[zaloguj się]
[pdf]

MĘSTWO (557) sb n

męstwo (551), mężtwo (3), mężstwo (2), męzstwo (1); mężtwo RybGęśli; mężstwo GlabGad; męstwo : mężtwo : mężstwo : męzstwo Mącz (8 : – : – : 1), GórnTroas (3 : 2 : 1 : –).

Fleksja
sg pl
N męstwo męstwa
G męstwa
D męstwu męstw(o)m
A męstwo męstwa
I męstwem
L męstwie
inne G sg a. A pl - męstwa

sg N męstwo (109). ◊ G męstwa (152). ◊ D męstwu (20). ◊ A męstwo (111). ◊ I męstwem (102); -em (12), -ęm (3), -(e)m (87); -ęm MycPrz (2); -ęm : -(e)m SkarŻyw (1 : 3). ◊ L męstwie (56). ◊ pl N męstwa (2). ◊ D męstw(o)m (1). ◊ A męstwa (2). ◊ G sg a. A pl męstwa (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Dojrzały wiek mężczyzny (w opozycji do „dzieciństwo”, „młodość” i „starość”); adulta a. confirmata a. matura a. virilis aetas, maturitas Mącz (8): Wiek cżłowiecży cżworaki ieſt, Pierwſzy dziecińſtwo [...]. Drugi młodoſć [...]. Trzeci męſtwo [...], Cżwarty ſtaroſć y ſiwizna FalZioł [*8]v; Mącz 5b, 128c, 211c, 350d.
Zwrot: »ku męstwu przyść; męstwa dojść, [dochodzić]« = osiągnąć dojrzałość; devenire ad maturitatem Mącz [szyk zmienny] (2; 1): Dzieći ktorym śiedḿ lat minęły/ nie do miáſtá ale ná wieś do roley dáwáć kazał/ áby [...] ná mieyſcá oycowſkie nie wſtępowáli w mieśćie áż męſtwá doſzedſzy. BielKron 272v; Mącz 482b; SkarŻyw 2; [HistOtton 58, 173].
[Wyrażenie: »dorosłe męstwo«: iż wſzyſtká śiedḿdźieśiąt ták ſynow iáko y wnękow Abdonowych doroſłego męſtwá byli HistOtton 127.]
2. Odwaga wojskowa i cywilna: dzielność, waleczność; wytrwałość w znoszeniu cierpienia; także ogół cnót, które powinny cechować prawdziwego mężczyznę (szczególnie szlachetnie urodzonego): siła, uczciwość, opanowanie, szlachetność charakteru, poczucie godności, gotowość do ponoszenia ofiar dla ojczyzny itp.; virtus Mącz, Cn; animositas, pugnacitas, vis Mącz; animus, fortitudo, magnitudo a. robur animi, vultus Cn [w tym: czyje (173): G sb i pron (84), pron poss (71), ai poss (18)] (549): Niegdy pśi dworſcy wieśnego/ Gonili iáko głupiego: [...] Aż więc ná męſtwo wſpomionął/ Obroćił ſie k nim y ſtánął BierEz O4, I4, K3v; BielŻyw 115; MurzHist E4; LubPs cc6; RejFig Cc6v; RejZwierz 16v [2 r.], 18, 25v, 26 [2 r.], 39 marg; ktorych ludźi godnych dźielność Rzeczpoſpolita niczem inem iedno wymową á męſtwem [...] ſądźi. OrzRozm R2v, K4v; Potym Hetman náſz káżdemu znas Rycerſkiemu cżłowieku ſwoie obdárzenie dał/ według záchowania á męſtwá okazáłego BielKron 460v, 62, 120, 124, 125v, 130 marg (14); KochSat A3; Mącz 239c, 317b, 330a; OrzQuin Rv, R2; Ale prawdziwe męſtwo/ pochodzi s ſtátecżnego namyſłu/ gdy cżłowiek więczey ſobie pocżćiwość waży/ niż wſzytki niebeſpiecżeńſtwá ná ſwiecie GórnDworz X8v, D7v, G3v [2 r.], I5v, Y, Bb7, Ff7v; BielSat D; RejZwierc 164, 243, 243v [2 r.], Aaa4v; BielSpr b2v, 52v, 66; Kto wysłowi męſtwá Iehowy? BudBib Ps 105/2, Ex 15/6, Ps 105/8, 150/2, Is 63/15, Ier 49/35, Mich 7/16; MycPrz I C4, II C4v, D; StryjWjaz Av, A2, A2v, A3v [2 r.], C3v; CzechRozm 237; ZEno zacny Philozoph w męſtwie doſwiádſzony/ [...] Może ſie y náucżyć ſnadź więcey od niego. PaprPan C3; By ſie woyną Zuleńſcy trochę zábáwili/ Y Syriycżyki męſtwem przeſzliby pochwili PaprPan S3v, A2, A4 [2 r.], B2, B3v, C2v (94); ModrzBaz 3v, 8, 8v [2 r.], 9v, 10v (40); izali ſzkody wielkiey młodym y ninieyſzym nie vcżyniem/ táiąc przed nimi męſtwá ich y ſławę ich nieśmiertelną kryiąc? SkarŻyw A3v, A3v, 27, 56 [2 r.], 75, 129 (18); MWilkHist K; StryjKron 220, 230 [2 r.], 245, 340, 537 (11); KochJez A2v; KochSz B3, C3; WerGośc 214, 237; BielSjem 33; KochPieś 12; KochTarn 74; ArtKanc L4; BielRozm 24; PaprUp B2v, C2, E4; ZawJeft 6, 24 [2 r.], 41; ActReg 31; Phil B4 [3 r.], D2 [4 r.], E, M3, N2, P3, Q3; A mnie k temu wſzytkiému godźi ſie gotowáć/ Iżbych mógł oycowſkiégo męſtwá náſzladowáć. GórnTroas 21, 26, 33, 49; KochFrag 17 [3 r.], 30; OrzJan 42; WyprPl A3, A4, C3v; PRzepáſáłá mocno (wdowá święta Chryſtuſowá N.) męſtwem biodrá ſwoie: y vmocniłá rámię ſwoie. LatHar 456, 17, 163 marg, 263, 440, 441 (11); KołakCath A4, C3v; RybGęśli C2v; SarnStat 239; KlonKr wstęp A3v, A4, k. Av; KmitaSpit A2v, B4; Kroleſtwo náſze/ ieſt wprawdźie poſtráchem świátu/ ludnośćią y męſtwem z przodkow iákoby dźiedźicżnym. PowodPr 62, 5, 70; Pobożność y męſtwo Iágiełłá Włádzyſłáwá [...] mieć maſz SkarKaz )(4, 120b, 313b [2 r.]; VotSzl E4v; CiekPotr 88; CzahTr F3v, H; y wſzyſcy bráćia oni ná bitwách pozábijáni/ ſobie śmierć á ludowi ſwemu y Rzeczypoſp: wolność [...] przynieśli. [...] Zadna ich korzyść do tego nie wiodłá/ y męſtwá im onego nie czyniłá SkarKazSej 668b; Potym [...] nádáli ludźiom rycerſkim/ prze męſtwo ich y życzliwość/ wolnośći od podátkow SkarKazSej 692a; SapEpit Bv.

męstwo czego [= polegające na czym] (3): Bo z vſtáwicżney dobrych rzecży zabáwy/ rośćie ten o ktorem mowimy nałog/ co ieſt iedno męſtwo dobrych obycżáiow. ModrzBaz 8v; SkarŻyw 162, 436.

męstwo do czego (2): Proſzę ćię o namocnieyſzy Krolu Swiętych twoich/ rácżże mi przycżynić męſtwá do ſprzećiwienia ſię potężnie dyabłu LatHar 300; SiebRozmyśl E4.

męstwo (na)przeciwko komu (2): Doday mi męſtwá przećiwko nieprzyiaćiołom twoim. LatHar 408; WujNT 418 marg.

męstwo na co (5): Rácż mi dáć [...] męſtwo ná wſzelkie fráſunki LatHar 34, 663; SkarKaz )(4, 316b, 519a marg.

męstwo nad czym (1): On kámieniem przyłożony/ Dużą ſtrażą opátrzony: Odnioſł przeſławne zwyćięſtwo/ Wſławił ſwe nád śmierćią męſtwo. LatHar 362.

męstwo w czym (4): nie niewieśćim ſercem męſtwo ſwe w rzecżách Boſkich pokázuiąc/ ſzyię ku ćięćiu náſtáwiłá. SkarŻyw 193, 26, 284, 544 marg.

W połączeniach szeregowych (66): Ktorégo dom Buog tak vmiłował/ Ze mu wſzitky dari zacznieyſze dał: Boiazń ſwoię/ ktora ieſt przodek mądroſci Rozum/ męſtwo/ chciwoſcz ku ſprawedliwoſci. KlerPow 2; Włoſi ſrzednie na ręcze znamię ieſt mężſtwa, ſtatku/ opatrznoſci GlabGad P3; MurzHist Mv; RejZwierz 10, 71v; BielKron 56; GórnDworz D5, I5v, Q6, Aa3, Hh2; RejZwierc 185; BielSpr 19; MycPrz I B2; StryjWjaz A4; CzechRozm 241, 255; PaprPan kt, C2, C3v, Fv, F4 (11); bo miáſto obycżáiow/ może vżywáć ábo tego słowá cnotá/ lub męſtwo/ ábo vcżynność/ ábo ktorego inſzego temu podobnego ModrzBaz 4v, 14v, 17v, 51v, 57v, 58, 116; SkarJedn 375; SkarŻyw A4v, 26, 130, 187, 284; PudłFr 58; PaprUp C4v [2 r.]; ZawJeft 25, 37; práwé tu Niemce naydźie/ męztwem/ bronią y miáſty możné OrzJan 81; LatHar ++8v, +++, 204, 553, 561, 663; KołakCath B2v; KołakSzczęśl Av; JanNKar D; KlonKr B3v; Do tey [wojny] [...] naywięcey trzebá poſłuſzeńſtwá/ bez ktorego y nalepſze Hetmáńſtwo/ rządy y męſtwo/ nizacż nieſtoi. PowodPr 62; SkarKaz 457a; CiekPotr 48; CzahTr B, Fv, G, G3v, G4v, H.

W przeciwstawieniach: »męstwo ... wielkość [= liczebność] (ludu, ludzi) (4), liczba (3), bogactwo (2), rozum (2), lata [= doświadczenie], nieśmiałość, nikczemność, obyczaje niewieście, rada, rozboj, sprawa, sprawiedliwość, zacność rodu, zdrada, złoto« (21): RejZwierz 12v; porzuććie obyczáie niewieśćie/ imćie ſye męſtwá OrzRozm R2v; Cyruſie nie podnoś ſie s tego żeś mi ſyná ná ſwych trućinach vłowił/ nie męſtwem ále zdrádą BielKron 112v; bili ſie dobrze fortuná y nátę y ná owę ſthronę ſie ſkłániáłá: Turcy wielkośćią/ náſzy męſtwem przechodzili BielKron 245; choćia mu to drudzy rozwodzili mowiąc iż więcey należy Hetmanom wodzom ſpráwá niż męſtwo. BielKron 248v; Więcey mię iego lath ſtrách niźli męſtwá/ álbo wielkośći ludzi/ bo doświadcżenie ſiłá może/ cżego młodzi niemáią BielKron 253, 256, 307v; ále chociażby [dworzanin] dobrze widział/ iż áni ma ná ſię ſzpiegá nieſmiáłośći/ áni może mieć ſwiádká męſthwá/ á cnych ſwych poſług/ przedſię niechay to cżyni/ co dobremu cnotliwemu należy GórnDworz D6; męſtwo mu było/ nie złoto zábáwą. StryjWjaz B4v; Męſtwá iż ſie nie godzi lecż rády wſzelákiey/ Możem doſtáć od niego przećiw Sárácenom PaprPan C; Acż ſławá o twym męſtwie po wſzem ſwiátu ſłynie/ Ale cie o rozumie táka druga minie. PaprPan Ff2v; tedy przedſię tego trzebá/ żeby to było v nich ozdobą ábo znákiem/ nie bogáctwá/ áni zacnośći rodu/ á dáleko mniey wyſtępkow iákich/ ále tylko onego ſámego męſtwá w ſpráwách wielkich ModrzBaz 51v; coż wżdy inſzego ieſt [ślachectwo]/ [...] iedno los rodzenia/ á ludzkie mnimánie/ ktorego cżęśćiey przez rozboy doſtawáią niż kiedy przez męſtwo? ModrzBaz 57; Ták wiele wſercách ludzkich waży mnimánie o męſtwie ábo o nikcżemnośći cżyiey wźięte ModrzBaz 118, 115v; StryjKron 757; KochPieś 51; Iáko Agezylaus Krol Lácedemońſki będąc ſpytány/ ktoraby cnotá byłá zacnieyſza/ ieſli męſthwo cżyli ſpráwiedliwość. Odpowiedział Phil D2; á ieſli kiedy gdźie zwyćięztwo iákie odnioſłá [Azyja]/ tedy liczbą więcéy niżeli męztwem. OrzJan 40; CzahTr F3.

W porównaniu (1): Bo iáko złoto wagą y śláchetnośćią ſwą wſzytkie inſze kruſzce przechodźi/ tákći cnoty/ godnośći y męſtwá znáki ſwoią iáſnośćią wſzytko inſze máią záćmiáć. ModrzBaz 51v.

W charakterystycznych połączeniach: męstwo cielesne, dobre, duchowne, dziedziczne, dziwne (2), godne, męczeńskie (2), niemałe, niesłychane (2), niewieście, ojcowskie (3), okazałe, osobliwe, ozdobne, polskie (3), prawdziwe (2), przeważne (2), przyrodzone (2), rzymskie, sławne (5), spaniałe, spolne, stare, świeże, tajne, wielkie (13), zacne, znaczne, znamienite; męstwo białychgłow, cierpliwości, mieszczan, ojca, przodkow (6), serca (2); cnota męstwa, dostępowanie, imię, ozdoba, początek (2), przezwisko, przykład (2), sława, sprawa, strach, umysł, wielkość, wyobrażenie, zapłata, znak (9), znamię, żądło; męstwa doda(wa)ć (2), dokaz(ow)ać (pokazanie, okazowanie) (13), dostać, doświadszyć (doświadczenie, świadectwo, świadek) (9), doznać (6), hamować, jąć się, nabawić, naszladować (naśladowanie) (2), patrzać, pełen, pokusić, potrzebować (2), pragnąć (pragnący) (2), probować, przyczynić (3), przymnażać, uczyć się, używać (3), (ś)wiadom (2), wyknąć, wywiedzieć się, zabyć, zbyć; dla męstwa słynąć (3); do męstwa przywodzić; z męstwa chełpić się, sławny, słynąć (7), wysławiać, zalecać (zalecić) (2); dufać męstwu (2), (za)dziwować się (4), przypatrzeć się (2), przypisować, radować się, szkodzić, uczyć się; ku męstwu przywodzić, pomagać; męstwo baczyć (2), (po)chwalić (wychwalać) (3), czuć do siebie, czynić, dać (6), miarkować, mie(wa)ć (7), naleźć (najdować) (3), obaczać (obaczyć) (3), odjąć (2), odłożyć, odnawiać, oglądać, otrzymać, piorem wymalować, pokaz(ow)ać (ukaz(ow)ać, okaz(ow)ać) (13), (przy)pomnieć (2), poznać (przyzna(wa)ć) (5), przypisować, przysądzić, psować, stracić (utracić) (3), taić, uważać, widzieć (2), wsławić (wysławować, wysławi(a)ć) (5), wspomnieć (wspominać) (2), zastać (3), zgubić (2); męstwem celować (5), chłubić się (4), czynić dosyć (dobrze) (2), dostać (2), [nad kogo] mieć, możny, okryć się, opanować, osłabiać, oślachcić się, ozdobić (ozdobiony) (3), pokonać, pomoc (przemoc) (3) posieść, przechodzić (pochodzić, prześć, przechodzący) (15), przewyższać (2), rozszerzony, słynąć (3), straszny, szafować, świecić, trwać, udać się, ułowić, wsławiony (sławny) (2), wydać (3), wzbudzać się, zahamować, zasłużyć (zasłużony) (2), znaczny, zrownać (porownać, rowien, rowny)(6), zwycięstwo odnieść; z męstwem wysławować się; w męstwie chwalić, ćwiczony, da(wa)ć przodek (naprzod) (7), doświadczony, dziedziczyć, gotowy, kochać się (2), mylić szyki, ochotny, okazać się (2), porownać (przerownać, zrownać, rowien) (6), poszkaradzić, przechodzić, przewyższać, rozwielmożyć się, sławny (2), wydać, zaczepiać.

Przysłowia: BielKron 307v; Zwyćięſtwo liczby niechce/ męſtwá potrzebuie. KochPieś 51; CzahTr F3 [2 r.]. [Ogółem 4 r.].

Wſtań ty á rzuć ſię ná nas/ bo iáki mąż/ (tákie) męſtwo iego BudBib Iudic 8/21.

Wyrażenie: »męstwo rycerskie, wojenne« = virtus bellica a. militaris Modrz [szyk 6 : 1] (6 : 1): Káżda [...] Okaże ſwą gotowość/ męſtwo ſwe Rycerſkie/ Cżynić s nieprzyiaćielem/ iáko żony Perſkie. BielSat L3v; TO też bez pochyby ná Rzecżpoſpolitą należy/ áby męſtwá woiennego przednieyſzych mieyſc ábo zapłáty łákomſtwo nieubiegáło ModrzBaz 114v, 118v; BielSjem 26; PowodPr 70 marg; SkarKaz )(4; VotSzl C2v.
Szeregi: »cnota, (i, lub, abo) męstwo; z cnotą męstwo« [szyk 14 : 5] (18; 1): TEmu ſie tylko przypátrz s tey poważney brody/ S cnotą męſtwo tu naydzyeſz choć żádney vrody PaprPan K, A4v, Kv; Roſtropność przychodźi nam zdoświádcżenia ábo náſzego ábo kogo inego; ále męſtwo y cnotá [virtus] z náſzych właſnych ſpraw. ModrzBaz [16], 6, 14, 39, 39v, 43 (11); WerGoścPapr 202; PaprUp B3v; KochFrag 41; KlonKr Av; KlonFlis A3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 15 r.].

»męstwo i czerstwość« (1): Iuż Iugurtá męſtwo ſwe bá y cżerſtwość zgubi PaprPan O2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męstwo, ćwiczenie rycerskie« (1): Záprawdę gdźie táka chęć/ ábo nábywánia ábo okázowánia bogactw rośćie/ tám męſtwo/ ćwicżenie rycerſkie osłábieć [fortitudinem decrescere, exercitationem militarem cessare] [...] muśi. ModrzBaz 82v.

»męstwo, (i, a) dworstwo« [szyk 2 : 1] (3): TEgo w cżym chceſz doſwiádſzyć naydzyeſz gotowego/ W męſtwie w dworſtwie PaprPan Z3v, L2v, Q4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męstwo, (i, a) dzielność; męstwo z dzielnością« [szyk 10 : 1] (10; 1): A przetho mnie ſie widzi/ iż ſie tu nieiáko Alexánder chłubi/ prágnąc [...] nie tego/ cżego rozumiał że iuż doſtał/ tho ieſt/ męſtwá/ á dzielnośći w ſpráwie woienney GórnDworz H; PaprPan C2v, O4v, X; KochPs 140; KochFr 82, 122; GórnRozm G4; Ku czci y chwale wiecznéy: męſtwó [!] ſye miéſzáło Z dźielnośćią ZawJeft 47; KlonKr E4; VotSzl C2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.].

»męstwo ((także też) i) gotowość« [szyk 2 : 2] (4): BielSat L3v; Pogáni o nim wiedząc iednák ſie go chronią/ Pomniąc męſtwo tákże też y gotowość iego PaprPan E3; BielSjem 26; SkarKaz 519a.

»mądrość i (także) męstwo« [szyk 2 : 1] (3): PaprPan N, X3; Bo widźimy iáko w wielkiey vcżćiwośći ſą bogacże: Tym więtſzą mądrość przypiſuią y męſtwo [laus sapientiae, fortitudinis] ModrzBaz 82. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»męstwo i moc« (1): A rzekſzy tho kazał mu wolno wynidz/ zálecáiąc go z męſtwá y z moci [de virtute et fortitudine]. HistAl E5. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męstwo i wielka myśl« (1): cżemuż rozſądek ich o męſtwie y prawdźiwey wielkiey myśli [de fortitudine et vera magnanimitate] wielce ſobie ważymy? ModrzBaz 62v.

»męstwo, (i) obyczaje (a. zwyczaje) (uczciwe, zacne, dzielne)« [szyk 8 : 1] (9): BielKron 240; Z męſtwá y z obycżáiow ći nadobnie ſłyną PaprPan D3, A4v, Ev, H, I3v, I4, Yv; PowodPr 77. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»męstwo a ochota« (1): Iż tego Krzyżá tákże y Podkowy [= wizerunki herbowe]: Doſtawſzy męſtwem á wielką ochotą/ Vpſtrzono potym ták ozdobnie cnotą WerKazPapr 274. [Cf MĘSKI Calep 1010a]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»męstwo i powściągliwość« (1): Wielkie męſtwo y powśćiągliwość pokazał Dawid/ gdy wody z Bethleem [...] w wielkim ſwoim prágnieniu pić niechćiał SkarKaz 120b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męstwo a przeważność« (1): gdy dworzáninowi przydzie być wpotrzebie [...]: ma ſie o to bácżnie ſtáráć/ [...] iżby w co namnieyſzym pocżcie ludzi/ męſtwo/ á przeważnoſć ſwą pokazał GórnDworz I6v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»(tak, i, ni) męstwo, (jako, i, ni) rada« [szyk 4 : 3] (7): StryjWjaz Av; PaprPan K4v, N3, P3v, Cc2v; Niech nowy Mieśiąc w nich z ſzcżęśćim náſtáie: By nam y rádą y męſtwem ták świećił/ Chęć náſzę wzniećił. ModrzBazStryj ¶2v; GórnTroas 52. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»męstwo i rozsądek« (1): Aza więcey będźiem przypiſowáć ludźiom bez męſtwá y bez rozſądku [sine virtute, sine iudicio]/ ktorzi ſię drugie krzywdźić [...] náucżyli? ModrzBaz 62v.

»roztropność i męstwo« (1): Ktorzy [Chodkiewiczowie] wielką podporą Kxięſtwu Litewſkiemu Bywáli/ roſtropnośćią y męſtwem ku temu. KołakCath B2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»męstwo, ((tak) i, a) rozum; męstwo z rozumem« [szyk 6 : 4] (9; 1): O Głupi Grekowie/ á niebácżni ná potomne cżáſy/ wiele piſząc o ſwych rozumiech/ y męſtwie z dawná nád inne ludźi/ ná oſthátek nagłupſzymi ſie okázáli ná świećie BielKron 241v; PaprPan G3v, L, P2, Q3v, S (9). [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.; w przeciwstawieniach 2 r.].

»męstwo i (a) (wielkie, nieustraszone) serce« = fortitudo, animus; fortitudo ac magnanimitas; res militaris animique robur Modrz [szyk 5 : 1] (6): ModrzBaz 15v, 62v, 114v; Ná potrzebę poſpolitą/ y porátowánia zdrowia y dobrego ludzkiego/ męſtwá y wielkiego ſercá vżywáć/ toć ieſt práwe żołnierzſtwo SkarŻyw 189, 27 marg; LatHar 577. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»siła i (a) męstwo« [szyk 3 : 1] (4): KochSat A3; A prozno kto ma dufáć ſwym ſiłom y męſtwom. MycPrz I C; GórnRozm L4; LatHar 579. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»męstwo, (i) sława« [szyk 3 : 2] (5): Rowny ſławą y męſtwem s Scipionem Rzymſkim. PaprPan Vv, D3v, Dd3, Ee; SkarŻyw A3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»męstwo, (i) (dobra) sprawa [= sprawność]« [szyk 6 : 6] (12): BielKron 62, 309; BielSpr 26; Ktorego [Sycynijusa] Achileſem ſwym zwáli Rzymiánie/ Prze męſtwo ſpráwę iego iż mu to przydáli PaprPan F3v, V4v, Z3, Z4, Aa4, Dd4; BielSjem 23; ZawJeft 20; KlonKr wstęp A2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»męstwo, (i, a) sprawy (a. sprawa) [= czyny]« = virtus et facinus, virtus et res Modrz [szyk 6 : 1] (7): A gdyby ich zacnych ſpraw y męſtwá doználi/ Nie Hetmány ſnadźby ich krolmi podzyáłáli. PaprPan K, R3, V2, Ddv; ModrzBaz 42, 81v; LEſzko, walecznych przodkow ſwoich, ſławne Odnawiał męſtwo: y ich ſpráwy dawne. KlonKr Bv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 9 r.].

»męstwo a sprawiedliwość« (1): gdy męſtwo/ á ſpráwiedliwość Rzymſka/ ſwiát poſiádłá/ [...] toż ſie dopiero ten ięzyk podnioſł y przyſzedl ku tey doſkonáłośći/ ktorą teraz widzimy. GórnDworz F7v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»stałość a (i) męstwo« [szyk 3 : 1] (4): BielKron 116v, 250v [2 r.]; Tákieć ieſt męſtwo y ſtałość práwych Męczennikow, náprzećiwko przeſládowcom y też ſędziom ſwoim. WujNT 418 marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»stateczność i męstwo« = constantia et fortitudo Modrz [szyk 2 : 1] (3): Temu Miáſtu [Lwowowi] ſławnemu ábo ludu iego/ Prze męſtwo y ſtátecżność dáli Lwá mężnego. PaprPan Gv; ModrzBaz 102v; SkarŻyw 436. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»śmiałość, (i, a) męstwo« [szyk 3 : 1] (4): BielKron 441v; Animositas, Smiáłość/ Męzſtwo. Mącz 10b; PaprPan V2; Smiáłość y męſtwo wkazániu. SkarŻyw 544 marg.

»męstwo, k temu umysłu spaniałość« (1): Zdobił oycżyznę ſwoię [...] Męſtwem ktemu vmyſłu wielką ſpániáłośćią/ Káżdemu dobrze cżyniąc zbytnią łáſkáwośćią. KołakCath B2v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»męstwo i (ani) uroda« (4): Acz ten był zacnym polskim wojewodą, Nie pomógł sobie męstwem i urodą RejŁas w. 51; PaprPan C4, M4v, X4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].

»męstwo, (i) zacność« [szyk 2 : 1] (3): ácż nie rowno było Grekom w pocżet/ ále zacnoſcią y męſtwem Troiány przechodzili. BielKron 54v; GórnDworz P4v; PaprPan S2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.; w przeciwstawieniu 1 r.].

»męstwo a zasługa« (1): dochod máią nie iednáki/ iedno według męſtwá á zaſługi. BielSpr 52.

»męstwo i żołnierzstwo« (1): Lecż nieſtety/ dárow tych Bożych/ zle ludzie vżywáią/ á męſtwo y żołnierzſtwo w okrucieńſtwo [...] obracáią. SkarŻyw 189.

Iron. (3): BielSpr 25v; Ieſlić o ſławę idźie/ kto więcéy pić może/ Dáięć przodek w tym męſtwie: ſam póydę ná łoże. KochPieś 20; Którégo wſzytko mężtwo położoné w zdrádźie/ Zołniérzu nocny GórnTroas 52.

a. Uznanie męstwa (1): co zá [= jakie] męſtwo otrzymamy choćiabyſmy wdowę z dziećięćiem zwalcżyli BielKron 311.

Synonimy: 2. dzielność, ochota, serce, śmiałość, waleczność, żołnierstwo.

Cf MĘSKOŚĆ, MĘŻNOŚĆ

MM