[zaloguj się]
[pdf]

NAJECHAĆ (96) vb pf

najechać (63), najachać (32), najechać a. najachać (1); najechać GroicPorz, UstPraw (2), BielKron (10), Mącz (7), RejPos, BielSpr (2), KochSz, Calep, SkarKazSej; najachać LibLeg, Leop, LeovPrzep, BudNT, SkarŻyw, PaprUp; najechać : najachać ZapWar (19:20), StryjKron (3:4), GórnRozm (9:1), SarnStat (6:1).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w drugim a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf najechać
praet
sg pl
1 m -m najechał, ja najechał m pers
3 m najechåł m pers najechali
plusq
sg
1 m był najechał
conditionalis
sg pl
3 m by najechåł m pers by najechali
f by najechała m an
impersonalis
con by najechåno
participia
part praet act najechåwszy

inf najechać (16). ◊ fut 3 sg najedzie (10). ◊ 3 pl najadą (1). ◊ praet 1 sg m -m najechał (19), ja najechał (1) ZapWar. ◊ 3 sg m najechåł (23). ◊ 3 pl m pers najechali (8). ◊ plusq 1 sg m był najechał (2). ◊ con 3 sg m by najechåł (2). f by najechała (1). ◊ 3 pl m pers by najechali (1). ◊ impers con by najechåno (2). ◊ part praet act najechåwszy (10).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI(XVIII) w.

1. Dokonać napadu, wtargnąć zbrojnie do obcego państwa, kraju, czyjejś posiadłości, domu itp.; napaść; invadere Mącz, JanStat; eripere pacem, impetum a. incursionem facere, petere Mącz; adoriri Calep (95): yako ya tho wyem ysz Slachethny mykolay wysznyewsky Sprzelaye nyenayachal. ZapWar 1532 nr 2415, 1532 nr 2416, 1550 nr 2674; GórnRozm H3v; Calep 27a; Ktoby cztérzy Niedźiele przed Aktem Kommiſſárſkim, ábo po akćie náiechał, tákiego zuchwálſtwo ono zá Crimen laeſae Maieſtatis poczytano. SarnStat 845; by [...] náiechawſzy názábijał ile chćiał: Nie poimay go áż ſię z nim práwo przetoczy/ po kilkunaśćie/ y 30. ábo 40. lat. tylo n Seymie SkarKazSej 701b.

najechać kogo, co (36): ZapWar 1521 nr 2264, 1537 nr 2495, 1539 nr 2595, [1544] nr 2586, 1549 nr 2650, 1558 nr 2686; Leop 2.Mach 12/13; ſtároſtowie mąią [!] ſądzić [...] O gwałt domowy kto kogo náiedźie. UstPraw A2v; á gdzie by iedná rotá [o Cyganach] drugą náiecháłá/ cżynią o to ſobą y porażáią ſie okrutnie BielKron 262, 83v, 167v, 226v, 269v, 274; Incursionem facere, Náyecháć kogo. Mącz 74c, 244c, 472d; LeovPrzep Bv; BielSpr 66; przywiodłá do tego Krolá młodego/ iſz klaſztor iego w Gláſzkoniey náiácháć/ y wſzytko wybráć/ y Mnichy rozpędzić/ y ſamego z ziemie wywołáć kazał. SkarŻyw 509; Z krzykiem z hukiem ogromnym z Węgry ſię potkáli/ A Połowcy Polſki rog práwy náiecháli. StryjKron 255, 195, 385, 572; A co nayſzkodliwſza v was. Náiedźie Szłachćicá [!] zuchwalecz/ wybierże/ wyłupi/ wſzyſtek dom/ pieniądze/ ſreberko / owá co było wſzyſtko weźmie/ tylko tego poſtrżeże/ żeby domu nie okrwáwił. GórnRozm D, G4v; PaprUp 13; Kto vłápi/ náiedźie/ opánuie dobrá kośćielnę/ Klątwam ma bydź poddan. SarnStat 897 marg, 43. Cf najechać kogo na co; kogo dokąd; kogo, co przez kogo; »najechać dom«.

najechać kogo na co (1): ZapWar 1522 nr 2276 cf »najechać i ranić«.

najechać kogo dokąd (4): ZapWar 1550 nr 2674; Konſtáncyus ná ſwym niechciał przeſtáć/ náiechał brata Konſtánſa do Włoch BielKron 156v, 227, 369.

najechać na co (35), na kogo (1): LibLeg 11/89v; pan Marczin Dworzenski i Sprzyaczioli swemi nayechal na dwor pana Mikolaya Rynyewskiego. ZapWar 1558 nr 2686, 1502 nr 1906, nr 1908 [2 r.], 1507 nr 2015, 1513 nr 2125, 1530 nr 2423 (10); Petere aliquem, absolute, Nátrzeć/ náyecháć na kogo. Mącz 295b; RejPos 241; FEſtus przeto náiachawſzy ná vrząd po trzech dnioch wſtąpił do Ieruzalemá z Cezáryey. BudNT Act 25/1; Tegoż roku w wielki poſt/ trzey Bráćia máiąc s ſobą ſześć ſet Reyterow/ náiecháli ná Folwárk Dawidá Stároſty Gartenſkiego StryjKron 320. Cf »najechać na dom«.

najechać na co przez kogo (1): yakom ya nyenayachal na dom slachethney zophyey czorky Słachethnego mykolaya [...] przesz szyna swego przesz slachethnego Stanyslawa szamoczwarthego anym yey zadał pyaczy ran crwawych a nym wczal szesczy carbow na podwoyach szyennych ZapWar 1527 nr 2394.

najechać kogo, co przez kogo (2): stanysław (Ch) kurboz szregul nyenayechal. [...] przesz szwego nayem[nyka rob]othlywego pawia ZapWar 1510 nr 2079, 1510 nr 2078.

najechać na co dokąd (3): yakom ya nyenayachal gwalthownye na ymyenye dzedzyczne do byaley laky na dwor y na dom Slachethney margorzathy ZapWar 1532 nr 2415, 1508 nr 2049, 1532 nr 2416.

najechać dokąd (10): ZapWar 1531 nr 2434, 2470; Tegoż roku Lántgraf náiechał do Polſki/ Lubus zamek y miáſtecżko wziął. BielKron 359v; StryjKron 308, 355; SarnStat 505. Cf najechać kogo dokąd.

najechać skąd (1): Iakom ya nyenayechal szdomu szwego oltharzewa nakonyach ynavoszech nadzerszawą yego do vnyestowa phalky ZapWar 1508 nr 2049.

W połączeniach szeregowych (12): ZapWar 1527 nr 2394, 1550 nr 2674; UstPraw Bv; Litwy ſto y czterdzieśći [...] do Strasburgu miáſtá náiecháli/ lud wſzyſtek/ y iednego Xiędzá/ zábili/ niewiáſty y dziatki powiązáli StryjKron 308, 320: tu dáleko ieden od drugiego mieſzkáćie/ łátwie náiecháć ná dom/ łátwie ſpalić/ łátwie zgwałćić/ łátwie ná Niż viecháć GórnRozm B4v, B3v, B4, C3v, G4v; SarnStat 897, 897 marg, 1169.

W charakterystycznych połączeniach: najechać brata, cesarza, dobra, imienie (5), klasztor, krolestwo, książąt (2), księstwo, miasto, panow, picownikow, szlachcica, wdowę, ziemię; najechać na dwor (2), na dzierżawę (2), na folwark, na gospody, na grunt, na imienie (6), na urząd; najechać z bracią, z przyjaciółmi (przyjacioly) (6), z sobie rownemi (2); najechać na koniach, na woziech; najechać do Litwy, do miasta, do Polski, do wsi; najechać na drogach (2); najechać we wsi; najechać o połnocy; najechać samowtor, samotrzeć, samoczwart (3), samopięt (2).

Zwroty: »najechać na dom, do domu, w domu, dom« (21:3:1:3): Marczin Dworzinski Sprzyacziolmy swemy nassethl a przyaczielie nayechalj do domv Rynyewskiego ZapWar 1558 nr 2686, 1510 nr 2078, 1523 nr 2155, 1521 nr 2270, 2271, 1527 nr 2394 [2 r.], 1531 nr 2539 (19); UstPraw Bv; kto náiachawſzy ná dom zábije/ ma fryſztu do Seymu/ to ieſt do dwu lat GórnRozm A4v, B3v, B4, B4v, Cv, C3v, Iv; SarnStat 1169.

»gwałtem, gwałtownie najechać« = violenter invadere Mącz [szyk zmienny] (5:3): ZapWar 1532 nr 2415, 2416, 1542 nr 2559; UstPraw Bv; Mącz 498b; IEſli Krześćiánin Cméntarz álbo groby Zydowſkié iákokolwiek rozſypie/ álbo gwałtem náiedźie [dissipaverit aut invaserit]: chcemy/ áby [...] był ćiężko karan SarnStat 254; Kto gwałtownie w cudzy dom náiedźie, y ráni kogo, álbo będzie ránión. SarnStat 505, 1169.

»mocą najechać« (1): gdyby który ſzláchćic [...] śmiałby gwałtem y mocą dom czyy náiecháć álbo naiść [...] tákowy ma vtráćić dobrá które trzyma SarnStat 1169.

»ręką zbrojną najechać« [szyk zmienny] (2): Stanislaw obriczki zebrawssy sobye pyacz dziesyand Towarzyshow [...] dom moy wchądzinye gwaltem y raką sbroyną nayachal ZapWar 1542 nr 2559, 1531 nr 2469.

Szeregi: »najść a (albo) najechać« [szyk 3:1] (4): Stanisław włodarz zeznał ys pan Marczin Dworzinsky s pany nasedl a przyaczielie nayechali na dom pana Mikolaia Rinyewskiego ZapWar 1558 nr 2686, 1558 nr 2686 [2 r.]; SarnStat 1169.

»najachać abo nasłać« (1): Thenze naiachawſzi abo naſlawſzi bialla Głowe [...] w Noci dom iei wibrac kazał wiplundrowac PaprUp 13.

»natrzeć, (i) najechać« (2): Sumere impetum. Zápuśćić ſie/ vſtąpić ná zád áby tim mocniey záś nátrzeć y náyecháć mógł. Mącz 295d, 295b.

»najachać i oblec« (1): [Judas] Náiáchał [adgressus est] też záś y obiegł iedno miáſtho/ [...] ktore zwano Káſpin. Leop 2.Mach 12/13.

»najechać i ranić« (2): ya yeszlym ranyl szlyachathnego Andrzeya [...] thom vczynyl zayego począthkyem gdy mya nayechal nagospody y gdy mya ranyl ZapWar 1522 nr 2276; SarnStat 505. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r. w tym: uranić 1 r., zranić 1 r.].

»nie ruszyć ani najechać« (1): Było w tym kośćiele [Apolona] wielkie bogáctwo/ kthorego żadny nie śmiał ruſzyć áni náiecháć/ bo ná thym cżárći ſwoię ſtraż mieli. BielKron 274.

»najechać, wtargnąć« (1): Eripere pacem alicui, Náyecháć kogo/ wtárgnąć w ziemię. Mącz 285b.

»(nie) najechać a (i, ani) wziąć (brać)« (7): yschem ya nyenayachal nahymyenye na czaykj a nym vzial pyotrovy ⟨Crupye⟩ czeladnyka vrzadzonego nayego roboczie thak my bog pomosch hy yego manka. ZapWar 1530 nr 2423; yako ya sbraczią swoyą nyenayachal na hymyenye pracze Ianove hy nyebralem mv Chrosthv sosnovego ZapWar 1535 nr 2446, 1502 nr 2049, 1513 nr 2125, 1532 nr 2416; TEodozyus [...] gdy obacżył iż go Leo Armeńſki chciał náiecháć á páńſtwo mu wzyąc/ ſpuśćił mu ie dobrowolnie/ a ſam do klaſztorá wſtąpił. BielKron 167v, 359v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»najechać i zabić« (2): Náiedźie kto kogo ná dom wnet po Seymie/ y zábije; náprżod to wygrał/ iż ma fryſztu/ [...] dwie lećie/ to ieſt do Seymu GórnRozm Cv, Iv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r. w tym: ubić 1 r.].

»nie najechać ani (i nie) (z)bić« (5): Iakom ya nyenayachal nadrodze dobrovolhey sliachathnego sthanyslava sluzevieczkiego a nym go sbil ZapWar 1537 nr 2495, 1502 nr 1906, 1908 [2 r.], 1539 nr 2595.

»najachać albo zgwałcić« (1): [gdyby je ktokolwiek] bądź ná drógách/ bądź we wśiách y miálteczkach: którymkolwiek ſpoſobem śmiałby náiácháć/ álbo zgwałćić [invadere et violare JanStat 588]: niech będźie oſądzón SarnStat 43. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

W przen: W antropomorfizowanym opisie gry w szachy [na kogo] (1):
Zwrot: »najechać krzywym skokiem« (1): Y kazał Kſiędzu/ drogą Rycerzową/ Náiecháć krzywym ſkokiem ná Krolową. KochSz B2.
Przen: Wystąpić gwałtownie przećiwko komu [kogo] (1): gdy iedná ſtroná álbo iey Prokurator náiedźie drugą ſtronę przy ſądźie/ ſłowy nieutćiwymi / ſwarliwymi/ nieſławę nioſącemi GroicPorz c3v.
2. Jadąc wpaść [na co] (1): tężey ſtrzáłá vderzy gdy ná nię ktho náiedźie/ niż gdy ią po ſobie puſzcżą. BielSpr 43.
3. [Skierować się [na co]: wszakże o to prosieli, aby J.K.M. z Salsburgu zaś na tenże gościniec ku Moguncyjej najachał, jako pasport obmawia, bo oni innemi drogami prowadzić nie mogą DiarPos 271.]

Synonimy: 1. najść, napaść.

Formacje współrdzenne cf JECHAĆ.

Cf NAJECHANIE, NAJECHANY

KCh