[zaloguj się]
[pdf]

MDŁOŚĆ (168) sb f

mdłość (156), mgłość (12); mglość GlabGad (9), MiechGlab; mdłość: mgłość Oczko (5 : 1), SkarŻyw (2 : 1).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N mdłość mdłości
G mdłości mdłości
D mdłości mdłości(a)m
A mdłość mdłości
I mdłością
L mdłości
inne pl a. sg G - mdłości

sg N mdłość (31). ◊ G mdłości (21). ◊ D mdłości (17). ◊ A mdłość (46). ◊ I mdłością (2). ◊ L mdłości (14). ◊ pl N mdłości (5). ◊ G mdłości (3). ◊ D mdłości(a)m (3). ◊ A mdłości (4). ◊ pl a. sg G mdłości (22).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Słabość, bezsilność; infirmitas PolAnt, Vulg, Cn (168):
A. O ludziach [w tym: czyja (28): pron poss (15), G sb i pron (13), ai poss (3)] (166): ktorego [Chrystusa] żywot ieſt zwierciadlo vmiernoſci/ a iego ſmiertz/ ieſt zwycięſtwo wſſelkié mdloſci. OpecŻywPrzedm C4; BielKom G3v; A przethoż mamy czynić roździał miedzy widzeniem Bożem/ ábowiem tho ktore bywa w iego wielmożnoſći/ thedy thákiego mdłoſć ludzka nie może znieść BibRadz I 138c marg; Y byłá záwżdy mdłość złączona z zakonem w ſercách ludzkich BibRadz 4.Esdr 3/22; Lecż byś ſie był málucżko rozumem ſpráwował/ A mdłośći białogłowſkiey troſzkę wżdy sfolgował HistLan D2, D2v; RejPosRozpr cv; Ponieważ głupſtwo Boże/ ieſt mędrſze nád ludźi: á mdłość Boża/ ieſt mocnieyſza nád ludźi. WujNT 1.Cor 1/25.

W połączeniu szeregowym (1): Yuż niebedie wciele naſzym zkazenie/ zadnoſc/ gnuſnoſc/ nięmoc/ mdloſc/ albo cięmnoſc SeklKat R3.

W przeciwstawieniu: »mdłość ... moc« (2): KuczbKat 95; Bo [Chrystus] áczći ieft vkrzyżowan ze mdłośći; ále żywie z mocy Bożey. WujNT 2.Cor 13/4.

W porównaniu (1): PAtrz co ieſt cżłowiek gdy nie máſz ſtałośći/ By Kárṕ we błocie thák záwżdy we mdłośći. RejZwierc 212v.

Szereg: »mgłość i cichość« (1): zaſię chude [udy] á ſuche mgłoſć y cichoſć znamionuią. GlabGad P6.
[Przykłady umieszczone przed a. wykazują niesprecyzowany zakres odniesienia, czasem z celowym wykorzystaniem wieloznaczności odcieni].
a. Pod względem sił fizycznych; tu też o innych istotach żywych; imbecillitas Mącz, Cn; fragilitas Mącz (113): Imbecillitas, Mdłość. Krewkość. Mącz 22d, 135d.
α. Słabość, wątłość wrodzona; powolność, ospałość (12): Orzech z trciny niegdy ſie ſmiał/ [...] Iże wiátrow nie ćierpiáłá/ [...] Trćiná iż ſwoię mdłoſć znáłá/ Nic mu nie odpowiedziáłá BierEz K; Bowiem one [niewiasty] odrzuciwſzy Mgłoſci ſwey płci niewieſciey, wiele ziem ſobie podbiły MiechGlab 36; GliczKsiąż 18.

mgłość w czym (1): zaſię gołe [nogi] cżyſtoſć znamionuią y theż mgłoſć w każdey robocie. GlabGad P7.

W porównaniu (1): Acż żadnego nie wiodę w tákie niedbáłośći/ Aby leżał ná ſłońcu/ iáko pies we mdłośći RejWiz 193v.

Wyrażenie: »mgłość przyrodzenia« (2): Broda rzadka á zle obroſła mgłoſć przyrodzenia vkazuie GlabGad O6v, M4v.
W przen (2): Záprawdęć niemieli przecż ći tey burdy cżynić zápámiętáli ſynowie Máthki ſwey/ mielić folgowáć mdłośći Koſciołá Bożego. SarnUzn C3.
Zwrot: »być we mdłości« (1): A pámiętay iż duſzy/ więcey chędogośći/ Trzebá/ by potym s ciáłem/ nie byłá we mdłośći. RejZwierz 142.
Przen (3):
α) Nieruchomość (1): Iedno przeklęta zyemiá/ tá w ſwoiey cięſzkośći/ Vżywa vſtáwicżnie tey ſwey márney mdłośći. Iż ſie nigdy nie ruſza/ iáko kámień 1eży RejWiz 149.
β) Niska, mała wartość (2): Rácżże iuż tedy przyiąć mnie s tym wirſzem moim/ A ogárni mdłość iego/ bácżnym ſądem twoim. StryjWjaz A2v.
Szereg: »mdłość i niepożytek« (1): Bo iednák odłożenie bywa vprzedzáiącego przykazánia/ prze iego mdłość y niepożytek [infirmitatem et inutilitatem]. BudNT Hebr 7/8[18].
β. Osłabienie, wycieńczenie; choroba; debilitas Mącz, Calag, Calep, Cn; languor (corporis) Mącz, Calep, Cn; defectio, invaletudo, syntexis Mącz; invalentia Cn (99): OpecŻyw 115, 129, 135; ſą inſze niedobre znaki k temu [chorobie]/ iako. wielkie bolenie głowy/ nie ſpanie/ czknienie/ nie iedzenie/ mdłoſć wielka. FalZioł V 4v; Włoſy w vrinie pływaiącże. Ieſtli w gorącżcże, tedy maſz wiedzieć iż znamiouuią [!] we wſzytkim ciele mdłoſć/ á wſzytkiego ciała trawienie. FalZioł V 11, I 22a, 60c, 70a, 101b, II 11a (15); RejJóz P5; Biodrá moie záwżdi pełne ſrogich brzidliwośći/ Nie máſz zdrowia w ciele moim bo ieſt wielkiey mdłośći LubPs K3v, Q3; BielKron 140; Invaletudo, Chorobá/ mdłość/ słábość ná zdrowiu. Mącz 474d, 78d, 115b, 183d, 437b; SarnUzn C3; komuby krwie dla mdłośći z żyły puśćić ſye nie godźiło/ może to báńkámi prześpieczniey vczynić SienLek 33v; Oczko 12v; Calag 428b; SkarŻyw 29, 98; Gdy nań przyidźie niewcżeſność z mdłośći ſtękáć będzie BielSjem 31; Calep 214a, 289b, 410a, 580b; SiebRozmyśl C4; PaxLiz B3.

mdłość czego (7): FalZioł ‡‡d, I 95d; zaſię gdi takowey [brzemiennej] mleko płynie znamię ieſt mgłoſci płodu GlabGad D7, E4; SienLek 19v; Gdy máżą oleiem niemocné/ w mdłośći ćiáłá wiárą mocną pośiláią duſzę BiałKat 383v; BudNT Gal 4/13.

mdłość czego [= spowodowana czym] (2): wnet dzyatki iego [bociana] widząc onę mdłość ſtárośći iego/ dziwnie go opátruią LubPs A4v; BielKron 101v.

mdłość na kogo (1): Doktor powie prętki puls v ręki/ Mdłość nań idźcie s kártką do ápteki BielKom C8.

Zwroty: »być w mdłości« (1): á ieſtem w wielkiej mdłoſći/ á rátunek winá ieſzcże by mie potwierdźił. HistRzym 112v.

»w mdłość wpaść« = zachorować (1): Po iedzeniu gruſzek/ patrzay dobrego napoiu vżywać: niechczeſzli w mdłoſć wpaſć. FalZioł V 59v.

Wyrażenie: »przyrodzone mdłośći; mdłość przyrodzenia« (1; 1): bo w niektorych ludźiech ſą przyrodzone mdłośći/ ktorich zá znáki nietrzebá policzáć ku niemocy SienLek 19, 24v.
Szeregi: »mdłość i (a) niemoc« [szyk 1 : 1] (2): S tądćiem ćiáłu przychodzi mdłość/ y niemocy rozmáite. SienLek 2v; HistRzym 17.

»udręczenie i mdłość« (1): aż dlá wielkiego vdręcżeniá/ ij od wielkié mdloſci niemogl ſtátz na nogach Iezus mily. OpecŻyw 109v.

W przen (2): Wy [ziołka] cżyrſtwieiećie/ á mnie mdłośći ſzkodzą. GrabowSet H.

mdłość na co [= jaką przyczynę choroby] (1): Bo iákoć ſie [łakomstwo] zákrádnie zá ſkorę do kośći/ Iuż wierz mi muśiſz chodzić záwżdy nań we mdłośći. RejWiz 191.

αα. O organach i zmysłach: złe funkcjonowanie, niewydolność (26):

mdłość czego (19): plaſtr vożyniony z Rzeżuchy [...] ieſt dobry na mdłoſć ſuchych żył. FalZioł I 90a; Ta wodka w ocży wpuſzcżana [...] ocżu mdłoſć odeymuie FalZioł II 19d, [‡]f, ‡3a, ++2a, + +7c, I 95d (13); GlabGad C8, P4; Helleborum, [...] ciemierzicá. [...] Mdłość głowy álbo záwrácánie przywraca ku zdrowiu. Mącz 154b, 240a; SienLek 15v, 16.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy organu (7): ciepło przikładaj na żołądek chczeſzli wraczanie zbytnie zaſtanowić ktore prżychodzy zemdłoſci żołądkowey. FalZioł I 53c; Tho drzewo Aloes ma mocz naprzeciwkho mdłoſciam ſerdecżnym, żołądkowym j mozgowym FalZioł III 3a, I 121b, III 6c, d, 7b, 27a.

W charakterystycznych połączeniach: mdłość głowy (2), macice, mozgu (mozgowa) (3), oczu (4), płuc, serca (serdeczna) (3), sleziony, wątroby (wątrobna) (4), wzroku, żołądka (żołądkowa) (9), (suchych) żył (3); mdłość czynić, oddalać (3), odejmować, posilać; dobry na mdłość.

Szereg: »mdłość a choroba« (1): Myopia, Tákowa mdłość á chorobá oczu. Mącz 240a.
ββ. Omdlenie; defectio Calep (11): y ieſliby ſye im [chorym] do mdłośći zánośiło/ mieć Morſelle w gárści Oczko 28v, 28v, [42]; Calep 296a.

W połączeniach szeregowych (2): ták/ ktoby ſie nierządnie w nich [lekach] chował/ nie máłé przypadki po ſobie zoſtáwią iáko womity/ kurcze/ głowy bolénié/ wnętrza morzenié/ álbo rzezánia/ mdłośći/ á wſzyſtkiégo ćiáłá oſłábienie Oczko 23v, 26.

Fraza: »mdłość uderzy [na kogo]« (1): thák długo kreẃ s niego puśćić/ áże nań mdłość vderzy SienLek 139v.
Zwrot: »leżeć, położony we mdłości« [szyk zmienny] (2 : 1): LubPs aa5v; RejZwierz 87v; Aż w tym [matka] rzekłá: Synu? Spiſz? cży ták we mdłośći/ Leżyſz? WisznTr 30.
Szereg: »mdłość i omdlenie« (1): Naprzeciw mdłoſciam y też omdleniu: ktore pochodzą dla zbytniey purgacijey FalZioł IV 56d.
γγ. Być może nudności (3): Poſilania nie opuſzcżaiącz/ aby niewiaſta ona nie vſtała: dla boleſci y mdłoſci/ ktore muſzą być dla ſmrodu onych zagniłoſci. FalZioł V 26v, III 7c, V 25v.
b. Pod względem psychicznym (5):
α. Słabość z powodu niepokoju, strachu (4): Ale wierz mi nie ony [piosenki, wierszyki] o ſercu we mdłośći/ Albo w oney wáſzey thám márney miłośći. RejWiz 66v.

W połączeniu szeregowym (1): Y byłem ia ze mdłośćią y z boiáźnią y ze drżenim wielkim v was WujNT 1.Cor 2/3.

Zwrot: »bywać we mdłości« (1): Strzegąc názbyt poććiwośći/ Bywa cżáſem pan we mdłośći RejZwierc 232.
W przen (1):
Fraza: »uderzy [na co] mdłość« (1): Wieręć y przed potkániem [z cnotą] vderzy ná nię [niecnotę] mdłość. RejWiz 102v.
β. Słabość charakteru (1): W drugich hiſtoryach ſtoi/ iż był [cesarz Karolus Krassus] zrzucon dla mdłośći iego. BielKron 172.
c. Pod względem moralnym (29):
α. Skłonność do złego (21): LubPs gg5v; RejWiz 79; A Bog Oćiec miłośćiwy/ w obietnicách ſwych prawdźiwy/ da rátunek náſzey mdłośći/ mocą ſwą z wyſokośći. ArtKanc L19v; Pánie/ ktoryś [...] ćiáło dał: by we cżći ſtátecżney Nam pośiłkiem było/ kreẃ ſtrzegłá od mdłośći GrabowSet P2, P4v; LatHar 226.

mdłość czego (11): LubPs A3v; BibRadz I 2d marg, 5b marg; Iż poniewaſz my dla mdłośći ćiáłá/ nie mogliſmy zakonu wedle ćiáłá wykonáć/ przeto Bog poſłał ſyná ſwego CzechRozm 92; SkarŻyw 151. Cf Wyrażenia.

W połączeniu szeregowym (1): y owſzem z niego [zakonu] poznawamy mdłość/ niedoſtátek/ grzech y potępienie ſwoie. WujJudConf 76.

Wyrażenia: »mdłość człowieczeństwa« (1): áby [...] zákłádáli ty młodośći [lege: mdłości] nędzne krewkiego cżłowiecżeńſtwá twego/ ſwiętemi á miłośćiwemi obiethnicámi iego RejPos 211.

»mdłość krewkości« (3): á rácż [Panie] łáſkáwie obeźrzeć mdłość moiej krewkośći LubPs B5, H3v; GrabowSet B4v.

»mdłość natury, przyrodzenia« (1 : 1): A gdy vczynił koniec rzeczy ſwey Moiżeſz/ záſłonił oblicze ſwoie. (marg) Tá zasłoná znáczy mdłość przyrodzenia náſzego [...] (‒) BibRadz Ex 34/33; RejPosRozpr b3v.

Szeregi: »mdłość a krewkość« (2): á po ſtworzeniu cżłowieká nędznego [...]: widząc mdłość á krewkość iego/ [...] nawięcey ſie o tym ſtáráć racżył/ iákoby był cżłowieká przeſtrzegał á ſtánowił w náukach á w roſkazániu ſwym RejPos 83v, 31.

»mdłość abo niedostatek« (1): [Ze spisu rzeczy:] Y ze mdłośći ábo niedoſtátkow ſwoich. WujNT Yyyyy. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»ochorzałość a mdłość« (1): ſłuſznie mamy poznáć oohorzáłość á mdłość nędznego á krewkiego ciáłá náſzego LubPs A3v.

»mdłość a skażenie« (1): Ale tháka ieſt mdłość á ſkáżenie nátury náſzey z grzechu RejPosRozpr b3v.

β. Słaba wiara (8): Iż cżłowiek [...] niepodobna rzecż byłá/ áby był kiedy miał wierzyć ſłowu Bożemu/ ieſliżby był Pan iákiemi znáki widomemi tego podeprzeć nie racżył. Abowiem Pan rozumiał/ iż ich nam byłá pilna potrzebá/ ku podpárciu mdłośći náſzey. RejPos 31, 68v, 274v; CzechRozm 77v [3 r.].
Wyrażenie: »mdłość w wierze« (1): Przeto teſz Syn Boży folguiąc náſzey mdłośći w wierze/ vſtáwił drugą ſwiątość KrowObr 47v.
Szereg:»mdłość i krewkość« (1): Atoli mdłość y krewkość wierzących zboru ſwego przed nim powiedáią CzechRozm 77v.
d. Pod względem umysłowym: niepojętność, ograniczoność; imbecilitas Modrz (5): Obyczáiem człowieczem tu Bog mowi dla mdłośći náſzey. BibRadz I 5b marg, I 5d marg.

mdłość czego (3): Nie dáyże ſie vnośić niepodobieńſtwu áni mdłośći rozumu ſwego RejPos 273, [290v]; ModrzBaz 136.

W przeciwstawieniu: »wielkość ... mdłość« (1): Sámá tey rzecży/ o ktoreieſmy to piſáli/ wielkość/ á dowćipu náſzego mdłość [...] wielką chęći y pilnośći mey przyniosły trudność ModrzBaz 136.

e. Pod względem sytuacyjnym: bezbronność, ucisk (1): Luk ſławnych mocarzow teraz ieſt złomiony/ A mdłośći niemężnych zacnie vtwierdzony LubPs hh2.
B. O zjawiskach: nieintensywność (2): Boć w roſkoſzach máło znáć poważney ſtałośći/ Wſzytko coś iáko przez ſen á wſzytko we mdłośći. RejWiz 35.

mgłość czego (1): Blade [paznochty znamionują] zaſię flegmę á mgłoſć ciepła przyrodzonego. GlabGad D4v.

Synonimy: krewkość, słabość; A.a.β. choroba, doległość, niemoc; ββ. omdlenie; γγ. brzydkość, brzydliwość.

Cf MDLENIE, MDLIWOŚĆ, [MDŁOBA]

AŻ