[zaloguj się]
[pdf]

MDŁY (452) ai

mdły, medł (401), mgły (51); mdły, medł March1, BierEz (13), OpecŻyw (2), ForCnR (3), FalZioł (60), March3, RejJóz (2), RejKup (3), BielKom (2), GliczKsiąż, LubPs (14), GroicPorz (2), KrowObr (9), RejWiz (7), Leop, BibRadz (23), BielKron (9), KochSat, Mącz (43), SarnUzn (2), SienLek (14), RejAp, GórnDworz (2), HistRzym (4), RejPos (55), BiałKat (4), GrzegŚm, HistLan, RejZwierc (8), BielSpr (3), WujJud, WujJudConf, BudBib (3), MycPrz, Strum, BudNT, StryjWjaz (2), CzechRozm (2), KarnNap (2), ModrzBaz, SkarJedn, Oczko (3), Calag; KochPs, SkarŻyw (3), KochTr, MWilkHist, StryjKron (4), CzechEp, NiemObr (3), KochFr, KochPhaen, KochMRot, ReszPrz, WerKaz, WisznTr, KochPieś (2), KochSob, ArtKanc (6), ZawJeft (3), Calep (4), GrabowSet (12), KochFrag (3), WujNT (23), SiebRozmyśl, SkarKazSej, SzarzRyt; mgły MiechGlab, KwiatKsiąż (6), RybGęśli; mdły, medł: mgły BartBydg (1 : 1), BielŻyw (2 : 2), GlabGad (1 : 36), WróbŻółt (1 : 2), HistAl (4 : 1), GosłCast (3 : 1).

mdły, mgły (422), medł (22), mdły, mgły a. medł, megł (8).

e jasne.

comp i sup (nå)mdlejszy (43 + 5); -ejszy (3), -éjszy (1); -ejszy ZawJeft; -ejszy :-éjszy Oczko (2 : 1).

Fleksja
sg
mNmdły, mdlejszy, nåmdlejszy, medł fNmdłå, mdlejszå, mdła, mdł(a), nåmdlejsz(a) nNmdłé, mdlejszé, nåmdlejszé
Gmdł(e)go, mdlejsz(e)go Gmdłéj, mdlejszéj Gmdłégo, mdlejszégo
Dmdł(e)mu, mdlejsz(e)mu D Dmdł(e)mu, mdlejsz(e)mu
Amdły, mdlejszy, mdłégo, mdlejszégo Amdłą, mdlejszą Amdł(e), mdlejsz(e)
Imdłym, mdlejszym, mdł(e)m Imdłą Imdłym
Lmdłym L L
pl
N m pers mdli, mdl(e)jszy
m an mdł(e)
subst mdłé, mdlejszé, nåmdlejszé
G mdłych, mdlejszych
D mdłym, mdlejszym
A m pers mdłé, mdlejszé, mdłych
subst mdłé, mdlejszé, nåmdlejszé
I m mdłymi, mdł(e)mi, mdlejsz(e)mi
f mdł(e)mi
L mdłych
inne formy
sg f A a. I - mdlejszą

sg m N mdły, mdlejszy, nåmdlejszy (72), medł (19); ~ (attrib) mdły (13); ~ (praed) mdły (26), medł (19); mdły FalZioł (5), GlabGad (2), WróbŻołt, HistAl, BibRadz (3), BielKron, RejPos (4), SkarJedn, WujNT; medł BierEz (7), RejJóz, RejKup (2), RejWiz (2), RejZwierc (2); mdły : medł ForCnR (1 : 1), Mącz (3 : 1), SienLek (2 : 3). ◊ G mdł(e)go, mdlejsz(e)go (20). ◊ D mdł(e)mu, mdlejsz(e)mu (4). ◊ A mdły, mdlejszy (15), mdłégo, mdlejszégo (25); -égo (1), -(e)go (24). ◊ I mdłym, mdlejszym (10), mdł(e)m (1); -ym : -(e)m BibRadz (2 : 1). ◊ L mdłym (3). ◊ f N mdłå, mdlejszå (19), mdła (3), mdł(a), nåmdlejsz(a) (8); ~ (attrib) -å (12); ~ (praed) -å (6), -a (3); -å BielKron, Mącz, WujJud, WujJudConf, GosłCast; -a Leop, BudNT; -å : -a BierEz (1 :1). ◊ G mdłéj, mdlejszéj (16); -éj (2), -(e)j (14). ◊ A mdłą, mdlejszą (19). ◊ I mdłą (1). ◊ A a. I mdlejszą (1). n N mdłé, mdlejszé, nåmdlejszé (40); -é (2), -(e) (38). ◊ G mdłégo, mdlejszégo (27); -égo (2), -(e)go (25). ◊ D mdł(e)mu, mdlejsz(e)mu (6). ◊ A mdł(e), mdlejsz(e) (19). ◊ I mdłym (5). pl N m pers mdli, mdl(e)jszy (15). m an mdł(e) (cum sb: konie) (1). subst mdłé, mdlejszé, nåmdlejszé (18); -é (3), -e (1), -(e) (14); -é SienLek, ZawJeft; -é; -e Oczko (1 : 1). ◊ G mdłych, mdlejszych (27). ◊ D mdłym, mdlejszym (10). ◊ A m pers mdłé, mdlejszé (13), mdłych (1) WujNT; -é (2), -(e) (11). subst mdłé, mdlejszé, nåmdlejszé (19); -é (1), -(e) (18). ◊ I m mdłymi (5), mdł(e)mi, mdlejsz(e)mi (2); -ymi BibRadz (2), WujNT (2); -(e)mi HistAl; -ymi : -(e)mi RejPos (1 : 1). f mdł(e)mi (1). ◊ L mdłych (2) [cf też MDLONY].

Składnia comp: mdlejszy niż(li) kto (3) GlabGad, RejPos, RejZwierc, mdlejszy jako kto (1) HistAl, mdlejszy nad kogo (1) Mącz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Słaby; debilis PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; infirmus PolAnt, Mącz, Vulg, Cn; imbecillus (imbecillis) Mącz, Cn; (virium) vacuus, caducus, enervis, fragilis, vescus Mącz; enervus Calep (452): Caducus, Przemienny/ Mdłi/ Nieſtały/ vłomny. Mącz 29a; Vescum, Miękki/ mdły/ też máły/ ſzczupły. Mącz 489d, 22d, 29a, 78d [2 r.], 246a [2 r.], 472c; Calag 428a; Calep 289a, 363a.
A. O istotach żywych, zwłaszcza ludziach, ich cechach i częściach organizmu (333): V kogo wzroſt będzie wyſoki chudy y ſmagły znamionuie [...] mgłego, richło wierzącego, w ſwych ſprawach leniwego GlabGad M3v; Ręka gładka tak iż prawie żadnego włoſkka [!] nie, vkazuie mgłego niewieſciucha y przemienney woley. GlabGad P3, N5, N6v, O2v, O3v, O8v, P4v [2 r.], P5; Zmiłuy ſię nádemną Pánie boćiem mdły BibRadz Ps 6/3; [Mówi św. Paweł] Stałem ſię mdłym iako mdły/ ábych mdłe zyſkał BibRadz 1.Cor 9/22; ále im poſtánowił páſtherze [...]/ áby ſie nie vnośiły iáko mdłe niebożątká/ zá inemi páſtwiſki RejPos 122v, 122v [2 r.]; BudBib Sap 9/5; ArtKanc S4v; GrabowSet E2; WujNT Rom 5/6, 1.Cor 9/22, 2.Cor 13/4; Mdleyſza/ więc ſie ku złému rychléy przyſtoſuie. GosłCast 30, 23.

mgły w czym (1): Cżoło koncżate na ſkroniach [...] vkazuie nieſtatecżnego y mgłego w każdey rzecży GlabGad N4.

W przeciwstawieniach: »mdły ... mocny (3), mężny« (4): WróbŻołt R8v; My głupi dla Kryſtuſá/ á wy mądrzy w Kryſtuſie/ my mdli/ á wy mocni/ wy zacnymi/ á my bez vććiwoſći. BibRadz 1.Cor 4/10; Mącz 13c; SkarŻyw 21.

W charakterystycznych połączeniach: człowiek mdły (-a, -e) (11), narod (2), niebożątko, owieczka (2), panna (panieneczka) (2), przesladowca; mdłym by(wa)ć (5), czynić (2), stać się (2).

Wyrażenia: »mdłe(-y) naczynie, sąd« [o kobiecie] (3 : 1): wiem ia miła corko że wy białegłowki/ Będąc thák mdłym nacżyniem cżęſto vpadacie HistLan C4v; CzechRozm 241v; áż do śmierći twey nadálſzey maſz z nią [żoną] wſzyſtko wyćierpieć/ [...] á ſzánowáć iey iáko mdłego ſędu KarnNap Gv; WerKaz 287.

»mdła płeć« [o kobiecie] [szyk 4 : 2] (6): BielKom G2; Dziękowáli P. bogu wſzyſcy/ iż [nieprzyjaciele] przez żeńſką płeć mdłą ku ſromocie y potępie ich wielkośći ſą porażeni. BielKron 114; SkarŻyw 21; StryjKron 122; GosłCast 30 [2 r.].

»mdłe(-a) przyrodzenie, natura« (9 : 2): niewiaſty we wſzytkim ſą mgłeyſzego przyrodzenia niż mężowie GlabGad M, M7, N2v, N5, N8v, O8v, P; RejJóz B5; niewieſćia płeć/ będąc mdleyſzey nátury/ [...] rychley może być przywiedźioná vpominánim y mękámi ku wyznániu GroicPorz ii2v; BielSpr b3v; KochTr 24.

Szeregi: »mdły i bojazny (a. bojaźliwy)« [szyk 5 : 2] (7): GlabGad N5, O8v, P6, P6v [2 r.], P7; Iuż y pánny mdłe/ y boiáźliwe/ męże y chłopy/ w miłośći Rzeczypoſpo: y ſzkod dla niey podeymowániu przechodzą. SkarKazSej 669a. [Ponadto w połączeniach niewspółrzędnych 2 r.].

»chory a mdły« (1): A thu iuż ony chore á mdłe á práwie iáko oſlepione owiecżki ſwoie/ racżył zgániáć á przyłęcżáć do ſiebye RejPos 324.

»mdły a nałomny« (1): Tákże theż y pánie mátki około dzyewecżek ſwych powinny tákież pilność mieć/ gdyż to ieſt narod mdły á ná wſzytko ſnádnie náłomny. RejZwierc 7v.

»mdły a niepotężny« (1): O nie zwyćiężona ćierzpliwośći/ w Chryſtuśie Pánie náſzym/ która ták mdłą á nie potężną płeć pánieńſką mężną cżyni SkarŻyw 21.

»słaby, mdły« (1): wſpomni iáko ćię cżęſto nie doroſłe/ ſłábe/ mdłe/ pánienecżki záwſtydźiły. ReszPrz 7.

W przen (1): Vſzłá zárázy powietrza złego: A od wlaſnégo oycá ſwoiego Ma być ná mieyſcu bydlęcym daná/ Y iéy mdła [errata zmienia: ćiepła] kreẃ ma być wylaná? ZawJeft 30.
α. W funkcji rzeczownika (12): nádzieio y zbáwienie mdłych wſpomożyćielko vćiśnionych wyſluchay nas o Márya. KrowObr 176v; BibRadz 1.Cor 9/22 [2 r.]; BudBib Iudith 9/13; Bo prożne wſzyſtko náſze byłoby ſtáránie. Byś [...] mdłych ſam nie podpierał ręką twey możnośći. ArtKanc L2v; WujNT 1.Cor 9/22 [2 r.].

W przeciwstawieniu: »mdły ... mocny« (5): Kiedy mocnieyſſy zwycięży mdleyſſego/ tedy bierze wſſytko ymienie iego. March1 A4 [idem] March3 V4; BibRadz Ioel 3/10; BudBib Bar 5/35; á mdłe świátá Bog wybrał/ áby zawſtydźił mocne WujNT 1.Cor 1/27.

[Przykłady umieszczone przed a. wykazują niesprecyzowany zakres odniesienia, niekiedy z celowym wykorzystaniem wieloznaczności odcieni].
a. Pod względem sił fizycznych; delumbis, elumbis, languidus Mącz, Cn; flaccidus, mancus Mącz (185): Elumbis, Mdły. Mącz 199c, 129a, 206b. [Cf MDLONY]
α. Słabej konstrukcji fizycznej, wątły, nieodporny; ospały (44): Mowił krolowi [kruków] táiemnie. [...] Znaſz iże mdłe śiły mamy/ Sowam imi nie zdołamy BierEz P4v; OpecŻyw 157v; ale dziſia rzadko iey [czemierzycy] vżywamy/ bowiem ſą ludzie mdleyſzi dziſieyſzych cżaſow FalZioł I 45d, I 45d, IV 11c, 13c, V 17a, d, 30v; GlabGad M7v; Sſtałem ſye práwye yáko cyeń ktory prętko ginye/ Abo yák muchá mdła która s cżáſem ſwym przeminye LubPs Zv; BibRadz Rom 14/2; BielKron 335v; przygadza ſię rodzączym/ iże y dowćipu bywayą gnuśnego/ y ćiała mgłego KwiatKsiąż A4v; Mącz 457b; SienLek 10; RejPos 70v; RejZwierc 7; BielSpr 1v; Strum Pv; Pokóy nieprzepłácony/ iáko powiedáią Mdli ſtárcowie/ którzy ſye w nim bárzo kocháią. ZawJeft 14; WujNT 1.Cor 12/22.

mdły w czym (1): Piſze Phiſiologus iż to zwierzę w przednim krzyżu ieſt mdleyſze/ ale na zad mocznieyſze FalZioł IV 4b.

W połączeniu szeregowym (1): Dzyecyę we młdych [lege: młodych] lecyech ſwych/ będąc náturi mdłey/ wątłey/ nyetrwáłey/ nye będzye mogło vcżąc ſie wytrwáć GliczKsiąż I6v.

W przeciwstawieniach: »mdły ... mocny (2), silny« (2): FalZioł IV 4b; Czo ieſt prawo paięczyny, bo czo do nich mgłego wpadnie tam zoſtanie, ale czo ſiłnego mocznego, to vydzie BielŻyw 7.

W charakterystycznych połączeniach: mdle(-y, -a, -li) ciało (3), czapla, członki, dziatki, głowa, ludzie (4), matuchna, mucha, niewiasta, płod (2), rzecz, siła (siły) (2), starcowie, zając (2), zwierzę.

Przysłowia: Nietrzebá ważyć lekko mdłych nieprzyiacieli/ Bo y mdła Czáplá czáſem Iáſtrząbá vbije StryjKron 240.

Mężna Orlicá gołębi nie rodźi/ Ani mdły záiąc z dużych Lwow pochodźi. SzarzRyt B4v.

Wyrażenie: »przyrodzenie, natura mdła(-e)« [szyk zmienny 7 : 2] (7 : 2): BierEz Pv; FalZioł [*7], V 19c; richley ſie ſkazi chlebem nie dopiekłym niżli mięſem, zwłaſzcża kto ieſt mdłego przyrodzenia. GlabGad G6v, F6; GliczKsiąż I6v; HistRzym 113v; RejZwierc 6v; SkarŻyw 46.
Szereg: »chory, (a, albo) mdły« [szyk 2 : 1] (3): A to ſtąd dzieciątko bywa/ chore/ mdłe w żywocie/ iże matka noſzącz: ono miała naſię iaką niemocz łożną FalZioł V 17d, V 17d, 30v.
W przen (4): WróbŻołt V7v; BibRadz Ez 34/21; Mieli też y ći koniecżnie mieć ná bácżnośći/ áby byli sfolgowáli temu mdłemu dzieciątku [= wczesnemu Kościołowi]/ tey oblubienicy Kriſtuſowey/ ktorą ták prętko záſmęćili SarnUzn C3.
Szereg:»mdły i chromy« (1): że oni mieli Bogá głupiego/ [...] mdłego y chromego/ bo przez moczy rámieniá y pálcá/ to ieſt Duchá ſwiętego SarnUzn H2.
αα. W funkcji rzeczownika (3):

W przeciwstawieniach: »mocny (2), duży ... mdły« (3): Abowiem ináczey ma być męczon młody/ ináczey ſtáry/ ináczey mdły/ ináczey duży GroicPorz bh4v; To iedno trzebá báczyć áby mocnieyſzemu więcey/ á mdleyſzemu mniey/ y wolnieyſzego lekárſtwá dáwáć. SienLek 46, 10.

β. Osłabiony, wycieńczony; zmęczony; invalidus Mącz, Cn; animo deficiens, viribus exhaustus, syntecticus BartBydg; mutilis, semivivus Mącz (124): Pan więc potym z łáźniey wyſzedł/ Y pośiedziawſzy poki był medł: Aże mu ſie záchćiáło ieść BierEz A2v, F4, Iv, Kv, K4, M4, Qv, Q2v; [młodzieniec] był wielmi mdły/ a ktemu purgacyie cżęſte go mdliły. ForCnR D2v, D3; BartBydg 145; [Wódka boragowa] ieſt rzecż pomoczna á poſilaiącza barzo ludzie mdłe FalZioł I 17d, I 16d, 118d, V 8v, 25v, 29v, 68v; Przeto ludzie chorzy bywaią mgli iż w ich koſciach takowy tuk wyſicha. GlabGad D2v; RejKup h4v, i5, Ov; Bo namędrſzy woźnicá á kiedy mdłe konie/ Tedy w namnieyſzym błotku po vſzy vtonie. RejWiz 119; BielKron 397v, 404; Non dum sum confirmata valetudine, Yeſzczem práwie nie ozdrowiáł/ Medłem yeſzcze. Mącz 128c, 19b, 76b; SienLek 34 [2 r.], 37v, 92; GórnDworz K4v; RejZwierc 199v; Oczko 29, 29v; Ná koniec/ wźiąwſzy we mdłą rękę piórko/ Piſałem KochFr 75; Iuż mdłé bydło ſzuka ćieniá/ Y ćiekącégo ſtrumieniá KochSob 62; ZawJeft 14; Calep 410a; KochFrag 44; RybGęśli D.

mdły dla czego [= z powodu czego] (1): po obiedzié śiedzenié nie bywa thák długié: gdyż y ćiáłá w ten czás dla gorącá mdleyſze Oczko 28.

mdły od czego (3): Więc kiedy ná wſtecż w drogę ſzedł A od głodu bárzo był medł. Rad był onych gruſzek dopadł BierEz P, Q2v; Mącz 164c.

mdły z czego (2): Ledwo zem teraż ze ſnu prawie k ſobie prżyſzedł Y z widzenia ſtraſznego y ze ſpaniam był medł RejJóz K3; RejWiz 109.

mdły przed czym (1): Ale pátrząc przed ſtráchem przedſię był káżdy medł. RejWiz 83.

W połączeniach szeregowych (5): A ieſtli zaſie ieſt barzo mdła/ leniwa/ obciążała/ znamię iż dziewka będzie. FalZioł V 15; Mącz 128c, 474d, 500d; Calep 581a.

W przeciwstawieniach: »mdły ... duży, mocny, zdrowy« (3): Kiedy w ćięſzkiey niemocy v mdłego człowieká mocz będźie podobien zdrowemu: známionuie álbo obrocenie niemocy w głowę/ álbo śmierć. SienLek 22; ieſlić mdły/ połowicę mu pić day/ mocnieyſzemu wſzyſtko. SienLek 61v; á thák gdy tákową przygodę obaczyſz/ á baczyſz ſye dużym/ krwią go z Medyány rozerwi: ále ieſliś medł/ przedſye ſobie żywot przepuść SienLek 81.

W porównaniu (1): Betiso [‘chwieję się jak litera β’], Mdły yeſtem yáko cwikłá [beta ‘burak’]. Mącz 24c.

W charakterystycznych połączeniach: mdle (-y, -a, -li) bydło, ciało (6), chory, członki, flegmatyk, koleryk, konie, lew, liszka, ludzie (człowiek) (6), melankolik, miejsce, młodzieniec (3), nieboga, niewiasta, ręka, siły; mdły dla gorąca; mdły od głodu (2), od postu; mdły ze spania, z widzenia strasznego (z przestrachu) (2); barzo mdły (2), wielmi.

Wyrażenie: »mdłe zdrowie« (3): Valetudinem istam infirmam vexare noli, Nieporuſzay ſie w ták mdłym zdrowiu twoym. Mącz 474c, 474b, c.
Szeregi: »chory, (a) mdły« = caducus et infirmus, infirmus et aeger Mącz [szyk 4 : 2] (6): młodźieńtza chorégo a mdłégo łátwie vdłáwił ij vmorzył. ForCnR E2; Mącz 29a, 133b, 183d, 199c, 474b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»mdły, (i) słaby« [szyk 2 : 1] (3): Nondum plane sum confirmata valetudine, Yeſzczem mdły/ słáby/ nieowfzekim ſie z choroby pokrzebczył. Mącz 474c, 474c; MWilkHist L3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»upadły ani mdły« (1): Kiedy nos y páznogćie v rąk y v nog sśinieią/ á chory nie ieſth vpádły/ áni theż bárzo mdły : Znákći tho dobry SienLek 22v.

W przen (2): która [dusza] chodzi ſchyliwſſyſie y mdłá LeopBar 2/18.
Szereg: »głodny i mdły« (1): ábyś teraz przyiął Páná Chriftuſowe Ciáło prawdziwe/ ná pokarm y pośilenie głodney y mdłey duſze twoiey. KarnNap D2.
αα. W funkcji rzeczownika (4): RejPos 205v; [Pan] Słowem ſwoim ich wſzytki choroby okróćił/ Y mdłé ku zdrowiu piérwlzemu wróćił. KochPs 165.

W połączeniu szeregowym (1): Idziſz thedy rychło ná vłice á ná roſchody mieyſkye/ á vbogich/ mdłych/ ſlepych/ y chromych náwiedź do domu moiego. RejPos 157.

Szereg: »chory i mdły« (1): A coż mu [ociec Jezusowi] to zá kroleſtwo ſpráwił wedle cżłowiecżeńſtwá iego? Otho ſie przypátrz/ iż vboſtwo dobrowolne/ [...] chorych y mdłych vzdrawiánie/ y ine rzecży. RejPos 318.
ββ. O organach i zmysłach: źle funkcjonujący, wrażliwy, niewydolny; chory (46): tedi [sok cebulny] oſtrzi mdły ſłuch/ y piſzcżenie z vſzu oddala FalZioł I 27d; A proch iego [wina muszkatowego kwiatu] w karmiach pożiwany ſercze mdłe poſila FalZioł III 10b, ++2d, I 13d, 24b, 26d, 28d (29); GlabGad B6, E7v; LubPs bb4; KwiatKsiąż D4; Mącz 200b [2 r.], 468d; przeto o thym więczſzą pracą ma mieć/ co w ſobie mdleyſzego zna. SienLek 4v, 143v; Doktor Roizius Iſzpan [...] lákubelluſewi Medikowi powiedział gdi go ſzkálował z mdłego wzroku GórnDworz Q.

mdły dla czego [= z powodu czego] (1): Marcescente adhuc stomacho pridiani cibi onere, Gdy yeſzcze żołądek mdły był/ dla przeſzłego obżárſtwá. Mącz 209c.

W przeciwstawieniu: »mocny ... mdły« (2): mocznemu żołądkhowi czałe ziarna dawać/ á mdłemu roſtarte dawać s czynamonem. FalZioł I 62d; GlabGad E7.

W charakterystycznych połączeniach: mdły (-a, -e) członek (członki) (2), głowa (2), kośći, mozg, nogi, oko (oczy) (6), serce, słuch, stawy, śledziona (3), wątroba (3), wzrok (7), żołądek (15), żyła (2); mdły dla przeszłego obżarstwa; żołądek itd. mdły posilać (9), potwierdzać (4), umocniać (2), wspomagać (2).

Szeregi: »mdły a bolący« [szyk 1 :1] (2): Y zaſię kthorzy ſą mdłych á bolączych żołądkow/ takieſz y wątroby złey: nie maią krwie puſzcżać. FalZioł V 57, III 11c.

»chory i (a) mdły« (2): thy rzecży ſtarſzy ie na proch á zmieſzawſzy ſtą wodką/ á tym ocży macżay chore á mdłe FalZioł I 51d, ‡3b.

γγ. O roślinach (3): Z twéy łáſki [Boże]/ nocna roſá ná mdłé źiołá pádnie KochPieś 72 [idem] ArtKanc P14.

W przeciwstawieniu: »zdrowy ... mdły« (1): Bo káżdy [szczep] do korzeniá promieniém przeráźi: Zdrowym pośiłek dáie/ mdłé do kóńcá káźi. KochPhaen 13.

γ. Przemijający, nietrwały, śmiertelny; fragilis, mortalis Mącz (13): [wyznawam] Iáko długo wthym mdłym żywoćie będę/ iż mocnie wierzyć y dzierżeć będę wiárę krześćijáńſką KrowObr 41; Fragilis mortalitas, Mdły rodzay ludzki. Mącz 135d; BiałKat 306, 313v [3 r.]; StryjKron 617; GrabowSet Bv.

W połączeniu szeregowym (1) : Widząc theż [czart] iż prze grzech ſwoy/ ſtráćił nędzny cżłowiek wſzytkę moc ſwoię/ ták iż zoſtáło mdłe/ krewkie/ á odmienne ciáło iego/ ſtára ſie o to kędy może/ áby go mierźił Pánu iego RejPos 54.

Szereg: »mdły, (a, i) śmiertelny« [szyk 3 : 1] (4): Mącz 232c; Ale mu przedſię odiął [...] onę nieſmiertelność/ [...] ták iż iedno zoſtáło mdłe á ſmiertelne ciáło iego RejPos 53, 222; GrzegŚm 21.
b. Pod względem psychicznym: nieodporny psychicznie, zwłaszcza słabej woli, bojaźliwy; tener BartBydg; imbellus Mącz (15): BartBydg 156b; Też namdleyſzy ieſt ten ktory ſam naſię nie zataić niemoże. BielŻyw 83; nie máſz ludu mdleyſzego iáko ſą Atenowie/ ktorzy ſie bali nawáłnoſći Alexandrowey HistAl D7v; BielKron 168v; Mącz 125d, 165d, 495d; Cżłowiek mdła rzecż/ iuż ſie ſmući. WisznTr 26.

mdły na czym (1): Ieſliś tędy do nas przyſzedł/ Pátrz ná cnocie byś nie był medł. RejZwierc 236v.

W połączeniach szeregowych (3): BielKron 255; Effoemino, Zniewieściam to yeſt z mężnego czinię niewieście/ to yeſt/ Nieſmiáłe/ Mdłe/ Miękkie. Mącz 133a, 498c.

W porównaniu (1): bacżę dobrze iż ludu iego ieſt wiele/ ále iáko to naſienie ieſt miękkie/ ták mnimam y lud iego mdły [sicut hoc semen molles reperiuntur]. HistAl C7v.

Wyrażenie: »mdła natura« (1): káżdy táki ktory ſie ná co z młodośći zwycżái/ wſzyſtkę chuć ſwoię ktemu obroći iákoby mu byłá przyrodzona/ á ſtąd záwżdy mdłą náturę ma BielSpr 2v.
W przen (1): Ieſt [w człowieku] [...] Boiaźń mdła/ żałoſć ſmutna radoſć niepokrita. Nad ktorimi ieſt rozum/ iako Hetman KochSat B4v.
c. Pod względem moralnym: skłonny do złego, grzeszny, małej wiary (105): Mdłećiem vmyſły śmiertelnych Y nie naydzieſz nic ſtátku w nich BierEz N4v; á rozżaliwſzy ſie tych thák mdłych niedoſtátkow ſwoich/ [...] ſłuſznie mamy prośić Páná ſwego/ áby dla tych [...] grzechow náſzych/ nie racżył nas wyrzucáć LubPs A3v; A wſzákoż iż ieſth mdłem/ á vćieka ſie do Bogá BibRadz I 138d marg, Rom 14/21, 2.Cor 11/21; ktorym [sprzeciwnikom] ſie my w krewkości náſzego bárzo mdłego ciáłá obronić bez twey łáſki nie możemy RejPos 332v, 52v, 338; RejZwierc 196; WujJud 67v; WujJudConf 67; CzechRozm 77v; SkarJedn 70; SkarŻyw 108; NiemObr 6, 45; KochMRot kt; ArtKanc H7; GrabowSet D3v, F4v, N2, O3v; áby mdłym Zydom dopiero náwroconym/ ábo myſlącym o náwroceniu/ nie dáli zgorſzenia. WujNT 487, 597 marg, 1.Cor 8/11.

W połączeniach szeregowych (7): Ale iż złe á mdłe á grzechem záſlepione to nikcżemne przyrodzenie náſze/ żadnym obycżáiem tego vcżynić nie może. RejPos 229; A ták vcżmy ſie tu pilnie/ iákie ieſt cżłowiecżeńſtwo náſze/ á iáko ieſt mdłe á ſłábe á ſkáżone grzechem náſzym. RejPos 332v, 54v, 182, 183, 300v, 329v.

W przeciwstawieniach: »ochotny (2), prędki ... mdły« (3): BibRadz Mar 14/38; Boć duch ochotny/ ále ćiáło mdłe. WujNT Mar 14/38, Matth 26/41.

W charakterystycznych połączeniach: mdły (-a, -e, -li) brat (bracia) (4), ciało (7), człowiek (ludzie) (2), dobrowolność, katolik, nędznik, niedostatek, umysł (smysł) (3), władza, Żyd, żywot; mdły do czasu, w tej mierze; być mdłym (12), stawać się.

Wyrażenia: »mdłe człowieczeństwo« [szyk 9 : 1] (10): LubPs ddv; A tho iż ieſzcże nie było pośilono Duchem ſwiętym ono mdłe cżłowiecżeńſtwo iego. RejPos 207v, 54v, 182, 183, 206v, 246v (9).

»mdłe (-a) (jest) przyrodzenie, natura« [szyk 18 : 10] (23 : 5): OpecŻyw 100v; BielKom B3v; LubPs N3v, X4, X4v, Z3v, bb5 marg; RejWiz 129; BibRadz I 53c marg; BielKron 9; Thák iáko to on ſam [...] o mdłym przyrodzeniu nędznego cżłowiecżeńſtwá náſzego tu [...] wſpomináć racży RejPos 182, 81v, 100v, 101, 229, 241v (14); RejZwierc 2; ArtKanc A19v, N2; Więc ſię bronić ſmyſłowi/ Mdła náturá/ nie może GrabowSet G3.

»mdłe (jest) serce« [szyk 2 : 1] (3): káżda głowá (ſpráwioná ieſt) ku niemocy, á káżde ſerce mdłe ieſt [et omne cor infirmum est]. BibRadz Is 1/5; RejPos 3, 238v.

»mdłe Sumnienie« = conscientia infirma Vulg [szyk 5 : 2] (7): Bártłomieiu ſwięty/ mdłe náſze ſumnienie vletz y vzdrow. KrowObr 162v, 162v marg, Qq4v; RejPos 174v; WujNT 1.Cor 8/7, 10, 12.

Szeregi: »mdły, (a) grzeszny (a. grzechem zgwałcony, a. zbolały grzechem)« (3): á iuż potym doſtátecżnie może być vzdrowione mdłe á zboláłe grzechem cżłowiecżeńſtwo iego RejPos [236]v, Ooov; NiemObr 121. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»mdły a krewki« [szyk 6 : 2] (8): OpecŻyw 100v; ktorymi [złościami] z náſzey krewkiey á mdłey nátury obrażamy máieſtat iego. LubPs X4, N3v [2 r.], bb5 marg, ddV; RejPos 206v, 246v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nędzny (a. znędzony), (a) mdły« [szyk 2 : 1] (3): kthorym [przeklęciem] cie záwżdy ſtráſzliwy Moiżeſz trapił/ á ſtráſzył nędzne á mdłe ſumnienie twoie RejPos 174v, 329v; GrabowSet H4.

»mdły a nikczemny« (1): Abowiem obacżywał then wſzechmogący Pan tho mdłe á nikcżemne przyrodzenie cżłowiecżeńſtwá náſzego RejPos 241v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»mdły a skażony« (2): áby tu wſzytkiemu wyernemu zebrániu ſwemu/ vcżynił [święty kapłan] nápráwienie mdłey á ſkáżoney nátury cżłowiecżeńſkiey LubPs Z3v, T6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mdły i (a) (za)niedbały« (2): RejPos 60v; [miejsca Pisma św.] przećiw haeretykom: ktorych zdrády/ mdleyſze y niedbálſze Kátholiki oſzukiwáć nigdy nie przeſtáią. WujNT przedm 3.

W przen (8):
Wyrażenie: »mdła krewkość« (8): LubPs T6, X4; podeprzy Boże wſzechmogący náſz tych mdłych krewkośći náſzych RejPos Ooo4v; GrabowSet Bv, H4, P, S2, S4v.
αα. W funkcji rzeczownika (16): LubPs B3v marg; Wſpomoſz mdłe/ y náwroć błądzące. KrowObr 176v; Páweł mowi o mdłych ktorzy ieſzcże nie máią doſkonáłey wiádomoſći o wolnoſći krześćiáńſkiey BibRadz II 90c marg, II 90d marg, Rom 15/1; WujNT 1.Cor 8/9, Bbbbbb3.

W połączeniu szeregowym (1): O Watzławie Swiátłośći/ y lekárſtwo grzeſznych Zbáwienie mdłych/ Wſpomożenie vćiſnionych. KrowObr 175.

W przeciwstawieniu: »mocny ... mdły« (5): Aby mocni w wierze nie gárdźili mdłymi/ á iżby mdli nie ſądźili mocnych. BibRadz Rom 14 arg, II 90c marg; WujNT 568, 570.

Szeregi: »mdły i grzeszny« (2): Dla tego ten ſwięty vmętzon/ áby był zbáwienim mdłych/ y lekárſtwem grzeſznych KrowObr 175, 217v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»mdły i niedoskonały« (1): [aby tak żyli] nie dawáiąc mdleyſzym y niedoſkonálſzym żadnego pogorſzenia. WujNT 520.

d. Pod względem umysłowym: niepojętny, głupi (13): vcżąc vſtáwicżnie przez ſłowá ſwoie ſwięte/ iáko łaſkáwy á dobrotliwy ociec mdłego á ſłabo rozumieiącego ſynacżká ſwego RejPos 337v; Ciebie mdłe Muze mnie chcą mieć Mecenáſem StryjWjaz A2v, A2.

mgły w czym (1): ktore [dowcipy] gdyż w inſzych rzecżach mgle ſą/ á wſzakoſz w iedney albo w drugiey rzecży doſtatecżne bywaią. KwiatKsiąż K2v.

Wyrażenie: »mdły rozum, umysł« [szyk 3 : 2] (4 : 1): Ieſtli też w ktorim poſpolſtwie ſprawce mdłego rozumu będą: ſą iakoby głowa boleſciami rozdęta BielŻyw 84; RejWiz 119 marg, Dd2; KwiatKsiąż D, F2.
αα. Niezdolny do pojęcia spraw boskich (4):
Wyrażenie: »mdły rozum« [szyk 2 : 1] (3): RejAp AA6v; ieſli nas [Bóg] nie podeprze łáſką [...] á nie obiáśni nam tych mdłych rozumow náſzych/ [...] iużby było trudne obácżenie náſze RejPos 116; KochFrag 23.
Szereg: »głupi i mdły« (1): Y wynieśie ſię przez głupią y mdłą pychę Y wielmożnić ſię będzie przećiw káżdemu Bogu CzechEp 412.
e. Pod względem sytuacyjnym (15):
Wyrażenie: »mdła rada około ciebie« = źle z tobą (1): wſzędy á wſzędy zła á bárzo mdła rádá około ciebie/ gdzyekolwiek namniey odſthąpiſz od opátrznośći Páná tego RejPos 240.
Szereg: »nędzny a mdły« (1): ábychmy też ták cżynili [= tak jak Chrystus] nád nędznieyſzemi a mdleyſzemi bliźnimi twemi/ niżlichmy ſámi. RejPos 211v.
α. Słaby militarnie, niezdatny do prowadzenia walki (9): HistAl C8v, D8v; [Mahomet] kazał wſzythkim bez przeſtánia ku ſzturmu iść [...]/ máiąc iuż zá mdłe obleżeńce BielKron 250, 254v; MycPrz I C4; Nietrzebá ważyć lekko mdłych nieprzyiacieli StryjKron 240.
W przen (2): przed ktorym on [szatan] drży vſtáwicżnie/ á bárzo mdłe ieſt kroleſtwo iego RejPos 212v.
Szereg: »słaby a mdły« (1): gdyż on [człowiek] ieſt ſłáby á mdły przećiwko ták ſrogiemu á ták mocnemu walecżnikowi á ſprećiwnikowi [tj. szatanowi] ſwoiemu. RejPos 331.
αα. W funkcji rzeczownika (1): zápráwdęs ze mdłemi boiował/ á iżes ie zwyciężył/ mnimaſz áby wyſokoſć náſzę pod twoię máłoſć podbił HistAl G7.
β. Bezbronny, nie mogący się oprzeć przemocy; imbecillis Modrz (4): A nędznik przedſię przed tym [= przed nadmiernymi podatkami] muśi być záwżdy medł. RejZwierc 245.

mdły do czego (1): A cżem kto vbożſzy/ á álbo do vwiárowánia krzywdy mdleyſzy/ [...] tem bárźiey podległ pod rázy y nábiegánia tey wolnośći. ModrzBaz 141.

W połączeniu szeregowym (1): Ludzye prośći/ ludzie mdli/ ludzie vbodzy [...] przypátruią ſie themu ſwiętemu powołániu iego RejPos 160.

Szereg: »mdły a niepotężny« (1): Ná potrzebę poſpolitą [...] męſtwá y wielkiego ſercá vżywáć/ toć ieſt práwe żołnierzſtwo: á nie ono/ ktore ſię nád bliżnym mdleyſzym y niepotężnym paſtwi. SkarŻyw 189.
B. O rzeczach i zjawiskach (36): Bo nie możność zakonu gdy mdłá byłá [infirmabatur] przez ćiáło BudNT Rom 8/3.
Szereg: »mdły i niedostateczny« = infirmus et egenus PolAnt, Vulg (2): iákoż ſię wrácaćie ná zad ku pocżąthkom mdłym y niedoſtátecżnym/ kthorym záſię chcećie ſłużyć iáko y pirwey? BibRadz Gal 4/9; WujNT Gal 4/9.
a. Nieintensywny (25):
α. O zjawiskach fizycznych (10): Słońce ktore ieſt wielki przijaciel żywotowi cżłowiecżemu/ gdy będzie promieni mdłych/ [...] nie może wilkoſci grubych rozpuſzcżać FalZioł V 72, V 32v, 72; gdyż ich ciepło mgłę [!] nie może trawić GlabGad H8v, B5, E4; SienLek Vuu4.
Szereg:»leniwy a mgły« (1): puls leniwy á mgły [znamionuje] zimnoſć ſercza á mgłoſć cżłonkow. GlabGad E4.
αα. O lekarstwach: słabo działający (2):

W przeciwstawieniu: »mocny ... mdły« (2): Naprzod vwarz rzecży mocznieyſze potym włoż mdleyſze FalZioł II 21c, II 21d.

ββ. [O winie:

W przeciwstawieniu: »mdły ... mocny«: Potrzebá też ſędy wyprożnione nátychmiaſt wypłokáć wodą ſłoną/ [...] zwłaſzcżá byłoliby mdłe wino/ ále ieſli po mocnym winie doſyć ieſt tylko dobrze ſąd zátkáć Cresc 1571 345 (Linde).]

β. O cechach, uczuciach i działaniu ludzkim (15): im dłużey cżłowiek zamilcża grzechy ſwe nieſpowiadaiącz ſie ich tym mgleyſze bywaią cznoty iego. WróbŻołt K6; Bo w tobye Pánu moim máiąc ſwe vfánie/ Nie będę nic nákáżon w ſwoie mdłe ſtáránie LubPs Gv; KwiatKsiąż K4v; Mącz 206b; RejPos 257v.
Przysłowie: by namgleyſza obrona dobra ieſt będzieli tilko zgodna. BielŻyw 41.
Wyrażenie: »mdła wiara; mdły w wierze« = infirmus in fide PolAnt [szyk 7 : 1] (5; 3): Modlitwą wiárá mdła bywa vthwierdzoná BibRadz II 12a marg, Rom 14/1; ále iż y wy teraz/ będąc ieſzcże ludźmi mdłymi w wierze/ [...] y tego co wam powiedam wyrozumieć nie możecie RejPos 131, 69, [236], 245; WujNT 570; dla mdłéy wiáry przydał/ że potrzebá/ Aby im Duchá prawdy zeſłał z ſwégo niebá. SiebRozmyśl K2v.
Szereg: »mały, to jest mgły« (1): tak też y znamiona niżey wypiſane dobroć albo złoſć mnieyſzą to ieſt mgleyſzą w nich vkazuią. GlabGad M.
b. Nieodporny na działanie czynników fizycznych, łatwy do zniszczenia; łamliwy (6): GlabGad Bv; obiezdził około miaſta, przepatrzaiąc kędibi namgleyſze było abigo tim richley dobył [qua parte impeteret eam et dirumpet] MiechGlab 56; Fragilis, Mdły/ Niemocny prętko ſie złamie. Mącz 135d; HistRzym 94, 94v [2 r.].
c. Bezcielesny, niematerialny (2): Ony mdłe ſubtylnośći [tj. duch w ciele] nie mogą wyproſtáć/ Aby rozum przy duſzy zupełná mógł zoſtáć. RejWiz 119; o nieznośna kśięni Mdłych bogów/ y pod źiemią mieſzkáiących ćięni. KochFrag 52.

Synonimy: słaby; A.c. krewki; B.a. mały; c. nikczemny.

AŻ