[zaloguj się]
[pdf]

MAJESTAT (1186) sb m

-i- (743), -y- (417), -g- (17). -j- (9).

Pierwsze a oraz e jasne (w tym w a 15 r. błędne znakowanie); -åt (283), -at (1) KarnNap. ◊ -åt- (763), -at- (25); -at- MurzNT (2), KromRozm III, też HistAl; -åt- : -at- OpecŻyw (5 : 3), MurzHist (1 : 1), OrzQuin (12 : 1), RejAp (180 : 1), RejPos (211 : 2), WujJud (2 : 1), BiałKaz (3 : 1), SkarJedn (1 : 1), SkarŻyw (14 : 2), CzechEp (17 : 1), SarnStat (90 : 6), CzahTr (1 : 1).

Fleksja
sg pl
N majeståt majeståty
G majeståtu majeståt(o)w
D majeståtowi, majeståtu
A majeståt majeståty
I majeståtem
L majeståcie majeståtach, majeståci(e)ch
V majeståcie

sg N majeståt (97). ◊ G majeståtu (404). ◊ D majeståtowi (95), majeståtu (10); -u ArtKanc (3), GrabowSet, SkarKaz; -owi : -u RejPs (9 : 1), Mącz (2 : 1), OrzQuin (1 : 1), SarnStat (10 : 2). ◊ A majeståt (187). ◊ I majeståtem (243); -em (17), -(e)m (226). ◊ L majeståcie (139). ◊ V majeståcie (1). ◊ pl N majeståty (3). ◊ G majeståt(o)w (2). ◊ A majeståty (3). ◊ L majeståtach (1) SkarKazSej, majeståci(e)ch (1) RejPos.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Godność władzy (władcy, dostojnika lub państwa jako całości); maiestas Mącz, Calep, [dostojeństwo, dygnitarstwo, godność; powaga, poważność, stateczność; wspaniałość – maiestas Cn] [w tym: czyj (755) : G sb i pron (332), pron poss (241), ai poss (182)] (944): RejJóz Mv; Ceſarz/ Krol/ Kſiążę/ yákoby máyeſtat ſwoy okázáć y wyſtáwić mogł/ dwor ſwoy/ ktoremby ſpoſobem ozdobił á wywyſzſſył GliczKsiąż G5v; Obieráliſmy Krolá ná Seymie w Piotrkowie przy ſwym Krolu/ y przy cáłym Máyeſtaćie iego OrzList i; ábowiem nád te Státutá ktorem przypomniał/ ma też Prywileie Koronne/ ktoremi ieſt obwárowány Máieſtat Arcybiſkupi/ y władza iego OrzRozm K2v, L4; Aurelianus gdy zoſtał Ceſárzem/ wſzytkę moc ſwoię obroćił przećiw iey/ áby tę ſromotę zgłádził z máieſtatu Rzymſkiego BielKron 153v, 111, 113; Maiestas, a magnitudine dicta est, Máyeſtat/ Wielmożność. Doſtoyność Krolewska/ Xiążęcia/ Páńſka y oſobliwych perſon. Mącz 205a; Náukáć tu ieſt Królom daná/ áby oni poty w ſłuchániu ćiérpliwemi byli/ pokiby mowá czyiá Máieſtatu ich nie thykáłá. OrzQuin D3v, D3, D3v, N4v; Máieſtat tedy ieſt wielmożność á doſtoyność Rzecżypoſpolitey y Krolewſka/ y tych ktorzi słuſznie á przyſtoynie Rzecżpoſpolitą rządzą/ pochodząca z mnimánia zacnośći ModrzBaz 82, 20v, 81v, 82 [2 r.]; kośćioł mocą otworzyli: práwo y Máieſtat kośćielny zwalcżyli SkarŻyw 354, 362; Calep 630b; SarnStat 21, 21 żp; Theodozyus więtſzy iáko ś. Ambrożego w Medyolanie czćił/ y iáko ſię iego zwierzchnośći kośćielney bał/ religiey y kápłanom głowę ſwoię y máieſtat ná przyimowánie dáney od nich pokuty/ vniżáiąc SkarKazSej 680a.

majestat czego (3): Bo ſię godźi áby ſędźia y máieſtatem vrzędu ſwego [maiestate sui magistratus]/ y práwy ſámemi/ od wſzelkiego gwałtu był obwárowan ModrzBaz 95; SkarŻyw 493; Tym bowiem ſpoſobem y drogą Máyeſtat pánowánia tym więcey będzie vtwirdzony Phil S3.

W połączeniach szeregowych (4): RejPos 319; WujJud A6v; łáſkáwánia y miłośćiwánia łápamy/ biorąc to ſobie zá krzywdę/ ieſliby kto z proſtá do nas mowił: miley nam słucháć gdy kto mowi do iáſnośći/ zacnośći/ wielmożnośći/ świętobliwośći/ wielebnośći/ do máieſtatu/ śláchetnośći/ vrodzonośći/ y nawielebnieyſzey miłośći náſzey. ModrzBaz 59v; SarnStat 1020.

W charakterystycznych połączeniach: majestat arcybiskupi, cały, kapłaństwa, kościelny, panowania, spolny, urzędu, utwirdzony, wielki (3), wyniszczony; całość majestatu, krzywda, lekkie uważenie (2), osłabienie, poważność, stan, ujma, zacność (2), znak; majestatu dostąpić; zgładzić z majestatu; dochować majestat, niszczyć, zwalczyć; przysiąc na (przez) majestat (2); zastać w majestacie.

Zwroty: »obrazić, (ze)lżyć, bluźnić, sromocić, obrażający majestat (a. stan a. stolec majestatu); obrażenie, obraźca majestatu; majestatowi obraźliwy; majestat jest lżon« = laedere maiestatem, laesae maiestatis reus Mącz; crimen maiestatis ModrzBaz [szyk zmienny] (10 : 3 : 1 : 1 : 2; 13 : 1; 1; 2): Diar 22; iż kiedyby kto [...] Poſły náſze Zyemſkie [...]/ albo też iádącym ná Syem [...]/ náſzedłby gwałtownie/ á vczyniłby ktoremu gwałt [...]: Tedy tákowy ma być ſądzon iákoby obráźił Máieſtat Krolewſki. UstPraw B2; Bo to turpiloquium háńbi Krolá y Máieſtat iego lży. OrzRozm K2v; BielKron 85v, 225v, 226v, 228, 230; Laedere maiestatem, Obráźić máyeſtat Wykroczić przećiwko prawóm. Mącz 205a, 182c, 205a; WujJud A6v; ten mi ſię zda być winien obráżenia máieſtatu/ kto przećiwko Pánu/ ábo przećiwko Vrzędowi/ ábo Rzecżypoſpolitey/ ábo przećiwko temu/ ktoremu cżęść iáka Rzecżypoſpolitey porucżoná ieſt/ vcżynił co złą zdrádą/ zámieſzániem/ záburzeniem iáwnym ModrzBaz 82, 81v [2 r.], 82; PaprUp G; táki każdy przez náſzé Stároſty [...] iáko obraźcá Máieſtatu Królewſkiégo/ ma bydź poiman SarnStat 218, 21 [2 r.], 22, 36, 43 [3 r.], 157 (15); SkarKazSej 686b, 701b.

»z majestatu upaść« = zostać pozbawionym swej pozycji (1): Ale pátrzayże/ iáko ten ſtan Duchowny náruſzony w Polſzce/ y zhańbiony ieſt ná Seymiech: [...] z Máieſtatu ſwego pod nogi ſtanu Swieckiego vpadł OrzRozm Kv.

»występić, występny, występujący, występ(ek), wykroczenie przeciw majestatowi« = reus maiestatis Mącz, Modrz; crimen laesae maiestis; maiestis damnatus Mącz [szyk zmienny] (2 : 3 : 1 : 2 : 2): áby nie ináczey iedno iáko wyſtępuiący przećiw Máieſtatowi Krolewſkiemu byli karáni GroicPorz ii4, oo4; BielKron 402; Mącz 77c, 205a [2 r.]; ModrzBaz 77, 81v [2 r.], 82.

»złożyć (a. składać), strącić z majestatu« = poniżyć (2 : 1): RejZwierc 218v; Złożył mocarze z máieſtatu/ á podwyżſzył pokorne. LatHar 66; KlonKr 3.

Wyrażenia: »cesarski majestat« [szyk 2 : 1] (3): Ceſarz [...] dał wywołáć Sáſkie Kſiążę y Lántgráfá iáwnymi liſty/ iáko [...] Ceſárſki máieſtat obráżáiące BielKron 226v, 225v, 228.

»majestat cesarstwa« (1): Ná to/ ázaż nie przyśiągł przez thron y máieſtat Ceſárſtwá ſwégo? OrzJan 103.

»majestat krolewski, krola, Jego (a. Waszej) Krolewskiej Miłości« = maiestas regnantis Modrz; dignitas regia, maiestas JanStat [szyk 38 : 5] (37 : 4 : 2): Diar 22; DiarDop 104; GroicPorz ii4, oo4; UstPraw B2; BielKron 85v, 230, 402; Mącz 77c; Wielka krzywdá y vymá Máieſtatu Królewſkiégo to bluźnierſtwo ieſt OrzQuin N4v, D3, D3v [2 r.], Aa3; WujJud A6v; OrzJan 51; Máieſtat Królewſki w ten czás moc bierze, gdy zá zaſługi godné bráwia poddánym oddáie. SarnStat 80, 21 [4 r.], 22, 36, 43 [3 r.], 157 (17); Abowiem iáko nam ná tym należy/ áby błogoſłáwieńſtwo náſze ná tym świećie/ dobrze obwárowáne było/ iáko cáłośc Máieſtatu Krolá y Páná náſzego/ y Korony iego GrabPospR K2; Ty będźieſz nád domem moim/ twemu ſłowu y roſkazániu lud wſzyſtek poſłuſzny będźie/ tylo máieſtatem krolewſkim pierwſzy nád ćię będę. SkarKazSej 660a, 666a [2 r.], 680b, 686b, 692a, b, 693b, 701b.

»majestat Rzeczypospolitej, krolestwa, państwa, Korony, koronny« = maiestas regia JanStat (2 : 1 : 1 : 1 : 1): ktorym obycżáiem ſmiałes przeſć rzeki/ gory/ y morzá/ á cżynić nawałnoſć przećiw máieſtatowi páńſtwá náſzego HistAl C7; DiarDop 112 [2 r.]; Odit populus Romanus privatam luxuriam, publicam magnificenciam diligit, Lud Rzimski [...] dla poczćiwośći á máyeſtatu rzeczi poſpolitey Rzimskiey rad hoyne á przepyſzne czći wyrządza. Mącz 201c; GórnDworz Dd 8v; SarnStat 908.

»ku ozdobie (a. dla ozdoby) majestatu« (2): áby pan moy [...] záchowywał we wſzytkim wſpaniáłość/ [...] ani koſztu żáłuiąc/ ku ozdobie Máyeſtatu/ y dworu ſwego. GórnDworz Ii2, Hh5v.

»zwierzchny majestat« (1): Imminuere vel minuere maiestatem, Vwłoczić/ Lżić ſtan zwierzchnego máyeſtatu. Mącz 205a.

Szeregi: »majestat i dostojeństwo« (1): v Papieżow/ v Czeſárzow/ v Krolow/ máieſtatu/ y doſtoieńſtwá Korony they [panowie Kryski i Wapowski] ſtrzedz vmieli GórnDworz Dd8v.

»krol i majestat jego« (1): wyrwáć ſye kilkiem Oſób z Poſłów/ y ſpráwowáć ná Seymie przed Królem/ y przed Máieſtatem iego [...] to/ czego naród Polſki niechce OrzQuin D.

»majestat, (i) powaga« [szyk 1 : 1] (2): iákóż iednák powagą y máieſtatem Krolá Iego M. Zygmuntá I. [...] wieleſmy rzeczy między królmi wielkimi záſzłych/ częſto vćiéráli y vmarzáli OrzJan 51, 64.

»majestat krolewski i Rzeczpospolita« (1): iż táki ma bydź zá tego poczytan/ ktory Máieſtat Królewſki y Rzeczpoſpolitą obráźił [laesae Maiestatis, laesaeque Reipub. JanStat 88] SarnStat 980.

»tron i majestat« (1): OrzJan 103 cf »majestat cesarstwa«.

»wysokość i majestat« (1): á ták oni wſzyſcy zá nic nie będą ſtać przyrownánim twoiey wyſokoſći/ y Máieſtatu twego. HistAl M8v.

»majestat, (zacność) (i) moc« (2): Máieſtat zacność y moc Króléſtwá y Pańſtwá káżdégo [Thronus, splendor et potentia regalis et cuiuslibet principantis Maiesiatis JanStat 22] ná ten czás v ſwoich poddánych nie tylko moc bierze/ ále też iáko perły iákié łſnie ſie SarnStat 908; SkarKazSej 693b.

Żart. (1): A Prawdá brácie miły iż [...] Widziſz iáko w źwierciedle ony ſwoye cżáſy/ W ktorycheś mowił ſkacżąc/ iż wygráli náſzy. Widziſz też y śrzedni wiek máyeſtatu twego/ Iákie były poſtępki wielmożnośći iego. RejZwierc [207].

W przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): Y niemáſz nic wſądziech iey [prawdy] nieſpráwiedliwego/ onáć ieſt mocą/ kroleſtwem/ możnośćią/ y máieſtatem ná wieki wiecżne. BudBib 3.Esdr 4/40.

Przen: metonimicznie: O osobie wysoko postawionej, zwłaszcza o władcy (w połączeniu z przydawką dzierżawczą zastępuje zwykle rzeczownik „król” itp. lub odpowiedni zaimek osobowy) (141): HistAl D6 [2 r.]; BielKom A3; A przeſto s Stárſzych Plebanow Rzymſkiego kościołá Kardynały ſobie vtzynił y poſtánowił/ áby iego máieſtatu bronili y ſtrzegli. KrowObr 35; OrzList iv; Abowiem przed nim drży wſzeláki źiemſki vrząd/ y káżdy naywiętſzy y naymożnieyſzy wedle tego świátá Máieſtat. BibRadz *3; StryjKron 395; BielSen 11; dochody ták wielkiémi Króle opátrzyli/ ileby dobrze doſyć było/ nie ná wychowánie woyſká/ ále ná ochronę máieſtátu iego OrzJan 60; SarnStat 1089, 1092, 1125.

W charakterystycznych połączeniach: majestatu bezpieczeństwo, bytność, dekret, ochrona, policzek, potrzeba, poważność, (nie)pożytek (4), sługa (służebnik) (3), szkoda, wiadomość, zwolenie; majestatu dotykać (dotykający) (2), naśladować, prosić (proszący) (3), żądać; do majestatu apelować, odsyłać (odesłany) (2), uciekający się; do nóg majestatu posyłać, znosić; pod skrzydły majestatu pomnożyć się; obowiązany majestatowi, posłuszny, przyłączony, wdzięczny, zwierzony; pisać majestatowi, poddać się (2), posłać, (s)przeciwi(a)ć się (4), utargiwać, wystatczyć, zachować; przeciw majestatowi poczynać, wystąpić (2); przed majestat apelować, deferowan, opowiedzieć, poprowadzić, pozwać (4), przypadły, przyść, przywieść, stawić się, trudzić się, wnosić (2); majestat ozdobić, pozdrawiać; przysięgać przez majestat; oglądać się na majestat; przed majestatem bronić, mowić, przełożyć, wysadzić; z majestatem zakroczyć; przy majestacie być.

Wyrażenia: »majestat cesarski« [szyk 6 : 3] (9): bo mamy tho dufánie o Máieſtaćie Ceſárſkim/ iż nie ieſt inákſzey myśli przećiw nam BielKron 414, 192v, 197, 206v, 207, 324v, [3322]v; BielSpr 11v; SkarJedn 290.

»klejnoty majestatu krolewskiego« = insygnia królewskie (2): Chariſmatá álbo kleynoty máieſtatu Królewſkiégo, á także ſcriptury koronné, Chorągiew, y inné antiquitates, wiernie y zyczliwie chowáć SarnStat 350, 1226.

»majestat krolewski, Waszej Krolewskiej Miłości, Krola Jego Miłości, krolestwa« = maiestas (regia a. regalis) JanStat [szyk 61 : 13] (58 : 10 : 5 : 1): A ſtaroſta bęndzie povinien Execucią vczynicz pod vtraczeniem vrzędu oczo ma bycz deferovąn przed nas Maieſtat Kroliewſki przez Voyevodę ComCrac 12; ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; My to wszytko od WKM Pana swego jako przystoi wiernym poddanym a cnotliwym Polakom przyjmując z poddaną pokorą przyszliśmy potym tu przed Majestat WKM Diar 87, 85, 87; DiarDop 105; GroicPorz bbv, bb2; BibRadz *3; OrzRozm H3, I2v, R2v, S; BielKron 306; BiałKaz K4v; Abowiem ácżkolwiek Zydowie Krole ſwe/ y zwierzchność Máieſtatu Krolewſkiego vtráćili pod niewolą Bábilońſką: iednák támże [...] nád ſobą przełożone miewáli CzechRozm 167v; ModrzBaz 100v; ModrzBazBud ¶6; Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ do nóg Máieſtatu Wáſzéy Kró: M. poſyłam/ gdźie/ co czás y potrzebá z ſobą nieśie/ doſtátecznie opiſano o woynie Tureckiéy OrzJan 3, 3, 4, 58, 73, 112; iż nikomu żadnych dóbr ſtołu Królewſkiégo nie ma Máieſtat królewſki zápiſáć/ przez obowiązku wydźierżenia. SarnStat 84; MOże tedy áppelowáć od Roków przerzeczonych głównych do Królewſkiégo Máyeſtatu/ iáko do Páná wysſzégo wſzyſtkich Praw SarnStat 161, 35 [2 r.], 36, 83 [2 r.], 108, 141 [2 r.] (47); SkarKaz )(3v; A zwłaſzczá iż poważność y moc y władza krolewſkiego máieſtatu oſłábiáłá SkarKazSej 659b.

»majestat książęcy« (1): gdzie tby panyey srynyey vydzenye czynyly sposvyv [!] zaprzyvylegem Maiesthathv kxianzączego ZapWar 1528 nr 2459.

»najaśniejszy majestat« (1): Naiáſnieyſzego Máieſtatu W.K.M. Zycżliwy ſłużebnik/ poſłuſzny poddány/ y wierna Rádá/ Mikołay Rádźiwił BibRadz *3.

»majestat nasz« [w oficjalnych wypowiedziach króla] = maiestas nostra JanStat [szyk 25 : 7] (32): iużeſcie nas winne vcżynili/ iżeſmy Straxágonę s páńſtwá ſlożyli ktory cięſzko przećiw máieſtatowi náſzemu cięſzko wyſtąpił. HistAl D7, F6; BielKron 124; y nád wiádomość Máieſtatu náſzégo królewſkiégo były chowáné nieiákié złé zwyćzáie SarnStat 953; tedy Wóytá y Láwniki Máieſtat náſz chcąc łáſką ſwą ozdobić/ one z łáſki náſzéy oſobliwéy wyymuiemy od wſzyſtkich podatków SarnStat 956, 60, 61, 148, 504, 536 (29).

»pański majestat« (1): Ciśnie ſie we drzwi/ áby mógł zá tą pogodą/ Páńſki máieſtat widźiéć KochFrag 41.

»majestatu stolec« (1): prowokácię czynią/ właſny Máieſtatu náſzégo Stolec [Maiestatis proprio solio JanStat 1019]/ y właſnégo Páná práwo y zwiérzchność opuśćiwſzy/ y wzgárdźiwſzy SarnStat 953.

»wysoki majestat« (1): Ieſli ieſt zwiciężon Dárius/ [...] wſzytki doſthoynoſći iego y bogáctwá wyſokiemu máieſthatowi náſzemu niechay będą wydány HistAl F6.

Szeregi: »koronny i majestatu krolewskiego« (1): Aby zdobr Krolewſkich potrzeby śię Coronne/ y Máieſtátu Krolewſkiego opátrowáli BiałKaz K4v.

»majestat i panowanie« (1): Máieſtat y pánowánie heretycy bluźnili. SkarKazSej 686b marg.

»majestat i panowie« (1): DYgnitarze y Vrzędnicy niech znáią ſwé vrzędy: á ieſli którym będą nieznáiomé/ od królewſkiégo Máieſtatu y Pánów [a Regali Maiestate, et dominis JanStat 304] niech będą náuczeni SarnStat 286.

»(albo) majestat, (krolestwo) i (albo) Rzeczpospolita (a. krolestwo)« [w tym: krolestwo i Rzeczpospolita 2 r.] = Maiestas et Respublica Regni, Respublica aut Maiestas Regia JanStat [szyk 6 : 2] (8): DiarDop 105; TEŻ ſam Podſkárbi [...] będźie cżynił wypráwy/ przepowiádánia/ ráchunki ludźi ſłużebnych/ Dworzan/ y wſzyſtkich/ którym względem ſłużby/ álbo od Rzeczypoſpolitéy álbo od Máieſtatu Królewſkiégo będźie co winno. SarnStat 412, 35 [2 r.], 36, 223, 340, 903.

α) Połączenia z przydawką dzierżawczą, które pełnią funkcję odpowiedniego rzeczownika lub zaimka osobowego (forma zwracania się do władcy) (18): krolu ieſli ſie podoba máieſtatowi wáſzemu/ przykażcie aby thyſiąc ieznych známi iecháło HistAl C5, D4, Ev, E5v [2 r.], E7, G7 (11); á ták ieſli by to było przećiw twemu Máieſtatowi o co ſie ſtáramy/ tedy ſie wroćimy do domu BielKron 435v; A iákoż oto widźi twoy Máieſtat/ iam ieſt łyſy. HistRzym 3; GrochKal 28; SkarKazSej 668a.
Wyrażenia: »majestat cesarski« (2): Miłośćiwy Ceſárzu/ ią pozdrawiam máieſtath wáſz Ceſárſki iáko oycá y páná ſwego BielKron 414, 208.

»wysoki majestat« (1): Cżego ią W.K.M. ſwemu miłośćiwemu Pánu [...]/ wiernie życżę/ y zá to iego wyſokiego Máieſtatu [...] proſzę/ áby to wſzytko zyśćił BibRadz *3.

a. O istotach nadprzyrodzonych [w tym: czyj (548): G sb i pron (296), pron poss (180), ai poss (72)] (692):
α. O Bogu w Starym i Nowym Testamencie; tu też budzące zachwyt, grozę, dostępne spostrzeganiu zjawiska przypisywane wyobrażeniom o niebie lub towarzyszące ukazywaniu się Bogu w widomej postaci (często, zwłaszcza z przydawką dzierżawczą, zastępuje wyraz „Bóg” lub odpowiedni zaimek) (685): WSzechmogączy wiecżny Boże [...], Maieſtatu twego pokornie proſimy TarDuch Dv; WróbŻołt cc; A chcećieli ieſſcże wiedzieć/ ktoryby to był kroł [!] tenći ieſt/ ktory roſkázuie wſſytkiem ſpráwam niebieſkiem/ á ktory ieſt zewſſąd przezroczyſty wiáſnoſći máieſtatu ſwego. RejPs 35; A iżem vmiłował przybytki twoie to mię ktemu ćiſnie yż mi nielza/ iedno ſtać wobronie przy maieſtaćie twoiem RejPs 100v, 38, 77v, 84v, 107, 127v (13); MurzHist O2v; KromRozm III D; Wyſſedł yeſt głos Páńſki nád wſſemi wodámi/ Bog w Máyeſtacye ſwym zágrzmyał możnoſcyámi LubPs G4; Srodze ty káżdego zelżyſz yezdnego y pyeſzego/ Ktory ſobye máło waży Máyeſtatu twoyego LubPs R4v, B2, E3v, H3, Q4v, dd4 marg, dd5, gg5v; Day nam prośimy ćię Pánie/ áby thá offiárá zbáwienna/ y náſzych grzechow byłá otzyśćienim/ y twego Máieſtatu vbłagánim. KrowObr 188, 91 v [2 r.], 164, 168v [2 r.], 169, 170v, 188v; A iuż mię weźḿ w opyekę cżłowieká nędznego/ Abych chodził w obronie Máieſtatu twego. RejWiz 108, 52v, 117, 124, 129, 144v, 152v, 165; A oto wielmożność Bogá Izráelſkiego ſſlá drogą od wſchodu ſlońcá: y miał głos iáko głos wod mnogich/ á źiemiá ſie łſnęłá od máieſtatu iego. Leop Ez 43/2, Tob 13/7; BibRadz Is 60/7, 4.Esdr 3/19, Eccli 2/21, 17/11, Bar 5/9, Hebr 1/3, 2.Petr 1/16; GDy Pan Bog wſzechmogący/ będąc w Máieſtacie ſwoim przed cżáſy cżáſow/ wiecżny/ y wſzem chwálebny/ pocżynał goſpodárſtwo ſwoie/ iáko práwy ociec cżeládny. BielKron 1, 2, 32v; GrzegRóżn N3v; SarnUzn D8v, F3v, F5, F7v, [G2]v; Iáko widział y ſiedmioráką ſpráwę w onymże Máyeſthacie Duchá ſwięthego. RejAp BBv, AA6, 46v, 52v, 114v, 156v, 169; Iż on ſzedſzy do Bogá Oycá ſwego tám iuż nas przynioſł á ofiárował poſpołu s ſobą przed Máyeſtat iego RejPos 130v, 31, 134, 173v, 180v, 181v (17); RejPosRozpr b3v; Nie ſkóńczona á nieogárniona ieſth wielmożność Boża/ y godność Máieſtatu iego BiałKat 168v; tedy Moyzeſzowi tylko roſkazał áby wſtąpił ná gorę: Ná ktorą Pan Bog z wielkim Mágeſtatem przyſzedl KuczbKat 265; A thu ſie iuż ſnádnie każdy może wypráwić/ iż ći ſwięci trzey ſtanowie od wiekow ſą w iedney iſtnośći Boſtwá/ iedney woley/ władzey/ y dziwnego máyeſtatu. RejZwierc 10, 43, 175v; WujJud 101; WujJudConf 22; RejPosWstaw 22v; BudBib Is 2/19, 21, 4.Esdr 16/54, Sap 18/24; KochPs 152; ktore będąc pirwey Chrześćiánki/ ná mękach wielkich/ iego ſię Máieſtatu záprzáły/ y [...] żyły iuſz iáko Pogánki SkarŻyw 125, 81, 484, 596; Twórcę wſzech rzeczy widźiem w iego máieſtaćie/ Czego wy w ćiele będąc prozno vpátrzaćie. KochTr 22; CzechEp 208, 254, 284; NiemObr 117; WisznTr 34; ArtKanc S20v, T17v; ZawJeft 16; GostGospSieb +4v; GrabowSet H, Ov; Wabi ćię mile do tey vcżćiwośći przykład máieſtatu Troyce przenachwálebnieyſzey. LatHar 478, +4, 2, 17, 19, 31 (42); A ocućiwſzy ſię/ vyźrzeli máieſtat (marg) chwałę. L. (‒) iego/ y onych dwu mężow ktorzy z nim ſtali. WujNT Luc 9/32, Matth 25/31, s. 159, Luc 9/26, 31, s. 358, Hebr 1/3; SiebRozmyśl E3, K4v; PowodPr 16; Pan obiecał niektorym vczniom vkázáć ſię im w kroleſtwie ſwoim/ y w páńſtwie/ w doſtátku y ozdobie máieſtatu ſwego SkarKaz 122a, 118b, 122a, 160b, 16lb, 244a (11).

majestat czego (13): RejPs 153, 213; LubPs B6; Nie wątpmy tedy ieſliże kiedy zgrzeſzymy/ z pokutą [...] a z vfnośćią przyſtąpić do Máieſtatu tey łáſki iego BibRadz *7; RejAp 91; RejPos 144, 191; BiałKat 181; KuczbKat 15; CzechEp 248; A chcęcy nas wywieść z náſzych okrutnych niepráwośći/ k Máieſtatu Boſkiey miłośći/ ćierpiał tu dla nas wſzytkich wielkie ćięſzkośći. ArtKanc D17, T17; LatHar 573.

W połączeniach szeregowych (8): A iego chwałę/ á iego prawdę/ á iego wielmożność/ y iego on dziwny máyeſtat wyrozumiawſzy/ áby tu ná ſwiecie obwołáli/ y wyznawáli. RejAp 94v; RejZwierc 179v; NiemObr 106, 127; LatHar 371; WujNT 752; SkarKaz 122a, 276a.

W charakterystycznych połączeniach: majestat dobrotliwy, Ducha Świętego, (prze)dziwny (15), jeden (jednaki) (3), nieogarniony (4), nierozdzielny, niewymowiony, niewyrozumiany, niezmierny (2), obecny, obłoczny (2), rowny, spaniały (3), społeczny, szczyry, światły, świetny, (społ)wieczny (3), wielki (10), własny (2), wszystek (2), zacny; majestat łaski, miłości, Trojce (świętej) (6), Trzech Person; dom majestatu, dostatek, głębokość, głos, godność, grom, imię (4), istność, jasność (2), jedyność, miłość (2), nogi (2), obłok (4), obrona, oczy (4), ogień, oglądanie, ozdoba, prawica (8), ręka, skinienie, słońce, służba, społeczność (2), sprawiedliwość, szczęśliwość, światłość, świetnośó (2), tajemnica (tajemność, tajność) (3), ubłaganie, uszy, wyniesienie (3), wzgarda, zacność, zwierciadło; dym od majestatu; z majestatu pochodzący; napełnion (pełen) majestatu (3), niegodny; majestatu lękać (przeląc) się (3), mało ważyć, naruszyć, prosić (9), ustraszyć się, tykać się; łsnąć się od majestatu; do majestatu przystąpić; z majestatu (po)da(wa)ć (4), obronić, rzec, wejźrzeć (ujźrzeć) (5), zagrzmieć; majestatowi (wy)dziękować (się) (2), godzi się, kłamać, należy, ofiarować, przystoi (2), rozkazać, służyć (3), zalecać (zalecić) (2); przybytek majestatowi; majestat gniewać, hańbić, lekce pokładać, nosić, ogarnąć, okazać (ukazać) (5), posieść, skazić, ujrzeć, widzieć (2), wojować, wyrozumieć; na majestat poglądać, rzucić się, targnąć się (2); przed majestat ofiarować, położyć, przenikać, przyść, wywracać; w majestat patrzeć; być krolem przed majestatem, być kapłanem, chodzić (7), kurzyć, ofiarować (4), oskarżać, palić, poświęcić, przyczyniać się, sprawić, śmierdzieć, ukazać (2), wołać, woniać (2), wstawiać się, zalecić, żyć; obliczny przed majestatem, osądzony, praw, przełożony, usprawiedliwiony, ustraszony, winien; przed majestatem błoto, narzekanie, ofiara (2), proch; napełnić się majestatem; okazać się z majestatem, przyść (przychodzący) (4), zstąpić; przy majestacie stać; w majestacie być (3), podawać się, pokazać się (ukazać się) (2), przyść (5), rozmawiać, stawić się, szpyrać, ujrzeć, widzieć (3); w majestacie spaniały, wielmożny; o majestacie świadectwo.

Zwroty: »majestat chwalić, wysławiać« [szyk zmienny] (3 : 2): ſpráwey duſſe to ieſt kochánie náſſe máieſtat twoy wiecznie wyſláwiáć muſiemy RejPs 66, 219v; SarnUzn C; LatHar 94, 619; WysKaz )?(2v.

»obrażać (a. obrazić), znieważać majestat; obrażenie (a. obraza) majestatu; bywa (a. ma być) obrażon majestat; majestat obraził się; majestatu ubliżyć« = Maiestatis Divinae offensa JanStat [szyk zmienny] (12 : 1; 7; 2; 1; 1): RejPs 220v; y mſci ſię ſrogo nad takowemi ludzmy [...]/ ktorzi [...] prziſięgaią naimię iego/ bo takowimy prziſięgamy bywa obrazon maieſtat Bozy. SeklKat F3v; RejKup ee2v; LubPs X4, Y2v; GroicPorz z3; RejPos 84v, 119v, 235v, 253, 327v, 328; BiałKat 161, 168v; A gdyżeś ty bráćie miły rozmáićie grzeſzył [...] gdyżeś [...] cżęſto obráżał Máieſtát iego/ cżęſto Páná Bogá gniewał KarnNap C3; ArtKanc D9; Mnie ſámego z to nie máſz/ być ſię nágrodźiło/ To/ cżym ſię/ Máieſtatu twemu/ vbliżyło. GrabowSet B; LatHar 69, 139, 581; WysKaz 44; SarnStat 901, 904; CzahTr C2v.

»okazać się przed majestat Boży« = stawić się po śmierci na sąd boski (1): Z iákiem ſtráchem duſzá grzeſznego ma ſie okázáć przed máieſtat Boży. LubPs ddv marg.

»stać (a. stanąć) przed majestatem, przed oblicznością majestatu« (5 : 1): Támże w hiſtoriey nápiſano ſtoi/ iż cżárt ſtoiąc przed máieſtatem Páńſkim/ rzekł RejPos 188, 13, 148v, 177, 192, 266, 330v.

»stać (a. postawić), stojący przed majestatem« = uczestniczyć w szczęściu dusz zbawionych (6 : 2): Oto ſłuchay: Iż ſtoią przed Máyeſtatem Páńſkim oblecżeni w ſtoły białe/ á pálmy máią w ręku ſwoich/ dawáiąc cżeść á chwałę ſiedzącemu ná ſtolcu Bożym y Báránkowi. RejAp 68, 67v, 68v, 174; RejPos 196, [249], 289v; RejZwierc 176.

»stać (a. stanąć), stawić się (a. postawić się) przed majestatem; stać (a. stanąć) przy majestacie« = żyć zgodnie z nakazami religii (16: 2; 2): RejAp 50, 70v [2 r.]; gdyż to ieſt nawdzyęcżnieyſza ofiárá Páná náſzégo/ iáko ſpokornym á vniżonym ſercem mamy ſie ſtáwić á okázowáć przed ſwiętym Máyeſtatem iego. RejPos 328v, 134 [2 r.], 134v, 140, 201v, 220 (16); ábym z vcżćiwośćią/ vprzeymośćią/ y nie ſtruchláłą nádźieią ſtał przy obecnym wſzędźie/ ſtráſzliwym/ y przedſię dobrotliwym máieſtaćie twoim. LatHar 14.

»stawić (się) (a. postawić się, a. sta(ną)ć), postawion przed majestatem; stanąć (a. powstać) przed majestat« = stawić się po śmierci na sąd boski [szyk zmienny] (17 : 2; 5): A to mamy pewny dowot ſpyſma o naſzim wzwartwywſtaniu [!] ze muſym wſziſczy ſtanąć przed maieſtatem Bożym/ wierny na wieczny ziwot/ niewierny na wieczne potępienie. SeklKat R2; LubPs aa2 marg; á ná głos trąby wſzyſcy máią być poſtáwieni przed tym ſtráſzliwym máyeſtatem Páńſkim. RejAp 172v, 55v, 73, 95, 172v [2 r.], Ff3v; RejPos 7v [2 r.], 21, 166, [278]v, 319, 350, Ooo4v; BiałKat d2, d2; BiałKaz D2v, G, Gv; ArtKanc S7v; GrabowSet K3.

»uniżać (a. uniżyć) (się), upokorzyć (a. ukarzać) się, uniżony, uniżenie przed majestatem« [szyk zmienny] (4 : 3 : 6 : 1): MurzHist B2v; LubPs bb3 marg; RejAp 8v, 50v; vcżyń ſobie iáko możeſz napokornieyſze á nauniżeńſze ſerce ſwoie przed Máyeſtatem iego ſwiętym RejPos 184v, 134, 184v [2 r.], 202v, 228 marg, 289, 328v, 352; CzechRozm 201.

»upaść (a. upadać) przed majestatem, przed majestat, przed oblicznością majestatu« [szyk zmienny] (17 : 3 : 2): OpecŻyw 1 [2 r.]; RejAp BB6v, 15v, 36, 55v, 56 (8); RejPos 177v, 248, 284, 314v, 339; A gdy obacżyſz vpadek ſwoy/ vpadń przed Máyeſtat ſwięty iego/ á day ſie ná miłoſierdzie iego RejZwierc 196v, 11, 265, 266; KochPs 143; SiebRozmyśl B3, B4.

»zstąpić z majestatu (bostwa)« = stać się człowiekiem [szyk zmienny] (7): PatKaz II 34v, 42, 45v, 48, 54v, 59v; Pomnię Pánie żeś z wyſokiego máieſtatu Boſtwá twego y chwały/ ktorą maſz ſpolną z Oycem y Duchem ś. ná źiemię sſtąpił/ [...] y w ſtáyni/ podley niżli naliżſzy kmieć y niewolnik/ vrodźićieś ſię raczył. SkarKaz 161a.

Wyrażenia: »bluźni(e)rstwo przećiwko majestatowi, na majestat; bluźnierz (a. bluźnierca) majestatu« (1 : 1; 2): RejAp 197; WujJudConf 214; ReszPrz 73; Lękay ſie źiemio Węgierſka/ ktoraś zdrayce y bluźnierce Máieſtatu Boſkiego z pośrzodku Krześćiáńſtwá wyświecone/ zá Proroki przyięłá PowodPr 12.

»majestatu chwała, sława; majestat chwały; majestatowi chwała« [szyk 6 : 6] (5 : 1; 5; 1): á ia też iſćie nieomieſzkam y ſlowy y piſmem roſſerzáć ſlawy máieſtatu twego ſwiętego. RejPs 213v, 205, 214; RejAp 14; Pełne ieſt niebo y ziemiá Máieſtatu chwały twoiey. RejPos 144; BiałKat 181 [2 r.]; KuczbKat 15; ArtKanc T17; GrabowSet I2v; LatHar 20, 573.

»moc (a. możność) majestatu; majestat możności« [szyk 4 : 2] (4 : 2): RejPs 153; Przioblokł pan dziwną moc máieſtatu; ſwe goLubPs V2v; RejPos 191v, 232; BiałKat 301; LatHar 456.

»nawyższy (a. wysoki), wyniosły majestat; wysokość majestatu, nawyższy w majestacie; majestat wysokości« = maiestas in excelsis Vulg [szyk 7 : 4] (5 : 1; 3; 1; 1): WróbŻołt 28/3; wezrzy łáſkáwie zwyſokoſći máieſtatu ſwego ná táką opuſſczoną tę winnicę ſwoię RejPs 120v, 120; LubPs B6; BibRadz II 120c; KuczbKat 35; CzechRozm 54v; ArtKanc A18v; proſzę ćię Oycże wynioſłego máieſtatu/ rácż mię wſpomoc miłośćiwie LatHar 19, 44; SkarKaz 161a.

»majestat niebieski« (3): iekotz takowy maieſtát niebieſki ij nieogarniony/ od wſſytkich ieſt wzgardzony ij opnſſcżony [!] OpecŻyw 131v; SkarŻyw 208; SkarKaz 122a.

»przed oblicznością (a. przed obliczność) majestatu« (11): KrowObr 169v; RejAp 117; RejPos 13, 198; RejZwierc 260; LatHar 60, 279, 637; ia téż vpadam przed oblicznośćią Máieſtatu twégo świętégo/ dźiękuiącći SiebRozmyśl B4, D3; PowodPr 84.

»majestat Pana (Boga) itp.; Bog, Pan [jakiego] majestatu« = Maiestas Dei, Deus Maiestatis Vulg; Maiestas Divina Cn [szyk 190 : 24] (211; 2 : 1): OpecŻyw 1 [2 r.]; OpecŻywSandR nlb 2; PatKaz II 45v, 48, 54v, 59v; PatKaz III 97; RejPs 126; SeklKat F3v, R2 [2 r.]; MurzNT 56; Pokorne vniżenie wyernego przed máieſtatem Páńſkim LubPs bb3 marg, Q4v marg, T5v, ddv marg; GroicPorz z3; KrowObr 169v; Głos Páńſki nád wodámi/ Bog Máieſtathu zágrzmiał Leop Ps 28/3, 1.Reg 4/21; BibRadz *4, I 281b marg, Ps 49 arg, Tob 3/18, II 88a marg; BielKron 35v; OrzQuin N2v; Ná pocżątku było ſłowo/ tho ieſt/ Syná Bożego niewymowiony Máieſtat. SarnUzn F8, B4v, BB, C, E2, F4, F4v; a obudwu wſpomina być ná máyeſtacie Bożym/ tho iuż tu możeſz rozumieć iż Ociec y Syn y Duch ſwięty ſą ſiedzący ná máyeſtacie Bożym/ to ieſt/ w oney iedney á nierozdzielney Eſſenciey RejAp 68v, BB6v, BB8, 1v, 2v, 14 (44); HistRzym 94v; iáko to ieſt ſproſny grzech á iáko omierżony przed Máyeſtatem Páná náſzego/ hárde ſerce á nádęta myſl cżłowieká nikcżemnego. RejPos 202v, 7v, 48, 134 [2 r.] 148, 148v (51); Pan tę łáſkę vczynił: iż y dźiś przed Máieſtatem Bogá Oycá przyczynia ſye wedle człowieczeńſtwá zá námi BiałKat 161, d2 [2 r.], 161, 181 [2 r.] 183v, 301; KuczbKat 285; RejZwierc 176, 186v, 189, 191 [2 r.], 265; WujJud 62; WujJudConf 71, 94, 214; RejPosRozpr b3v [2 r.]; BiałKaz D2v, Gv; CzechRozm 178, 195, 216v; SkarJedn 313; SkarŻyw 83, 112, 358; CzechEp 27, 78, 86, 132 [2 r.], 167 (11); NiemObr 107; ReszPrz 24, 73, 91; ReszList 143; oto ſię ſtáwię ocżom Boſkiego máieſtatu twego LatHar 143, [+11]v, 11, 14, 41, 69 marg (21); WujNT 16, 564, Apoc 15/8; WysKaz )?( 2v, 44; SarnStat 901, 904; PowodPr 12, 30, 33, 36, 84; SkarKaz 6a, 161a, 277b, 609b.

»stolec (a. stolica) majestatu; majestat stolca« = sedes Maiestatis Vulg [szyk 13 : 2] (13; 2): TarDuch A2; RejPs 133, 151, 213; KrowObr 212; RejWiz 153v; Tákże też ty weſtchni weźrzawſzy w niebo w ſtolec Máyeſtatu Páná ſwego RejPos 207, 19; iż Pan Kryſtus wſtąpił [...]/ do onego niebá naywyżſzego do Stolice Mágeſtatu Boſkiego ná práwicę Oycowſką WujJudConf 71; SkarŻyw 112, 509; A iż go (to ieſt ſyná) Bog oćiec vcżynił vcżeśnikiem kroleſtwá/ pozwaláiąc mu máieſtatu Krolewſkiego ſtolcá CzechEp 248; WujNT Matth 19/28, 25/31; SiebRozmyśl E2.

»straszliwy (a. straszny), srogi, groźny majestat; srogość majestatu« [szyk 30 : 4] (22 : 10 : 1; 1): abychmy téſz naſladuiąc woley ſwiętey iego znali go łaskawego miłoſiernego krola gdy ſtanie w ſrogoſci maieſtatu ſwego RejPs 97, 122v, 123v, 139, 143; OrzQuin N2v; RejAp AA4v, BB6v, 36, 48, 50 (15); RejPos 40v, 134, 166, 339v, 343, 350; RejZwierc 265; SkarŻyw 492; ArtKanc S7v; O ſtráſzliwego Máieſtatu Krolu/ Vſkrom ná ohwilę/ w ták teſkliwym bolu/ Myśli ſtrapione GrochKal 10; LatHar 14, 641; SkarKaz 4b.

»święty (a. świętobliwy) majestat« [szyk 98 : 53] (151): Owſſem záchoway ná ony niełáſkę twoię/ ktorzy ſie chłubliwie podnoſſą przećiwko ſwiętemu máieſtatowi twemu RejPs 22v, 35, 42v, 48v, 79, 143v, 213v, 220v; Swyętego Máyeſtatu yego ná wſſe ſtrony/ Ty niſkośći tu zyemſkye będą nápełnyony LubPs Q4v; BielKron 38; OrzQuin Z2v; RejAp 8v, 15v, 54v, 56, 68v (21); Boże á Pánie náſz iedyny/ ktory żywieſz y kroluieſz z Oycem y z Duchem ſwiętym w iedynośći Máyeſtatu twego ſwiętego/ Amen. RejPos 83, 7v, 13, 21, 34, 46v [2 r.] (101); RejPosWiecz2 95v; RejZwierc 125v, 189v, 195, 196v, 265v; NiemObr 68; Wſpomni y ná te/ ktorzy żadnych do máieſtatu twego świętego po śmierći ſwoiey przycżyńcow nie máią LatHar 100, 2, 87, 144, 569; SiebRozmyśl B3, B4, D2v, E3v; VotSzl Bv; CzahTr C2v.

»wielmożność majestatu; wielmożny, wszechmocny majestat; majestat wielmożności, wielebności« = gloria maiestatis Vulg [szyk 36 : 10] (19; 18 : 1; 7 : 1): O wielmożny maieſtácie/ iakos ty dzis vtlucżon iako może twá niewinnoſtz cirpietz takowé ſromocenijé OpecŻyw [123]v; y náprawdzie á ná ſpráwiedliwoſći ieſt záłożon máieſtat krolewſkiey wielmożnoſći twoiey RejPs 132, 32v, 42, 95, 97v, 122v (11); MurzNT 183v marg; LubPs Y2v; Leop Is 2/10; RejAp AA4v, AA5v [2 r.], 47, 56v, 83v, 91, 198; RejPos 177, 202v, 207, 239v, 266,350v; RejPosWiecz2 91; Páná wſzego ſtworzenia/ á Bogá wiecżnego Wzgárdzili/ lekce ważąc/ ony wielkie dziwy/ Ktoremi okázował/ [...] Táką zacną wielmożność/ Máyeſtatu ſwego HistHel B; CzechRozm 54v, 201; KochPs 143, 146; CzechEp 167, 283; ArtKanc L5, L8v; LatHar 33, 216, 328, 370; SiebRozmyśl E2, K4v.

Szeregi: »majestat, (a, i) bostwo« [szyk 2 : 2] (4): Tyś ieſt Krol wſzytkich krolow/ tobie vpadáią/ Mocy zyemſkie/ niebieſkie/ y cżeść wiecżną dáią. Wyznawáiąc twe Boſtwo á Máieſtat dziwny RejWiz 165; RejPos 58v; RejZwierc 195; SkarŻyw 81.

»chwała, (a, abo, i) majestat« = gloria Vulg [szyk 6 : 3] (9): MurzNT 183v marg; Leop 1.Reg 4/21; RejPosWiecz2 91; BiałKat 181; Y mogłże Ewángeliſtá wſzyſtek niebá y źiemie Mágeſtat y chwałę/ vniżeńſzymi ſłowy ogárnąć? KuczbKat 35; RejZwierc 9v; RejPosRozpr b3v; NiemObr 109; LatHar 377.

»moc i majestat« = potestas et maiestas, virtus et maiestas Vulg [szyk 8 : 1] (9): OpecŻyw 114; SarnUzn B4v; WujJud 62; Ktory [Pan Chrystus] też po ſzoſtym czáśie/ śiodmego wieku Przyidźie z mocą wielką y z máieſtatem/ áby ſądził wſzytki. WujNT 837, Matth 24/30, Luc 21/27; SkarKaz 1b, 6a; GosłCast 56.

»majestat a (i) obliczność« [szyk 4 : 2] (6): RejAp 65v, 67v; iáko ieſt droga á koſztowna ſmierć káżdego z nich przed Máyeſtatem á przed oblicżnoſcią iego RejPos 321v, 186, 235v, 339.

»pompa i majestat« (1): Izali ták przenawyżſze kroleſtwo Chryſtuſowe/ y przemożną wſpániáłość/ z żadnym wſzytkiego świátá krolem niezrownáną pompę/ y máieſtat niebieſki opiſuią? SkarKaz 122a.

»majestat i powaga« (1): Coż rozumieſz iáki ieſt ták Páná dziwnego/ Máyeſtat y powagá wielmożnośći iego. RejAp AA5v.

»majestat i wielkość« = maiestas et magnitudo Vulg [szyk 1 : 1] (2): Leop Deut 5/24; Miłuie [Bog] ludźie y ſługi y to co ſtworzył/ ále vpodobánia ſwego właſnego/ ktore wielkóśći y máieſtatu y náturze iego przyſtoi/ nie ma/ iedno ſam w ſobie. SkarKaz 117b.

»majestat a wielmożność« (5): A nápełnion był on koſcioł dymem máyeſtatu/ á wielmożnośći iego. RejAp 130, 8, 71, 172; RejPos 190.

»majestat i wspaniałość« (1): nic nie máſz gotowego y ochędożnego w mym domu/ ná táki máieſtat y wſpániáłość twoię. SkarKaz 457b.

W przen [czego] (1):
Szereg: »wielkość i majestat« (1): A Bozka Duchá ś. náuká [...] o ſłowá nie dba/ y owſzem proſtą y nizką wymową wielkość y máieſtat prawdy ſwey pokrywa SkarKaz 122a.
β. O świętych (2): Ale dlá tego ią chciál opuſcitz/ iże z iey oblicżá blogoſlawionego promienie iaſné iako z ſlońtza wychodzily/ a dlá tego widzątz Iozeff takowy maieſtát tey panny/ s pokory chcial ią opuſcitz/ czyniątz ſie niedóſtoynym iey towarziſtwa. OpecŻyw 13v; ktory [anioł] ią táką świátłośćią ogárnął/ iſz pátrzyć ná nię nikt/ okrom ſtráchu/ y zdumienia/ prze wielki máieſtat y swiátłość nie mogł. SkarŻyw 69.
γ. O bóstwie pogańskim (3): y owſzem też áby wielkiey Boginiey Dyany kośćioł nie był nizacż mian/ y przyſzłoby ktemu żeby theż był zepſowan máieſtat iey/ ktorą chwali wſzytká Azya/ y wſzytek świát. BibRadz Act 19/27; BudNT Act 19/27; WujNT Act 19/27.
δ. O szatanie (2): Raz przyſzedł do niego świetnie barzo y w wielkim máieſtaćie SkarŻyw [236].

W połączeniu szeregowym (1): A beſtia kthorąm widział/ byłá podobna ku Lámpártowi [...]. A dał iey Smok możność ſwoię/ y máyeſtath ſwoy/ y zwirzchność wielką. RejAp 105.

2. Zewnętrzna okazałość, przepych; wspaniałość otoczenia [maiestas alicuius loci – powaga Mącz 205a; uczciwość – maiestas loci Cn] (14): Potym mie záwiodł w ogrod/ to iuż tu pámięći/ Iście w głowie nie sſtánie/ co ſie tám w nim kręći. Ony dziwne przypráwy/ on máieſtat wielki/ Zeby ſie zumieć muſiał pátrząc ná to wſzelki. RejWiz 36; RejZwierz 111; [Grzegorz papież] Przyiechał do Genui ze wſzytkim máieſtatem Papieſkim BielKron 187, 78; A iż powiedá Apoſtoł iż to był máyeſtat wielki/ thedy nie thylko ſtolec máyeſtatem zowiemy/ ále y onę wſzytkę circumſtáncią ktora bywá około potentatá iákiego ziemſkiego/ tedy poſpolicie powiedamy/ iż śiłny máyeſthat około niego. RejAp 172.

W połączeniach szeregowych (3): ázaż nieieſt rzecż godna/ áby lud Krześćiáńſki opuśćił tákie mnoſtwo/ choćia też licżbą/ pompą/ świetnośćią/ bogáctwem/ y máieſtatem [numero, pompa, splendore, divitiis, maiesiate]/ drugą ſtronę przechodzi? ModrzBaz 30; SkarKaz 122b, 519b.

W charakterystycznych połączeniach: majestat papieski, silny, wielki; majestat domu; majestat oglądać, okazać, opatrować, widzieć, wystawić; majestatem przechodzić; przyjechać z majestatem; ubrany w majestacie.

Szeregi: »chwała i majestat« (1): dam co przemogę ná chwałę twoię/ y ná máieſtat domu twego. SkarKaz 458a.

»majestat i pompa« [szyk 1 : 1] (2): Y dobre im było ono pánowánie. bo krolow nie żywili/ áni ich máieſtatu y pompy opátrowáli SkarKazSej 690a, 689b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

Wyrażenie przyimkowe: »w majestacie swym« (1): Gdyż y o Sálomonie wſpomináć racży/ powiedáiąc o pięknośći kwiatkow ſthworzenia ſwego/ iáko ie on fárbuie á przyodzyewa/ iż y Sálomon nie bywał ták vbrány w máieſtacie ſwym. RejPos 162.
W przen (2):
Wyrażenie przyimkowe: »w majestacie« = w całej pełni, pod każdym względem (2): Spytał potym młodzyeniec [...]/ co to zá hetmáni/ Co to tám do nich bieżyſz s tymi nowinámi. Powiedzyał mu Abiron [...]. Vkażęć wnet każdego w iego máieſtaćie/ Snádnie ich chytre ſpráwy s poſtáwy poznacie. RejWiz 165; Ale/ kogo nie vcieſzyło nigdy piſmo/ áni zna tego ſmáku/ ktory hiſtorie/ ábo y ine rzecży w kſięgach dáią: ten/ ſławy w iey máyeſtacie nigdy widzieć nie może. GórnDworz G4v.
3. Miejsce honorowe dla władcy; tron lub podwyższenie, na którym stoi tron; być może też sala tronowa lub pomieszczenie w pałacu królewskim, do którego dostęp mają tylko wybrani; tribunal Vulg, Cn; cathedra, sedes, sella, solium, suggestus, thronus Cn [w tym: czyj (88): ai poss (31), pron poss (30), G sb i pron (27)] (225): był też on máieſtát z cżyſtego złotá/ ná ſiedm łokiet/ [...] á przez ſiedm ſtopniow wſtępowáli krolowie HistAl G3, M7v [3 r.]; Izali [Piotr Święty] ſobie iákie máieſtaty w Rzymie tzynić/ y ſtáwiáć roſkázował? KrowObr 25v; RejWiz 23, 71; RejZwierz 18; Po tych świątośćiach vcżyniono środ rynku ná poſpolitym mieyſcu máieſtath/ ná ktory iechał [król] z zamku w koronie ná koniu BielKron 405, 232v [2 r.], 330v; Máyeſtat zgotowano połyſka ſie wſzędzie/ Złotá y śrebrá hoynie/ wſzytko w pięknym rzędzie. StryjWjaz Cv, C3, D5v; [Barbara Radziwilłówna] byłá koronowána w Krákowie ná Zamku w Kościele S. Stániſłáwá ná Máieſtacie według zwycżáiu przypráwionym StryjKron 762; BielSjem 17; Támże piękny máieſtat był wymálowány/ Ná nim krol śiedźiał w myślách twoich rozerwány KochProp 9, 14; SiebRozmyśl K4.

W porównaniu (1): Biſkup [...] ſam też obwyſz/ iákoby ná máyeſthacie ſiedział GórnDworz P.

W charakterystycznych połączeniach: majestat kosztowny, piękny, przyprawiony (2), złoty (3); ruszyć się z majestatu, zniść; na majestat prowadzić; majestat (u)czynić (3), mieć, sprawi(a)ć (2), zbudować, zgotować; oględać w majestacie, zastać.

Zwroty: »siedzieć (a. (u)sieść), siedząc(y) na majestacie (a. na stolcu, a. stolicy majestatu); siedzieć (a. posadzić się) w majestacie« = sedere pro tribunali Vulg [szyk 14 : 7] (13 : 5; 3): Nie ktorego cżaſu Creſus krol przyprawił ſie iak nakraſniej mogł á w maieſtacie ſie poſadził BielŻyw 6; RejPs 125v; Iako Alexander ſyadł na maieſtacie oyca ſwego koronowany HistAl B4v, B5, G2v [2 r.], G4 [2 r.], G5v; RejWiz 71, 166; Leop Act 12/21; OrzRozm E3v, F2v; BielKron 115, 216v, 367v; GórnDworz P; RejPos 185; StryjKron 662; GórnTroas 58.

»na majestat wsadzić; na majestacie posadzić« (1; 1): Thámże go ná Máyeſtat Arcybiſkup wſádził/ Aby w boiáźni Bożey ſąd ná nim prowádził. StryjWjaz C3v; StryjKron 667.

»wstąpić (a. wstępować), wniść na majestat« (3 : 1): HistAl G3; BielKron 232v, 414v; W Ratuſzu vbran/ wſtąpił ná Máyeſtat potym/ Od Mieſzcżan przyſięgę wziął/ y dar śrebrny z złotym. StryjWjaz C3v.

Wyrażenia: »majestat krolewski« [szyk 2 : 1] (3): Leop Act 12/21; Woyćiech Pruſki Miſtrz ołd cżynił Krolowi Polſkiemu środ rynku Krákowſkiego/ gdzye było vcżyniono ktemu Máieſtat Krolewſki BielKron 419; OrzQuin G2v.

»stojący na majestacie« (1): Atália [...] vżrzáłá Krolá ſtoiącego ná máieſtaćie [super tribunal] według obycżáiu/ á przy nim ſpiewaki Leop 4.Reg 11/14.

»stolec, stolica majestatu« (2 : 1): HistAl B5, M7v; áby Krol vśiadſzy ná Stolicy Máieſtatu ſwego/ ná thym Seymie Piotrkowſkim/ wźiął przed ſye Przyśięgę ſwą OrzRozm E3v.

»wysoki majestat« (2): HistAl G4; on iey [cesarzowej] ták wſkazał: Skoro ia wnidę/ ty z wylokiego máieſtatu twego znidź SkarKazSej 680a.

W przen (3): A zátym ſię zá ſmokiem do ſkáły vdamy/ Y tám go w máieſtáćie iego poſzukamy. CzahTr E4.
Zwrot: »na majestacie siedzieć« (1): O nędzny ſwiecie toć v ciebie wſzędy á wſzędy opák potráwy ſtáwiáią/ łotroſtwo/ wſzetecżeńſtwo/ pochlebſtwo zá ſtoły á ná máieſtaciech ſiedzi: á prawdá ſwięta s ſpráwiedliwoſcią w ſrogim więzyeniu RejPos 322v.
Wyrażenie: »majestat Salomonow« = figura typiczna Matki Boskiej (1): Toć ieſt oná Arká przymierza Páńſkiego [...]. To on máieſtat Sálomonow ſłoniowy/ złotem przeiáſnym łáſki Bożey ozdobiony. LatHar 477.
Przen (18):
a) Stolica (1):
Wyrażenie: »państwa majestat« (1): Vkázuie piſmo święte w kſięgách Heſter/ iż Aſwerus Krol w Zuzys páńſtwá ſwego máieſtat miał. BielKron 267v.
b) Panowanie, władza królewska (17): Poſłáli Niemcy Kárłá/ [...] ktory gdy poráźił Sáráceny s pomocą Papieſką/ tám był przyięt ná ſtolec Ceſárſki/ á ták záſię przyſzedł ten máieſtat do Niemiec. BielKron 172, 172, 407v.

W charakterystycznych połączeniach: podawanie majestatu, przeniesienie; obiecować majestat; na, nad majestat przełożyć (2).

Zwroty: »siedzieć na majestacie (a. na stolcu majestatu); usieść w majestacie« [szyk zmienny] (2; 1): Abowiem thy (iáko powiadaſz) ieſtes rowien ſlońcowi/ á iże ſiedziſz ná ſtolcu máieſtatu twego zeſlánym od bogow weſpołek s Perskiemi Bogi HistAl C5v; OrzQuin G2v; Przyśiągłeś Dawidowi wiernym ſłowem ſwoim / Potomek twóy vśiędźie w máieſtaćie twoim KochPs 195.

»być na majestat wsadzony« = zostać królem (1): ZYGMVNT trzeći ſtáwił ćię Krol niezwyćiężony/ Przed śię; będąc ná Polſki Máieſtat wſadzony. SapEpit [B2].

»złożyć, zrzucić, złożony, zrzucony z majestatu« = pozbawić, pozbawiony tronu (1 : 1 : 1 : 1): RejPos 43 [2 r.], 127; gdy oná pyſzna krolowa Wáſtá wzgárdziwſzy roſkazánie krolewſkie nie chciáłá iść do niego/ y iáko byłá zrzucona z Máyeſtatu ſwego RejZwierc 201.

Wyrażenia: »majestat cesarski« (4): vcżynił Syem ná gránicach Włoſkich/ ták ná duchowne iáko ná ſwieckie pány/ áby ten máieſtat Ceſárſki iednoſtáynie był podawan od náznácżonych perſon/ nie według krewnośći/ áni żadnym práwem ták przyrodzonym iáko nabytym BielKron 175v, 174, 174v [2 r.].

»wysoki majestat« (1): wſzák y ty teraz ná wyſokim Máieſtaćie ſwym Królewſkim/ tudzież podle Kápłaná śiedząc/ [...] śmiertelnośćiam poddány ieſteś OrzQuin G2v.

Szeregi: »majestat i krolestwo« (1): Przełożyłem ią [mądrość] nád máieſtat y kroleſtwá/ y bogáctwá z nią zrownáne zá nicem poozytał. SkarKazSej 658a.

»stolec (a. stolica) a (albo, i) majestat« [szyk 2 : 1] (3): Tu iuż ſtolec álbo Máieſtat Ceſárſki przeſtąpił do Fránkow BielKron 174; RejPos 127; SkarKazSej 662b.

a. Wyobrażenie tronu boskiego (często w kontekstach nie pozwalających na jasne odróżnienie od znacz. 1., zwłaszcza w nawiązujących do Apokalipsy); (z przydawką dzierżawczą zastępuje zwykle wyraz „Bog” lub odpowiedni zaimek) [w tym: czyj (61): G sb i pron (22), ai poss (21), pron poss (18)] (151): RejKup y5; RejPs 116v; LubPs Xv; RejWiz 153 marg, Dd; Tu iuż Apoſtoł piſze/ iáko Báránek w poſrodku máyeſtatu otworzył kſięgi ſiedmią piecżęći zápiecżętowáne RejAp CC; Iż cżtery á dwádzieſciá ſtárcow ſiedziáło około máyeſtatu ná ſtolicach ſwych. RejAp 48; A z onego máyeſtatu pochodźiły łyſkáwice/ y gromy/ y głoſy/ á ſiedḿ lamp było ogniem pałáiących przed máyeſtatem [...]/ á w poſrodku máyeſtatu/ y około máyeſtatu cżworo zwirząth/ pełnych ocżu y s przodku y názad. RejAp 48v, CCv, 2v, 47 [3 r.], 47v marg, 48 (44); RejPos 148v, 342v, 345; WisznTr 29; LatHar 425; Przetóś tákiéy zapłáty pewnie godná byłá. Aby ſyn twóy namilſzy z máieſtatu ſwego Ruſzył ſię/ prowádźił ćię do przybytku ſwégo. SiebRozmyśl K4v.
Zwroty: »siedzieć (a. sieść), siedzący (był) na majestacie; siedzieć (a. usieść), siedzący w majestacie; siedzący na wysokości majestatu« = sedens super solium Vulg [szyk zmienny] (3 : 7; 3 : 3; 1): Ieſſcże niewidziál Iezuſa w maieſtácie ſiedzącego/ iako Pawel ſwięty/ anij z nieba mowiącégo OpecŻyw 144v; LubPs Cv; Leop 3.Reg 22/19; BibRadz *7; BielKron 135v; SarnUzn F6v; Iáko Ian widział ono Boſtwo ſiedzące ná máyeſtacie/ kthorego áni wypiſáć áni wymowić nie vmiał. RejAp BBv, 47, 126, 155v, 156v [2 r.], 172 [2 r.]; RejPos 294; ArtKanc S20v; WujNT Zzzzzv.

»z majestatu spychać (a. zepchnąć), strącić, zrzucić« = odmawiać boskości [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): W wtorym Pſálmie Papieſz y Mniſzy Syná Bożego z máieſtatu iego właſnego zepchnęli KrowObr 152, 154; SarnUzn D4; CzechEp 212; Cżęſto ſię tego náſłuchamy/ gdy nam to zádawáią/ iż ſpychaćie z máieſtatu ſyná Bożego. NiemObr 106.

Wyrażenia: »majestat Boży, Bostwa, Pański, Pana« (8: 5: 8 : 1): BibRadz I I20c marg; Siedḿ lamp pałáiących iuż ſam Apoſtoł wyłożył/ iż ſą ſiedḿ duchow Páńſkich/ kthore pochodzą z máyeſtathu Páńſkiego. RejAp 49, BB8, 49v, 50, 68v, 69v (13); RejPos 6, 13, 37, 47, 202, 262v, [292]v; CzechEp 166.

»majestat niebieski« (6): Tu iuż dáley Apoſtoł dokłáda/ co ſie działo gdy on Báránek niewinny kthorego widzyał/ otworzył kſięgi ony żywotá/ poſrzod máyeſtatu onego niebieſkyego. RejAp 52v; RejPos A5, 57, 210, 286v, 305v.

»sędzia na majestacie; majestat sądowy« = tribunal Modrz (3; 1): RejAp 62v, 64, 64v; Ktorego dniá onego oſtátniego ocżekawamy: gdy trąby twoiey głoſem do Máieſtatu ſwego ſądowego wyzowie żywe y zmárłe ModrzBaz 136v.

peryfr. »siedzący, (ten) ktory (a. co) siedzi na majestacie« = Bóg (15 : 7): Siedzącemu ná máyeſtacie y Báránkowi niech będzie błogoſłáwieńſtwo/ cżeść y chwałá RejAp 53, 47v, 49 [2 r.], 49v, 50v, 51 (21); RejPos 6.

»siedzący na majestacie« = zbawiony (1) Bo ſłyſzyſz iż thu Apoſtoł nie tylko o tych ſiedzących ná mayeſtacie powieda/ álbo o tych pośćinánych/ ále y o tych kthorzykolwiek ſtátecżnie będa [!] ſtać przy Pánu ſwoim/ á będą odżywieni w nim przez krzeſth RejAp 168v.

»majestat święty« [szyk 2 : 2] (4): A tu iuż dáley Apoſtoł wywodzi/ czo dáley widział s tego máyeſtatu ſwiętego. RejAp 50v, 53, 202v; RejPos 262v.

»wielmożność majestatu« (1): a ty [...] raczyles widome cialo wziąc na ſie ktore wiele dziwow okazawſſy na ſwiecie: potem wſtąpic raczylo do wielmoznoſći mageſtatow ſwoich RejPos 144v.

Szeregi: »chwała, majestat« (1): iż widáli wielkie dziwy/ wielkie ſwiátłośći/ dziwną chwałę/ dziwny Máyeſtat RejPos 148v.

»stolec (a. stoł), (a, a(l)bo) majestat« [szyk 7 : 2] (9): Nie rozumieyże też ábyć tám Apoſtoł widział ſtolec albo máyeſtat iáki/ ále widział dziwną á ſtráſzliwą wielmożność/ ktory iáko krol iáki możny ná ſtolcu álbo ná máyeſtacie ſwoim/ ſądził á roſpráwował wſzythko ná ziemi y ná niebie. RejAp 47v; RejPos A5, 144, 204, 272v, 318v, 341; ArtKanc S20v.

»tron, (abo) majestat« (2): KrowObr 154; Iżeá ſyn moy namileyſzy ieſt [...]. A poſtáwiſz ſobie miedzy nimi Tron ábo Máieſtat RejPos 239.

W przen (4): v Rimárzá pod dáchem w nędznym miáſtecżku/ ábo thám gdzye przyſzedł/ tám były wſzytki máyeſtaty y pokoie iego. RejPos 301.
Zwrot: »w majestacie [Boga] siadać« = zostać wywyższonym (1): Iáko nákoniec zły przedśię wypada/ A dobry w iego Máieſtaćie śiada. KochFrag 16.
Wyrażenie: »majestat krolewski« (1): Ten maieſtat krolewſki zewſſąd poſwiętzony [...]/ botz wniem ſiedziál bog wierny/ tzo wſſytek ſwiat rządzi/ kármiątz ſie malym pokarmem cżyſtym panieńſkim mlekiem. OpecŻyw 20v.
Szereg: »stolica a majestat« (1): Otoż maſz ſtolicę á máyeſtat iego v Rimárzá pod dáchem w nędznym miáſtecżku RejPos 301.
Przen: Władza, panowanie (2):
Wyrażenia: »majestat krolewski« (1): Bóg [...] Chce dáć ſynowi twému Máyeſtat Krolewſki SiebRozmyśl F3.

»majestat niebieski« (1): Błogoſłáwyonyſz yeſt ná wſſem Pan Bog Izráelſki/ Ná wyek wyekow ſpráwuyący máyeſtat nyebyeſki LubPs Y4.

b. Wyobrażenie tronu szatana (2): y vcżynił rádę z onymi Anioły ſwemi mowiąc/ áby mu [Lucyferowi] vcżynili Máieſthat ná wſchod ſłońcá RejPos 101, 200.
4. Nazwa jednego z chórów anielskich: trony (2): przezeń wſzytkie rzeczy ſą ſtworzone ná niebie y ná źiemi/ widźiálne y niewidźiálne/ choć máieſtaty/ choć páńſtwá/ choć kśięſtwá/ choć zwierzchnośći [sive throni sive dominationes, sive principatus, sive potcstates] WujNT Col 1/16 [cf Encyklopedia biblijna].
Zestawienie: »chor majestatow« (1): dziewięć ieſt chorow ánielſkich: z ktorych cztery tu Páweł miánuie/ Piąty Máieſtatow/ w liśćie do Koloſſenſow WujNT 669.
5. Podium, miejsce podwyższone do siedzenia, trybuna (1): A mądrzy/ſtárzy ludzie bárzo ſie rádzi tym tho rzecżam nikcżemnym pirwey dziwowáli/ ná ty teátrá/ tho ieſth ná máyeſtaty ktore ná to ſpráwowano áby ſie z nich ſtátecżni ludzie krotofilam dziwowáli RejZwierc 165; [Sędziom było zbudowano majestat pole kwintarny [= obok manekinów do ćwiczeń], ktorzy sądzili, kto lepiej uderzył. RywKsięgi 123].
6. [Przen: Szafot: Ogień widzę złożony/ palą moie ſpráwy/ Y maieſtat ſromotny/ mnie przygotowány. LaurLament C2.]

Synonimy: 1. chwała, dostojność, godność, jasność, moc, potęga, sława, wielmożność, wszechmocność; 2. pompa; 3. stolec, stolica, tron; 5. teatrum.

AL