 191v; RejZwierz 109v; Leop Eccli 35/18; BudBib Eccli 35/16[18]; SkarŻyw 580; o złá Perſephono/ Mogłáżeś ták wiełu łzam dác vpłynąć płono? KochTr 7; KochPam 82; GórnTroas 12; GrabowSet Rv, Sv, T3; [Eneasz] Vyrzałby s twarzy ſmutney łzy po miecżu płynąc/ Od ktorego mnie pewnie ſmutney prziydzie zginąć. PudłDydo B 5.

»nie staje łez w oczu« (1): PLácżćie rzeki Słowáńſkie/ Sáuromátſkie kráie/ Zielonowłoſe drzewá/ boć mnie iuż nie sſtáie W vśćiech ſłow y łez w ocżu KlonŻal A3.

»łzy w oczach stoją« (2): KochPs 176; Ná mię pilno pátrząc/ łzy w ocźách iey ſtały: Nie dáłá po fobie znáć by wylać miáły. WisznTr 30.

»łzy wiercą się z oczu (a. po oczach)« [szyk zmienny] (2): RejJóz G5v; Wiercą mu ſie łzy z ocżu ſmutek okázuiąc/ Przeſzłych rzecży y ſwieckich przypadkow żáłuiąc. RejWiz 185.

»łzy (wy)rzucają się, (wy)miatają (a. miotają) się z oczu« = profluunt ab oculis a. obortae sunt a. prosiliunt a. descendunt ex oculis lachrymae; collachrymare Mącz [szyk zmienny] (10:4): [Józefowi] ſie łzy kilko kroć wnet z ocżu rzućiły Gdychmy mu wylicżali narod oycza ſwego RejJóz M7v; Sercze ſie trzeſie z radoſći ledwie wytrfać może Z ocżu ſie lzy wymiatuią patrzącz na ſwoy narod Ktory k mey wielkiey radoſći tak rozmnozył pan Bog RejJóz P7v, I5v, M4 [2 r.], M7v, N4v, O7v (8); RejWiz 32v; Mącz 132a, 181d, 269b, 365c, 370d.

Zwroty: »ze łzami mowić (a. rzec); głos mieszać z łzami« = cum lacrimis aio Vulg [szyk zmienny] (4;1): OpecŻyw 159; MurzHist K4v; SkarŻyw 134; ták wołam/ y głos mieſzam z łzámi GrabowSet E; WujNT Mar 9/24.

»otrzeć, (o-, u)cierać łzy« = abstergere lachrymas Mącz [szyk 4:1] (3:2): OpecŻyw 22v; Mącz 449d; Przeſtańcie od płácżu á otrzycie łzy ſwoie RejPos 26, 198; KochPam 82.

»łzami (o)płakać (a. opłakiwać)« [szyk zmienny] (4): kxiąć ſię ieſcze groſſa koledy vpomyna á czo vſkodził vbogiego człowieka niewſpomina/ y dla tego groſza do ſacramentu go niedopuſci abi krwawimy łzamy plakał SeklKat Z2v; SkarŻyw 598; Lzámi twymi gorzko iż mię opłákuieſz/ Słuſznie/ s chući cżyniſz/ ktorą mnie miłuieſz. WisznTr 31; KmitaSpit A3.

»łzy (po)hamować, zatrzymać (a. strzymáć), zadzierżeć, wściągnąć« [szyk zmienny] (5:3:2:1): BielKron 17v, 413; A gdyż tho vsłyſzáłá Lucyná/ niemogłá dáley złes zádzierżeć/ ále z płácżem rzekłá HistRzym 27; SkarŻyw 16, [237], 535; ReszList 176; ZawJeft 47; GrabowSet R4; iáko człowiek twému Płáczu ma krés zámierzáć ták ſpráwiedliwému? Iáko łzy ma hámowáć? KochFrag 52; SkarKaz 385a.

»łzami omy(wa)ć (a. umyć)« = lacrimis rigare Vulg [szyk zmienny] (14): Magdalena nogi oblapiła/ a iako zwykla z dáwna ſlzami ié vmywala/ v ktorych grzéchow ſwych odpuſſcżenijé wzilęa[!]. OpecŻyw 156, 46, 155, 156v, 157; KromRozm II h3v; BielKron 144v; RejPos 307, 308v; Iużem vſtał wzdycháiąc do ćiebie/ móy Boże/ Ná káżdą noc vmyię łzámi ſwoie łoże. KochPs 9; ZawJeft 37; GórnTroas 48; LatHar 519; WujNT 218.

»łzami (po-, s)kropić, maczać (a. zamoczyć); łzą wilżyć; łzami (po-, s)kropiony (a. zakrapiany itp.); mokry od łez« = lachrimis ungere PolAnt; lacrimis rigare Vulg; in lachrimis stratus PolAnt [szyk zmienny] (9:2;1;4;1): Sprácowałem ſię w płáczu moim/ ná káżdą noc opływa poſćiel moiá/ á łoże moie mokre ieſt od łez. BibRadz Ps 6/7; RejPos 307v, 308, 310v, 311; KuczbKat 420; RejZwierc 245v; BudNT Luc 7/38; SkarŻyw 13, 14, 140 [2 r.]; Tu ocży/ Wſzytkim pátrzącym/ płácż łzámi zámocży. GrochKal 9; GrabowSet L; LatHar 159; KołakCath A3; záklinam ćię iuż przez twoię práwicę/ Przez oczu moich łzámi ſpłókáne źrzenice. Niemiec ſie ná ſwą duſzę GosłCast 48.

»łzami (oczy) pol(ew)ać, obl(ew)ać, zal(ew)ać, zlać; łzami oblany (a. zlany itp.)« = conspergere, delere lachrymis Mącz; lacrimis rigare Vulg [szyk zmienny] (12:7:3:1;4): OpecŻyw 141, 156 [2 r.]; GliczKsiąż C2v; RejWiz 18; Leop Luc 7/38, 44; Mącz 189a, 404a; RejPos 309; HistLan Bv; SkarŻyw 140, 151, 225, 238, 535, 557; O Nieuchronna śmierći/ tákżeś ocży moie/ Smętnie łzámi zálałá? á to ſrogie ſwoie/ Nád niewinną Mátką mą práwo wykonáłá WisznTr 18; Takież Oycowie ćięſzki ſmętek máią/ ſwe krwawe ocży łzámi oblewáią/ pátrząc ná ćiężkie dźiatek ſwych konánie/ y vmieránie. ArtKanc R17v; GórnTroas 34; LatHar 266, 498; WujNT Luc 7/38, 44, s. 222; SiebRozmyśl F; GosłCast 74.

»(z(e)) łzami prosić, proszący« [szyk zmienny] (4:1): OpecŻyw 5v; TarDuch E4; niechcze ſie vlitowáć nád tym nágim niebożątkiem [o żebraku]/ ktory zdycháiąc głodem/ pieniądzá v niey krwáwemi łzámi prośi GórnDworz O4; Iáko mię z obfitémi będźie prośić łzámi? Iákiémi mię córa ma námilſza prośbámi Nálęże [...] gdy ná śmierć będźie iuż iść miáłá? ZawJeft 32; VotSzl B2v.

»łzy toczyć; łza za łzą potoczy się; łzy roztoczone« [szyk zmienny] (5;1;1): Ale ty płákác nie będźieſz/ boć iuż oſchły ocży/ Iuż ſię gorąca łzá z głowy zá łzą nie potocży. KlonŻal D4; Podałeś mi ten zakon/ á pomnięli dobrze/ Proſząc w nim twoiey łáſki/ tocżyłem łzy ſzcżodrze. GrabowSet D, C4v, D4v, H2v [2 r.], T2v.

»złez uronić« (1): O wy dziéwki Ierozolimſkié/proſſę wás pożaluycie mie/ przylącżcie ſie kumnie/ a ſemną zles vrońcie OpecŻyw 110v.

»łzy utulić« (1): Ale co cżynię? chcąc mátcżyne łzy vtulić ſam płacżę. SkarŻyw 195.

»łzy (wy)l(ew)ać; łzy się (wy)le(wa)ją; łez wyl(ew)anie, słzy przelane« = lacrimas deducere Vulg [szyk zmienny] (49;8;3;1): Wſzyſtkoć łatwie obiecowáć/ Słowá mowić łzy wylewáć BierEz P2v, G4v; gdzie ony miloſciwe ſlzy przeláné nad Ieruzalem/ ij przy ſmierci Lazarzowé. OpecŻyw 84, 29, 80, 88v, 141v, 149v (8); RejJóz B4v; Leop Ier 9/18; GórnDworz Bb5; Ty ktory to ćiáło naydzieſz/ wiedz że krolewná ieſt/ á corká krolá wielkiego/ prze ktoreyto ſmierć wiele złez wylano/ á wielki ſmęthek ieſth HistRzym 16; RejPos 166v, 195v, 196 [2 r.], 310, 350v; Vyrzyſz áli pochlebcá/prokurathor/ nágániácż/ [...] Ano ledwie ſie łzy nie leią ludzi vćiſnionych przez prog iego RejZwierc [193], 27, 70, 189, 228, 244v; StryjWjaz A4v; SkarŻyw A2, 81, 113, 118, 140 (13); KochTr 18; CzechEp 43; KochFr 129; POBOZNEY A SZLACHETNEY PANIEY ROZEY WISZNIOWSKIEY / PANIEY MATCE [...] ZALOSNY SYN THOBIASZ WISZNIOVVSKI LZY LEIAC PISAL. WisznTr 6; KochSob 67; PudłFr 61; GórnTroas 32, 64; GrabowSet E4, M2v; LatHar 110; Bomći wam nápiſał z wielkiego vtrapienia y śćiśnienia ſercá wiele łez wylewáiąc [per multas lacrimas] WujNT 2.Cor 2/4; SiebRozmyśl H2v, H4, I v; WitosłLut A4v; SkarKaz 120a, 386a; SkarKazSej 701a; KlonWor **2v; PudłDydo B2.

»łzy z oczu wyciskać; łez dobywać« = lachrymam exprimere Mącz; educere lachrymas PolAnt [szyk zmienny] (5;1): MurzHist T2; BibRadz Eccli 22/22 [24]; Mącz 321a; ReszList 175; CiekPotr C2v; Pomnićie ná ony Kodry/ Decyuſze/ Reguluſze/ iáko zá lud ſwoy rádźi vmieráli. To wżdy ieden dźiwny/ y łez náſzych dobywa ten Regulus. SkarKazSej 669a.

»łzy (a. złez) (wy)puszczać; łzy się puściły; łzy puszczone« = manabant lachrymae, extillare lachrymas, expuunt lachrymam oculi Mącz [szyk zmienny] (9;3;1): Iezus mily vkazuiątz ſynowſką miloſtz matce ſwé milé/ wypuſciwſſy złez rzékł k niéy wielmi laſkawie. OpecŻyw 82v, 68, 72; TarDuch B6v; Leop Thren 1/16; BielKron 403v; Mącz 208b, 410d, 415d; SkarŻyw 197, 208; GrabowSet C2v; Puſzczayćie łzy oczy náſze/ y powieki náſze opływayćie wodą. SkarKazSej 706a.

»łzami zal(ew)ać się (a. zlać się), (ob)lać się; łzy zalewają oczy (a. twarz); łzami zalewanie« [szyk zmienny] (20:10;2;1): Przecię moie wnętrznoſci ſą ſie roſpálil/ ij ocży przecię moię ſlzami ſie oblály OpecŻyw 20, 15v, 21, 110; RejWiz 87v; KochZuz A4; BielKron 110; Prot C; Támże miły ſtáruſzek zálawſzy ſie łzámi/ Doznał co ieſt zá miłość miedźi dziatecżkámi. HistLan A4v; SkarJedn 308; SkarŻyw 135, 195, 224, 291, 332 (7); KochSz C2v; KochMRot C2v; WisznTr 15; ZawJeft 47, 48; nie traṕ ſie wzdychániem/ Ani ták ćiężkim łzámi zálewániem. GrochKal 13, 12; Ná to pátrz co ſie z twarzą moią dźieie/ Też czyń/ niechay ſie twa téż łzámi leie. GórnTroas 50, 70; LatHar 15, 599; CiekPotr B2v; CzahTr C2; GosłCast 26; Acżem przez cżás niemáłý fráſunku záżywał/ Zal z ſercá nie wychodźił/ łzámim ſię zálewał. SapEpit A2; SzarzRyt D.

»ugasić (się) łzami« (2): Y płákał rzewno [św. Antoni]/ łżami [!] ſię vgáśić nie mogąc. SkarŻyw 58, 15.

Wyrażenia: »dar łez« (4): Był dziwnie pilny cżłek wſpráwowániu duſz ludzkich/ á wrozmyślániu y modlitwie bárzo gorący/ y dar łez nabożonych máiący. SkarŻyw 509, 291, 574, 580.

»dziecinne łzy« (1): [Herkules] Zwyćiężón będąc dźiećinnémi łzámi/ Rzékł/ átoć dawam/ iż záś Królem będźieſz/ Y ná oycowſkiéy ſtolicy vśiędźieſz. GórnTroas 50.

»łzy fałszywe, krokodylowe, nieprawdziwe, wymyślone« = confietae lachrymae Mącz [szyk 2:2] (1:1:1:1): Mącz 127c; GórnDworz Aa4; Ale mężem być trzebá/ áni dbáć ná owé Zmyśloné ſkárgi/ bo to łzy krokodylowé. KochFr 103; GosłCast 72.

»łzy frasunku, frasowne« (1:1): Kátá dźiećinnégo Nie wzruſzą nie ćieżkié łży fráſunku náſzégo ZawJeft 41, 47.

»gorące łzy« [szyk 5:4] (9): Wzbudz że tedy nás iuż miły panie/ a dáy nám ſlzy gorącé/ abychom s tobą ij s twą milą matką plakatz mogli OpecŻyw 103, 5v, 6, 176v; Ten Pan nędzną duſſę moyę z wyecżney śmyerći wydárł Ocży moye s gorących złeż [!] ſam łáſkáwye otárł [quia eripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrimis Vulg Ps 114/8] LubPs aa2; KlonŻal D4; GrochKal 15; GrabowSet C4v; KmitaSpit A3.

»gorzkie łzy« [szyk 13:5] (18): Wezrzy ale namoie zranioné ſerce/ ij na mé gorzkié ſlzy. OpecŻyw 81, 88v, 116, 141v, 156v; Prot C; SkarŻyw 598; Twóy nieutólony Płácz/ ſynu móy/ przywiódł mię w té tu wáſzé ſtrony/ Z kráin bárzo dálekich/ á łzy gorzkié twoie/ Przeſzły áż y vmárłych táiemné pokoie. KochTr 20; GrochKal 10; Wzywáć ćię chcę/ á ty miłośierdźie ſwoie Roſpuśćiſz/ ná prośbę y gorzkie łzy moie GrabowSet C2v, E4v, F2, K3, O3, P2 (9).

»jedna łza« (3): Przeto téż ty dzis ſie s nim rozplacży/ a iednę ſlze acż niewięcey dlá twych grzechow wypuſtz. OpecŻyw 72, 160; drudzy rozumieli/ iſz zá táką przygodą włoſy ná ſobie y ſzaty tárgáć/ pierśi drápáć/ y iáko ſzalona biegáć y wołáć miáłá: lecż łzy iedney niewypuśćiłá/ ſtánęłá niewzruſzoną SkarŻyw 197.

»kropie (a. krople) łez« (2): OpecŻyw 105v; Wiem/ o wiem pewnie/ wiekuiſty Pánie/ Ze liczyſz moie kożde vćiekánie/ Y chowaſz kropie łez oczu płáczliwych/ Y wieſz przyczynę kłopotow ſtráſzliwych. SzarzRyt B.

»krwawe łzy« = płacz [szyk 7:2] (9): OpecŻyw 154; RejJóz B4v; SeklKat Z2v; BielKron 110; Iákim ſercem tę Modłę ku Bogu czynię/ złzy moię té krwáwé wam vkázuię. OrzQuin Z2; GórnDworz O4; Sam też zbáwićiel płácżące ſławi ſzczęſliwemi/ Smieſzne żárty płácżem ſtráſzy y łzámi krwáwemi. KlonŻal A2v; VotSzl B2v; KlonWor **2v.

»łzy ludzkie« (2): iákie ſie ſrogie pomſty y nád krolmi y nád kroleſtwy rozlicżnemi o thy nędzne łzy ludzkie/ ktorzy byli w nieſpráwiedliwośći yćiſnieni/ dziewáły. RejZwierc 43, 228.

»macierzyńskie (a. matczyne), matek łzy« (3:1): SkarŻyw 179, 195, [197]; NIezmierny ſmętek mátki/ ſerce mé przeraża/ Lecz náſzych mátek bárźiéy łzy człowiek vważa GórnTroas 51.

»łzy nabożne, skruszonego serca, wierne« [szyk 4:1] (3:1:1): RejZwierc 262v; gdzie oná chwałá z vſt twoich/ y łzy ſkruſzonego ſercá z ocżu twoich? SkarŻyw [237], 291, 509; przeſtráchu/ zdumiewánia/ łez nahożnych y ſkruchy wielkiey ſzukaymy/ á wiárę w ſobie nieomylną vmacniaymy y rozſzerzaymy SkarKaz 159a.

»nieprzesuszne łzy« (1): Iżeś ták nieſzcżęáliwy/ tego ty troſkámi Ani nieprzeſuſznymi nie nágrodźiſz łzámi. WitosłLut A4v.

»niewieścia łza« (1): A mátká to bacżąc ná ſwoie go [Melita] rámioná wzięłá/ y zá innymi nioſłá/ żadney niewieśćiey łzy niepuſzcżáiąc SkarŻyw 208.

»łzy niewinnych (a. niewinnego), niewinne« = lacrimae innocentium Vulg [szyk zmienny] (5:2): RejWiz 124, Cc7; Leop Eccle 4/1; BielKron 80; ázaſz nie máſz dziwnego ożrzálſtwá/ opilſtwá miedzy námi? thák iż ſnadź czáſem niewinne łzy muſzą opłokawáć ty márne ſtoły náſze RejZwierc 260, 244v; Widźiałem potwarzy ktore ſię pod ſłońcem dźieią/ y łzy niewinnych ktore poćiechy żadney nie máią [vidi calumnias, quae sub sole geruntur, et lacrimas innocentium et neminem consolatorem Vulg Eccle 4/1] SkarKaz 2a.

»obfite (a. okwite), wielkie, hojne, niezmierne łzy« [szyk 10:5] (9:3:2:1): [Maryja] Gdy ſie tak bogu wſſechmogącemu z wielkimi ſlzami modlila/ aniol z niebios prziſſedl k niey weſele rzekątz OpecŻyw 6v, 15v, 80, 149v; Leop Thren 1/16; SkarŻyw 134, 183, 263; ZawJeft 32, 43; GórnTroas 54; LatHar 109, 110; A któryś roſkazał/ áby opoki wydáły wodę dla ochłodzenia ludu twégo ná puſczy/ wywiedź téż łzy obfité z ſerc ludźi zátwárdźiáłych ku opłákániu złośći ſwoich y wſzytkiégo świátá SiebRozmyśl E2v; GosłCast 74.

»oczy obciążone łzami, ze łzami« [szyk zmienny] (2:1): A kto mu ſmutne ſerce á ocży ze łzámi Z wiárą poda RejWiz 52; KochPs 188; Obracam ocży/ łzámi obćiążone/ Y ſnem ieſzcże/ k wiecżnemu Bogu/ by omył one Zmázy GrabowSet K4v.

»łzy rzewne, rzewliwe« (1:1): GórnTroas 14; Przed iego nogi/ nieśćie łzy rzewliwe/ Owaby ácż nic/ w łáſce dni mych ſkroćił. GrabowSet G2.

bibl. »padoł złez« = dolina Baka (1): Błogoſłáwyony to cżłek coś ty mocą yego/ [...] Ten przeminye padoł złez [in valle lacrimarum Vulg Ps 83/7] nigdy w nye nye wpádnye LubPs S6v.

»pełny łez« (1): Lachrymosus, pełny łeż (rzewliwy) Mącz 181c.

»picie (a. trunek) na poły (a. pospołu) ze łzami« = potus in lacrimis mensura, vinum compunctionis Vulg (3): Dałeś nam trunek ná poły ze łzámi [Vulg Ps 59/5]. KochPs 86; W płáczu ćięſzkim (ách nieſtéty) chleb troſkliwy iemy: Wino żáłoſné ná poły ze łzámi pijemy [Vulg Ps 79/6]. KochPs 121; SiebRozmyśl H2v.

»trocha łez« (3): y zonych iey [św. Juliany] trochy łes/ iáko dwie rzece wyſzły y ogień wſzyćiek zálały. SkarŻyw 152; SkarKaz 161a, 161b.

»łzy zlutowania« (1): Iezu ktorys nad onym miaſtem ktore miało zniſzcżeć łzy zlutowania wypuſzcżał. TarDuch B6v.

»łzy żałobliwe, żałosne« [szyk 1:1] (1:1): A bychmy nic inſzego zá poſtrách ná ſię nie mieli/ iedno ony żáłoſne łzy iego [Jeremijasza]/ ktore wylewał nád onym wdzięcżnym miáſtem ſwoim nád Ieruzalem y nád przyſzłym vpadkiem iego. RejZwierc 258v; GrabowSet I2.

Szeregi: »ani łzy ni styskowanie« (1): Ale przedſię odieżdza nic ná iey piſánie/ Nie dbáiąc áni ná łzy/ ni ná ſtyſkowánie. PudłDydo B5v.

»łzy, lamenty; lamenty ze łzami« (1;1): GórnDworz C4v; Phrygiiéy Królu/ on náſz Pánie święty/ Przyymi náſzé łzy rzewné/ przym[!] lamenty GórnTroas 14. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»łzy i łkanie« (2): Zstąpćie wy Muzy/ bo wáſze śpiewánia/ Izaż mogą wśćiągnąć/ moich łez y łkánia. GrabowSet R4, I2.

»łzy i pokuta« (1): pátrzćie iáko wiele mogą łzy y pokutá wiernego. SkarŻyw 173.

»płacz (a. płakanie), (a, i) łzy; płacz ze łzami« [szyk 8:2] (8;2): marya mouyla a tom otrzymala uſtauyczną modlythwą gorączą zadzą, gląboką pokorą a nabozenſthwem uyelkym placzem a lzamy PatKaz III 153; GliczKsiąż C2v; LubPs hh4v; Oná [krolowa Jadwiga] rzekłá/ bydło ſie im może wroćić/ ale złzy á płácż kto im może nágrodźić? BielKron 38lv; RejPos 166; HistLan Bv; SkarŻyw 160, 574; KlonŻal A2v; Płácze moie ze łzámi/ proſzę/ przybywayćie GosłCast 63. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»wołanie i łzy; wołanie ze łzami« = clamor et lacrimae Vulg (1;1): Bacż panie ktoremu pokornych/ y cżyſtych była luba prozba y wołanie ze łzami TarDuch E2v; WujNT Hebr 5/7.

»wzdychanie i łzy; wzdychanie z łzą« (2;1): GórnDworz Cc8v; A ty/ o morſka Venus/ chluśni zraz téy parniéy/ A pomsći ſię wzdychánia/ y moich łzes ná niéy. KochFr 33; GrabowSet H3. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »z(e) łzami« = cum lacrimis Vulg (20): Vciekla ſie ku bogu wſſechmogącemv z gorącémi ſlzami/ ij pocżęlą [!] ſie modlitz s cięſſkim wzdychanijm ſertza rzekątz OpecŻyw 6, 158; RejZwierz 124v; BudNT Hebr 5/7; SkarŻyw 393; GórnRozm C3v; ſłużąc Pánu z wſzeláką pokorą/ y ze łzámi (marg) y z wielą też. G. (—) [serviens Domino cum omni humilitate et lacrimis] WujNT Act 20/19; nápomináć z was káżdego ze łzámi [cum lacrimis monens unumquemque vestrum]. WujNT Act 20/31; Bo nie nálazł mieścá pokuty/ choć iey ze łzámi ſzukał [non enim invenit paenitentiae locum, quanquam cum lacrimis inquisisset eum], WujNT Hebr 12/17.

W przeciwstawieniach: »ze łzami ... w radości, z weselem« (2): LubPs cc5v; ktorzy ſieią zełzami/ w rádośći bedą żąć. KrowObr 238.

Przysłowia: Oto ći co ze łzámi ſwą ſiewbę zácżęli/ Iáko z wyelkim weſelem vżytki ſwe żęli [Qui seminant in lacrimis, in exultatione metent Vulg Ps 125/5] LubPs cc5v; KrowObr 238.
W przen (140): kto dá zlez ocżom moijm ijżbych plakala wednie ij w nocy/ gorzkoſci twé ſynu mily? OpecŻyw 111; PatKaz II 33v; WróbŻołt S; RejPs 83v; RejJóz F3; O Boże wſſák oto żywot moy nye táyny tobye/ Tyś położył wſſytki złzy me przed oblicżność ſobye [posuisti lacrimas meas in conspectu tuo Vulg Ps 55/9] LubPs O2; RejWiz 123v; Biádá mnie y ktoż mi da ſtudnicę łzam mym/ ábych we dnie y w nocy nie płákáłá boleśći duſze mey? HistRzym 126; RejPos 356; Nicći to inſzego nie cżyni/ iedno iż nas pobijáią ony łzy Páná náſzego/ ktory vſtáwicżnie płácże á nárzeka nád námi á nád przyſzłym vpadkiem náſzym RejZwierc 195, Aaa4v, 195; SkarŻyw 252; KochFr 110; Miáſto wody ſtokowey/ łzy ſię wybijáią/ Kremides z ſwych krynic łez ſzcżerych vpijáią. KlonŻal Bv; WisznTr 10; ZawJeft 39, 40; GórnTroas 61, 66; Dni żywotá moiego/ w niwecż obracáią Lzy/ z żáłośći ktorą znam/ á w otchłánie pcháią GrabowSet E4v; Oto ſerce zránione / Zá ſwoie złośći ſrogie y obfite/ Rzeki żáłośći puſzcża/ łez nieſyte GrabowSet S4v, Dv, F3, Q4v, Rv, R3; KochFrag 25.
Frazy: »serce łzami się chłodzi« (1): Ieſt vlżenie nieiákie ſmutku/ gdy ſerce żáłośćią zięte/ przez oczy nieiáko oddycha y łzámi ſię chłodźi. SkarKaz 385b.

»łzy nie dopuszczają, nie dają« (2:1): Iuż mi ſnadz łzy nie dopuſzcżą iuż nie wytrfam daley Bo im więcżey o tym mowię tym mi ieſzcże zaley RejJóz O7; KochZuz A3v; KołakCath B2v.

»łzy pomogą« (1): Ale ieſli twoie łzy iemu nie pomogą/ A tobie niepomáłu nád to ſzkodźić mogą: Ráczéy fráſunk/ y troſki porzuć KochTarn 75.

»złzy padają« (1): gdy ſie owo wilkośći zápaláią w obłocech zda ſie iákoby gwiazdy padáły/ to żydźi powiádáią złzy Boże pádáią co Zydow płácże. BielKron 463v.

»łzy proszą« (1): Widźiſz iáki nas orſzak/ ty/ bránká/ mogiłá/ Téy mé łzy proſzą/ żeby ćiebie ochroniłá. GórnTroas 38.

»łzy niebo przenikają« (1): Nie wſpominam wdow/ [...] ktorich łzy á nieobronienie od krzywdy/ niebo przenikáią. LeszczRzecz A4.

»płaczem się łzy skarmiły« (1): Płácżem ſię łzy ſkarmiły/ á żalem vięty Vmyſł/ iuż ſię ſprácował/ wylał źrzodłá ſwoie/ Z ocżu perłowe krople/ y płácżliwe zdroie. KlonŻal A3.

Zwroty: »karmić (się) łzami; łzy moja karmia (a. moim pokarmem); łzami karmiona« (4;2;1): LubPs L4, S3v; Lzy moiá karmia/ potráwy płácz wiecżny [fuerunt mihi lacrimae meae panes Vulg Ps 41/4] KochPs 62; Tu choroby nie naydźie/ tu niémáſz ſtárośći: Tu śmierć łzámi karmiona niema iuż wolnośći. KochTr 22; GórnTroas 32; SiebRozmyśl F; KlonWor 77.

»łzy (wy)l(ew)ać« [szyk 1:1] (2): SkarJedn 403; Záłuy mnie z źiemią/ niebo/ leyćie łzy obłoki/ Płácż mnie wſzelkie ſtworzenie/ ktore świát ſzeroki W ſobie ma GrabowSet B.

»maczać łzami; umoczona (a. zmoczona) łzami« (1;2): KochPs 81; KlonŻal C; Pierśi/ tákże ma duſzá/ macża łzámi Płácżąc złośći/ z dźiwnemi wyſtępkámi GrabowSet M2v.

»łzami obl(ew)ać (a. polać), omyć, (o)płokać; łzami oblane« [szyk 6:4] (3:3:3;1): RejWiz 191; iuż żadney iney rády áni pomocy nie ſzukay/ áni ná niebie áni ná zyemi/ ále co rychley vpaday v nog Páná ſwego/ á łzámi opłokaway ſerce á ſumnienie ſwoie. RejPos 311; SkarŻyw 160; PudłFr 13; Ale y nieſczęśliwi Troiánie przybyli/ Aby świętéy królewny śmierć łzámi omyli. GórnTroas 72, 69; NIeſzcżęſna duſzo/ pełná niepráwośći/ Wyſtępkow pełná/ pełná wſzelkich złośći: Zacż pierwey płákáć/ co chceſz oblać łzámi GrabowSet A4, Lv, R4v; SkarKaz 161a.

»łzy oddalić« = sprawić by ktoś przestał płakać (1): On ſam co mowi: Nie płácz niewiáſto: łzy iey záraz oddalił: bo iey vmárlego ſyná ożywił. SkarKaz 550b.

»łzami pokuty opłakać« = oczyścić się z grzechu przez pokutę (1): ([...] [św. Antoni] wſadzie w iednym/ ze dwiemá braty/ pocżyniwſzy ſobie komorki mieſzkał) chcąc proch/ ktorego ſię duſzá z obcowánia z ludzmi nábráć mogłá/ otrzeć y łzámi pokuty opłákáć. SkarŻyw 546.

»otrzeć, osuszyć łzy; otarcie łez« = pocieszyć; pocieszenie; delere lacrimam PolAnt; auferre a. abstergere lacrimam Vulg [szyk zmienny] (18:1;1): SeklKat P4; Otárłeś złzy z ocżu moich cyeſſąc mye ſmutnego LubPs O2v, aa2; BibRadz Is 25/8; SarnUzn C3v; RejAp 69v, 70 [2 r.], 174v, 176 [2 r.]; CzechRozm 117v; KarnNap E2; SkarŻyw 22, 574; ODpuść wyſtępki/ łzy me oſuſz/ Pánie/ Oddal odemnie nádźieie fałſzywe GrabowSet N3; LatHar 598; WujNT Apoc 7/17, 21/4; SiebRozmyśl B.

»łzy pić (a. łez upijać)« (4): KochPs 151; w niewoli pogáńſkièy/ y w ſłużbie ſromotnéy [dziewki] Lzy ſwé piją KochTr 23; Niechay te ſłowá płácźą powtarzáiąc/ Lez vpijáiąc. KlonŻal D3; WisznTr 35.

»łzami (na)pisać (się), drukować« (2:1): SkarŻyw 196; IAN KOCHANOWSKI NIEFORTVNNY OCIEC SWOIEY NAMILSZEY DZIEWCE Z LZAMI NAPISAL. KochTr 2; Pſalm Dawidá Krolá/ [...] ktory on nie ták ięzykiem wymawiał/ iáko ſercem á łzámi przed oblicżnośćią BOżą drukował ReszList 147.

»płacić łzami« (1): NIe náſyćiłás mych vſzu ſwymi pioſnkámi/ Y tę trochę teraz płácę ſowićie łzámi KochTr 7.

»płakać łzami (ledwie nie) krwawymi« (2): OpecŻyw 102; Acż pierwey płákał [rzeka Meletes] Homerá wiermi ćiekáwemi/ Teraz IANA płacże łzámi ledwie nie krwáwemi. KlonŻal B3v.

»poić, napawać, napełnić, nasycić się łzami; łzami napojony, napawane« [szyk zmienny] (2:1:1:1;2:1): OpecŻyw 149v; KochFr 110; KlonŻal Dv; [matko] Nieodpowiednie rozſtáłáś ſie z námi/ Strapione ſercá nápełniwſzy łzámi. Wſzytko puśćiwſzy támeś ſie vdáłá/ Gdzie też y świętych ſpocżywáią ćiáłá. WisznTr 16; Pánie Boże [...] Nákarmiłeś nas chlebem płácżu y żáłośći/ nápawaſz nas łzámi zamutku y wielkiey ćięſzkośći ArtKanc 116; Dáięć to co w méy mocy/ czás/ náſyć ſie łzámi/ Snadź vpływa ſerdeczny ból z oczu wodámi. GórnTroas 52; WitosłLut A6v; CzahTr I2.

»łzy toczyć« = sprawiać by ktoś płakał (1): Miłość ná świećie/ kres władze ſwey cżuie/ A wſzelkie mieśce/ nienawiśći włośćią/ Gwałt krzywdy ſzuka/ ſzkodá tuż z chytrośćią/ Krew/ á łzy tocżąc/ w ſkárgách roſkoſzuie. GrabowSet F2.

»we łzy topnieć« (1): Hárdość/ niech pokorney/ nie dokucża/ duſzy/ Niechay ſmutne śiły/ we łzy nie topnieią/ Rátuy Pánie łáſką/ zgodź skutek z nádźieią. GrabowSet S2v.

»łzami się tulić« (1): Płácż ieſt iákaś poćiechá v záſmęconego/ Lzámi ſie ſerce tuli w vtrapieniu iego. WisznTr 10.

»łzy wydawać« (1): Serce me żal wyznawa/ Z wzdychániem ſłowá/ z łkániem łzy wydawa. GrabowSet C4v.

»złez nie wysłuchać« (1): nie podobna rzecż áby Pan Bog twoich złez nie wyſłuchał. BielKron 160v.

»łzą (a. łzami) zatopić (a. zatapiać); łzy zatapiają źrzenice; oczy zatopione łzami« [szyk zmienny] (2;1;1): Nie gośćiem żáłość v mnie/ ktora/ łzą me ocży Zátapia: á fráſunkiem rzewnym ſerce tłocży GrabowSet E4, M4, N2v; Y ták chćiáłem zátopić wiek moy wſzytek łzámi SapEpit A2.

»łzami zmiękczać (a. zmiękczyć)« (2): KochTr 13; IAko Lábęć żáłoſnie ſpiewa vmiráiąc/ Ták ia [Dydona] też oſtátecżnie ten liſt poſyłáiąc. Ktory piſzę/ nie przeto/ bych cie [Eneasza] ſwemi łzámi/ Zmiekcżyć miáłá (bo prożno) tákże y prośbámi. PudłDydo A4v.

Wyrażenia: »chleb złez; łzy stawały się chlebem« (1;1): Cibabis nos pane lachrimarum: et potum dabis nobis in lachrimis in menſura. Dokądże będzieſz nas karmił chlebem złeż/ y pokiż nam daſz pićie w płacżu według zaſlugi naſzey. WróbŻołt 79/6; iſz mu ſię [św. Brunonowi] [...] łzy iego chlebem ſtáwały [fuerunt lacrimae panes Vulg Ps 41/4] wnocy y we dnie/ á iágody iego nigdy nieoſchły SkarŻyw 291.

»duch łez« (1): Pan Bog onemu Kápłánowi vkazał/ iſz nie ieſt w mocy ludzkiey/ duchá łez onych gdy go z miłośierdziá ſwego komu dáie/ kroćić y ſtánowić. SkarŻyw 580.

»łez grono« (1): z okwitych łez groná Twarz iego [Józefa] bráłá ná się/ będąc zápaloná. GosłCast 74.

»gwiazdy łez« (1): Switánie/ źiołom/ wdźięcżną roſę/ nieśie/ Mnie/ ná powiekách/ gwiazdy łez odchodzą GrabowSet H.

»lica łzami przyodziane« (1): BIedné moié Troiánki/ [...] Czemu ták bárzo licá łzámi przyodźiáné GórnTroas 32.

»ludzkie łzy« (1): We dnie/ y w nocy mury ſwawola obchodźi/ [...] W domiech śiedźi wſzeteczność: á záś vlicámi Lichwá chodźi/ ludzkimi vmoczoná łzámi. [et non defecit de plateis eius usura et dolus Vulg Ps 54/12] KochPs 81.

»nieposłuszne łzy« (1): Gniewaſz ſię ná ſądy moię/ á niepoſłuſznemi łzámi/ krzywdę cżyniſz dzierżáwie moiey? SkarŻyw 196.

»łzy obfite, wielkie« (1:1): SkarJedn 403; Bo ćię płácże ſam płácż náwet/ cżerwone powieki Lzámi obfitemi będźie odwilzał ná wieki. KlonŻal D4.

»złez perły« (1): Złez/ á bárzo gęſtémi iágody perłámi Oſádziwſzy GosłCast 56.

»łzy (z) serca, serdeczne« (4:1): OpecŻyw 149; wielie ty lżj przewodzą Czo prawie ſſercza pochodzą RejKup q6v; SkarŻyw 237; Iéy [Niobe] bowiém łzy ſerdeczné ſkáłę przenikáią/ Y przeźrzoczyſtym z góry ſtrumieniem ſpadáią. KochTr 15; ty bez wieku Pánie/ [...] Zaż ſię mą żáłośćią/ do wieku dłużſzego/ Chceſz ćieſzyć/ wzgárdźiwſzy łzy ſercá moiego? GrabowSet Cv.

»studnia (a. studnica) łez« = fons lacrimarum Vulg (2): Leop Ier 9/1; rácż mi dáć ſkruchę ſerdecżną/ y ſtudnią łez/ ábym we dnie y w nocy nieprzeſtáynie płákał/ nád zránioną duſzą moią LatHar 141.

»łzy wieczne« = smutek wieczny (7): [Leander] Miłoſnik złoty/ wáły ogárnion morſkiémi/ Vtónął/ y nábáwił ią [Herę] łzámi wiecznémi. PudłFr 58.

»źrodło, zdroje, krynica, strumienie, rzeka łez« = fons lacrimarum Vulg [szyk 13:2] (6:4:2:2:1): A oná [św. Maryja] iáko pokorna y poſłuſzná/ [...]/ rzeki oney łez ſwoich/ y ſkruchy pohámowáć nie mogłá SkarŻyw 580, 125, 195; KlonŻal Bv; GrochKal 10; KRynice gorzkich łez/ gdźieśćie zginęły/ Gdy trzeba/ byśćie rżekámi płynęły/ Z nieſzcżęſney głowy/ źrzenic vtrapionych GrabowSet S3, F2, K3, O3, P2, Sv, S3v; LatHar 488; GosłCast 59; Kto głowie moiéy doda wody/ y źrzodło łez oczom moim [et oculis meis fontem lacrimarum Vulg Ier 9/1]: ábych we dnie y w nocy opłákał/ pobite oyczyzny y narodu mego? SkarKazSej 706a.

»łzy żywe« = płynące z oczu czyste łzy (1): ia/ miáſto chlebá/ ſzczyrym żyw popiołem/ Y łzy żywé piję/ śiedząc zá ſwym ſtołem. KochPs 151.

2. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »Panny Maryjej łzy« = Saxifraga granulata L. (Rost): skalnica ziarenkowata; bylina z rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae), rośnie na wzgórzach, suchych łąkach, skrajach lasów (1): Cynosorchis, [...] quasi caninus testis, Herba, Pánny Máriey łzi yáko niektórzi mnimáyą. Mącz 76c.

JR