[zaloguj się]
[pdf]

MIĘŚNY (52) ai

mięśny (25), mieśny (3), mięsny a. mięśny (17), miesny a. mieśny (7); mięśny MurzHist, MurzNT, KrowObr, SarnUzn, RejPos, RejZwierc, CzechRozm (3), SkarŻyw (2), StryjKron (3), CzechEp, LatHar, GrabPospR (2), PowodPr, KlonFlis; mieśny ModrzBaz; mięśny a. mięsny BartBydg (2), BielŻyw, GlabGad (2), LibMal (2), GlicząKsiąż; mięśny : mieśny Mącz (5 : 2); mięśny a. mięsny : mieśny a. miesny Murm (1:1), Mymer1 (1:1), FalZioł (6:1), Calep (1:4).

comp mięśni(e)jszy (1).

e jasne.

Fleksja
sg
mNmięśny fNmięśnå, mięśn(a) nN
Gmięśn(e)go G Gmięśn(e)go
A A Amięśn(e)
I Imięsną Imięśnym
L Lmięśn(e)j L
pl
N subst mięśn(e), mięśni(e)jsz(e)
G mięśnych
A subst mięśné

sg m N mięśny (7). ◊ G mięśn(e)go (1). ◊ f N mięśnå (4), mięśn(a) (5). ◊ [I mięsną.] ◊ L mięśn(e)j (4). ◊ n G mięśn(e)go (1). ◊ A mięśn(e) (2). ◊ I mięśnym (1). ◊ pl N subst mięśn(e), mięśni(e)jsz(e) (5). ◊ G mięśnych (6). ◊ A subst mięśné (16); -é (2), -(e) (14).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Przymiotnik od „mięso ”:
1. Od znacz. ‘miękkie części ciała ludzkiego i zwierzęcego, często o przeznaczeniu jadalnym’ (48):
a. Sporządzony z mięsa (o potrawach); ex carne, carnium Cn (10):
Wyrażenia: »kiszka mięśna« (1): Offa ‒ Kiſzka mieſna, ſtuka mieſſa. Kęs mieſſa. Calep [725]b.

»mięśna polewka« = rosół; carnium ius Cn [szyk 5:1] (6): ktorego picia albo ſiropu możeſz pożywać y w mięſney polewcze FalZioł I 31a, I 86a, 90d, 120a, 123c, V 82.

»mięśna(-y) potrawa, pokarm« [szyk 2:1] (2:1): Mącz 17a; wielki to cud záprawdę gdy pátrzał iſz oni duchowie/ nie ćieleśni/ mięśnych potraw ná ziemi vżywáli. SkarŻyw 119; LatHar 125.

b. Będący tkanką mięsną (5): Cżemu pierſi w nątrz ſą okrągłe á nie zaproznione zaroſcienim mięſnym. GlabGad D5v, H6v.
Przen: Podatny na działanie łaski bożej, dobry (o sercu) (3):

W połączeniu szeregowym (1): á coż my im vcżynimy/ ieſli ich Bog ſam nie przerobi/ á kámiennego ich ſercá nie obrzeże: a nowego mięśnego/ miekkiego y powolnego nie vcżyni? CzechRozm 68v.

W przeciwstawieniach: »kamienny (2), opoczysty ... mięśny« (3): y będę s ćiebie wyrzucał ſerce kámienne/ á będęć dawał ſerce mięśne/ iż będzieſz ſluchał y wierzył Ewániełiey [!] KrowObr 47. Cf W połączeniu szeregowym, Szereg.

Szereg: »mięśny i miękki« (1): Pánu Bogu dziękuy iżeś ſię iuż tákiego Teſtámentu doczekał/ ktoryć z ſercá opocżyſtego/ mięśne y miękkie [...] cżyni SkarŻyw 3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
c. Odżywiający się mięsem, jedzący mięso (2): Carnivorus, Zárłok mięśny. Mącz 39a.

W połączeniu szeregowym (1): Tákżeć w R.P. Krześćiáńſkiey/ te kieliſzne/ winne/ mięśne/ y ćieleſne ſekty/ iáko ſą/ Huſsitow/ Luteránow/ Waldencżykow/ y onym podoebn [!] [mogą się tolerować] PowodPr 37.

d. Żyjący w mięsie (2):
Wyrażenie: »mięśny czerw, robak« = terma Myrner1; termes Mącz (1:1): Mymer1 28v; Termes etiam est vermiculi genus carnem exedens, Mieśny robak. Mącz 450b; [ArtNom E4v].
e. Związany pośrednio z mięsem (29):
α. O przedmiotach: związany z handlem, przechowywaniem i przygotowywaniem mięsa; carnarius Cn (28):
Wyrażenia: »hak, widły, ząb mięśny(-e)« =widelec; fuscinula Murm, BartBydg; furca carnaria Murm [szyk 2:1] (1:1:1): Furca carnaria. eyn fleiſch gabel Myęſne wydly. Murm 142, 144; BartBydg 62b.

»mięśna jatka« = laniena Mymer1, BartBydg, Calep; carnarium Mącz, Cn; macellum Calep, Cn; laniarium Calep; taberna carnaria Cn [szyk 5:5] (10): Mymer1 14; BartBydg 79; BielŻyw 123; Iſch ssobothi theraſz przeſchley na Nyedzielyą wnoczy wlyaſl do Iathek myąſznych na Rynku, lyezaczich y pokradl myeſſo kthore wyedney yathcze nalyazl LibMal I548/147v, 1552/172v; Mącz 39a; Calep 581a [2 r.], 624b; Ichthyopagi máią ryb doſtátek/ Ze im też mięśnych nie potrzebá iátek. KlonFlis C.

»mięśna s(z)piżarnia« = carnarium Mącz, Calep [szyk 1:1] (2): Mącz 39a; Carnarium – Spizarnią mięſzną Calep 166b.

W przen (14):
Zwrot: »na mięśne jatki (się) wyda(wa)ć, wydany« = narażać (się) na zgubę; securi cervices subicere Mącz [szyk zmienny] (13 : 1): MurzHist M4v; GliczKsiąż C8v; Mącz 378b; Pewnie to wiedząc/ iż ią [duszę] ma wydáć práwie ná mięśne iátki á ná wiecżne męki y vdręcżenie iey/ poſpołu y s ciáłem ſwoim. RejPos 247; RejZwierc 37v; CzechRozm A8v, 253; ktorzi [panowie radni] zdáliby ſię Rzecżpoſpolitą zdrádzáć ábo ná mieśne iátki wydáwáć [qui prodere rempublicam viderentur]/ ieſliby wedle powinnośći ſwey nieopieráli ſię Pánu/ gdy by co chćiał nád przyſtoyność pocżynáć ModrzBaz 50; StryjKron 657, 692, 722; CzechEp 9; GrabPospR K3, K4.
β. [O opłatach za mięso:
Wyrażenie: »mięśna wolnica« = okresowe zwolnienie od opłat związanych z handlem mięsem: Targowego dorocznego i z mięsną wolnicą, która się poczyna od św. Bartłomieja [24 VIII] aż do Zapustu, przychodzi do roku citra vel ultra 152 zł 20 gr. OpisyPozn 1564 nr 9. [idem], 1564 nr 12.
αα. W funkcji rzeczownika »mięsne« = opłata pieniężna wnoszonaa przez chłopów na rzecz pana zastępująca dawną daninę tu mięsie: Królestwa i mięsnego dawają wszyscy pro anno [...] mc. 2/12/0 LustrSand 116, 120, 127, 128, 132.]
γ. O dniach, w których wolno spożywać mięso (1):

W przeciwstawieniu: »mięśny ... postny« (1): MurzNT 13v cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »dzień mięśny« = dies carnium, dies esui carnium designatus Cn (1): żebych abo cztérdźieśći dni wrzeczy iako pán Chriſtus pośćili abo niektóré dni mięśné niektóré poſtné/ rybné/ i mléczné poſtanowili MurzNT 13v.
2. Od znacz. ῾ciało’: cielesny, materialny, zmysłowy (1): że zá thą ſpráwą w wierze nie będzie inż żadnego MYSTERIVM trzebá/ iedno rozumu potrzeb᾽ ſámego będzie/ á ocżu y vſzn mięśnych SarnUzn H5.
a. [O ciele ludzkim w odróżnieniu od duszy, grzesznym pierwiastku w człowieku w odróżnieniu od łaski:
Szereg: »mięśny lub cielesny«: tákżeć nie Zakon Boży winien/ że cżłowieká nie vſpráwiedliwia/ ále cżłowiecży niedoſtátek/ że mięſny lub ćieleſny ieſt. BudUrzęd 43v.]
3. Od znacz. ῾miąższ owoców᾽: duży, mięsisty, zawierający więcej miąższu niż soku (1): FIgi ſą dwoiakie, ſwieże y ſuche/ Swieże ſą małey moczy dla wilkoſci gich zbytniey/ ſuche Figi ſą lepſze y mięſnieyſze FalZioł III 15a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Carnalis, Mięśny/ niekiedy cieleſny/ in Bibliis tantum usitatum. Mącz 39a, 39a.

Synonimy. 2. cielesny, materyjalny, widomy.

RS