[zaloguj się]
[pdf]

NADOBNIE (392) av

a pochylone, o oraz e jasne (w tym w a 14 r. błędne znakowanie).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Ładnie, przyciągająco, przyjemnie, sprawiając miłe wrażenie; per(eleganter), pulchre Mącz, Calep, Cn; venuste Calep, Cn; lacte Mącz; perbelle Calep; lepide, nitidiuscule, ornate Cn [w tym z ai i part (39)] (328): OpecŻyw 29; RejPs 78v; RejJóz K3; LubPs S3v; Miedzy nimi pánienká nadobnie vbrána RejWiz 39; Y ſiedli pod Cypryſem nadobnie pachniącym RejWiz 85v, 2v, 14, 23v, 24v, 25 (30); Tęż iey [gromnicy] pioſnkę co Bogu/ nadobnie ſpiewáią RejZwierz 106v, 45v, 49v, 105, 107, 127v; Mącz 101b, 182d, 184d, 188a, 330c; Prot A4v; GórnDworz M4v; Doyrzyſz też tego áby porządnie wſiano/ nadobnie vwlecżono. RejZwierc 108; łożecżko nadobnie vſłáne ſtoi dla odpocżynienia twego RejZwierc 172v, 16 [2 r.], 18, 28v, 32v (41); HistHel Cv; Swiećiły w gmáchach ſciány nádobnie przybráne StryjWjaz B2, B3; PaprPan F3v, Bb3; CzechEp 21; KochFr 79; Pátrz/ iáko ią nadobnie naturá ſtworzyłá PudłFr 69, 73; Calep 356a, 775a, 778a, [874a], 1111a; LatHar 66; KlonWor 21.

W porównaniu (1): A mam też tu ſąſiády nie dáleko ſiebye Mieſzkam z nimi w roſkoſzy [...] Tak nadobnie ſiadamy by w niebye Anyeli RejWiz 66.

W charakterystycznych połączeniach: nadobnie błyskać (2), być, cudzić, dośpiewać, doźrzewać, dziękować, grać, haftować, igrać (2), iść (2), jeździć (2), karmić, kłaniać się (2), kukać, mienić się, nakrapiać, obłożyć, ochędożyć, otoczyć, pachnieć (3), pisać, piszczeć (2), podkurzyć, pogładzić, pokopać, porastać, posadzić, prząść, przesuszyć, przyłożyć, przystroić, pstrzyć, roziskrzyć, rozkwitać (2), ruszać, sczosać, siać, siadać, smakować, sprawić (3), stworzyć, śpiewać (4), tkać, ubierać (3), ukować, ułożyć, uorać (2), uwlekać, włoczyć, wonieć, wschodzić, wybrać, wycierać, zagrać, zalepić, zapłonić, zazielenić się; nadobnie doźrzały, gotowy, kwitnący, pachnący, płynący (2), pokoszczony [= ozdobiony kośćmi], pokryty, przybrany, rostnący, rumiany (2), ubrany, usłany, uszczepiony, uszyty, wychędożony, zakwitający.

Zwrot: »nadobnie (na-, roz-)mowić (się), rzec« [szyk zmienny] (3:1): GliczKsiąż F5v; RejWiz 85; Mącz 386a; Azaſz ſie nie lepiey z żonką/ z Vrzędnicżkiem/ á chociay y s pánem Woytem ráno wſtawſzy nadobnie námowić RejZwierc 106v.
Wyrażenie: »nadobnie upstrzony« (3): By ſiedzyał iáko Dzyęcioł nadobnie vpſtrzony RejWiz 46v, 53v, 72v.
Szereg: »nadobnie a układnie« (2): Przeto oycowye nyech [...] dzyeći ſwych [...] ludzkosći vcżą/ áby ſie pothym vmyáły ku kożdemu ſkłányáć/ z káżdym ſie nadobnye á vkłádnye rozmowić. GliczKsiąż F5v; Mącz 386a.

Iron. (16): Ach nieſtotys miły panie Tos nadobnie łaskaw na mię Widzącz mnię tak skłopotaną Iefzcżeſz iako nową raną RejJóz H5v; RejWiz 120, 140; Záprawdę ſie s tych zbytkow/ cudzozyemcy ſmieią/ Iż tak náſzy Polacy nádobnie ſzáleią. RejFig B; O nieſzcżęſny Prywacie/ thyś thego nábroił/ A nadobnieś ten narod/ ták ſławny przyſtroił. RejZwierz A5, 85v, 140 [3 r.]; Nadobnie ſie nam mieſza tá náſzá pátria/ Cochmy byli ſub lege teraz ſub gratia. RejZwierc 249, 28v [2 r.]; KochFr 10.

W porównaniu (1): O nędzneżby kroleſtwo tho tu iego [czarta] było/ A nacżżeby dobrego mu ſie przygodziło. Aby iedno źwirzętom bydłu roſkázował/ Nadobniećby by páſtuch ſobye roſkoſzował. RejWiz 114v.

W charakterystycznych połączeniach: nadobnie ciągnąć, mieszać się, obłożyć, przystroić, roskoszować, szaleć (2), śmierdzieć, wygrać, wystrychnąć się, zakuć, zawiązać się, zbramować; nadobnie łaskaw.

Szereg: »nadobnie a gładce« (2): możeſzli ty nadobnie á głádce roźdźierać podwáliny álbo grunthy cháłupy twey OrzRozm B3v, B3v.

W przen (36): Ale gdy co rozumem á boiáźnią Bożą/ Nadobnie potrzęſione przed kogo położą RejWiz 48v, 89v; A Cnotá ią [wiarę] nadobnie/ vbrána/ witáłá. RejZwierz 113v; Tákżeć my też nędznicy/ nadobnie kwitniemy RejZwierz 127v, 65, 68, 135v; (marg) Náthurá pirwſza iáko nas płácże. (‒). O nędznicy nędzni/ iam was byłá nadobnie w niewinnośći wáſzey ná ſwiát poſłáłá RejZwierc 67, 16, 24, 166, 172v, [207] (9); PaprPan G4, R; Ten ſie nadobnie vpſtrzy y zbrámuie/ Kto ſie od złośći s ſwey cnoty hámuie. Phil D4.

W charakterystycznych połączeniach: nadobnie kwitnąć (2), odmienić, pachnąć, posłać, przebłyskiwać, smakować, świecić się, ubrać się, upstrzyć (się) (3), usznurkować, zafarbować (2), zalepić, zapieczętować, zbramować (się); nadobnie postrzępiony, potrzęsiony, strojny, ubrany, upstrzony.

Przysłowia: Bo y ſzára ſukienká kiedy w pocżćiwośći/ Nadobnie vmie zdobić káżdego zacnośći. RejWiz 6;

Nadobnie ſtroyny/ Kto cnotą hoyny. RejZwierc 238v, 211v.

Zwroty: »nadobnie (o)zdobić (się), ozdobiony, ozdobny« (6:3:2): Nadobnie zacna cnotá ozdobiłá wſzytki. RejWiz 99v, 6, 89; nadobnie ſie pięknemi ſpráwámi ozdobiwſzy/ do domu ſie záſię wroćił RejZwierc 18; Bo naydzieſz drugiego náwſzem nadobnie y ſpráwámi vććiwemi ozdobionego RejZwierc 106v; Tákże prawdziwa cnotá á nadobnie w cżłeku poważnym ná wſzem ozdobiona o dáleko záwżdy zacnieyſza ieſt niżli owá vpſtrzona RejZwierc 136, 15, 24, 37, 54, 88v.

»nadobnie przyoblec (a. przyobłoczyć)« [o wypowiedziach] (2): WujJud 75v; Abowiem choćia ie nam tytułem Apoſtolſkim Pánowie Duchowni nadobnie przyobleki [!]/ powiádáiąc WujJudConf 40v.

»cnotą się nadobnie przystroić« (1): Ale gdy ſie kto cnotą nadobnie przyſtroi/ Zá káżdym ſławá woła/ iż ták chodzą moi. RejWiz 16.

Szereg: »jasno, nadobnie« (1): By/ [smysł] wſzytek roſpalony/ Ogniem twym świętym/ iák pochodnie/ Pałał/ z wſząd ogárniony/ Záwżdy iáſno/ nadobnie GrabowSet I2v.
a. Dobrze, właściwie, tak jak należy (o postępowaniu ludzi) (17): możeſz temu wierzyc/ Kto ſie vmie w ſwych ſpráwach nadobnie rozmierzyć. RejZwierc A; Dawa téż pokoy miedzy rozboyniki/ ktorego miedzy ſobą nadobnie vżywáią gdy idą do láſá ná vſiadkę RejZwierc 132v; nadobnie ſie ieden z drugim o dziwnych obłędnoſciach y obłudnoſciach ſwiátá tego y námowili y náſmiali RejZwierc 165, 17v, 81, 105v; Nádobnie ſwą młodoſcią ná wſzytkim ſzyrmuią/ A ſtátecżność nád wſzytko nawięcey miłuią. PaprPan Y3, D3, Q; Iuż ále prawdę móẃmy/ choćia źle dźiáłamy/ Tedy ſye między ludźmi nadobnie vdamy. PudłFr 18, 10.

W połączeniu szeregowym (1): A Gdy iuż około ſiebie wſzytko nadobnie/ pomiernie/ á poććiwie poſtánowiſz RejZwierc 112.

W charakterystycznych połączeniach: nadobnie pohamować się, postępować, rozmierzyć, słynąć, sprawować się, szyrmować, udać się, umiarkować się, zachowywać.

Zwroty: »nadobnie (po)stąnowić, postanowiony« [szyk zmienny] (3:2): Ale ſie ty przypátruy ludziom pocżciwym/ pomiernym/ pobożnym/ we wſzem nadobnie poſtánowionym/ ktorich tám wſzędj znaidzieſz doſyć. RejZwierc 20v, 112, 112v, 168, 173v.

»nadobnie wyplewić« [o usuwaniu złych cech ludzkich] (1): Ale kiedy go [człowieka] kto nadobnie s tych ſproſnych żagáwek á ze złych obycżáiow wyplewie/ iuż y pięknie ſie ozdobi RejZwierc 148v.

b. Trafnie, w sposób przekonywający, zrozumiale; spectate Mącz; eximie Calep; decore, praeclare, scitule Cn [w tym: z ai i part (8)] (147): Tu nádobnie prorok wyſlawia dóbrodzieieyſtwá páńſkie/ ktore człowiekowi vkazał y nániebie y ná ziemi RejPs 93v; RejJóz B3v, G3v, K2v, N5v; A ták tu nadobnie káżdego wiernego pobudza á ponuka ku chẃale Bożey LubPs T3, I4, P, Q4 marg, S3, V5 (8); RejWiz 73, 73v, 75v, 76v, 109v, 129v, 143v; RejZwierz 82; BibRadz Prov 15/2, II 95d marg; Mącz 405a; Iáko y Ieremiaſz Prorok też o tym nadobnie wſpomina. RejAp 134v, 109v; Iáko y tu Páweł s. nadobnie tego dokłáda RejPos 32v, 92v, 208v, 214, 231, 261, 342v; BiałKat 96; GrzegŚm 27; Dawid ſwięty tego nadobnie w piſániu ſwym dołożył RejZwierc 1v; A ták álbo cżytaj álbo ſie wżdy cżego vcż/ [...] á rozeznaway ſobie/ vpátruiąc nadobnie Czo lepſze á Czo gorſze. RejZwierc 23v; do do mu przyſzedſzy dziatkam álbo też ſłużkam to nadobnie rozwodzili co ieſt ſzkodliwego á co ieſth przyſthoynego komu RejZwierc 165v, 3v, 19, 51, 54v, 72 (23); WujJud 97v, 174v; RejPosRozpr c3; RejPosWstaw [213]v, [1102]v; Bo náſz Sędzya nadobnie ná wſzem wyćwicżony PaprPan S3, Bb4; Aleć y to nadobnie: że ten co ſię národźił wedle ćiáłá/ prześláduie duchownego, CzechEp 41; ZawJeft 47; Calep 389b, 395a; Nie chwyći ſię ćiebie ták łatwiey [!] łákomſtwo nienáſycone/ kiedy nágiego IEzuſá w ſercu twym nadobnie ſobie wymáluieſz. LatHar 259, 4, 109, 124, 200, 201 (8); WujNT 7.

W charakterystycznych połączeniach: nadobnie ćwiczyć się, dać znać, dokładać (dołożyć) (3), dowodzić, goreć, iść, malować, nałożyć, odpowiadać, okazać, pobudzać, położyć, postanawi(a)ć (3), poświadczać (3), przejednać, przełożyć, przestrzegać, przyczynić, przypominać, przyrównywać (2), przystosować, pytać (2), radzić, rozdzielić, rozmiarkować, rozmierzyć (2), rozprawiać (3), rozsądzić (2), rozważać (2), rozwodzić (4), skłonić, służyć, spokoić, sprawiać, stosować (2), umiarkować (2), upatrywać, uśpić, uweselać, używać, wspominać [o czym] wściągać, wychować, wyłożyć (wykładać) (5), wymalować (2), wyprawić, wyrażać (wyrazić) (4), wysławiać, wystawić, wywodzić, wznawiać, zalecać, zgadzać, zmyślać, zwać; nadobnie wyćwicżony,

Zwroty: »nadobnie mowić, (od)powiedzieć, rzec« (5:4:1): O tym roſkázowaniu iéy mocy/ nádobnie Biernát ſwięty mowi OpecŻyw 190; RejWiz 36v; RejPos 85V, 127v; NAdobnie ono ieden Philozoph powiedział RejZwierc 153v, 53v; RejPosWstaw [1434]; PudłFr 21; LatHar [+9]v; WujNT 722.

»nadobnie (na-, o-, wy)pisać« [szyk zmienny] (40): KromRozm III M2; LubPs cc4; Nadobnie Horácius roſkoſz ſwiátá tego Wypiſał RejWiz 55v, 99; BibRadz I 116; RejAp 6v, 86v, 127, 173; A ták Páweł s. [...] nadobnie nápiſał tymi ſłowy. RejPos 31v; Prorok nadobnie o tym odmienieniu piſze RejPos 32v, 32v, 44, 46, 51, 53v (21); RejZwierc 5, 27, 69, 126, 128v [2 r.], [276]; WujJudConf 153v; RejPosWstaw [212]; LatHar ++8v.

»nadobnie (na)uczyć« [szyk zmienny] (9): Także Anáxágorás tákże y Sokrátes/ Vcżyli mie nadobnie RejWiz 85; RejPos 3v, 32v, 63, 139v, [219]v, [226]; RejZwierc 8v, 148.

Szeregi: »jawnie a nadobnie« (1): Otoż thu iáwnie á nadobnie Prorok ſwięty wymálował á wyſtáwił obraz kośćiołá Bożego LubPs A4v.

»nadobnie, porządnie« (1): tedy iuż ow wſzytko nadobnie/ porządnie około ſiebie poſtánowi RejZwierc 144v.

»nadobnie a roztropnie« (2): RejZwierc 32; wſzytko ſię nadobnie á roſtropnie ſtánowi WerKaz 305.

»nadobnie a rozważnie« (1): A ieſliże poſtánowiſz nadobnie á rozwaźnie á w ſtátecżney pomiernośći ten vććiwy wiek ſwoy/ á czożći ſie sſtánie? RejZwierc 127.

»nadobnie i (a) szyroko« (4): Ale nadobnie á ſzyroko Salomon thę táiemnicę Páńſką wypiſał RejAp 86v, 127; Iáko o tym był Páweł s. nadobnie á ſzyrzey potym nápiſał. RejPos [105]; RejZwierc 126.

Iron. (4): RejWiz 182; Witaycieſz mili oſłowie/ S Seymu pánowie Poſłowie/ Nadobnieſcie vrádzili/ Abychmy w niewoli byli. RejZwierc 234, 48; KochSob 61.

W charakterystycznych połączeniach: nadobnie łudzić, umieć, uradzić, wygrać.

W przen (1): Także też tá ſláchetna rola thego vććiwego narodu ludzkiego/ ieſtći s przyrodzenia nadobnie ſpráwiona/ y piękną pſzenieą to ieſt pięknemi cnotámi záſiana RejZwierc 142v.
2. Łagodnie; blande Mącz (27): OpecŻyw 33v; MurzHist Nv; Bo żadnego narodu nie máſz ſzkodliwſzego/ Iedno co ták ponuro chodzi iáko pſiego. Co ſie nadobnie łasi á s tyłu vłápi RejWiz 77v; Mącz 25d; Iáko oto y tu o tym ſłyſzymy czo Pan do niego wſkázowáć racży/ a iáko go nadobnie wſpominać racży RejAp 35, 66v.

W charakterystycznych połączeniach: nadobnie łasić się, obchodzić się [z kim], przejednać, przestrzegać, pytać, wołać, wspominać.

Zwrot: »nadobnie upominać« [szyk zmienny] (17): WróbŻołt gg4v; GroicPorz cc3; iáko cie tu Pan nadobnie vpomináć rácży/ ábyś záwżdy gotow był RejAp 137v, 126; Y vpomina nas nadobnie tymi ſłowy RejPos 47v, 6, 65v, 127v, 188, 230v (9); RejZwierc 42v, 91v, 166; Iáko nas ku temu nadobnie Piotr s. vpomina mowiąc RejPosWstaw [213]v.
Szeregi: »nadobnie a łagodnie« (1): [Król] záburzenie wnętrzne w wielkiey Polſzcze nadobnie/ á łágodnie vſkromił/ y vſpokoił StryjKron 477.

»nadobnie a miłościwie« (1): Wſpomni sobie [...] Iáko ſie Pan z nim nadobnie á miłośćiwie w ſzedziwośći iego obchodzić raczył RejZwierc 124.

»nadobnie a poczciwie« (1): (marg) Rádá pocżćiwa. (‒) ma nadobnie á pocżćiwie páná vpomináć/ przywodząc mu ná pámięć piſmo ſwięte RejZwierc 42v.

»nadobnie a pokornie« (1): ále ich nadobnie á pokornie vpomináć á pytáć racży/ coby też rozumieli o Kriſtuſie RejPos 230v.

»nadobnie, pomiernie« (1): A obchodzą ſie z námi nadobnie pomiernie RejZwierc 246.

»nadobnie a spokojnie« (1): ſtáraymyſz ſie też abychmy ſobie po tych burzkach á po tych trwogach dziwnych ſwiátá tego nadobnie á ſpokoynie odpocżynęli. RejZwierc 115v.

3. Połączenia frazeologiczne o różnych znaczeniach (37):
Przysłowie: ſkáżona náturá á łákomſtwem náſzychtowána wſzitko záſłoniwſzy pśiną ocży śćirpi ſnádnie/ á iáko ono powiedáią/ iáko naſłodſzą ſliwkę thák nadobnie połknie RejZwierc 96.
Fraza: »nadobnie przystoi [komu, czemu (17), do czego (1)]« = godzi się, wypada (18): Ano więcz to zacznemu nadobnie przyſtoi Patrzyć iaſno wſzem w ocży RejJóz E2v, C7v, I2; PAtrzay ná tę pánienkę/ kiedy ſie zápłonie/ Iáko zarzá Rożána/ w południowey ſtronie. Iákoż iey tá wſtydliwość nadobnie przyſtoi RejZwierz 130v, 7, 86v, 123; A ono gdy iuż imie mowić [o dziecku] tedy ledá co bełkocze/ á przedſię mu nadobnie przyſtoi. RejZwierc 32v; A to wſzytko nadobnie ſtátecżnemu á poſthánowionemu wiekowi przyſtoi RejZwierc 141; Nadobnie wſzytkim vkłádność przyſtoi RejZwierc 215v, 81, 97, 140, 140v [2 r.], 150 (11).
Zwroty: iron. »chodzic nadobnie jako Epikurowie« = prowadzić rozpustny tryb życia (1): á ieſzcże chodzą s tymi ſwowolnemi pány nadobnie iáko Epikurowie RejZwierc 122v.

»nadobnie patrzyć [na kogo, na co]« = miło jest patrzeć (4): Bębnią/ piſzcżą/ y trąbią/ pięknie ſie kłániáią. Owa nadobnie pátrzyć RejWiz 181; Nadobnie patrzyć ná wſpaniłe ſerce RejZwierc 230v, 103v, 215v.

iron. »nadobnie [komu] tuszyć« = dodawać nadziei (1): A ſpowiednik zá vchem nadobnie mu tuſzy. RejWiz 123v.

»nadobnie się zgadzać, zgadzający się« = pasować, odpowiadać (11:1): LubPs gg2; Ták ſie s ſobą weſpołek nadobnie zgadzamy RejWiz 66; Rokoſzowſki. TV ſie fárbá s przezwiſkiem/ nadobnie zgadzáią RejZwierz 72v, 56v, 138v; BibRadz I 88d marg; RejZwierc 83v; iáko ſie Trádycye z Piſmem nadobnie zgadzáią. WujJud 42, 78v; RejPosWstaw 21v; LatHar 187; Y ták ſię ći dwá Apoſtołowie nadobnie zgadzáią. WujNT 790.

Synonimy: 1. chędogo, cudnie, pięknie, wdzięcznie; a. dobrze, b. znamienicie; 2. łagodnie, łaskawie.

ES