[zaloguj się]
[pdf]

MIŁOWAĆ (1936) vb impf

miłować (1923), miełować (13); miełować PaprUp, Calep (8); miłować : miełować KrowObr (35 : 3), KwiatKsiąż (3 : 1).

o oraz a jasne; w mieł- e z tekstów nie oznaczających é.

Fleksja
inf miłować, miłowaci
indicativus
praes
sg pl
1 miłuję miłujemy, miłuimy, miłujem
2 miłujesz miłujecie
3 miłuje miłują
praet
sg pl
1 m miłowåłem, -m, -em miłowåł m pers -smy miłowali
f -m miłowała m an
2 m miłowałeś, -ś miłowåł m pers -ście miłowali
f miłowałaś, -ś miłowała m an
3 m miłowåł m pers miłowali
f miłowała, jest miłowała m an
n subst miłowały
fut
sg pl
1 m będę miłowåł, miłować będę, będę miłować m pers miłować będziemy, będzim miłować
2 m będziesz miłowåł, miłować będziesz, będziesz miłować m pers miłować będziecie, będziecie miłować
3 m będzie miłoẃåł, miłować będzie, będzie miłować m pers miłować będą, będą miłować
imperativus
sg pl
1 niechåj miłuję miłujmy
2 miłuj miłujcie
3 niech, niechåj miłuje niech, niechåj miłują
conditionalis
sg pl
1 m bych miłowåł, bym miłowåł m pers bychmy miłowali, bysmy miłowali
f bych miłowała, bym miłowała m an
2 m byś miłowåł m pers byście miłowali
f byś miłowała m an
3 m by miłowåł, miłowałby m pers by miłowali
f by miłowała, bodåj miłowała m an
n subst by miłowały
con praet
sg pl
3 m by był miłowåł m pers by byli miłowali
impersonalis
praes miłowåno
con by miłowåno
participia
part praes act miłując, miłująć, miłujęcy, miłujący

inf miłować (297), miłowaci (1) SkarŻywBog. ◊ praes 1 sg miłuję (97). ◊ 2 sg miłujesz (93). ◊ 3 sg miłuje (437). ◊ 1 pl miłujemy (41), [miłuimy], miłujem (11); -emy MetrKor, GlabGad, Leop, Mącz (2), OrzQuin, RejAp, GórnDworz (2), HistRzym (2), RejPos, RejPosWiecz2 (2), GrzegŚm, WujJud, WujJudConf (2), BudNT (2), CzechRozm, NiemObr, KochCn, WujNT (6), WysKaz; -em SekłKat, KochZuz, SkarŻyw, KochFr; -emy: -em HistAl (5 : 1), BibRadz (3 : 1), SkarKaz (1 : 4), SkarKazSej (2 : 1) ~ -emy (2), -ęmy (1) NiemObr, -(e)my (39); -em (1), -(e)m (10). ◊ 2 pl miłujecie (28). ◊ 3 pl miłują (177). ◊ praet 1 sg m miłowåłem, -m, -em miłowåł (22). f -m miłowała (7). ◊ 2 sg m miłowałeś, -ś miłowåł (13). f miłowałaś, -ś miłowała (5). ◊ 3 sg m miłowåł (171). f miłowała (38), jest miłowała (1); miłowała : jest miłowała OpecŻyw (8 : 1). ◊ 1 pl m pers -smy miłowali (1). ◊ 2 pl m pers -ście miłowali (1). ◊ 3 pl m pers miłowali (39). subst miłowały (7). ◊ fut 1 sg m będę miłowåł (3) Leop (2), Mącz, miłować będę (2) KochPs, WujNT, będę miłować (1) OpecŻyw. ◊ 2 sg m będziesz miłowåł (27), miłować będziesz (5), będziesz miłować (3); miłować będziesz PatKaz I, CzechEp; będziesz miłować BudBib, BudNT; będziesz miłowåł: będziesz miłować Leop (4 : 1); będziesz miłowåł: miłować będziesz RejPos (7 : 3). ◊ 3 sg m będzie miłoẃåł (15), miłować będzie (7), będzie miłować (3); będzie miłowåł BierEz, MurzNT, DiarDop, KrowObr (2), ModrzBaz, GórnRozm, SarnStat; miłować będzie GórnDworz (2), KarnNap, SkarŻyw; będzie miłować OpecŻyw (3); będzie miłowåł: miłować będzie RejPos (5 : 1), WujNT (2 : 2). ◊ 1 pl m pers miłować będziemy (1) CzechEp, będzim miłować (1) SekłKat. ◊ 2 pl m pers miłować będziecie (2) KuczbKat, ModrzBaz, będziecie miłować (1) Leop. ◊ 3 pl m pers miłować będą (4) RejPos, RejZwierc (2), Phil, będą miłować (2) KromRozm I, Prot. ◊ imp 1 sg niechåj miłuję (1). ◊ 2 sg miłuj (51). ◊ 3 sg niech, niechåj miłuje (4). ◊ 1 pl miłujmy (9). ◊ 2 pl miłujcie (41). ◊ 3 pl niech, niechåj miłują (3). ◊ con 1 sg m bych miłowåł (3) LubPs, GórnDworz, SkarKaz, bym miłowåł (1) LatHar. f bych miłowała (2) PatKaz III, RejJóz, bym miłowała SiebRozmyśl (2). ◊ 2 sg m byś miłowåł (19). f byś miłowała (1). ◊ 3 sg m by miłowåł (64), miłowałby (1). f by miłowała (6), bodåj miłowała (1). ◊ 1 pl m pers bychmy miłowali (14) RejPs, HistRzym, RejPos, RejPosWiecz3, BudBib, SkarŻyw (3), LatHar (2), WujNT (3), SkarKazSej, bysmy miłowali (8) SeklKat (3), MurzHist, RejPosWstaw, CzechRozm (3). ◊ 2 pl m pers byście miłowali (19). ◊ 3 pl m pers by miłowali (37). subst by miłowały (3). ◊ con praet 3 sg m by był miłowåł (1). ◊ 3 pl m pers by byli miłowali (2). ◊ impers praet miłowåno (1). ◊ con by miłowåno (5). ◊ part praes act miłując (70), miłująć (1) SeklKat, miłujęcy (1) (cum m) KlonFlis B4v, miłujący (1) (cum m) PaprPan Kv.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Pragnąć, by komuś było dobrze, odczuwać przychylność, przywiązanie do kogoś, być komuś życzliwym, sprzyjać komuś, dbać, troszczyć się o kogoś (przeważnie o uczuciu człowieka do człowieka); amare (aliquem) Mącz, Modrz, Calag, Calep, Cn; adamare, deamare, diligere Mącz, Calep, Cn; amore complecti Calep, Cn; amore amplecti, colere, observare, amicitiam polliceri, optime sentire Mącz; fovere, habere aliquem carum a. in deliciis Cn [w tym: kogo (895)] (953): Polyecam też tobye myloſcywi Ieſu wſſitky ktorzi myα myluyᾳ a ktorzi o myα pracα mayᾳ ij ktorzimy wſpomozenye myloſyernye czynyᾳ ij wſſitky przijacyoli ij blyſſnye moye. BierRaj 17; BierEz F3, G4v [2 r.], K3v, M4v, N2 (10); odpuſſcżaią ſie ie [Marii Magdalenie] grzechy mnogie/ bo ieſt miłowała mnogo. OpecŻyw 46v, 5, 32v [4 r.], 78v, 88v; PatKaz I 9, 9v; PatKaz III 95, 149v; HistJóz D3; iako rzecż poſpolitą miłowali/ Władiſlaw y Ludwik to ſą okazali. KlerPow 3; FalZioł IV 27d; BielŻyw 44, 82, 85, 106, 107 [2 r.], 121; BierRozm 6, 10; LibLeg 8/26; WróbŻołt [nn8]; WróbŻołtGlab A4v; A wielka to rzecż gdzie paná miluią poddani RejJóz L3v, G5, M7; Ti ſą dobre vczinki tego przikazania bożego abyſmy pocżciwie zily wſtadle małzenſkim miłuiąć ſwoię zonę wlaſną SeklKat Kv, H2v, K3, L4; RejRozm 396; RejKup g6, m2; HistAl N; MurzHist M3v, S; KromRozm III P3v; BielKom Cv; ktory [ociec] miłuye onego [syna swego]/ ſtára ſie o to aby był karánim wyćwicżon y dobrym ſie ſtał. GliczKsiąż F8, D, D4v, E4, F6v, F8 [2 r.] (9); GroicPorz B4v; kto kogo niemiełuie/ nierad onim mowi KrowObr 66, A4, C, 7, 62 [2 r.], 65v (10); Zyẃ pocżćiwie á miłuy bliźniego życżliwie/ A obchodź ſie na wſzytkim s káżdym ſpráwiedliwie. RejWiz 51v, 192v; A komu mniey bywá odpuſzcżono/ mniey miłuie [minus diligit) Leop Luc 7/47, Gen 22/2, 1.Reg 20/17, Iob 19/19, Prov 13/24, Cant 1/6 (12); LeszczRzecz A6; RejZwierz 11v, 44v; wſzytek lud Izráelſki y Iudſki miłowáł Dawidá [diligens David]/ ábowiem on ſprawcą ich był w rzeczách boiowych BibRadz 1.Reg 18/16, I 2v, Gen 22/2, Lev 19 arg, 1.Reg 18/22, 2.Par 19/2 (25); Przyſzedł [Karzeł król czeski] theż był w nienawiść do Cżeſkich y Moráwſkich pánow/ iż więcey miłował Niemce niż Cżechy BielKron 326v, 12v, 14 [2 r.], 15, 44 [2 r.], 45v (28); GrzegRóżn Bv marg [2 r.], G4 [2 r.], Mv; KwiatKsiąż B2v; Ardere studio et amore alicuius, Wielmi kogo miłować Zyczliwym á vprzeimem mu być. Mącz 15b, 7d [2 r.], 8a, 35a, 43c, 45b (46); Prot Av; SarnUzn H4v; RejAp 19; kiedy cżłowiek oſobno ieſt od tego kogo miłuie/ wielką mu cięſzkość á trapienie przynośi/ iáko záſię bythność niewymowioną pociechę/ y roſkoſz. GórnDworz Mm3v, A2v, C4 [2 r.], C6, D2v, H7 (27); niektory pies ktory go przed tym bárzo miłował/ á vniego záwdy w obiad legał/ rzućił ſie ná niego HistRzym 44, 13v, 28v, 30v, 33v, 34 (16); RejPos 43, 144v, 145v, 171, 217v (13); BiałKat 106; Iáko naſzy przodkowie śpiewáli/ Ktorzy ćiebie [Polskę] mátkę miłowáli. BielSat H2v, H2; GrzegŚm 26, 43, 61; KuczbKat 255, 265, 305, 315; pátrz ná oycá á ná mátkę tu ná ſwiecie/ ktorzy dziatki máią miedzy ſobą/ iáko ie rozno miłuią/ mátká kąpie/ pieśći/ miłuie/ karmi/ vpſtrzy/ vbryżuie [...] á ſwey woley mu ná wſzem dopuſzcża/ á ociec iuż nie ták ſie z nim pieśći/ á cżáſem mu y prątkiem podſiecże/ ále ſie pilnie ſthára o dobre mienie iego á o wychowánie iego/ áby potym z niego co dobrego vroſło. RejZwierc 178v, 34, 95v, 128 [2 r.], 154, 178v marg [2 r.] (14); BielSpr 47; Lecż kto miłuie á mieſzka w Miłośći/ w Bogu prawdźiwie mieſzka/ á Bog w nim WujJud 100, 17, 77, 182v; WujJudConf 18; RejPosWstaw [412], [413]v, [1434]v; BudBib Gen 22/2, 25/28 [2 r.], 1.Reg 18/22, Cant 3/1, 2 (10); Alexánder Sarmati ták wielce miłował/ Iż nad inſze nacie łaſkę pokazował. MycPrz I Bv, I B2v, B3, II A3v; BiałKaz H [2 r.], Mv; BudNT przedm a5, Matth 5/46, Gal 4/17 [2 r.], 1.Ioann 5/2; StryjWjaz A4; CzechRozm 115, 171, 234, **v; LAkápanus on Ceſarz iż ſyná miłował/ Dopuſzcżał mu ſwey woley roſkoſznie go chował PaprPan Qv, Dv, I4, S2v, Ggv, Hh4, Hh4v; KarnNap F4, G2; ModrzBaz 24, 24v, 44v, 62, 62v, 67v, 99v; SkarJedn 371; Calag 336a; KochPs 168; Ia Rzym przeto miłuię práwi/ acżkolwiek mogł bych y z inąd chwalić/ to ieſt/ iſz wielki/ ſtáry/ piękny [...] ále to opuſzcżáiąc przeto y chwalę/ iſz Páweł S. poki był żyw ták Rzymiány miłował SkarŻyw 93, 13, 14, 41, 63 [2 r.], 68 (32); KochTr 11; CzechEp 8, 16, 19, 22 [2 r.], 43 (8); CzechEpPOrz **1, **2; NiemObr 85, 107, 172; Niebył ten łáſkaw/ kto do końcá nie miłował. KochFr 20, 29, 65; Boday ták ſwégo mężá káżda miłowáłá. KochDz 108, 108; KochSz A2v; ReszPrz 94; ReszList 142, 180; WerKaz 286, 287; KochPam 83; KochTarn 79; PudłFr 16, 28, 45, 47, 57; ArtKanc A8v, E9v; GórnRozm F4, H4v; PaprUp C4v; ZawJeft 21 [2 r.], 32, 37; ActReg 164; Calep 21b [2 r.], 62a, 288b, 774b, 901a; GostGosp 1; Zácżym wſzyſcy [...] ciebie iáko nienágánionego żywotá y Páná ſpokoynego miłowáć będą/ gdy nikomu krzywdy nie vczyniſz/ gdy cudzych máiętnośći wydzieráć nie będzieſz Phil S4, P3; GórnTroas 27; KochCn B3v, B4 [3 r.]; KochFrag 23, 25; LatHar 248, 278, 378; WujNT Matth 5/47 [2 r.], Luc 6/32 [4 r.], 7/42 [2 r.], 47, Ioann 3/35 (41); żebyś też y mnie/ ktoregoś zá żywotá prawdźiwie miłowáłá/ rátowáć przed: Pánem Bogiem nie zápámiętywáłá. WysKaz 48, X2; Ci co oyczyznę więcéy niż priwatę miłuią á mogą/ niech dáléy poſtąpią/ [...] wedle wzoru tego JanNKar A4v, B; PowodPr 45; wſtydźmy ſię ich/ áby nam [umarli] nie wymawiáli/ gdy ſię w kupie oglądamy: wżdyś mię nie miłował/ wżdyś mi fałſzywym przyiaćielem był/ wżdyś mi ſię nie viśćił. SkarKaz 383b; Iáko gdy kmieć krolá y páná ſwego miłuiąc/ kilá par iáiec mu dáruie SkarKaz 454b, )(2v, 44a, 120a, b, 383a (11); CiekPotr 29; CzahTr K2; GosłCast 18, 28, 45; Dobrze miłowáć ſąśiádá: lepiey wſzytki ktorzy w mieśćie iednym ſą; á pogotowiu ieſzcze lepiey wſzytki obywátele kroleſtwá tego /gdy im dobrego co czynim/ ábo dla nich co ćierpiem. SkarKazSej 664b, 665b, 666a, 667a, b marg, 669b (12); Domowa miłość nie ták cięſzka duſzy. Tu rob/ tu miłuy/ nie będźieſz zá ſzkodą/ Nie baw ſię wodą. KlonFlis C3.

miłować z czego (1): Iuż zły muśi przeſtáć być złym boiąc ſie ſrogośći karánia/ á dobry z miłośći cnoty/ widzącz iż go z tego y miłuią y na pilney łáſce y bácżnośći máią. RejZwierc 55.

miłować nad kogo, co (21): Iſráel miłował Iozefá nad wſſytky ſyny HistJóz Av, Av; KrowObr 140v [2 r.]; cudzoziemcow nie więcey miłuy nád ſwe obywátele BielKron 258, 15, 16, 129v; HistRzym 78; BudBib Gen 37/3, 4; CzechRozm 241v; ModrzBaz 18v; SkarŻyw 225, 248, 527; Olgerd Iagełá nád inſze ſyny miłował StryjKron 462; WujNT Matth 10/37 [2 r.], s. 40. Cf »nad wszytko stworzenie miłować«.

miłować czym (15): OpecŻyw 163v; dawno doſwiadczone przyiacioły ſobie wyzwol, á one iedną myſlą ale nieiedną odpłatą miłuy BielŻyw 15; Leop Eph 2/4; ModrzBaz 65v; WisznTr 31. Cf »miłością miłować«, »miłować słowem«.

W połączeniach szeregowych (15): OpecŻyw 14; Chce pan Bog áby diſcipułowye nye inácżey yáko ſame náuki/ preceptori ſwe miłowáli/ onych ſſánowáli/ y im wſſego dobrego życżyli GliczKsiąż N8v; [Piotr Kmita] ſláchtę miłował y bronił od krzywd y iednał/ y ſtarał ſie o ich dobre BielKron 425v; Mącz 389b, c; RejAp 189v; GórnDworz M2v; Stárayże ſie o przyiaźń nie tylko powinowátych ſwych ále y poſtronnych/ áby cie wſzyſcy miłowáli/ ſławili/ cżćili/ ważyli RejZwierc 35v, 3v, 27v, 178v; Tákże Chrześciáńſka biała głowá/ ma vprzeymie miłowáć mężá ſwego/ ma go ſobie ważyć/ [...] Pánem go zowiąc/ ma go poſłuſzna być y w vcżćiwośći mieć KarnNap F4, Gv; Bo ma to miáſto wielce możnego/ mądrego y porządnego krolá/ ktory ie miłuie y opátruie/ y wſzytkim dobrem nápełnia. SkarKaz 633b; VotSzl A4v.

W przeciwstawieniach: »miłować ... (po)karać (10), mieć w nienawiści (8), nienawidzieć (7), bać się (2), nienajrzeć (2), gnębić, lękać się, nie sprzyjać, obrażać, trapić, winić, wystrzegać się, wzgardzać« (35): Cżeladź ſwą dobrze opatrzay/ Potrzeby iey rządne daway: Niedbay by ſie tylko bali/ Ale by ćię miłowáli. BierEz F4v; Máłpá dwoie dzieći rodzi/ Więc iednego nienawidzi: A drugie bárzo miłuie/ Záwżdy ie w ręku piáſtuie. BierEz M; ktoryżby [król] pyſzne pokarał á dobre miłował. BielŻyw 148; RejPs 16; Dobre oſobnie miłuią á złe marnie traczą RejJóz H2v; SeklKat H2v; Niemoże nigd [!] dwiema panom służyć/ Ato iſz/ abo iednégo będźie nienáirzáł/ a drugiego miłowáł [unum oderit et alterum diliget]/ abo przy iednem zoſtawáł a drugiégo wzgárdzáł. MurzNT Matth 6/24; Tákżeć też [Bóg] chce po káżdym [...] áby tákież cżynił/ Dobre áby miłował á złe záwżdy winił. RejWiz 51; Boś gnąbił á trapił ćiche/ y obráżałeś ſpokoyne/ y miłowałeś kłamliwe [Tribulasti enim mansuetos et laesisti quiescentes et dilexisti mendaces] Leop 4.Esdr 11/42, Iudic 14/16, Ps 100 arg; BibRadz Iudic 14/16, 2.Reg 13/15, Matth 5/42; ten niechćiał áby go kto miłował/ iedno áby ſie go wſzytcy bali BielKron 238v, 52, 127, 148v; GórnDworz D4v, Y8v; RejPos 216v; RejZwierc 252v; BudBib Matth 5/43, Prov 13/24; StryjWjaz C3; PaprPan Hh2; niech ie zwycżáią y cżynić cżego trzebá [...] złych ſię wyſtrzegáć/ á dobre miłowáć [malos fugere et bonos amare] ModrzBaz 47; iſz Egipcyánom zá ono okrućiéńſtwo/ Moyżeſz niezprzyiał/ á ſwoy narod miłował SkarŻyw 479; CzechEp 280; OrzJan 100; WujNT Matth 5/44, 6/24, Luc 16/13; SkarKaz 312a; Oćiec [...] Miłuie páśierbiętá/ á wzgardza rodzone KlonWor 61.

W porównaniach (67): BierEz F3; OpecŻyw 2; MetrKor 38/501; SeklWyzn b4; Tak ſie go [pana] wſzytczy boią a thak mu folguią A przed ſię iako oycża wſzytcży go miłuią RejJóz G3v; SeklKat H, Mv; MurzNT Matth 22/39; GliczKsiąż D3, G2v; Leop Lev 19/18, 34, Matth 22/39; A zátym proſze/ ábyś wáſzá M. mnie miłował/ iáko to brátá a przyiaćielá ſwego. OrzList f3v; BibRadz Lev 19/18, 4.Reg 10/15; áby go [plebeusa] Pátronat bronił/ miłował/ iako ociec ſyná BielKron 99; In loco fratris amare, Nie mniey miłowáć yáko brátá rodzonego. Mącz 167a, 168c, 239d, 281b, 323a, 337c, 389b; Prot D4v; HistRzym 51v; A wſzákoż kazał [Pan] ią [żonę] w pocżćiwośći mieć/ á zwłaſzcżá dobrą/ y ták miłowáć iáko właſne ciáło ſwoie. RejPos 43, 145, 229v, 333v [2 r.], 334v, 335v; RejPosWiecz3 99; Ktory [król] mnie y me ſyny/ iák właſne miłował. BielSat G; HistLan D2v; KuczbKat 255; WujJudConf 59v; RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 245v; KarnNap D4, G; ModrzBaz 20, 33; SkarŻyw 333, 459, 482; CzechEp 368; WerKaz 286 [2 r.], 289; BielSen 13; ActReg 162; WujNT Matth 19/19, 22/39, Mar 12/31, 33, Rom 13/9 (13); GosłCast 67.

W przytoczeniach i omówieniach przykazań bożych (101): Wtore aby blizniego ſwego wedlug wole milego boga/ iako ſama ſiebie milowala. OpecŻyw 2; SeklWyzn b4; SeklKat H, Mv, N2; MurzHist A3; Abowięm pán [...] roſkázáł wzákonie i nieprzyiacioły miłowáć/ nietilko inſzé bliżné MurzNT 18v, Matth 22/39, Luc 6/27; KromRozm II k3, 14; GliczKsiąż G2v; KrowObr 62v; Przyiaćielá twego będzieſz iáko ſam ſiebie miłował [Diliges amicum tuum sicut te ipsum]. Leop Lev 19/18, Lev 19/34, Eccli 27/18, Matth 22/39, Ioann 13/34; Ale ia wam powiedam/ Miłuyćie nieprzyiaćioły wáſze [Diligate inimicos vestros]/ błogoſławćie ty ktorzy was przeklináią BibRadz Matth 5/44; Roſkazánie nowe dawam wam/ ábyśćie iedni drugie miłowáli/ y iákom iá was vmiłował/ ábyśćie ſię y wy ſpołu miłowáli [stcut dilexi vos, ut vos diligatis invicem]. BibRadz Ioann 13/34, Lev 19/18, Eccli 27/17 [18], 1.Ioann 4/11; HistRzym 51v; RejPos 145, [219]v, 229v, 243v, 317v (7); RejPosWiecz3 99 [3 r.]; KuczbKat 255; RejZwierc 128; RejPosWstaw [212]v [2 r.], [1103]v; BudNT Matth 5/44, CzechRozm 91v, 239 [2 r.], 245, 245v; KarnNap D4, G,ModrzBaz 33, 67v; SkarŻyw 22, 598 [2 r.]; CzechEp 8, 16, 17, 18, 59 (10); WerKaz 286 [2 r.], 289; LatHar 444; Mężowie/ miłuyćie żony wáſze [Viri, diligite uxores vestras]/ iáko y Chriſtus vmiłował kośćioł/ y ſámego śiebie wydał zań WujNT Eph 5/25, Matth 5/44, 45, 19/19, 22/39, (32); SkarKaz 312a [2 r.], b.

W charakterystycznych połączeniach: miłować aż do skonania, (nie)barzo (a. nabarziej) (52), dla pożytku, mało, mnogo, nad wysługę, nazbyt (3), niedobrze (3), nieobleśnie, nieomylnie, niewymownie, obficie, od dzieciństwa, od wieka, okrutnie (2), osobliwie, poczciwie, prawdziwie (4), przednie, przyjaźnie, rządnie, silno, słabo, słusznie, społecznie, towarzysko, uczciwie, uprzejmie (9), wespoł, wielce (6), wiele, wielmi (3), (na)więcej (18), wiernie (6), zapalczywie, za żywota, zbytnie, zupełnie, z bojaźni, z szczerej chuci, z powinnością, z uprzejmości; miłować bliźniego (bliźnie) (49), bracią (6), brata (braty) (9), corkę (4), człowieka (4), dobrego (dobre) (13), duszę (5), dziatki (7), dziecię (dzieci) (11), Koronę, krola, lud (4), ludzie (9), matkę (9), monarchiją, narod (5), nieprzyjaciela (nieprzyjacioły) (32), ojca (11), ojczyznę (12), pana (pany) (11), patryją, płod, poddane (4), preceptory (2), przełożone, przyjaciela (przyjacioły) (9), rodzice (2), rzecz pospolitą (8), sługi (2), stan, syna (syny) (19); miłować wedle Boga.

Przysłowia: Ieſli tego miłuieſſh kto cyę nie miłuie/ ty zwą miłozć tráćiſſ á on zciebie błáznuie. March1 A4v; March3 V5 [2 r.]. [Ogółem 4 r.].

Ten ktory cie nie miłuie/ on cie záwſſe przeſláduie. March1 A4v; March3 V6.

Iże iey bárdzo ſzánuię/ Bo ią iáko ſiebie miłuię. BierEz B4v.

Miłuie go [szczuka okunia]: prawie iako woł ciele FalZioł IV 42c.

March3 V6v; Káżde źwierzę miłuie ſobie podobne [Omne animal diligit simile sibi] Leop Eccli 13/19.

Zwroty: »w Bogu miłować« (1): ieden cżłek ktory ią [paraliżem zarażoną] bárzo w Bogu miłował/ táiemnie zá nię lię do Páná Bogá wſtáwiał. SkarŻyw 582.

bibl. »jako duszę, więcej niż duszę miłować« [szyk zmienny] (3 : 1): bo iáko duſzę ſwą táko go [Dawida] miłował [sicut enim animam suam ita diligebat eum]. Leop 1.Reg 20/17; Mącz 389c; GórnDworz Aa6, Aa8.

»gorąco miłować« (3): Proſſę cie moy námileyſſy ſynu/ przez ſerdecżną miloſtz ktorą cié gorątzo miłuię OpecŻyw 163v; Mącz 15b; WujNT 2.Cor 11/2.

»miłować jeden (a. jedni) drugiego (a. drugie)« [szyk zmienny] (17): SeklKat K2; Pan á ſtworzyciel náſz yeſliſz przykazáł y vſtáwił tho myedzy towárzyſtwem rodzáyu ludzkiego/ áby yeden drugiego miłował yákoby ſámego ſiebye GliczKsiąż G2v; BibRadz Ioann 13/32, 1.Ioann 4/11, 12; RejPos 145; RejPosWstaw [212]v; CzechEp 18; Ieſli miłuiemy iedni drugie [Si diligamus invicem] Bog w nas mieſzka/ á miłość iego doſkonáła ieſt w nas. WujNT 1.Ioann 4/12, Rom 12/10, 1.Thess 4/9, 1.Petr 1/22, 1.Ioann 3/11, 23 (9).

»miłością [jaką] miłować« [szyk zmienny] (5): tys mie boga ij cżlowieka twymi pierſiami panieńſkimi kármila/ ij miloſcią macierzynſką milowala OpecŻyw 185v; ieſli białegłowy ták iáko męſzcżyzni Anyelſką miłoſcią miłowáć mogą. GórnDworz Mm7v; Ale ná to rodzicy nie bacżą/ miłuiąc fałſzywą á świecką miłośćią dzieci ſwoie/ duſze ich trácą/ y do piekłá prowádzą. SkarŻyw 63; WujNT Rom 12/10, 2.Cor 11/12.

»miłować w prawdzie, w wierze« (2 : 1): Pozdrow te ktorzy nas miłuią w wierze [Saluta eos, qui nos amant in fide]. WujNT Tit 3/15; STárſzy/ Gáiowi namilſzemu/ ktorego ia miłuię w prawdźie [quem ego diligo in veritate]. WujNT 3.Ioann 1, 2.Ioann 1.

»sam (a. samego) siebie miłować« [szyk zmienny] (9): będą ludźye ktorzy ſámi ſyebye będą miłowáć KromRozm I B3v; Mącz 143d; RejPos 43; KuczbKat 255; Bo iż káżdy miłuie ſámego śiebie [Cum enim quisque amet seipsum]: á ktemu/ y ſam ſobie wiele przywłaſzcża/ y chce áby mu drudzy tákże więcey niżli przyſtoi przywłaſzcżáli ModrzBaz 17v; WerKaz 286; Bárzo názbyt ten ſam ſiebie miłuie kthory ſie ſam chwali Phil M3; WujNT Eph 5/28; SkarKazSej 667a.

»sercem, z (szczerego) serca (a. z dusze), serdecznie miłować« = toto pectore aliquem amare Mącz, Cn; ex animo amare Cn [szyk zmienny] (1; 7 : 4): OpecŻyw 48v; Effuse aliquem diligere, Z ſercá kogo miłowáć. Mącz 139d, 389c, [460]b; Qui ſimulat verbis, nec corde eſt fidus amicus. To ieſt/ Kto słowy przędźionemi przyiaźń pokázuie/ Niewierz mu nigdy/ bo ćię ſercem nie miłuie. ModrzBaz 65v; SkarŻyw 238, 312; KochMRot B4v; WujNT 1.Petr 1/22; Co więtſza miłowałem iák ſyná ſerdecznie GosłCast 67; SkarKazSej 667a, 705a.

»miłować słowem« [wyłącznie w tłumaczeniu ewangelii] (5): KrowObr 62v; Synacżkowie moi nie miłuymy ſlowem thylko albo ięzykiem [non diligamus verbo neque lingua]/ ále ſkutkiem y prawdziwie. Leop 1.Ioann 3/18; RejPosWstaw [1434]; ReszHoz 117; WujNT 1.Ioann 3/18.

»nad wszytko stworzenie miłować« (1): matuchnę opuſcil iako ſirotę/ ktorą nad wſſytko ſtworzenijé milowál OpecŻyw [34].

bibl. »miłować jako zdrowie« (2): I zbuntował ſie Ionáthán z Dawidem ábowiem go miłował iáko zdrowie ſwoie [quod diligeret eum secundum animam suam]. BibRadz 1.Reg 18/3; KochMRot Bv.

»wyszszej zdrowia, nad zdrowie miłować« (1 : 1): mnie choćia iednégo Vćieiz ſobą/ który ćię wysſzéy zdrowia ſwégo Miłuię/ móy Mieczniku PudłFr 45; iż ćię nád zdrowie/ wyſoce miłuię. PaxLiz D4.

Szeregi: »miłować i bać się« (3): kiedy kto kogo z ſercá w vcżciwośći ma/ tédy y miłuie/ y boi śie go. KuczbKat 305, 304, 305.

»miłować i chować« (1): daymy ią [córkę naszę] zá iákiego podłego/ á Bogá ſię boiącego/ ktoryby ią wedle Bogá miłował y chował SkarŻyw 103.

»chwalić i miłować« (2): Bo będzieć ſie zdáło iż cie wnet wſzyſczy chwalić i miłować będą RejZwierc 25; GórnRozm D4.

»miłować i we czci mieć« (1): iż páná ſwego [dworzanin] prawdziwie miłowáć/ y we cżći iáko ziemſkiego bogá mieć będzie GórnDworz K5v.

»czcić i miłować« [szyk 6 : 1] (7): iż go [Arystotelesa] Alexánder y cżćił/ y miłował/ bárziey niż właſnego oyczá GórnDworz Kk5, M3 [2 r.]; SkarŻyw 16; [Paweł apostoł] wyżáłowáć tego nie mógł/ iż nieumieiętną gorliwośćią vnieśiony/ zápálcżywie prześládował/ tych ktorych był powinien cżćić y miłować NiemObr 17; SarnStat 1093; SkarKazSej 665b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»miłować i poććiwość czynić« (1): A kto nikomu nie winien nie zoſtawa/ thego theż nielza iedno wſzyſczy miłowáć y wielką mu poććiwość cżynić muſzą. RejZwierc 131.

»kochać się a (albo) miłować« (2): Mącz 192a; Ieſli ſie w przyiaćielu/ w ſynie y w corce kochaſz/ á iego miłuieſz: tákże miłuy iákoby znim wiecżnie/ w rádośći niebieſkiey/ vżywáć miłośći w Bogu y kochania mogł. SkarŻyw 63.

»miłować i pamiętać [na kogo]« (1): Iż téż dźiatki miłuieſz/ y pámiętaſz ná nie/ To łáſki máćierzyńſkiéy oſobliwé známię. GosłCast 34.

»strzec i miłować« (1): Iużby bliźniego ſwego [taki człowiek] muſiał we wſzytkim/ thák ſtrzedz y miłowáć/ iáko cżęść włáſnego ciáłá ſwego RejPos 230v.

»miłować i szanować« (1): Wcżym yeiſcże pan Bog chuć á ſerce nieyákye rodzicom przećiw płodu ſwemu wlał á przydał/ áby ták ono miłowáli y ſſánowáli yáko kyedy ſami ſiebye. GliczKsiąż D2v.

»miłować i (wielce) ważyć« [szyk 2 : 1] (3): ieſlizeby ktory [człowiek] takowy był/ tego mamy iákoby za iakiego źiemſkiego Boga miłowáć/ y wielce ważyć. KwiatKsiąż E, F4; Bo wſzytcy miłuią y wielce ważą ony/ ktore widzą/ że też y oni drugie wielce ważą ModrzBaz 68v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.].

»miłować albo za trzewik zastępować« (1): Curruca, per translationem, Ten który żonę miłuye/ álbo yei zá trzewik záſtępuye bywa mówiono. Mącz 75a.

Iron (1): A tho do nich [Wołochów] nawiętſza iż pány miłuią/ Bułáwą wybieráią/ ſzáblą koronuią. RejZwierc 242v.

W przen (2): Zołć ſie gniewa, ſlodzona ſmieie, ſpołem miłuią nyrki. GlabGad F.

miłować kogo (1): Serce moie miłuie [diligit] Kxiążętá Iſráelſkie Leop Iudic 5/9.

a. O stosunku Boga do ludzi: troszczyć się, dbać, opiekować się, być życzliwym; amare Vulg, Modrz; diligere Vulg, PolAnt [w tym: kogo (169)] (170): BierEz Lv; BOg wſſechmogąci/ ien od pocżątku ſwiata miłowál rodzay cżlowiecży/ niechczątz zagubitz plemienia/ ktoré ná ſwé ſwięte oblicże rácżyl ſtworzitz OpecŻyw 7, 22, 68, 91 [2 r.], 95, 96v [2 r.]; March3 V5; WróbŻołt 46/5, 145/8; SeklWyzn 3v, e3v; SeklKat G4, H4v, L4v, N2, N4v, Pv; Bądże naṡ panie od wieka Pochwalion/ jż tak ċzłowieka Nędznego milowacż raċijś Snacż nicz doniego niebaċijṡ A prawje naṡ nędznych kmieczy Strzeżeṡ yako właſznjch dzieczy RejKup p4v; RejKupSekl a4; LubPs C4 marg; KrowObr 53v, 163v [2 r.], 238v; Leop Ps 86/2, Os 9/15, Ioann 13/23, Act 2/26, 1.Ioann 3/1, ZZ 3v; BibRadz Deut 23/5, Prov 3/12, Ioann 10/17, 13/23; BielKron 450; Prot Cv; RejAp 44, 45 [3 r.], Ee3v; iż kto [...] napilniey ſkłoni k niemu [Bogu] wierne ſerce ſwoie/ tego on też nawięcey miłuie/ temu theż nawięcey odpuſzcża/ nád tymże nawiętſza pociechá/ ſtraż/ opieká/ y ſtáránie iego. RejPos [308]v, 50v, 132, 133, 134, 256 (11); BiałKat 106, 280 [2 r.]; RejZwierc 74, 97; HistHel Av; BiałKaz C2v, Dv [2 r.], D2, Nv; BudNT Ioann 20/2, 2.Cor 9/8, Hebr 12/6; CzechRozm 83v, 214v, 215, 222, 243v, 259; KarnNap F3v [2 r.]; ModrzBaz 33, 68; Bogu ten vfa/ niechże go ratuie/ Niech go wyzwoli/ kiedy go miłuie. KochPs 30, 43, 69, 139, 212, 215; SkarŻyw 14, 196, [407], 455; CzechEp 187 [2 r.], 188 [3 r.], 222, 407; KochMRot A2, A3; ReszList 154; KochPieś 12; ArtKanc E3v, E7, Kv, M4, Q19v, R17; KmitaPsal Av; KochWr 24; ZawJeft 32; GrabowSet C2, D2 [2 r.], D3v, M2; LatHar 735; KołakCath C3v [2 r.]; Lecz ieden z vczniow iego śiedźiał przy łonie Ieſuſowym/ ktorego miłował Ieſus [quem diligebat Iesus]. WujNT Ioann 13/23, Luc 7/5, Ioann 11/3, 5, 36, 14/21 [2 r.] (24); WysKaz 4, 28 [2 r.]; SiebRozmyśl A2v, A3, H4v; SkarKaz 45a, 117b, 154b, 159a [2 r.], 161a (11); CiekPotr 36.

milować nad kogo (1): Iam ćiebie náde wſzyſtkie narody miłował/ á ſłuſznaſz to, byś mi [ludu moj] to dobro złym odpłátował? ArtKanc E14.

W połączeniu szeregowym (1): gdy ie [goście i przychodnie] ſam Bog przyimuie/ miłuie/ żywnośćią y odźieniem opátruie/ y ſwym ie miłowáć każe. CzechEp 59.

W przeciwstawieniach: »miłować ... być obrzydłym Panu, karać, nie rad widzieć« (3): Przecż pan wierne miłuye á złych nye rad widzi/ á owſzem ie gubi. LubPs ffv marg; RejWiz 51; Drogá złoſniká ieſth obrzydła Pánu/ ále on miłuie [Domini abominatio ... diliget] náſládowcę ſpráwiedliwośći. BibRadz Prov 15/9.

W charakterystycznych połączeniach: miłować aż do skonania, barzo (7), k woli Synowi, nad wysługę, obficie, od początku świaia, od wieka, osobliwie, silno, wiernie, zawisnie, z uprzejmości; miłować człowieka (4), dziatki (2), lud (2), ludzie (5), narad, nieprzyjacioły, pokorne, rodzaj człowieczy (a. ludzki) (2), sprawiedliwego (sprawiedliwe) (4), wiernego (wierne) (4), zbor.

Zwrot: »miłować miłością« (1): A tą miłośćią pocżął nas [Bóg] miłowáć/ y tąż ſam w ſobie nas záchowywa/ y zá ſwoie właſne być wyznawa. RejPosWiecz2 92v.
Szeregi: »być łaskaw [na kogo], (i) miłować« (2): modląc ſie BOgu [...] ták záwżdy mowić: vcżyń to proſzę ćię: bądź ná mię łáſkaw/ miłuy mię CzechRozm 199v; ſą [małżonkowie] ludźie święći/ cżyśći/ Bogu mili/ y Pan Bog ná nie łáſkaw/ y one miłuie WerKaz 283.

»miłować a na pieczy mieć« (1): iż on [Pan Jezus] iedno ty miłuie á iedno ty ná piecży ma/ ktorzy też máią ná piecży ſwięte Boſtwo iego. RejPos [308]v.

»patrzyć [na kogo] to jest miłować« (1): aczkolwie wyſoko mieſzka, patrzy na pokorne, to ieſt miłuie ie. WróbŻołt [mm4].

»ważyć i miłować« (1): [Pan] iáſnie pokázuie iáko nas waży y miłuie RejPosRozpr c.

2. Czcić, wielbić Boga i Jego świętymi; być posłusznym Bogu, postępować według nauki bożej; diligere Vulg, PolAnt; amare Vulg [w tym: Boga (422), Maryją (2), świętych (2); kogo (430), co (28)] (462): OpecŻyw 6v, 18v, 19, 19v, 22v (20); OpecŻywList C2v; A S. Byernath tak movy O ſcząſna marya ktho czyebye myluye boga czczy PatKaz I 1v, 14v; PatKaz III 127; WróbŻołt 118/132, 121/6; RejPs 143v; Ieſly będzym miłować páná Boga y miłoſierdzie nad bliznym okazować/ tedy też pan Bog nas miłuie SeklKat L4v, L4, Pv [2 r.], Q2v; RejKup b2, g6, g7, r6v, cc2v; Vczyń to panie abyſmy miłowáli co ty przykazuieſz MurzHist Qv, B2v, O3v; KromRozm II k3; KromRozm III N3; GliczKsiąż E6, P6; LubPs Cv, Q2, V6, Xv, Z, Z5v marg, ffv; KrowObr 10v, 51, 65 [2 r.], 88, 122 (10); żebyś miłował Páná Bogá [ut diligas Dominum Deum] twego/ á chodził drogámi iego/ y ſtrzegł roſkazánia obrzędow ſwięthych/ y Sądowych ſpraw iego. Leop Deut 30/6; I rozmyſláłem ſobie w roſkazániu twoim: ktorymem miłował [quae dilexi]. Leop Ps 118/47, Deut 11/22, Iudic 5/31, Tob 13/18, Ps 17/2, 118/48 (14); á zmiłuy ſię nádemną według zwyczáiu thwego przećiw tym ktorzy miłuią imię twe [diligentes nomen tuum], BibRadz Ps 118/132, Ios 23/11, Ps 5/12, 114/1, Prov 8/21, Eccli 1/17 [19] (14); Goski A9; BielKron 44, 139, 435; GrzegRóżn G4 [2 r.]; OrzQuin M; Prot Cv, D4; RejAp E6, 8v, 46v; HistRzym 90, 110; RejPos 3v, 16v, 32v, 68v, 116 (32); RejPosWiecz2 92v, 93; Miłowáć Páná Bogá/ nie inſzego nie ieſt/ iedno iemu ſámemu ſłużyć/ iego ſámego Bogiem y zbáwicielem náſzym wyznawáć/ y iego ſámego chwalić/ tho cżynić co ieſt wola ſwiętha iego RejPosWiecz3 99; Miłowáć páná Bogá/ ieſt w niego ſámego wierząc/ iego chwalić. RejPosWiecz3 99, 99; BiałKat 133v [3 r.]; GrzegŚm 35; KuczbKat 265 [2 r.], 280 [2 r.], 425; RejZwierc 196; Bernát S. nápiſał: że miárá miłowánia páná Bogá/ ieſt miłowáć go bez miáry. WujJud 106v, A2v, 98v, 99; WujJudConf 246v; BudBib Tob 14/8 [7], Eccli 34/18; BudBibKaw 2v; BudNT Ioann 21/15 [2 r.], 16 [2 r.], 17 [3 r.], Apoc 3/9; CzechRozm 49, 88v, 145v, 213v, 222, 231; KarnNap D4; SkarJedn 63, 246; KochPs 36, 43, 175, 181; TEn ktory S. męcżenniki miłuie/ á iáko ſię kiedy wſpominánim ich vgáśić może? SkarŻyw 206, A3 [2 r.], 67, 113, 179, 209 (20); MWilkHist B4; CzechEp 17, 407, 427; NiemObr 88, 92, 113; KochMRot B3v; WerGośc 208; PudłFr 46; ArtKanc A13, B12, D13v, E10, M10; Calep 216b, 324b; GrabowSet Q4v; day mi to/ żebym [...] z Mágdaleną doſkonále ćiebie miłował LatHar 243, 64, 278 [2 r.], 279, 458, 559 (10); KołakSzczęśl B3, B4, C3v; WujNT Ioann 8/42, 14/15, 21 [2 r.], 23, 24 (32); SiebRozmyśl A2v, Bv, L; PowodPr 44, 85; SkarKaz 6b, 209b [3 r.], 244a, b, 316a (12); SkarKazSej 671a; SzarzRyt B2v.

miłować kogo za kogo = [jako kogo] (1): ktory [człowiek] [...] w nie [święte] nie wierzy: to ieſt nie wierzy że ſą świętymi: áni nádzieie w nich nie ma iáko w pomocnikách: áni ich zá tákie nie miłuie. WujNT 559.

W połączeniach szeregowych (14): PatKaz III 122v; TOchmy ſnadz tobie napowinnyeyſſy naſz miły panie abychmy cię chwalili iako oyca: miłowali iako ſtworzyciela: a bali ſie iako pana prawego. RejPs 195v; y thę [prawdziwą naukę pańską] z mocną wiárą y s cżyſtym ſumnienim miłuię/ wyznawam/ bronię/ á iey we wſzytkim záwżdy poſłuſzen być chcę LubPs aa4v; KrowObr 61v; dziękuię tobie/ iżeś Syná ſwego Paná Kryſtuſá mnie obiáwił/ ktoremum wierzył/ ktoregom wyznawał/ ktoregom miłował/ ktoregom wielbił BielKron 224v; RejAp 8; RejPos 144v, 223; BudBib Deut 30/16; CzechRozm 197, 215; KarnNap F4v; Iuſz miał [święty Piotr z Abrucu] towárzyſzow dwánaśćie/ ktorzy mu onego żywotá pomagáli/ y zgodnie znim/ wielce go miłuiąc y ważąc/ á żywotá iego naśláduiąc/ mieſzkáli. SkarŻyw 471; O IEzu [...] rácżże w ſerce moię wlać łáſkę twoię [....] ábym ćię mogł doſkonále miłowáć/ ćiebie chwalić/ w tobie fię wiekuiśćie kocháć/ tobie ſłużyć/ z ćiebie y od ćiebie chwałę odnośić. LatHar 26.

W przeciwstawieniach: »miłować ... mieć w nienawiści (2), nienawidzieć (2), brzydzić się, odstąpić, uwłaczać« (7): WróbŻołt 118/113; zaś ktorzy niemiłuią [Boga] ale go odſtąpili ſą téſz od niego odrzucęni MurzHist O3v; KrowObr 62v; Miáſto thego co by mię miłowáli/ vwłaczáli mi [Pro co ut me diligerent, detrahebant mihi] Leop Ps 108/4; BibRadz 1.Ioann 4/20; Iako zakon twóy miłuię/ ták ſye brzydzę złemi KochPs 184; Ieſliby kto rzekł/ iż miłuię Bogá: á brátáby ſwego nienawidźiał [quoniam diligo Deum et fratrem suum oderit]: kłamcą ieſt. WujNT 1.Ioann 4/20.

W przytoczeniach i omówieniach przykazania bożego: „Będziesz miłował Pana Boga twego ze wszystkiego serca twego, ze wszystkiej duszy twojej” Deut 6/5, Matth 22/37, Mar 12/30, Luc 10/27 (56): Przikázanijé moijżeſſowego zákonu rád chowál/ wſſytką myſlą ſercem ij duſſą boga wſſechmotznego milowál/ ku ſwemu blizniego [!] zawżdy miloſierdźie miál. OpecŻyw 5, 1v, 2, [192]v; Miłui pana Boga zewſziſtkiego ſercza ſwego/ a ſwego bliżnego iako ſam ſiebie ſamego. SeklKat B3v, D3v, D8v, E3, X; MurzHist Q; MurzNT Matth 22/37; KromRozm II 12, ſ4v; KrowObr 63v, 116, 138; Będzieſz miłował Páná Bogá twego/ z zupełnego ſercá thwoiego/ y że wſſyſtkiey duſſe twoiey/ y że wſſyſtkich śił thwoich [Diligens Dominum Deum tuum toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota fortitudine tua]. Leop Deut 6/5, Deut 30/6, Eccle 13/18, Matth 22/37, Luc 10/27; BibRadz Deut 13/6, Luc 10/27; BielKron 44, 45v; SarnUzn Dv; RejAp 19; HistRzym 51v, 54; RejPos 144v, 208, 209v, 222v, 229 [2 r.] (10); RejPosWiecz3 99; BiałKat 1, 51; GrzegŚm 31; RejZwierc 128v; BudBib Deut 30/6; KarnNap D3v; ArtKanc M3; LatHar +++; WujNT Matth 22/37, Mar 12/30, 33, Luc 10/27 [2 r.]; SiebRozmyśl B3v, Kv; SkarKaz Oooo2b.

W charakterystycznych połączeniach: miłować barzo (3), bez miary, doskonale (4), dziwnie, łacnie, pilno, prawie, przystojnie, szczerze (3), uprzejmie (2), we wszystkim, wielce (3), wiele, wiernie (7), z bojaźnią, z umysłu stałego; miłować Boga (44), (Pana) Chrystusa (6), dawcę żywota, imię (święte) (8), Jehowę (2), (Pana) Jezu(sa) (Krysta) (3), miłośnika, naukę świętą, oblubieńca, (jako) Ojca (nałaskawszego, niebieskiego) (6), Pana (27), Pana Boga (68), prawdę bożą, (jako) stworzyciela (3), Syna, św. męczenniki.

Zwroty: »(tak) gorąco miłować« (4): oblicżé twoie ſwięte racży ku mnie ſklonitz/ bych cie mogł oglęgatz [!]/ ij ſlodko tzalowatz/ ij gorątzo cie milowatz/ nad cię nitz więcey żądatz. OpecŻyw 20, 165; KromRozm II kv; SkarKaz 548a.

»[jaką] miłością miłować« (2): Synowſką miłoſcią/ iako oicza niebieſkiego/ miłowali SeklWyzn ktv; ábyſmy mogli godnie w ſłużbie máieſtatu twego ſię obieráć/ á ćiebie wiekuiſtą miłośćią przyſtoynie miłowáć. LatHar 616.

»na wszem prawie miłować« (1): A ták yedno do cżáſu vſty wyznawáli/ Iżeby go yuż ná wſſem práwye miłowali LubPs R6v.

»miłować przykazanie, uchwały« [szyk zmienny] (3 : 1): Y podnioſlem ręcę moie ku przykázaniu ktorem miłował/ á ia ſie będę obierał w ſprawiedliwoſci twoiey. WróbŻołt 118/48; LubPs ccv [2 r.]; W troſkách nawiętſzych záwżdym twé vchwały miłował KochPs 185.

»ze wszystkiego serca twego i ze wszy(s)tkiej dusze i ze wszy(s)tkich sił, (i) ze wszy(s)tkiego umysłu (a. myśli, a. rozumu); ze wszy(s)tkiego (a. zupełnego) serca, (i) ze wszy(s)tkiej dusze i ze (wszy(s)tkiej) myśli (a. rozumu, a. siły, a. umysłu); ze wszy(s)tkiego (a. zupełnego) serea i ze wszy(s)tkiej dusze (a. ze wszytkiej myśli, a. ze wszystkich sił, a. ze wszytkiego umysłu); ze (wszystkiej) dusze i siły; z dusze, ze wszej możności, ze wszystkich sił, z(e) wszytkiego (a. całego, a. prawego) serca, ze wszystkiego żywota; wszytką (myślą) sercem i duszą« = corde, animo, viribus aliquid (aliquem) amore persequi, toto pectore amare, ex animo amare Cn (14; 13; 10; 2; 2 : 3 : 2 : 11 : 1; 2): ztym złącżona ieſtem w niebie/ ktoregom zcáłego ſercá miłowałá ná ziemi. SkarŻyw 70, 120; KochPs 23; GrabowSer 1. Cf W przytoczeniach i omówieniach przykazania.

»(z) s(i)ercem (a. sercy) całym, doskonałem, gorącym, prawym, uprzejmemi, wiernym; siłami, wnętrznościami; serdecznie miłować« (2 : 1 : 1 : 1 : 1; 1 : 1; 1): PatKaz I 2; iż każdy niech go chwali A práwym ſercem miłuie RejRozpr A4v; aby wſzyścy chcemy pana Boga ſerdecznie miłować MurzHist K3v, S2; S ſpráwyedliwośći twey ſie wſſyſcy rozráduyą/ Ci ktorzy z wyernym ſercem thu cyebye miłuyą. LubPs ee6v, hh3; SkarŻyw 56; Iuſz nam cżás godziná grzechow ſię káiáći [...] że [!] wſzemi śiłámi Bogá miłowáći. SkarŻywBog 358; ArtKanc J10v; O Iákoż to ieſt wielebny Biſkup ktory wſzytkimi wnętrznośćiámi ſwemi miłował Chryſtuſá Krolá LatHar 452.

»słowo [czyje] prawdę [czyją] miłować« (4 : 1): SeklWyzn 3v; SeklKat A3; iż kiedy ludzie niechcą prawdy Bożey miłowáć y przyimowáć/ tedy muſzą mátáctwu wierzyć KrowObr 193; BudBibKaw A2v; Day nam [Panie] ſtałość przy twym Słowie/ náwroć twe nieprzyiaćiele/ by twe Słowo miłowáli ArtKanc L4.

»nade wszytko (stworzenie) miłować« (11): O móy mily panie/ ty wſſytko wieſs ij znaſs/ ijż ci iuż ciebie nadewſſytko ſtworzenijé miluię ij chcę milowatz. OpecŻyw 46, 3; PatKaz III 152v; RejPos 116, 144v; WujJud 58v, 106v; ćiebie náde wſzyſtko miłował. ArtKanc J3, M19; LatHar 89; WujNT Aaaaaa.

»wysoko miłować« (2): bo uyſoko [Maryja] boga mylouala a ſwego blyſznyego dla boga yako ſama ſyebye PatKaz III 148, 92v.

»zakon miłować« [szyk zmienny] (7): Wielki pokoy ieſt tym ktorzy miłuią zakon [diligentibus legem] twoy WróbŻołt 118/165, 118/113; LubPs bb4v, co; CzechRozm 77; KochPs 184, 185.

Szeregi: »miłować a (i) bać się« [szyk 6 : 4] (10): BierRaj 16v; ijż ktorzy náń patrzą mogą go milowatz/ ij bátz ſie OpecŻywList C; Rozmnaza też pan Bog dobre dziatky ktore miłuią páná Boga/ boią ſie go á rodzicow ſwoych y przełozonych ſzanuią. SeklKat H4v, N4v; Leop Deut 6 arg; RejAp Cv; GórnDworz Gg4v; RejPos 3v; CzechEp 235; LatHar 343.

»miłować Boga a przykazania Jego posłusznym być« (1): Niechayże tedy żołnierze miłuią Bogá/ á przykazánia iego posłuſzni będą [Sint ... milites Dei amantes eiusque praeceptorum observantes] ModrzBaz 113v.

»chwalić i miłować« [szyk 4 : 2] (6): RejRozpr A4v; SeklKat Lv; A nigdy niebędźiemy mogli ták iáko przyſtoi Páná Bogá miłowác y chwalić KuczbKat 395; CzechRozm 3; PowodPr 43; SkarKaz 279b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»czcić, (i) miłować« [szyk 2 : 2] (4): PatKaz III 92v; GórnDworz Hh6v; Bog moy żywot/ tego ia będę cżćił/ miłował GrabowSet B4; SkarKazSej 671a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»miłować [Boga] a czynić przykazanie« (1): iam ieſt Pan Bog mocny/ miłośćiwy/ cżyniąc miłoſierdzye w tych ktorzy mię miłuią/ á cżynią przykazánia moię. BielKron 32.

»miłować a dufać« (1): Pan powieda/ iż do ciebie ſam przydź chce/ á mieſzkánie Tobie v ciebie vcżynić/ ieſli go miłowáć á iemu wiernie dufáć będzyeſz. RejPos 144.

»miłować, (a) miłować« (2): WujJud 76v; Miłuię Oycże ia ćiebie/ miłuię GrabowSet P4v.

»miłować a naśladować wolej, wedle wolej żyć« (2 : 1): RejKup ov; chceſzli to okázáć że go miłuieſz/ á náwſzem náſláduieſz woley iego RejPos [219]v; iuż nam nic nie ſchodźi ná łáſce y dobroći iego przećiw nam: byſmy my iedno onego [Boga] też miłowáli/ á we wſzyſtkim wedle woley iego żyli. CzechRozm 221v.

»miłować i miłość okazować« (1): Bo zá wyznánie y doświadcżenie miłośći/ wtym mu [św. Piotrowi] ſię miłować y miłość ku ſobie okázowáć roſkázuie/ aby páſł y ſpráwował owce iego. SkarJedn 77.

»miłować a słuchać (a. słowo chować, a. być pilen słow)« [szyk 8 : 1] (9): Yeſli mię kto miłuie/ á ſlowo moie będzie chował/ y ociec moy miłuie go SeklKat G4; będźieſzli ſłuchał/ á miłował Páná Bogá twego OrzRozm E4; Ieſli kto będzye miłował mnye/ á ſłow moich pilen będzie/ Ociec moy też go vmiłuie. RejPos 143v, 3v, 144v [2 r.], 145, 220; CzechRozm 252. [Ponadto w polączeniach szeregowych 2 r.].

»miłować i (a) strzec przykazania« [szyk 6 : 1] (7): SeklKat E3v; KrowObr 110v; Leop Ex 20/6, 2.Esdr 1/5; záchowywáiąc vmowę y miłoſierdźie tym ktorzy ćię miłuią y ſtrzegą przykazánia twego [diligentibus eum, custodientibus mandata eius]. BibRadz 2.Esdr 1/5; Strzegłá duſzá moiá świádectw twoich/ y miłowáłá ie [custodivit anima mea ... et diligo] bárzo. BudBib Ps 118/167; CzechEp 407. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»wysławiać i miłować« (1): ábym zá wſzyſtkie dobrodźieyſtwá iego [Boga] mogł go záwżdy wyſłáwiáć y miłowáć. LatHar 561.

»miłować a (i) (za)cho(wy)wać (się wedle) przykazania (a. rozkazania)« (7): SeklWyzn a4v; A czyniąc miłoſierdzie nad thyſiącmi tych co mie miłuią/ y záchowáią ſie wedle roſkazánia mego. BibRadz Deut 5/10, 1.Ioann 5/2; WujJud 48; Potym znamy że miłuiemy dzieći Boże/ gdy Bogá miłuiemy/ á przykazánia iego záchowywamy [Cum Deum diligimus et mandata eius servamus] BudNT 1.Ioann 5/2; SkarŻyw 503; WujNT 363 marg.

W przen (1): Prze cię ſwiat mnie zdrádliwy/ [...] niecháy też niemiluie ſerce/ iedno ciebie OpecŻyw 19.
a. O bogach pogańskich albo o bóstwach starożytnych (3): BielŻyw 131; báłwáni ich ktore oni miłuią/ ſą im nie pożytecżni CzechRozm 7.
Szereg: »miłować a w poczciwości mieć« (1): ſtego ſlowá wſzytki rzecżi żywą/ ſą/ y trwáią/ my to ſlowo záwżdy miłuiemy/ á to w poććiwoſći mamy [amamus et ... veneramus; mylvymy y czczymy HistAl 1510/383]. HistAl K.
3. Odczuwać pociąg fizyczny do osoby płci odmiennej; zajmować się miłostkami; amare, deperire amore Mącz, Cn; diligere, amore flagrare a. aliquem prosequi, ardere studio et amore alicuius, habere amorem in aliquem Cn (173): Boć niewiáſtá nie miłuie/ Choćiać ſie ták vkázuie: W káżdey ći doſyć chytrośći/ Nie naydzieſz ſtałey miłośći. BierEz C4; FalZioł V 51v [2 r.]; RejJóz E3; tá [wdowa] ſie go [syna] záprzáłá/ Aby przedſię zá mąſz ſzłá/ bo iuż miłowáłá. RejZwierz 26; BielKron 71v; Mącz 221b, 303d; śiłá tákich ieſt proſtakow/ ktorzy ſkoro to ſłyſzą/ iż kiedy iáka białogłowá miłowáłá/ hneth o niey zle rozumieią. GórnDworz Aa4v; pánie Derſniaku maſz w. m. tę ſławę/ iákobyś ná wielu mieiſcach záraz miłowáć miał GórnDworz Cc2, B4, C4, C4v [2 r.], O4, V2 (35); RejZwierc 62; KochFr 6, 9, 18, 73; BielSjem 5; [pani płacząc skarży się] Ze moie ſerce prózno ſye fraſuie/ A ón [mąż] podobno gdźie indźiéy miłuie KochPieś 19; KochSob 61; PudłFr 39, 76; GosłCast 34, 42; PudłDydo B.

miłować kogo (84): Mnodzy iey [Tais chytrej kurwie] wiele dawáli/ Iż ią bárzo miłowáli BierEz R; PatKaz III 99v, 131v; FalZioł IV 9a; LibLeg 7/34v; proſſila abi philippa krawczika czarowala zebi yą milowall LibMal 1544/85v, 1544/86 [2 r.], 1547/132v; RejJóz C7v, D8; GliczKsiąż P3; KochZuz A3; RejZwierz 44; BibRadz I 146b marg, 3.Esdr 4/24; Miłował też Iupiter Tetydem/ ále ſie iey bał dotykáć BielKron 21v, 15, 16v, 21 [2 r.], 52, 123, 131v; Mącz 55b, 105c, 224b, 357a; GórnDworz C4, M8v, N, N6v, T (30); HistRzym 13v [2 r.], 76v, 84v; BudBib Gen 29/18, 20, 1.Reg 18/20, 28; KochFr 87, 95, 108; KochWz 137 [2 r.]; PudłFr 28, 75; áby mąż nie był ták mulieroſus, żeby miłuiąc żonę ſwą, miał ſie do ſczętu ſam gołoćić. SarnStat 1270; GosłCast 49, 64; Wſzytko to zgráiá Neptuná onego/ W morzu y w rzekách ták rozrodzonego/ Co dźieći ſpłodził/ Nymfy miłuięcy/ Tyśiąc tyśięcy. KlonFlis B4v; PudłDydo B4v. Cf miłować kogo nad kogo, »fałszywą miłością miłować«, »nad zdrowie miłować«.

miłować kogo nad kogo (2): Miał Roboám żon ośḿnaſcie/ á nałożnic ſześćdzyeſiąt/ miedzy ktoremi byłá iedná corá Abſálonowá/ ktorą nád ine więcey miłował BielKron 83; PudłFr 32.

czym miłować (3): Ia ieden nierozumiem co to ieſt/ ocżymá/ vſzymá/ myſlą miłowáć GórnDworz L13v. Cf »miłością miłować«.

W połączeniach szeregowych (3): Táńcuy ſkakay miłuy piy iedz/ A o inych rzecżach nie wiedz BielKom F8v; OrzRozm R; Pijćie/ grayćie/ miłuyćie: Ian fráſzki niech piſze. KochFr 58.

W porównaniu (1): pozwolić ſie to Dworzáninowi może/ áby poki młod/ miłował ták iáko drudzy GórnDworz L18v.

W charakterystycznych połączeniach: miłowáć (nie) (nader, tak) barzo (13), co dalej to barziej, do końca, do śmierci, nad obyczaj, niewymownie, osobnie, prawdzitwe, prawie, rozumnie, tajemnie, uprzejmie, usilnie, wiernie, więcej; miłować bez przygany, z pociechą; miłować białogłowę (a. białogłowy) (3), mężatki, nimfy, pannę (3), wdowę, żonę (2).

Przysłowia: CIężko kto niemiłuie/ ćiężko kto miłuie KochFr 18; SzarzRyt A2v.

Bo wſzelki ktory miłuie/ Zadney ſzkody ſwey nie cżuie. BierEz Q3.

Zwroty: »z dusze, z serca miłować« [szyk zmienny] (4 : 3): Eam misere amat, Miłuye yą z duſze/ ſzalenie. Mącz 224b; iż thá ktorey ſłużę s ſerczá mie miłuie GórnDworz Bb4v, Cc2 [2 r.], Cc8v, Dd3; KochFr 9.

»z duszą miłować« (1): Deperire aliquem amore, S duſzą kogo miłowáć. Mącz 105c.

»gorąco miłować« (1): gdzie by [...] Dworzánin ſzedziwy [...] ták gorączo/ iáko owá młodź/ ktorą więcz widamy/ miłowáć y to co oni cżynią/ cżynić chciał GórnDworz Kk7.

»miłować [z kim] na jednym miescu« = kochać się w jednej kobiecie (1): ktory towárzyſzá co z nim na iednym mieſcu miłuie chcząc káźić/ przed białymigłowámi o nim ták mowi. GórnDworz Cc8.

»(fałszywą) miłością miłować« (2): iż dáry/ ktore kto miłey ſwey dáie/ nie thák lubą miłość cżynią/ bo práwi cżłowiek może thák rozumieć/ że go dla nich ſámych fáłſzywą miłoſcią miłuią GórnDworz Cc2, Cc2.

»z okna miłować« = muzyką i śpiewem pod oknem ukochanej wyjawiać swe uczucie (1): V nas z okná nie miłuią: V nas komedij tákich iákie máią być/ ani Trágediy nie máſz [...] V nas Sláchtá ná ſkrzipicach/ ná piſzczáłkách nie grawa GórnDworz B2v.

»nad zdrowie miłować« (1): widzącz iż tego/ kogo nád zdrowie ſwe miłowáłá/ pocżćiwie mieć nie mogłá/ vmyſliłá dáć wſzythkim o zięmię, GórnDworz Aa5v.

a. Uprawiać miłość pozamałżenską; uprawiać nierząd, być rozpustnym; amare Mącz, Cn; amore surripere [!], sub Veneris regno militare Mącz; dare corpus in vulgus, dare se et communem facere, concubitui indulgere, libidinari, meretricari, miscere corpus cum aliquo a. aliqua, moechari, prostituere pudicatiam, publicare vulgo corpus, vulgare corpus Cn (19): Vti amore surrepto, Kradzioną miłość wieść/ táyemnie gámrátowáć/ miłowác. Mącz 510a, 7d, 350a; Nie trzebá ini ſię wiele dowiádowáć/ Kędy ty chodźiſz/ doktorze/ miłoẃáć: Bo która ztobą wieczór pobłáznuie/ Káżda názáiutrz piżmem zálátuie. KochFr 62, 60.

miłować kogo (12): Sąsiádá iey [żonie żółwia] iedná powie: Inſzegoć twoy mąż miłuie/ Małpieżá z ktorym obcuie. BierEz Qv, Hv; drugi [wiertel grochu] dal myloſſnycze ſwoyey barbarze, kthorą tham mylowal y dzyeczko yey prziprawyel LibMal 1547/132v; kthora zmłodu ſyná ſwego Ninuſá dáłá byłá do Fraucymeru/ á nád to ſámá go też myáłá byłá wolą miłowáć GliczKsiąż E3v; RejFig Dd7v; BielKron 26v; Pallace [...] Domowa kurwá która żonátego miłuye. Mącz [273]c; HistRzym 7, 30v, 31, 61v. Cf Szereg.

Przysłowie: Kurwá miłuie/ v kogo co cżuie. BierEz R.
Szereg: »wszeteczność stroić i miłować« (1): Oto ia zbiorę wſſyſtkie gámrathy twoie z kthoremiś wſſetecżność ſtroiłá/ y wſſyſtkie ktoreś miłowáłá [quos dilexisti] Leop Ez 16/37.
W przen [kogo] (1): Kotá ſię boiſz/ á kotkę miłuieſz. KochFr 46.
4. Cenić, chcieć uprawiać jakąś wartość; chcieć posiadać jakąś wartość, mieć w czymś upodobanie, być do czegoś przywiązanym, kochać się w czymś, pragnąć czegoś; amare, diligere, studere Mącz; teneri amore alicuius rei Cn [co] (348): Kto miłuie kśięgi/ nie miewa teſknośći. BierEz P4; Zadnych ſkárbow nie żáłowáć/ Swe zdrowie więcey miłowáć. BierEz S3v, I3v, Kv, M2, R; bo [panna Maryja] vboſtwo wielmi milowala/ znaiątz w tym wolą ſwégo ſynácżka OpecŻyw 25, 29v, 59v; ktory yeſt czlouyek ktory chcze zyuod myecz y myluye dny uydzyecz dobre [diligit dies videre bonos Vulg Ps 33/13; prágnie dni dobrych widźieć WujBib ] PatKaz III 140v, 132v, 144v, 152v [2 r.]; TarDuch A8; Ciepło też [mucha] rada miłuie. FalZioł IV 29a, IV 7a, 57d, V 53; Miłuy naukę á nieumietnoſci ſie wiaruy. BielŻyw 17, 15, 19, 31, 39, 43, 46 (10); GlabGad D6, O6; WróbŻołt H8; SeklWyzn 4v; Bogactw nie miłuiemy [Divitias non amamus; Bogastw nye mylvymy HistAl 1510/365] HistAl 16, A7 [2 r.], H3v, I7, I8, K [2 r.]; MurzNT I 51, 116, Luc 20/46, Ioann 3/19; Zwyedźyeniſmy nyedowyernym ſwyegotánim/ bunty miłuyąc KromRozm III O2v; BielKom B4, B8; GliczKsiąż F6, H7, I3, N5, N5v (8); Lecż ia więcey miły Pánie pokoy twoy miłuię/ Zadney rádośći wdzyęcżnieyſzey nád to iuż nie cżuię LubPs B3v, B3v, H4v, ccv marg, cc2v marg; GroicPorz gg3; KrowObr 62v, 77v, 157; A ony złote látá práwieby náſtáły. Gdyby wſzyſcy powinną cnotę miłowáli RejWiz 137v; Miłowałeś złość więcey niſli dobrothliwość [Dilexisti malitiam super benignitatem; Vmiłowałeś złość nád dobroć WujBib]: więcey niepráwość niſli ſpráwiedliwość. Leop Ps 51/5; á ktho miłuie wino y tucżne rzeċży [qui amat vinum et pingua]/ nie zbogáćieie. Leop Prov 21/17, Ps 51/6, 98/4, Prov 14/21, 29/3, Eccle 5/9 (15); BibRadz Ps 39/17, Apoc 22/15; BielKron 62, 80 [2 r.], 102, 132, 149v (10); KochSat B2v, C; Mącz 38c, 40c, 137d, 241d, 340d, 423c; OrzQuin B4v; Prot D4; RejAp 193, GórnDworz L2v, Aa5v, Hh5v, Llv, Mm2v; Cnothliwa Krolewno [...] miey z tego cżeść á chwałę że w tak niebeśpiecżnym ſtanie (w kthorym ieſteś) á cżyſtość miłuieſz. HistRzym 21; ták on kubek miłował/ że [...] ták wiele z onego kubká pił/ że ſie ná káżdy dźień vpił. HistRzym 30, 23v, 36v, 55, 100, 103v, 106v; RejPos 333; BielSat D2; GrzegŚm 28; HistLan B3, F6; KuczbKat 35, 395; RejZwierc 44, 86; A ſtąd káżdy vzna bogoboyny cżłowiek/ że ile z nas ieſt zgodę miłuiemy. WujJudConf 13v, 13v, 48v; Nie miłuycie ſwiátá/ áni tych rzecży kthore ná ſwiecie ſą. RejPosWstaw [212], [212], [414]v [2 r.], [1103] [2 r.]; Nie miluy ſpania [Ne diligas somnum] ábyś nie z vbożał BudBib Prov 20/13, c2 [3 r.], c4, Sap 8/7, Eccli 4/13 [2 r.]; Bo on [król Zygmunt] miłuiąc dobro tu Páńſtwa Polſkiego/ Nie rádźił wziąć na Páńſtwo żadnego krewnego. MycPrz I C4v; BudNT przedm a5, 1.Petr 2/17; StryjWjaz Av; CzechRozm 250; iego [Bojanowskiego] cnot dobrych y męſtwá doználi/ Miłuiący pocżćiwość okazał tho iáwnie/ Przy pánie ſwym/ zá co ieſt godzyen ſławy ſpráwnie. PaprPan Kv; Sławę dobrą miłuiąc gárdły ią płáćili PaprPan Zv, Cv, I2, L3v, O3, X2 (11); KarnNap Dv; v nas/ [...] y bárzo máło ieſt ludźi/ ktorziby trzeźwość miłowáli [paucisimi ament sobrietatem] ModrzBaz 35v, 9, 11v, 17v, 44v, 52v (8); KochDryas A2v; KochPs 19, 168; SkarŻyw A4, 40, 46, 52, 114 [3 r.] (15); CzechEp 209, 407; NiemObr 11; KochFr 18; Delphin rybá morſka dźień miłuie. KlonŻal B2 marg; Niechay nic nie miłuię/ co ieſt ſzkárádégo. KochDz 108; KochMarsz 154, 155; Iż kto miłuie bieśiády/ nędzę klepáć muśi WerGośc 215; KochPieś 25; [Jan Tarnowski] Spráwiedliwość/ y prawdę/ iáko żyw miłował/ Y nieprzyiaćielowi wiárę rad záchował. KochTarn 74; bywa/ iż która głádkość w kim miłuie/ Skoro ią czás odéymie/ áli wnet żáłuie, PudłFr 76, 53, 65 [2 r.], 76; Przetoż kto iuż miłuie to zbáwienie wiecżne/ może go iuż doſtąpić przez Kryſtá beſpiecżnie ArtKanc N16, E7v, H18v, M4v; BielRozm 26, KochWr 22; ZawJeft 26, 36; Phil B3; CNotę y w nieprzyiaćielu/ y w nieznáiomych miłuiemy KochCn B3, B3v [3 r.], B4; GrabowSet G2v, Q; Day mi miły Pánie to vmieć co potrzebá: to miłowáć/ co ma być miłowano LatHar 594, 568; KołakCath A3v, C4v; kto chce życie miłowáć/ y widźieć dni dobre/ [...] y vſtá iego niech nie mowią zdrády. KołakSzczęśl C, B3v; A ná dworze pśi y czárownicy/ y wſzetecznicv/ y mężoboyce/ y báłwochwálce/ y káżdy ktory miłuie y ktory cżyni kłamſtwo [amat et facit mendacium]. WujNT Apoc 22/15, Matth 23/6, Luc 11/43, 20/46, Philipp 3/19, 2.Tim 4/8 (16); Láſká tedy Páńſka w ten cżás nád námi ſię pokázuie/ kiedy nam tego/ co źle miłuiemy/ nie dáie WysKaz 7, 2, 7 [9 r.], 11 [2 r.], 14; JanNKar B; SarnStat 1019; PowodPr 64, 77; iż świeckie rzeczy miłuiemy: ládá ſzkodá y krzywdá nas zápala y burzy. SkarKaz 314a, )(3, 8a, b, 314a, 387b (11); CzahTr C4v, [D2]v, I3v, Kv; GosłCast 35; Iákoż ćię nie miłowáć/ moy trunecżku święty PaxLiz Dv; Miłuiećie pożytki ſwoie poiedynkowe/ á poſpolite burzyćie. SkarKazSej 667a, 662b [2 r.], 664a [2 r.], 667a, 672b, 676b, 700a; KlonWor 51.

miłowáć nad co (5): [człowiek] áby cnotę Cudzą/ nád właſny pożytek/ miłował. GrabowSet Y. Cf »nad(e) wszytko miłować«.

miłować w czym (2): Aleć cudna ieſt rzecż bárzo miłowáć w dobrey rzecży záwżdy [Bonum antem amulari in bono semper] BibRadz Gal 4/18; BudNT Gal 4/18.

W połączeniach szeregowych (2): ábyś nicżego inego/ áni chwalił/ áni miłował/ áni żadney nádzyeie o zbáwieniu ſwym nie pokłádał RejPos 233; BudNT 1.Cor 13/7 [8].

W przeciwstawieniaeh: »miłować ... mieć w nienawiści (2), brzydzić się, nie cirpieć, strzec się« (5): aby to w nienáwiſci miala tzohy bogu nielubego znala/ a to milowala ij cżynila/ tzoby iego ſwiętá wolá byla. OpecŻyw 2; Kto miłuie karánie/ miłuie vmienie/ Kto karánia nie ćirpi/ wełbye ma ſzumienie. BielKom B8; GórnDworz Ee3v; niech miłuią [ludzie] trzeźwość: zbytku/ y wſzelákiey roſkoſzy w potráwách y w inſzych rzecżách niech ſię ſtrzegą [sobrietatem ament ... rerum aliarum ne studiose consectantur] ModrzBaz 113v; bo co ieden miłuie/ tym ſię drugi brzydźi KochCn B4.

W formule listownej (1): Miéycie ſie dobrze/ á poſpolité dobré miluycie OpecŻywSandP ktv.

W formule zaklęcia (1): Corko miła/ iáko miłuieſz żywot ſwoy/ táko też ſtrzeż tego piełgrzymá [!]. HistHel 80.

W charakterystycznych połączeniach: milować aż do śmierci, niesprawiedliwie, prawdziwie, sprośnie, wielce (wielmi) (2), źle; miłować biesiady, bogactwo (3), braterstwo (3), bunty, chędogość (ochędożenie) (2), chwałę bożą (6), ciało, cnotę (19), cześć (2), czystość (6), dary, dobre (9), dobroć (2), dobroliwość, dostatek, dowcipność umysłu, dziecinność, gładkość (2), godność, grosz, jedność (3), księgi (2), mądrość (2), mierność w jedzeniu, milczenie, miłosierdzie (2), nauki, nieprawdę, pieniądze (3), pobożność, poćciwość, pokoj (18) pożytki, prawdę (2), prędkośé, przystojność, przyście (5), psotę, rozkosz (2), rzeczy szkodliwe (świeckie, ziemskie) (4), sławę (8), sprawiedliwość (26), stateczność (statek) (4), świat (9), świętobliwość, trzeźwość (2), ubostwo (3), uczciwość, wiarę (2), wierność, wino, wstyd (2), zbawienie (3), zdradę, zdrowie, zgodę (6), złość (2), złoto (2), życie, żywot (4).

Przysłowia: ym uyączey czo myluyeſz tego pylnyey od kozdego ſtrzezeſz PatKaz III 134v.

kto dobre ſumnienie miłuye/ tám wyſoka cnotá pánuye. Mącz [454]b.

Nie dufay temu/ kto głádkość miłuie/ Bo ten ná ſłábym grunćie ſye buduie KochPieś 17.

Zwroty: »z szczerej chuci miłować« (1): Gratis diligere virtutes, Z ſzczerey ſwey chući cnoty miłowáć. Mącz 149a.

»miłować gorąco« (1): ieſtli bogacztwa wam będą przymnażać ſie nie przykładaycie ſercza. To ieſt, nie miłuycie ich gorączo WróbŻołt T4v.

»dobrym sercem miłować« (1): Konſtántyn zgodę tám dobrym ſercem miłuiąc/ gdzie nigdy z Heretykiem byc nie mogłá/ nic ná ono piſanie ich nie vcżynił. SkarŻyw 389.

»ze wszystkiego serca miłować« = toto corde amare Cn (1): Gdźie obłudni ludźie powiedaią iſz ze wſzyſtkiego ſerca miłuią MurzHist Qv.

»w sercu miłować« (1): y ták to w ſercu iuſz z nátchnienia Boſkiego nád inych miłował SkarŻyw 569.

»nad(e) wszytko miłować« (4): [Jobas] będąc ſtały/ mierny/ ćichy/ ſpráwiedliwy/ vcżony/ prawdę nade wſzytko miłował. BielKron 27v, 446; CI nád wſzytko ſtátecżność to mi wierz miłuią PaprPan N4, Y3.

»wysoce miłować« (1): A iż [nasz król] bożą chwałę wyſſoce miłuie/ Przeto mu ſie wſzitko fortunnie ſzantzuie. KlerPow 3.

Szeregi: »kochać się i mi(e)łować« [szyk 1 : 1] (2): ſię z weſelem takowi w przyaćielſtwach kocháyą y towarzyſtwo miełuyą KwiatKsiąż C4; przypominamy [...] widome w ćiele ná ſąd oſtátni przyſzćie Páná y Bogá náſzego Iezuſá Chryſtuſá/ ábyſmy [...] miłowáć ie [...] y w nim ſię kocháć nie zániecháli. SkarKaz 1a.

»miłować i opatrować« (1): Ktora [gruszka z jabłonią] lepſzy owoc dawa/ Ogrodnik to rozeznawa: Aleć was obie miłuie/ Y iednáko opátruie. BierEz L4v.

»miłować i pragnąć« (1): Szczęśliwi ktorzy ten ſąd y przyſzćie Syná Bożego miłuią y prágnąć go mogą. SkarKaz 8a.

»miłować i (ani) żądać« [szyk 1 : 1] (2): OpecŻyw 6; ktory Bog dáie ſzalonym/ ktorzy więcey świát y co ná ſwiećie ieſt miłuią y żądáią/ niżli Bogá. HistRzym 91v.

W przen [co] (9): my dalibog podamy WM taki, jako nie będzie obraźliwy nikomu, ktory będzie więcey potciwe miłował aniż pożyteczne. DiarDop 119; O niewymowna ochoto/ y śmiáła miłośći/ co ćię odſtráſzyć do prętkiego pátrzánia/ ná to coś miłowáłá mogło? SkarŻyw 599; CzechEp 22 [2 r.], 222; WujNT Ioann 15/19, Yyyyy v; Práwo prawdę miłuie/ ták rzekł on cnotliwy Aryſtydes SapEpit A4v, A4.

W porównaniu (1): Tho Morze iáko ſwoię ſioſthrę miłuiemy [ut sororem vestram amplectimur]/ gdi ſie krąży tám ſie rozmáitych rodzáiow ryb nápátrzemy. HistAl I7v.

a. O stosunku Bogu do jakiejś wartości (22): LubPs N4, S6v; GroicPorz aa3v; Leop Sap 11/25; bo iż Pan Bóg w nas czyſtość/ y ochędożność duſzną y ćieleſną miłuie BiałKat 61; BiałKaz D2; CzechRozm 217; KochPs 16, 45, 54, 76, 149; NiemObr 113; Izali Pan cnotliwy/ święty/ może iáki nierząd miłowáć WerKaz 283; ArtKanc L20v; Aby ſye poſluſzeńſtwo w ludźiéch korzeniło/ Któré Pan Bóg miłuie więcey niż ofiáry. ZawJeft 33, 35, 39 [2 r.]; GrabowSet M4v; LatHar 659.

miłowáć nad co (1): Miłuie Iehowá brony Cyiońſkie/ náde wſzytki mieſzkánia Iáhákowowe BudBib Ps 86/2.

W charakterystycznych połączeniach: miłować wielce; miłować czystość, miłosierdzie, ochędożność, odpuszczenie grzechow, prawdę (6), rzeczy (świętobliwe) (2), sprawiedliwość (6), szczerość (2), świętobliwość, zbawienie ludzkie.

Synonimy: 1. opatrować, strzec; 2. cenić, chwalić, czcić, szanować, ważyć, wielbić, wysławiać; 3. kochać się; a. cudzołożyć, dworzyć, gamratować; 4. kochać się, lubować się, podobać się, rozkoszować się.

Formacje współrdzenne: miłować się, namiłować się, omiłować, pomiłować, rozmiłować, rozmiłować się, umiłować, wymiłować, zamiłować, zamiłować się, zmiłować, zmiłować się.

Cf MIŁOWAN, MIŁOWANIE, MIŁUJĄCY

TZ