[zaloguj się]
[pdf]

2. MOC (25767) vb impf

-c (73), -dz (9).

W inf: moc (30), móc (16); -o- OpecŻyw (2); -ó- KochFr; -o- : -ó- Mącz (15:6), SarnStat (13:9). W praet, plusq, fut i con sg m: -ó- (540), -o- (139): -o- OpecŻyw (55), KochMarsz, KochMRot, JanNKarGórn (2); -ó-: - o- ForCnR (3:1), MurzHist (6:30), MurzNT (8:5), Mącz (98:18), SienLek (18:11), BiałKat (19:2), Strum (22:1), Oczko (12:6), KochPs (14:1), KochFr (21:1), KochPieś (8:1), KochFrag (8:1), SiebRozmyśl (3:1), GosłCast (1:1). W pozostałych formach o jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf moc
indicativus
praes
sg pl du
1 mogę możemy, możem, możymy, możym możewa
2 możesz możecie
3 może mogą
praet
sg pl
1 m -(e)m mógł, mogłem, mógł m pers -smy mogli, moglismy, -chmy mogli, mogli
f -m mogła, mogłam m an
2 m -(e)ś mógł, mogłeś, mogł m pers mogliście, -ście mogli, mogli
f -ś mogła, mogłaś m an
3 m mógł, móg m pers mogli
f mogła m an
n mogło subst mogły
plusq
sg pl
1 m -(e)m m(o)gł był, m(o)głem był m pers byli mogli
2 m -(e)ś m(o)gł był, m(o)głeś był m pers
3 m mógł był, był mógł m pers
f była m(o)gła m an
n było m(o)gło, mogło było subst
fut
sg pl
1 m będę mógł, m(o)c będę m pers będziem(y) mogli, będziem(y) móc
f będę mogła m an
2 m będziesz mógł, będziesz m(o)c m pers będziecie mogli, będziecie m(o)c
f będziesz mogła m an
3 m będzie mógł, będzie m(o)g, będzie m(o)c, m(o)c będzie m pers będą mogli, będą móc
f będzie mogła, będzie moc m an
n będzie mogło, będzie m(o)c subst będą mogły, będą móc, móc będą
conditionalis
sg pl du
1 m bych mógł, mógłbych, bym mógł, mógłbym, by mogłem, by mogł m pers bysmy mogli, moglibysmy, bychmy mogli, moglibychmy, by moglismy, bychom mogli, bysmy moglismy, by moglichmy m pers bychwa mogła
f bych mogła, mogłabych, -bym mogła, by mogła m an m an
n subst bychmy mogły subst byswa mogła
2 m byś mógł, mógłbyś, by mógł, mógłby, byś mogłeś m pers byście mogli, moglibyście, byście moglibyście, by mogliście m pers
f byś mogła, mogłabyś, by mogła, mogłaby m an m an
n byś mogło subst byście mogły subst
3 m by mógł, mógłby m pers by mogli, mogliby m pers
f by mogła, mogłaby m an mogliby, by mogli m an
n by mogło, mogłoby subst by mogły, mogłyby, by mogli subst
con praet
sg pl
1 m bych był mógł, bych mógł był, mógł bych był, bym mógł był, bym był mógł, bych beł móg m pers bysmy byli mogli, bychmy byli mogli
f bych była mogła m an
2 m byś był mógł, mógłbyś był m pers byście byli mogli
f byś była mogła, mogłabyś była m an
3 m by był mógł, mógłby był, by mógł był m pers by byli mogli, by mogli byli, mogliby byli
f by była mogła, mogłaby była, by mogła była m an
n by było mogło, by mogło było subst by były mogły, by mogły były, mogłyby były
impersonalis
praes może się
praet możono, mogło się
fut będzie się mogło
con by się mogło, mogłoby się, by możono, możono by
participia
part praes act mogąc, mogęcy, mogę
inne formy
impers plusq - było się mogło; impers con praet - by się było mogło

inf moc (38); -o- (16), -ó- (7), -(o)- (15); -o- : -ó- Mącz (15:6), SarnStat (1:1). ◊ praes 1 sg mogę (902). ◊ 2 sg możesz (1734). ◊ 3 sg może (9493). ◊ 1 pl możemy (714), możem (322), możymy (26), możym (11); -emy ForCnR, KlerPow, FalZioł, RejPs (12), ComCrac, LibMal, RejRozpr, LudWieś, SeklWyzn, RejJóz (2), KromRozm I (2), KromRozm II (4), KromRozm III (5), Diar (10), DiarDop (8), OrzList, RejZwierz (4), OrzRozm (10), OrzQuin (6), Prot (3), RejPosWiecz3 (2), KuczbKat (33), RejPosWstaw (10), Strum (2), BiałKaz (3), BudNT (6), CzechRozm (13), KarnNap, KochTr, StryjKron (2), CzechEp (14), ReszPrz (4), ReszList, PaprUp (2), ZawJeft, Calep (2), WyprPl, KołakSzczęśl (2), WysKaz (3), VotSzl (3), SkorWinsz, RybWit; -em BielŻyw, BielŻywGlab, MiechGlab (3), SeklKat (2), UstPraw, BielSpr (3), WierKróć, SkarJedn (11), KochOdpr, KochFr, KochDz, WerKaz, BielSjem (2), PudłFr (2), GórnTroas, KochFrag, GrabPospR (4), SkarKaz (32), SkarKazSej (7), GosłCast, PaxLiz (2); -ymy PatKaz I, HistLan; -ym BielKom; -emy : -em BierEz (3:2), HistJóz (1:2), GlabGad (2:7), WróbŻołt (1:1), HistAl (2:2), MurzHist (1:4), MurzNT (6:16), GliczKsiąż (1:16), KrowObr (1:1), RejWiz (6:5), RejFig (1:1), BibRadz (10:3), BielKron (4:36), GrzegRóżn (5:1), KwiatKsiąż (16:5), Mącz (9:2), SienLek (1:2), LeovPrzep (1:2), GrzepGeom (1:2), GórnDworz (6:7), HistRzym (4:13), RejPosWiecz2 (1:1), BiałKat (6:3), WujJud (36:7), WujJudConf (10:1), RejPosRozpr (5:1), BudBib (2:1), MycPrz (7:7), ModrzBaz (18:2), Oczko (4:12), SkarŻyw (1:30), NiemObr (17:3), ReszHoz (2:1), WerGośc (1:1), ArtKanc (9:2), KochWr (1:4), ActReg (4:1), OrzJan (2:1), LatHar (11:1), WujNT (43:8), SarnStat (9:1), PowodPr (11:1), CiekPotr (1:1); -emy : -em : -ymy PatKaz III (2:-:4), RejAp (56:-:3), RejPos (116:1:9); -emy : -em : -ym OpecŻyw (10:7:2), LibLeg (4:3:1), LubPs (16:5:1), Leop (4:1:1), SarnUzn (4:2:1), PaprPan (3:4:1); -emy : -ymy : -ym RejZwierc (38:8:3); ~ -e- (98), -é- (6), -ę- (13), -(e)- (919); -e-:-é OpecŻyw (12:5), Oczko (15:1); -e- : -ę- MurzHist (4:1), MurzNT (10:12). ◊ 2 pl możecie (267). ◊ 3 pl mogą (2342). ◊ 1 du możewa (2) RejJóz B7v, RejZwierz 8v. ◊ praet 1 sg m -(e)m mógł, mogłem (163), mógł (5); mogł RejKupSekl; -em : mogł MurzHist (1:1), BielKron (8:2), CzechEpPOrz (1:1); ~ -ó- (37), -o- (10), -(o)- (121); -ó- (1) KochPs; -o- MurzHist (2), MurzNT, Strum, KochMRot, GosłCast; -ó- : -o- Mącz (5:3); ~ -em (163), -ęm (1) MurzHist.f -m mogła, mogłam (16). ◊ 2 sg m -(e)ś mógł, mogłeś (65), mogł (1) SeklKat; -ó- (7), -o- (3), -(o)- (56); -ó- Mącz (2), OrzQuin, KochPieś, PudłFr; -o- OpecŻyw, MurzHist; -ó- : -o- KochFr (2:1). f -ś mogła, mogłaś (6). ◊ 3 sg m mógł (1566), móg (1) PatKaz III; -ó- (125), -o- (53), -(o)- (1389); -ó- KochZg (2), OrzQuin (10), SienLek (4), BiałKat (10), Strum, Oczko (3), KochPs (5), KochFr (5), KochBr, KochWz (2), KochPieś (4), PudłFr (6), ZawJeft, GórnTroas (6), KochCn, KochFrag (2), OrzJan (14), JanNKar, SarnStat (8), SiebRozmyśl, GosłCast; -o- OpecŻyw (36), MurzHist (10); -ó- : -o- MurzNT (6:2), Mącz (31:5). f mogła (312). n mogło (327). ◊ 1 pl m pers -smy mogli, moglismy (66), -chmy mogli (15), mogli (3); -chmy RejPs, RejPos (9), RejZwierc, WujJud, BudBib; mogli KrowObr, ZapKościer; -smy : -chmy : mogli BibRadz (2:1:-), BielKron (11:- :1), SkarŻyw (1:1:-); ~ -smy (45), -śmy (11), (s)my (9); -śmy OpecŻyw (3), FalZioł, SkarJedn, SkarŻyw, CzahTr (2); -smy: -śmy BibRadz (1:1), Mącz (5:1), CzechRozm (2:1). ◊ 2 pl m pers mogliście, -ście mogli (26), mogli (1); -ście : mogli LibLeg (2:1). ◊ 3 pl m pers mogli (816). subst mogły (146). ◊ plusq 1 sg m -(e)m m(o)gł był, m(o)głem był (4). ◊ 2 sg m -(e)ś m(o)gł był, m(o)głeś był (4). ◊ 3 sg m mógł był (14), był mógł (2); mógł był: był mógł BibRadz (1:1), RejPos (4:1); ~ -ó- (1), -(o)- (15). f była m(o)gła (3). n było m(o)gło (1) ActReg, mogło było (1) RejPos. ◊ 3 pl m pers byli mogli (1). ◊ fut 1 sg m będę mógł (43), m(o)c będę (2); moc będę BiałKaz; będę mógł: moc będę RejPs (4:1); ~ -ó- (9), -(o)- (36). f będę mogła (4). ◊ 2 sg m będziesz mógł (78), będziesz m(o)c (3) BielŻyw, RejRozpr, HistRzym; ~ -ó- (1), -(o)- (71). f będziesz mogła (1). ◊ 3 sg m będzie mógł (206), będzie m(o)g (2), będzie m(o)c (3), m(o)c będzie (2); mogł: mog LibLeg (2:2); będzie mogł: będzie moc OpecŻyw (1:1); będzie mógł: moc będzie RejPs (2:1); będzie moc : moc będzie MetrKor (2:1); ~ -ó- (64), -o- (4), -(o)- (145); -o- SienLek, JanNKarGórn; -ó- : -o- Oczko (2:2). f będzie mogła (39), będzie moc (3); będzie moc Leop; będzie mogła : będzie moc SarnStat (8:2); ~ moc (2), m(o)c (1). n będzie mogło (46), będzie m(o)c (2); będzie moc OpecŻyw; będzie mogło : będzie moc BudBib (1:1). ◊ 1 pl m pers będziem(y) mogli (28), będziem(y) móc (10); będziemy mogli LibLeg, GliczKsiąż, Leop (4), RejAp, RejPos (3), KuczbKat (3), RejZwierc (2), RejPosWstaw, SkarŻyw, CzechEp, ActReg, WysKaz, SkarKaz (2); będziemy moc RejPs (2), ComCrac, Diar, BielKron, GórnDworz; mogli: moc KwiatKsiąż (1:1), SarnStat (5:3); ~ będziem (24), będziemy (14); -em LibLeg, ComCrac, Diar, GliczKsiąż, BielKron, KwiatKsiąż (2), GórnDworz, RejPosWstaw, SkarŻyw, ActReg, WysKaz, SkarKaz (2); -emy RejPs (2), RejAp, KuczbKat (3), CzechEp; -em : -emy Leop (3:1), RejPos (1:2), RejZwierc (1:1), SarnStat (5:3); ~ moc (1), móc (1), m(o)c (8); -o- : -ó- SarnStat (1:1). ◊ 2 pl m pers będziecie mogli (8), będziecie m(o)c (2) BierEz, BielKron. ◊ 3 pl m pers będą mogli (108), będą móc (26); będą moc ForCnR, ConPiotr, GliczKsiąż, BielKron, KwiatKsiąż (4); będą mogli : będą moc RejPs (2:4), ComCrac (1:1), RejPos (7:1), SarnStat (14:12); ~ móc (1), moc (1), m(o)c (24); -ó- : -o- SarnStat (1:1). subst będą mogły (29), będą móc (3), móc będą (1) KochFr; będą mogły : będą moc RejZwierc (4:1), SarnStat (8:2); ~ móc (3), m(o)c (1). ◊ con 1 sg m -bych mógł, mógłbych (273), bym mógł, mógłbym (123), by mogłem (1), by mogł (1); bych mogł MetrKor, BierRaj (2), OpecŻyw (4), ForCnR, HistJóz, TarDuch, BielŻyw (8), MiechGlab, WróbŻołt (4), LibLeg (5), RejPs (23), LibMal, SeklWyzn, RejJóz (2), RejKup (6), HistAl (3), KromRozm I (4), MurzHist (9), KromRozm II, Diar, GliczKsiąż (4), LubPs (18), RejWis (10), Leop, RejZwierz (2), BibRadz (6), KochSat, Mącz (14), HistRzym (7), BiałKat (4), HistLan (2), RejZwierc (9), BielSpr, BiałKaz (2), KochPs (6), SkarŻyw (11), KochTr, NiemObr (7), KochSz, KochPieś, PudłFr, ArtKanc, KochFrag (3), RybGęśli, SkarKaz (8), SkarKazSej; bym mogł GroicPorz (3), OrzRozm (3), OrzQuin (3), SienLek (2), KwiatOpis, KuczbKat, RejPosRozpr, Strum, ModrzBazBud, KochMarsz, ReszPrz (2), ZawJeft, Phil, GrabowSet (7), OrzJan(4), WyprPl, WysKaz, JanNKar, CiekPotr (4), CzahTr (2), PaxLiz (2), SapEpit; bych : bym BierEz (8:1), KrowObr (1:2), BielKron (12:3), GórnDworz (6:9), RejPos (8:1), WujJud (1:1), BudBib (4:3), CzechRozm (9:22), PaprPan (1:1), ModrzBaz (2:3), CzechEp (3:8), ReszList (1:2), GórnRozm (1:3), ActReg (6:3), GórnTroas (2:1), WujNT (1:1); bym mogł: by mogłem LatHar (15:1); bych mogł: by mógł LibLeg (5:1); ~ -ó- (38), -o- (19), -(o)- (341); -ó- OrzQuin (3), Strum, KochPs (6), KochTr, KochPieś, PudłFr, KochFrag (3), WyprPl, JanNKar; -o- OpecŻyw (4), ForCnR; -ó- : -o- MurzHist (1:8), Mącz (13:1), SienLek (1:1), BiałKat (2:3), OrzJan (3:1). f bych mogła, mogłabych (26), -bym mogła (20), by mogła (1) GroicPorz; -bych OpecŻyw (4), PatKaz III (3), RejJóz, HistAlHUng (2), LubPs, RejFig (2), BielKron (2), SkarŻyw (5); -bym ZawJeft (2), SiebRozmyśl (8), CiekPotr, GosłCast (2); -bych : -bym RejKup (1:1), BibRadz (2:2), BudBib (1:1), PaxLiz (1:3). ◊ 2 sg m byś mógł, mógłbyś (196), by mógł, mógłby (39), byś mogłeś (1) OrzQuin F4v; by mógł BierEz (2), ForCnR, FalZioł, BielŻyw (2), RejPs (4), MWilkHist, ZawJeft, WyprPl; byś : by OpecŻyw (1:1), LibLeg (1:4), RejKup (3:3), RejWiz (8:1), Leop (1:3), KochSat (2:1), HistRzym (3:2), RejPos (45:2), Strum (4:5), SkarŻyw (3:2), SkarKaz (1:1); ~ -ó- (32), -o- (5), -(o)- (199); -o- OpecŻyw (2), ForCnR; -ó- : -o- SienLek (3:2). f byś mogła, mogłabyś (7) Leop, SienLek, LeovPrzep, RejPos (2), CzahTr, ZbylPrzyg, by mogła, mogłaby (4) BierEz, RejJóz, KrowObr, SkarŻyw. n byś mogło (1). ◊ 3 sg m by mógł, mógłby (1868); -ó- (232), -o- (43), -(o)- (1593); -o- OpecŻyw (10), JanNKarGórn; -ó- : -o- ForCnR (2:1), MurzHist (3:9), MurzNT (2:2), Mącz (26:9), SienLek (10:5), Oczko (7:3), KochPieś (2:1), KochFrag (2:1), SiebRozmyśl (2:1). f by mogła, mogłaby (449). n by mogło, mogłoby (521). ◊ 1 pl m pers bysmy mogli, moglibysmy (256), bychmy mogli, moglibychmy (148), by moglismy (6), bychom mogli (1), bysmy moglismy (1) WierKróc, by moglichmy (1); bysmy BierEz (2), PatKaz I (3), BielŻyw (4), ComCrac, SeklKat (2), MurzNT, KromRozm III, Diar (3), DiarDop (3), GliczKsiąż, KrowObr (13), OrzRozm (2), BielKron (9), GrzegRóżn, KwiatKsiąż (7), Mącz (6), OrzQuin (3), GórnDworz (2), RejPosWiecz2, BiałKat (2), KuczbKat (10), WujJudConf (2), RejPosRozpr (3), MycPrz (2), CzechRozm (14), PaprPan, KarnNap, ModrzBaz (4), CzechEp (3), GórnRozm (2), KochWr (2), PaprUp, ActReg (5), KochFrag, OrzJan, JanNKar, WujNT (4), GrabPospR (3), PowodPr (4), CiekPotr, SkarKazSej; bychmy HistJóz, RejJóz, RejKup, RejWiz, WujJud (8), WysKaz (3); -smy: -chmy LibLeg (5:1), RejPs (1:25), MurzHist (1:3), Leop (3:1), BibRadz (2:5), RejAp (1:3), RejPos (7:68), 3 (1:1), RejZwierc (1:11), RejPosWstaw (18:3), SkarŻyw (15:6), NiemObr (6:2), ArtKanc (14:1), SkarKaz (11 :1), VotSzl (2:2); bysmy: bychom OpecŻyw (1:1); bysmy mogli : by moglismy : by moglichmy LatHar (6:5:1), SarnStat (24:1:-); ~ -s- (238), -ś- (4), -(s)- (15); -s- : -ś- SkarŻyw (12:3), ArtKanc (13:1). subst bychmy mogły (2). ◊ 2 pl m pers byście mogli, moglibyście (70), byście moglibyście (1) RejAp, by mogliście (1); byście mogli : by mogliście SkarKazSej (2:1). subst byście mogły (1). ◊ 3 pl m pers by mogli, mogliby (717). m an mogliby, by mogli (2). subst by mogły, mogłyby (297), by mogli (5) [w tym: m (2), f (1), n (2)]; mogli ComCrac; mogły : mogli RejPs (1:1), GroicPorz (4:1), Leop (3:2). ◊ 1 du m pers bychwa mogła (1) KochZuz A4. subst (cum nm) byswa mogła (1) RejKup d7v. ◊ con praet 1 sg m bych był mógł (4) KrowObr, KochOdpr, KochFr, SarnStat, bych mógł był (2) LibMal, PowodPr, mógł bych był GliczKsiąż (2), bym mógł był (1) ReszList, bym był mógł (1) BielKron, WysKaz, bych beł móg (1) PaprUp; ~ -ó- (2), -(o)- (10). f bych była mogła (1). ◊ 2 sg m byś był mógł (5), mógłbyś był (1) KwiatKsiąż; -ó- (3), -(o)- (3). f byś była mogła (1) RejJóz, mogłabyś była (1) RejPs. ◊ 3 sg m by był mógł (51), mógłby był (11), by mógł był (11); mógłby był OpecŻyw (2), LibLeg, SarnUzn, GórnRozm, Phil, KlonFlis; by mógł był CzechEp (3), WerGośc, CiekPotr; by był mógł: mógłby był: by mógł był RejJóz (1:1:-), GliczKsiąż (1:-:1), GórnDworz (3:1:-), RejPos (12:-:1), CzechRozm (2:1:3), WujNT (1:1:-); ~ -ó- (2), -(o)- (71); ~ był (72), beł (1) PaprUp. f by była mogła (5) PatKaz II, PatKaz III, RejPos, SkarŻyw (2), mogłaby była (2) KrowObr, BibRadz, by mogła była (2) CzechRozm, KochTarn. n by było mogło (9), by mogło było (1) CzechRozm. ◊ 1 pl m pers bysmy byli mogli (4), bychmy byli mogli (1); bysmy : bychmy RejPos (1:1). ◊ 2 pl m pers byście byli mogli (2). ◊ 3 pl m pers by byli mogli (33), by mogli byli (2), mogliby byli (2); by mogli byli RejPs; mogliby byli ModrzBaz; by byli mogli : mogliby byli : by mogli byli BielKron (1:1:-), CzechRozm (1:-:1); ~ byli (36), beli (1) PaprUp. subst by były mogły (4) GórnDworz, RejPos (2), SkarŻyw, by mogły były (3) CzechRozm (2), CzechEp, mogłyby były (2) OpecŻyw, KochWr. ◊ impers praes może się (120). ◊ praet możono (24), mogło się (18); możono LibLeg (2), LeszczRzecz, RejPos, RejZwierc, CzechRozm, SkarŻyw (2), ActReg, SarnStat; mogło się BielKron (7), BielSat, BudNT, SkarŻyw (4), ReszHoz, BielRozm, WujNT, CiekPotr, CzahTr, SkarKazSej; mogło się : możono Mącz (2:1), GórnDworz (2:1), ModrzBaz (1:2), LatHar (3:1). ◊ fut będzie się mogło (6). ◊ plusq było się mogło (2). ◊ con by się mogło, mogłoby się (74), by możono, możono by (22); by możono GliczKsiąż (2), GroicPorz, Leop, BibRadz (3); by się mogło : by możono GórnDworz (10:1), RejZwierc (8:2), CzechRozm (3:1), ModrzBaz (2:10), SkarŻyw (1:1). ◊ con praet by się było mogło (1). ◊ part praes act mogąc (224), mogęcy (cum f) (2), mogę (1) RejRozpr K2; -ąc : -ęcy BielKron (7:1;222v), BielSpr (1:1;47).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
I. Nie mieć przeszkód, mieć środki, umieć, nie obawiać się następstw; posse, quire, valere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, Cn; habere potestatem PolAnt, Modrz, Cn; habere facultatem Mącz, Modrz [w tym: cum inf (17616)] (17789):
1. Mieć środki, warunki, okazję, sposób, narzędzie do uczynienia czegoś; [alicui] licet Mącz, Modrz; facultas datur Mącz; possibile est PolAnt (11487):
A. W wypowiedzeniach twierdzących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo) (6442): March1 A3v; Pocżynáią śię rozlicżne á známienite Báśni [...] z ktorych możemy wźiąć nieiáki pożytek ku ćwicżeniu rozumu náſzego BierEz H2v, C3, D4v [2 r.], F3, G2v, G3 (14); A odtychmiáſt Iudáſs ſſukál podobnégo cżaſu ij mieſtza/ iakoby mogł wydatz Iezuſa kromiá tluſſcżé OpecŻyw 84, 2v, 13, 22, 37, 43v (17); ForCnR B2v, B3; PatKaz I 5v, 12, 14v, 18; PatKaz II 21; PatKaz III 107, 120v, 143v, 151, 152; KlerPow 10; A tam ydzie gdzie moze lepyey przedacz MetrKor 57/119v [idem 59/280v], 57/117, 59/276, 280v; TarDuch E4; to ziele [...] ma bytz ſuſzono w tzieniu: a tak przez rok mozeſz ye chowatz FalZioł I 1a; [miętka] Ma być ſuſzona w cieniu/ przez czały rok może być thak chowana w ſwoiey zupełney moczy FalZioł I 81d, [*8]v, I 3a, 5c, 70c, 79d (42); BielŻyw 3, 15, 22, 25, 47 (17); BielŻywGlab nlb 15; Dobrze ſie mnożyć może krew dobra ze złego pokarmu, á to gdy ſie on dobrze ſtrawi. GlabGad F5v, A2, A4v, A8, Bv, B2 (30); MiechGlab ktv, *4, 34, 35; KłosAlg F4v, Gv [2 r.]; LibLeg 7/33, 41, 10/64, 94, 115v [2 r.] (37); March3 T7, V5; WróbŻołt B7, B7v, nn7 [2 r.], oo7v; WróbŻołtGlab A2; GDyſz to wiemy naſz miły panie iſz mocą twą wſſytko ieſt ſtworzono a iednem ſrogyem ſlowem twem wſſytko może być roſypano RejPs 79; Skim kolwiek ieſt moc miłoſćiwego páná táki może ſie niebać. RejPs Ff7, 22, 22v, 25v, 30v, 32 (62); ComCrac 17v; LibMal 1543/76v, 1544/84, 1545/103v, 1547/126, 129 1548/144v, 1551/158v; Nie będzieli mey pilnoſći Iſćie nie vydzieſz trudnoſći Ale gdyby chćiał dołożyć Mogłoć by twe práwo ożyć RejRozpr Fv, F3v; ConPiotr 33; LudWieś B3v; SeklWyzn Av, f2, g2v; RejJóz C5, C8, E, Ev, K5v, O7v, Q2; SeklKat C; ZapWar 1548 nr 2669; Czem że ſobie mogę pomoċ Bych wſdy niedan Czartowi wmoċ. RejKup f5, c4, d3v, i5v, i8v, 16v (23); RejKupSekl a5; Alexandey [!] przykazał ſpráwić dom wielki ná morzu ná okzęciech[!] przez ktory iuż mogł miáſto otrzymáć [civitatem tam fortiter obtinebat] HistAl B7v, B7v, C, C2v, E, E6 (10); HistAlHUng A2, A2v; Wſſytko ſye to może z yego kſyąg okázáć/ á zwłaſſczá z kazánya. KromRozm I Dv, B3, C, C3, D2, E4v (10); Boc mi ta ſama wiadomośc ieſt zoſtawioná/ że go vſty wzywac mogę MurzHist K; wſzyſtko to możeſz łátwie zwyciężyc/ iedno trfai ſtale wtyi nadźiej MurzHist Mv, A4v, B3, Cv, D [2 r.], Lv (23); Wſzakże będźięmli to co śię tu powiedźiáło/ pilnie rozbieráć/ możęm wſzyſtki przyczyny [...] poznać. MurzNT 116, 3v, 8v, 18v, 56, 78v (15); MurzOrt B, Bv; KromRozm II a2v, b, bv, d2, d3v (11); KromRozm III B8, C3v, C5, D2v, D8v (15); Diar 24 [2 r.], 26, 28 [2 r.], 29 [2 r.], 37 (26); DiarDop 108, 117, 118; BielKom nlb 4, E6v, F4, F5, G5; Niktći mi wtem nye krzyw yedno ocyec/ że myę też ná náuki był nyedał/ mogł ći bych ya też był głodu nye ćirpyeć/ mogł ći bych też był łáſkę páńſką myeć GliczKsiąż I4, B4v, C2, C6, C7v, Dv (44); Gdy ku przykazányu twemu poznam práwą drogę/ S kąd też s ſyebie mogę złożyć łácwiey káżdą trwogę. LubPs aa4v, A4, A5v, B4v, K4v, N2 (18); GroicPorz Bv, B4 [2 r.], C, C2v, C3 [2 r.] (32); KrowObr B4, 1v, 2v, 10, 15v (58); moy pánie náucżże mie tego/ Iákobych ia ſwe ſpráwy do końcá tákiego Mogł przywieść RejWiz 49, kt, A4 [2 r.], A9, 2, 3 (66); Weżmi tę pięć koni ktora ieſzćże zoſtáłá w mieśćie [...] á poſláwſſy/ możym ſie tego dowiedzieć. Leop 4.Reg 7/13, Gen 15/8, 16/2, 26/29, Lev 19/14, Num 11/22 (22); OrzList b3v, f3, g4v, h2; gdyż iáſny dowod o to być może bo iaz łácno oględáć. UstPraw K3, A2; LeszczRzecz A4v; RejFig Aa [2 r.] Aa6, Bb, Cc2, Dd3; KRol rzekł/ prawdá żeć bych mogł roſkoſzy vżywáć/ Bo mam doſyć wſzytkiego RejZwierz 11, A3, 5, 9, 27v, 30v (22); thák iż namnieyſza ſkorupká iego nie zoſtánie ná ktorey by ſię godźiło zánieść wągl z ogniſká/ á ktorąby wodá z cyſterny czerpána być mogła. BibRadz Is 30/14, *4 [3 r.], *4v [3 r.], *5 [2 r.], *5v [4 r.], *7 (44); Goski *v; OrzRozm A2v, D2v, E2, G3v, Iv (20); ia bliſko was w ſamſiectwie będąc/ rychley ſie wam mogę záchowáć niżli on/ będąc dáleko zá Wolhą. BielKron 402v; ieſli ſie rządnie á cżuynie záchowáwáć będzyeſz/ możeſz porownáć nie tylko s kſiążęty/ ále y s krolmi Krześćijáńſkimi BielKron 403v, 1v, 3, 4v, 10, 21 (103); GrzegRóżn Cv [2 r.] C3, E2, F4, H3 (9); KochSat Bv, B2v, B3v, B4, C, Cv, C2; KochZg A4v; KwiatKsiąż A2v, B2, B3 [2 r.], B3v, B4 (38); Tanta est angustia ut vix singula meent plaustra, Táka ciáſność yeſt że ſie ledwey yeden wóz w mieśćić może. Mącz 217a, 35b [2 r.], 48d, 66b, 81c, 116a (57); OrzQuin A2, F4v, H4, H4v, K4v (12); Prot C4v, D2v; SarnUzn B6v, B7v, D6v, E4v, E5v, F8, G8; Náſuſz krwie końſkiey iż ią ná proch możeſz zetrzeć SienLek 158v; Vkázácze [...] któré vkázuią co w tych Kſyęgách náleźiono być może. SienLek Aaaa2v, 6, 14v, 16, 17, 19 (51); SienLekAndr a3; LeovPrzep a3, bv, Bv, G2, H2v, I3; nápuśćiſz ty tey wodki do ocżu do náſzych/ że ſnádnie s ſlepoty tey náſzey przeyrzeć będziemy mogli RejAp 45, AA3v, AA5 [2 r.], AA6, AA6v, AA7v (51); bo tám ten wiek/ thák ieſt dáleki od náſzego/ iż nam oni mogą báiáć tho czo chcą GórnDworz Z6; ſłowy ſie rzecż wymáluie/ iáko przez trudnośći wſzelákiey przyść ſie do tego może. GórnDworz Bb4, A3 [3 r.], B, B2v, B3, B6v [2 r.] (126); Ponieważ tedy iuż wiémy/ iáko długi/ iáko ſzéroki Lan ieſt/ nie trudno ij możemy zmierzyć GrzepGeom L4v, A3v, Bv [2 r.], B2v, B3, B4 [2 r.] (25); HistRzym 10, 19, 22v, 48v, 53v (28); iáko Lew rycży z dáleká záchodząc ábo záglądáiąc iákoby cie pożárł/ á iákoby cie odwieść mogł od Páná twoiego RejPos 167v, A6v, 2, 6v, 8 marg, 9v [2 r.] (239); RejPosWiecz2 92, 93v; RejPosWiecz3 98; Miſtrzu/ co czyniąc Wieczny Zywot mogę otrzymáć? BiałKat 1, 3v, 16, 31, 36, 46 (29); BielSat D, G3v, N2v, N3v; KwiatOpis A2, C4; GrzegŚm 24, 33, 57, 66, 67 [2 r.]; HistLan A2v, A3 [2 r.], B2v, B3, B3v [2 r.] (20); Bo ná ten cżás kiedy dopuſzcżano liſtow rozwodnych/ łatwie to być mogło/ iż ktorą był ieden odrzućił/ tę mogł drugi poiąć zá żonę KuczbKat 350, 15, 30, 40, 70 [3 r.], 75 (66); Abowiem rozmáite ſą kſtałty á proby niżli ktho práwego przyiacielá práwie doznáć może (marg) Nie ledá iáko práwego przyiacielá doznáć. (‒) RejZwierc 89, A, A2 [2 r.], A3, A4v, B (207); bo rozmáitym obycżáiem Woyſká mogą być ſtánowione/ iáko tego potrzebá vkaże BielSpr 10; bo they ordynácyey táka ſpráwá bywáłá/ iż bes ſzkody mogł Hetman wywieść s poyśrodłá [!] vffow wiele było potrzebá BielSpr 31, b3v, 6, 8 [2 r.], 10, 19v [2 r.] (35); KochMon 35; WujJud A6v, Bv, B2, 30, 43v (30); WujJudConf 19v, 59, 66v, 69, 91, 105v, 152v, 199v; RejPosRozpr c, c2, c2v, c4 [2 r.], c4v; RejPosWstaw 21v, [212], [213], [213]v, 22 (22); BudBib B, B3v, B4, C, Gen 32/8 (14); HistHel [A2], Dv; MycPrz I A2, [A3], B3v, Cv, [C]2 (17); Ieſlibyś w ónym Stawku miał dno twárde [...] tedy ié tám możeſz ná źimę zoſtáwić: ále ieſliżebyś nie duffał żećby tám źimie nie miáły zetrwáć/ tedy lepiéy że ié wybierzeſz ſpuśćiwſzy Stawek. Strum O4v, A2v, A3v, A4, A4v [2 r.], C (28); BiałKaz F2v, H2, K3, K3v, Mv [2 r.]; BudNT przedm a6, b, c2v, c3, c4 (17); Lecż iż wiele ieſt przykłádów tákich w piſmie/ przeto ie y ſam ſobie zbieráć przećiw żydom możeſz. CzechRozm 108; muſiałćiby ſie pniem iákim/ ábo kámieniem niemym y martwym ſtać/ tożby dopiero/ mogł to wſzyſtko coś ty mowił wykonáć/ ále inácżey trudno. CzechRozm 242, A7, 2 [2 r.], 2v, 10, 12v [2 r.] (151); PaprPan A3v, B, Bv, C, C3 (32); KarnNap ktv [2 r.] A2v, C2v, Dv, D2v, E4, F3; á niechay niemáią zá to/ áby prędkośćią rozumu/ á nieiáką przyrodzoną oſtrośćią mogłá ſię káżda ſpráwá odpráwić [expediri posse]: boć do ſpráwy á do vporu zátrudnionego trzebá náuki ModrzBaz 13v; Z ktorych słow tego Hiſtoryká ſnádnie może być obacżono [observari licet] że to był ſtárodawny v Krześćian obycżay ModrzBaz 46; Bo to ieſt naſnádnieyſza drogá/ ktorą łácniuchno przyść możemy do odpuſzcżenia grzechow náſzych [est uia expeditissima ad veniam peccatorum nostrorum perveniendi]/ odpuſzcżáć winowáycom winy ich ModrzBaz 67v, 1v, 2, 4, 4v, 6 (90); SkarJedn A6 [2 r.] 36, 45, 67, 86 (29); Tę ieſli wroćim/ y mężowi w ręce Oddamy/ możem ſiedzieć zá pokoiem KochOdpr A3v; gdyż żaden ták w rozum vbogi nie ieſt/ áby niewiedźiał czym náturę contentowáć/ á czym ią obráźić może Oczko 28, A4v, 2, 2v [2 r.], 3v, 5 (30); KochPs 14, 22, 26, 47, 87, 110, 208; narod Iakobá [...] tak ſię rozmnożył/ iſz ziemię práwie wſzytkę napełnił. á do boiu mogło być znich mężow ſamych po ſześć kroć ſto tyśięcy. SkarŻyw 477, A3 [2 r.], A4, A4v, A5, 13 [3 r.] (121); KochTr 6 [2 r.] 21; MWilkHist E4v; ZapKościer 1580/16, 1584/43, 1589/87v; StryjKron A3v, A6, 59, 131, 265 (11); prośiłbym bárzo pilno káżdego Chriſtyániná [...] by tylko prośbá moiá mogłá v nich mieć mieyſce/ áby [...] przeſtáli już ná potym dumáć o tym tám zmyślonym ſynu przedwiecżnym CzechEp 259, 4, 6, 20, 26 [2 r.], 29 (83); CzechEpPOrz **2v, **4v [2 r.], *; NiemObr 7, 8, 14, 15 [2 r.], 19 [2 r.] (72); KochFr 101, 121, 128; KlonŻal C2 [2 r.] D3; KochDz 106; KochMarsz 154; KochMuza 26; KochPhaen 8; KochSz A2, A2v, B2v, Cv, C2; KochWz 135, 139, 140; pokażę wam znáki zá ktorymi będźiećie rozeznáć mogli/ y drugich tákże ſąſiad wáſzych náucżyć ReszPrz 13, 7, 22, 30, 34 [2 r.], 66 (10); ReszHoz 130, 136; ReszList 147, 152, 156, 163, 179, 180, 191; WerGośc 214, 217, 256, 257, 259; WerKaz 287, 299, 301; WisznTr 22; BielSjem 39; KochPieś 5 [2 r.] 9, 16, 36, 48; KochSob 64; Słuſznie tedy żáłuieſz: á byś ieſcze ktemu Swym płáczem mógł go wróćić k żywotu piérwſzému: Rádźiłbych/ żebyś płákał KochTarn 75; PudłFr kt; Przetoż kto iuż miłuie to zbáwienie wiecżne/ może go iuż doſtąpić przez Kryſtá beſpiecżnie ArtKanc N16; po vcżynkách ie poznáć możećie ArtKanc P7v, D20, H15v, I5, L12v, N14, P7, T15; BielRozm 24; iuſzbyſmy náſzey Wolnośći zádzwonić ku pogrzebowi mogli gdyby Szláchćicá było poimác wolno. GórnRozm C, A2v, A3 [2 r.], A3v, A4v [2 r.], Bv (42); KochWr 22, 23, 24, 33, 37; KochWrJan 18; PaprUp A2, A3v, Cv, E3, Fv, F3; ZawJeft 22, 33, 39, 41; ActReg 4v [2 r.] 6, 11, 15 [2 r.], 21 (46); bo ſie to cżęſto przytrafia/ co ſie iednemi tacżkámi źiemie zápráwić może/ tego potym kilká wśi nie zápráwi GostGosp 60, 1, 4 [3 r.], 6, 10 [2 r.], 12 (39); GostGospGroch kt; GostGospSieb +3v, +4, +4v; GrochKal 9; Phil K3, R3, R4, S3, S4v, S5; O móy ſynu/ gdźie ten kray [...] W którym mógłbyś beſpiecżnie vléc z káżdéy ſtrony? GórnTroas 37, 5, 21, 65; KochCn B3v; KochCzJan A2v, A3; Abowiém kiedy ludźie naylepiéy ſwą powinność [...] czynią/ ieno trzeźwie? kiedy nalepiéy dowćipu ſwégo ku wſzelkiéy ſpráwie vżyć mogą/ ieno kiedy ſię áni iédłem/ áni piciem zbytnim nieprzełożą? KochPij C2v, C2, C2v, C3; GrabowSet A2, A2v, B4v, D4, E4 (18); KochFrag 15, 21, 23 [2 r.], 24, 45, 49, 52; OrzJan 3, 11, 13, 22, 23 (35); OstrEpit A3v, A4; WyprPl C2, C2v, C3v [2 r.]; LatHar +8v, [ + 11], 20, 115, 123 (28); KołakCath C5v; Sżukayćie Páná Bogá/ poki możećie ználeść wzywáyćie go poki bliſko ieſt KołakSzczęśl B4, kt; RybGęśli D2v; Wierzył nád to/ że przez ich modlitwę y rozgrzeſzenie mogł otrzymáć Duchá S. WujNT 430, przedm 1, 21, s. 47, 89, 108 (63); godźiny śmierći/ w ktorą by do mężá iść mogłá/ z rádośćią cżekáłá. WysKaz )?(2v, 3, 7, 13, 16, 28 (11); JanNKar A3v, F2v, Gv; JanNKarGórn D4 [2 r.]; ále tylko mieli bydź prziymowáni Pánowie Vrodzeni y ſzláchetni: z którychby prędka y łácwa obroná Kośćiołóm mogłá bydź [e quibus prompta et facilis defensio esset JanStat 193]. SarnStat 178 [idem 922]; Bo zá hoynieyſzy poſag, hoyniéy mogły żyć SarnStat 1271, *3v, *4, *5v, *7, 11 (71); SiebRozmyśl B2v, D, D3v, Ev; WitosłLut A3v; Ato wſzytko zá zebrácki kęs máiętnośći náſzych ſpráwić możem GrabPospR N2, kt, Kv, K2 [2 r.], K2v, K3v (24); Tylko trzebá Polánom s ſobą ſie pogodźić: Da Bog/ iże w Pogáńſkiey krwi/ Lách/ może brodźić. KlonKr wstęp A4v; Ieſt ptak y poſpolity/ kto go ieść przemoże/ Ten ptaſze ſzcżebiotánie łatwie vmieć może. KmitaSpit Bv, A4, C3v; PowodPr 4, 17, 36, 58, 73 (9); Záklęta táka źiemiá [...] práwá ma tákie/ iż mężoboycá ſpokoynie w domu ſiedźieć może/ do kilánaśćie lat SkarKaz 315b, 4b, 5a, b, 7a, 81a [2 r.] (39); VotSzl C2v, C3, C4v [2 r.], D, D3 (17); CiekPotr 3, 10, 25, 26, 28 (16); CzahTr B2v, C, [D2]v, D3, E (13); GosłCast 6, 25, 72; Wſzák ćię vcżyć nie trzebá/ w cżym ſię możem przydáć: Páńſkim poſługom/ gdyż to po oſobách poznáć. PaxLiz D, B2, B3, C2, C2v, C3v, E3v; SkarKazSej 659a, b, 663a, 664a, b (16); Zá morzem futro zdáło mu ſię złote/ Choćia iuż było wiotche y nadprote. Mogłby był domá cudnieyſzego doſtáć KlonFlis C4v, Cv [3 r.], D2 [2 r.], D3 [3 r.], D3v, Ev (13); KlonWor ded **3v, 4, 6, 14 [2 r.]; PudłDydo B2v, B4v; ZbylPrzyg A4; SzarzRyt A2v, C2v, D2.

Z zaimkami i przysłówkami [w tym: „wszytko” (6), „wiele” (3), „mniej” (1), „więcej” (1)] (11): Wſzytko mogę w Kryſtuśie ktory mię vmacnia [omnia possum in eo]. BibRadz Philipp 4/13; Efficaces ad muliebre ingenium, preces, Proźbá á klektánie wiele v białich głów może. Mącz 115b, 473d; gdźie gorącość mniey może/ tám wietrzność łóy ſpráwuie SienLek V v, V v; RejPos 102v marg; WujJud 67v [2 r.] 76v, Mm; WujNT Philipp 4/13.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): [Bóg kocha się] w tákich/ ktorzy mimo tę władzą zá ktorą mogą to co chcą/ ſádzą ſie ná tho/ áby theż náſládowáli páná Bogá w dobroći GórnDworz Gg4v.

Z elipsą bezokolicznika (100): PatKaz III 131; FalZioł V 94; BielŻyw 37; RejKup f8, n8; KromRozm I K4 [2 r.]; MurzNT 56, 78v; GroicPorz z4 [3 r.]; Leop Eccli 5/3; ieſli chcecie v nas ſtać goſpodą możecie/ mamy doſyć ſiána BielKron 13, 68, 102v [2 r.], 424v; KwiatKsiąż L2v; Mącz 390d, 509b; OrzQuin P4v, Z2; GórnDworz Y5; Ia garſcią [kradnę] ty możeſz worem/ Bliſko ſzeliná zá dworem. RejZwierc 235a; WujJud 80v; niemogli wykłádu pokázáć mi/ lecż ty możeſz/ bo duch bogow świętych wtobie. BudBib Dan 4/18; PaprPan Z; Niewiáſty/ gdzie ćicho mogły/ kápice iego nożycżkámi vrzynáły SkarŻyw 545; ReszPrz 61; ActReg 126; GostGospSieb +4v; SarnStat 430, 616; iáko ſam ſwoiey y moiey żáłośći nie oddaliſz? Izali nie możeſz ieſli chceſz? SkarKaz 550b; CiekPotr 58. Cf »jeśli może, możeli, by mogł«.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (160): PatKaz III 125v; FalZioł I 72a, 87b, 114a, IV 25b, 44a (9); BielŻyw 131; GlabGad K4v; RejRozpr H3; HistAl C2; GliczKsiąż M2; GroicPorz hh3v, 11v [2 r.], 112; RejWiz 24, 111, 143v, 153; Leop Ex 30/4; PAtrząc ná tę oſobę/ w tym mi możeſz wierzyć/ Ze tu cnotę/ vprzeymość/ może korcem mierzyć. RejZwierz 53v, 73v, 110v, 139v, 140; BielKron 33, 33v [2 r.], 34v, 40, 47 (13); yáko powiedáyą o Podolu/ gdźie może trzi latá żąć po yednym záśiániu Mącz 353d, 2d, 3d, 6c, 7c, 17d (18); SienLek 115, 136v, 140v; GórnDworz T6v; GrzepGeom E4v, N3v, O4v [2 r.]; RejPos 221v; Chytroſcią moc może zwyciężyć. RejZwierc 162v, A2, B2v, 16v, 38, 59 (12); BielSpr 15v, 16v, 17, 23, 63v (10); Strum D, F, F3 [2 r.], N2, P4; BudNT przedm c6v; StryjWjaz B4v; CzechRozm 76, 160; Ale to zpraw Rzymſkich łácniey poznáć może [haec melius ... cognoscentur] ModrzBaz 82, 6v, 17, 19v, 79, 79v, 103v; SkarJedn 17; A to fortelem łatwiey może ſpráwić niżli iáwną woyną StryjKron 215; CzechEp 63; WerGośc 215, 236; Strzelbę dziełną tám ſtáwić gdzie z pożytkiem będzie/ Gdzieby ią mogł obroćić gdy potrzebá wſzędzie. BielSjem 33; PudłFr 49; ArtKanc S7v; KochWr 32; Calep 429b, 829b, 977b; GostGosp 6, 32, 62, 64, 66 (17); OrzJan 23; Poradzćiéſz mi/ gdźieby tu mógł doſtáć wſzytkiégo. WyprPl A4v, C; LatHar 200, 606; záczym miáſto/ ſ/ łáćińſkiégo, łácnoby mógł polſkié vczynić. JanNKar F, F4v; JanNKarGórn H2; SarnStat 135, 1279; GrabPospR Nv [2 r.] N3, N3v; PowodPr 60; SkarKaz 488a; CiekPotr 4; PaxLiz B3v; PudłDydo B. Cf Zwrot.

W połączeniach szeregowych (2): OrzRozm M3; więzienie cierpię, dla ktorego mi wszytka maiętnosc zginie, gdyz bych temu mogł y vmiał y chciał zabiegac, gdybych był wolen ActReg 160.

W konstrukcjach wyłączających, ograniczających typu: „nie może inaczej ... jedno...” = może tylko (74): FalZioł II 2b; Prozbá ku pánu bogu w vdręczeniu/ wierząc iż z ynąd wſpomożenie niemoże być iedno od ſámego bogá RejPs Ff7v; LibLeg 11/78; ComCrac 11; MurzNT Mar 6/5; Alye nyemogl ynaczey od nyego ych [kluczy] doſtacz alyeſz mv ye vkradl LibMal 1554/185v; Diar 41; iż Kryſtus Pan inácżey nie mogł przydź ku tey ſławie/ iedno przez tę ſwiętą á niewinną mękę ſwoię LubPs Z4, R5; GroicPorz ee4v; KrowObr 45, 58, 77; OrzRozm A2v; ná błoćiech á ná miáłkich wodách záſiádlo iáko y Weneciá/ do ktorego y nawy przyſtępić nie mogą iedno od morzá. BielKron 293v; Nigdy go Moſkwá mocą nie mogłá wźiąć áż przez zdrádę Cżechá iednego/ ktorego był Michał Glińſki przenáiął. BielKron 431v, 30v, 48, 52v, 54v, 130 (14); OrzQuin C, S4v, T; RejAp 52; HistRzym 50; Przyſzłá ná táką zgráię onych rozmáitych ludzi/ [...] że nie mogłá mieć inſzego złożenia á inſzey goſpody/ iedno w nędznym chlewiku RejPos 19; iż ie Pan vpominał/ á prze grzechy ich/ nie mogło iedno iáko ná opokę vpáść ſłowo Páńſkie ná ſerce ich. RejPos 65, 116v, 258, 335v; KuczbKat 355; RejZwierc 30v; BielSpr 51; RejPosWstaw 110v; Strum E2; BiałKaz F4; CzechRozm 214, 222v; KarnNap Ev; ſwowolność źle cżynienia inácżey pohámowána być niemoże [aliter coerceri non queat] [...] okrom tego lekárſtwá/ to ieſt/ oprocż do broni vciecżki. ModrzBaz 108, 15, 26v, 37, 79, 86, 121v; Oczko 3v; SkarŻyw 15, 470; ZapKościer 1580/5v; CzechEp 109, 297; ArtKanc F6v; ActReg 147, 184; Phil R3; OrzJan 102; Ale iż niektórzy ináczéy tylko boiáźnią winy [...] niemogą bydź od tego powćiągáni [nequeunt alias prohiberi] SarnStat 238, 4, 64, 195, 424 [2 r.], 884, 1067; SkarKaz 315a.

W charakterystycznych połączeniach: moc bezpiecznie(j) (57), (co na)lepiej (15), łacno (łacnie(j), łacwie(j), łacniuchno) (105), nietrudno (3), pewnie(j) (5), (na)rychlej (15), (co na)- snadnie(j) (171), przez (bez) szkody (6), bez trudności (5), własnie(j) (2).

Przysłowia: RejZwierz 139v; káchel gliną zálepiony/ ná łáwieby mogł rzepy náſiać/ poſciel brudna RejZwierc 61 v [idem] WerGośc 236.

ſwięte to połgrzywny co grzywná z niego vrość może. RejZwierc 108v, 110v.

łayna takowych ludzi grube bywaią iako kij, mogłby chłopa zabić GlabGad K4v.

Thorty/ Figi/ Marcipąny Rozłożą wieċ wſzyſtki kramy Thak ſie karmie będą mienyċ Mogłby ſje wiecz kto ożeniċ RejKup Rv.

przyſzli do tákiey nędze y vboſtwá/ żeby mogł v drugiego był w mieſzku náwet z kopiją gonić WerGośc 215.

Frazy: »jeśli (a. gdy, a. kiedy) może, możeli, by mogł« = si potest PolAnt, Modrz, JanStat; cum potest Modrz; dum potest JanStat (33:23:8): ForCnR C4; FalZioł V 66; KłosAlg F2v; radbi tho Krol yego m. dla pana twego vczinyl kyedibi mogł alie prze the prziczini vczinicz thego niemoze LibLeg 10/64, 7/98; RejRozpr I3; LibMal 1547/126; Ratuy mila ieſly mozes RejKup h2, F, i2, dd8; MurzHist A2; Woláłáby by mogłá Kániá być Sokołem RejWiz 65, 122, Cc3v; Leop Gen 15/5, Is 41/23; BibRadz Gen 15/5; OrzRozm D4; BielKron 9v; Mącz 418c; SienLek 76, 111v, 155 [2 r.]; RejAp 44v; HistRzym 63; RejPos 9 marg, 211; BielSat G2; A zátym miey ſie dobrze możeſzli. RejZwierc 209, 80, 92v, 97, 146v, 225v; RejZwiercTrzec Aaa2v; CzechRozm 232v; ModrzBaz 67, 108v; SkarJedn 164, 308; SkarŻyw 284 [2 r.] 294, 393, 504, 520, 589; Ktorego niech mogąli náſláduią CzechEp 51, 385; NiemObr 172; BielSen 15; ZawJeft 40; ActReg 185; OrzJan 46; WujNT 385, Act 27/39; SarnStat 604, 895 marg, 1114; SkarKaz 278b, 455b; GosłCast 51.

»(jeśli-, gdy-, gdzie)by mogło być, możeli być, jesli(że) (a. gdy, a. kiedy) może być« = si fieri potest Vulg, Mącz; si possibile (est) PolAnt [szyk zmienny] (40:28:24): BierEz I2, O3; by to bytz mogło/ odięlibyſmy go [Jezusa] byli/ ale wielkie mocy ſprzeciwicieſmy ſie niemogli. OpecŻyw [155], 99v, 100, 100v, 101; FalZioł V 21a, 34; LibLeg 7/35v [2 r.] 11/164v; RejJóz C4v; HistAl B; BielKom D4v; GliczKsiąż D5; KrowObr 50; RejWiz 49; y modliłſie: ieſliżeby mogło być [ut si fieri posset]/ áby odeſſlá od niego godziná Leop Mar 14/35; BibRadz Mar 14/35, Gal 4/15; BielKron 213v; Potin mihi verum dicere, I możeli być ábysmi prawdę powiedział Mącz 430b, 273d, 344a, 430b; Kogo wąż zié day temu pić Lepiey záraz możeli być. SienLek 154, 3, 40, 52v, 118v, 119, 151v; GórnDworz E6v, I6v, M2v, N4, R8v, Dd2v, Kkv; HistRzym 90; RejPos 258v, 261; RejPosWiecz'2 91v; HistLan B3v, C4v; Theż trzebá pilnowáć [...] áby brył ieſli może być nie wiele było RejZwierc 109v, 23v, 65, 107v, 192v, 228v; BielSpr 15v, 63v BudBib 4.Esdr 4/42; HistHel C3; CzechRozm 233v; ModrzBaz 133v; Oczko 17, 21, 24, 28; CzechEp 89, 90; ReszPrz 111; WisznTr 8; GórnRozm L2v; KochWrJan 18; ActReg 83, 131, 172; GostGosp 2; GrabowSet Bv; Potym nie záwádźi/ kiedy to ſnádnie być może/ wnet przeżegnáć ſię. LatHar 580, 3, 72,110, 651, 707; WujNT Matth 24/24, Mar 13/22, s. 274, 875; Y nie dla tego mowić kto ma [...] iż náſz Pan w polach náuczał; bo bárzo rad y częśćiey w kośćiele to cżynił/ gdy być mogło. SkarKaz 455b, 316a, 456a; CiekPotr 37; PaxLiz A2, B3v, E, E3; KlonWor 3.

Zwrot: »iż(by) mogł przeliczyć (a. zliczyć) kośći, iż kości mogłyby być zliczony« [szyk zmienny] (3:1): OpecŻyw 139v, 140; RejPs 32; A ſam ſię przed ſię poſtem dręcżył/ ták iſz kośći ná nim przelicżyć mogł. SkarŻyw 135.
Szeregi: »moc i chcieć« [szyk 3:1] (4): WujJudConf 66v; WerGośc 204; y to ſpráwił/ że ſię grzechow wiele ſnádniey teraz y łatwiey zá pomocą iego/ vſtrzedz y możeſz y chceſz/ niżli przedtym. LatHar 676; WujNT 262.

»moc i mieć« (2) : Y drogę náuką y przykłádem żywotá ſwego pokazał/ kędy ktemu przyſć możemy y mamy. KromRozm II b2v; CzechRozm 254.

»moc i umieć« (1): gdyby mu to dał B. żeby ſię w tym mogł y vmiał dobrze y z drugimi obrachowáć CzechEp 339.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim ‒ móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 6:5] (11): A tak tim obycżaiem bywało y może być ziawienie ludziem nie ktorim od pana Boga. GlabGad L7; A ten náſz dobrotliwy zbáwiciel/ zoſtáwił nam táki vpominek/ przez ktory możemy przydź y przychodzimy/ w łáſkę [...] Bogá w Troycy iedynego RejPos 89; WujJudConf 254v; CzechRozm 84, 163v, 214v; Wtore [położenie] też ieſt prawdźiwe: gdyż wielą nie wątpliwych świádectw może być iáſnie pokazáne/ y pokazáne będźie CzechEp, 359; GórnRozm C4; SarnStat 483, 592; VotSzl C2v.

a. To, co się ma uczynić, jest dostępne, osiągalne, nietrudne [„może to uczynić” = to się mu da łatwo uczynić] (1267): MetrKor 26/62v, 34/135; March1 A4v; Nieſłuſznać Filozofowi/ O ták lekkich rzecżach wiedzieć/ Ktore może vcżeń powiedzieć. BierEz Cv, O2, P2, P4v, Q2v; OpecŻyw 130v; OpecŻywList C; ForCnR C3, D4 [2 r.]; czokolvye moze bycz vyſlovyono czlouyeczymy ſlouy to yeſt nyedoſtateczno ku chwale tey myley panny PatKaz I 13v; HistJóz B3, E2; przyley ſpięć łyżek ocztu/ á możeſzli też ſoku z agreſty mieć/ wley też ze trzy łyſzki FalZioł I 16d, I 3b, 45d, 66a, 86d, 126c (22); Nie ſobie drogiego nie pokładay czoć lotr odiąć może BielŻyw 130, nlb 3, 3, 49, 71, 72 (9); BielŻywGlab nlb 10; GlabGad L7; BierRozm 4, 6, 12, 19; WróbŻołt Z5V; WróbŻołtGlab A2v, A3v, A5; LibLeg 10/98, 11/14, 57, 186v, 187; RejPs 42v, 90v, 119v; Bo ſnadz káżdy może temu ſproſtáć Co złe/ gánić/ a przy dobrym zoſtáć RejRozpr A2; LudWieś B3v; LibMal 1545/95v; RejJóz C5v, G8; SeklKat N3, V4v; RejRozm 397; RejKup e2v, g4, r4, t5v; HistAl C7v, E8, K5v; HistAlHUng A3; KromRozm I M3v; MurzHist G3, I, O3; MurzNT 91, 111; KromRozm II 1, m4, x4v; KromRozm III E5v, G2, K3v, L8, M8, O; Acz my nic w tym nie wątpimy, Miłościwy Krolu, że to snadnie okazać możemy, iż nie prze stan nasz poselski to wszyćko tracenie czasu się stało Diar 65, 23, 74, 82, 91; BielKom C2; doſić ći yeſt ná nye myeć yednę ſuknię ſſárą álbo więc dwye/ yeſliby oycá wtym sſtáć mogło. GliczKsiąż F2v, D6v, G2v; LubPs L, Y3 marg; GroicPorz r3, r4v, bb3v; Byśćie byli mogli ieſztze y wiátr vgonić/ y o then byśćie ſie byli pokuśili KrowObr 100, 218v; RejWiz A3v, A6v, 6, 14v, 49v (8); Leop Lev 25/26, Num 6/21, Eccle 4/1, 1.Mach 13/29, Mar 14/7; OrzList i2v; UstPraw E, H2v; widzieć vpadek ktoremu ſie zábicżeć [!] mogło/ á zábieżeć żaden temu nie chce. LeszczRzecz A5; RejFig Cc3; RejZwierz 20, 66, 143; BibRadz *6, Gen 19/20, Ex 18/18, Is 36/8, Eccli 27/22, II 118b; OrzRozm N2, N2v; Oná rzekłá/ bydło ſie im może wroćić/ ále złzy á płácż kto im może nágrodźić? BielKron 381v, 35, 36v, 54v, 68v, 89v (18); GrzegRóżn E2, N3; KwiatKsiąż A3v, B4v, K4v; Capax xv convivarum triclinium, Stół około którego ſie możę [!] piętnaście perſon ſieść. Mącz 35b, 14d, 41d, 56b, 65a, 117a (45); OrzQuin K3v marg; SarnUzn C5, C8v; SWinie Czeluśći ná popiół ſpal/ á możeſzli mieć dźikich świń tym lepiey SienLek 149v, 3, 15, 38v, 58, 73 (15); RejAp 64v, 67v, 80, 80v, 81v, 171; GórnDworz B7v, Hv, I4v, L, N5 (27); GrzepGeom D, G2, N3v; á coż ia będę mogł prze ćię vcżynić tho ia wſzytko rad vcżynię. HistRzym 4v, 15, 100v; Ale oto bez wielkiego pytania á ſtáránia ſnádnie ſie temu przypátrzyć możeſz RejPos 334, A4, 9, 39, 45, 48 (39); BiałKat 11, 26, 31, 140v, 373v; Zali go będę iáko mogłá przywieść ktemu/ Zeby mię wżdy przypuśćił do dzyału rownego HistLan Dv; S. Ewángeliſtá [...] Hiſtoryą opiſał/ o ktorey nam tu wiele mowić niepotrzebá/ ponieważ ią Pleban ſobie przecżytáć może. KuczbKat 35; Przeto iáſnymi á łátwimi ſłowy/ ktore bez trudności wſzyſcy poiąć mogą/ Páſterze vcżyć będą KuczbKat 125, 40, 90; á wżdy ſie go [tureckiego i tatarskiego] Polak thák właſnie náucżyć ſnádnie może/ iákoby ſie tám y vrodzić miał RejZwierc 13v, 1, 7, 9, 18, 20 (49); lepiey mieć doſtátek luddźi [!] zbroynych/ ktore możeſz ſzykować ná rozmáite vffce/ chceſzli ná klin ku przerwániu woyſká nieprzyiaćielſkiego/ chceſzli też ná kleſzcże viąć nieprzyiaćielſki klin. BielSpr 18, 17v, 46v, 66v, 69v; WujJud A5, 76v, 95, 134v, 136 (12); WujJudConf 42v, 59, 222v; RejPosRozpr b3, b4, cv; RejPos [413]v, [414]v, 44; BudBib Bv, B3v, Lev 14/22, 4.Esdr 4/51; MycPrz II B2v; A możeſzli go [robotnika] co vćiągnąć álbo ón ćiebie/ niechayby nie wielé było. Strum D4v, A2, C2v, D4v, H2v, P3, Q4v; WierKróc A3; BiałKaz I3; BudNT Mar 10/38; A głupſtwo to wielkie ieſt/ przećiw rzecży ktorey ſie kto rękomá domácáć może/ wywodow vżywáć/ á nimi rzecż przećiwną pokázowáć. CzechRozm 85, 2, 6, 12, 24v, 39 (32); PaprPan K4v, Tv, Bb3v; KarnNap C3v, C4v; Chybá by Pan Rádny nietego miał pátrzyć/ coby trzebá w Rzecżypoſpolitey ſpráwić/ ále tego coby śię ſpráwić mogło. ModrzBaz 29; áby nietylko to obacżał/ ieſli oná rzecż vcżćiwa ieſt/ ále też y to/ ieſli iey może ſproſtáć [ut habeat efficiendi facultatem]. ModrzBaz 45v, 5v, 6v, 7v, 15, 21 (24); Co ludzie ſtánowią/ ludzie pſowáć y odmienić mogą SkarJedn 206, 12, 122, 215, 266, 362; Oczko A4v, 5v, 11v, 12, 13, 13v, 17v, 22v; SkarŻyw A2v, A4v [2 r.], 28, 52, 87 (21); com mogł wyrozumieć porządniem w Comentarz niemáły wierſzem ſpiſał StryjKron A3v, 66, 477; záwżdy go [Chrystusa] z ſobą mieć/ y nań pátrzyć możemy: á Papieżá nie káżdemu ſię widźieć zeydźie. CzechEp 330, 26, 54, 79, 87, 105 (14); CzechEpPOrz **v; NiemObr 106, 135, 144; KochFr 88; Bo bez czego być mogę/ mogę niedbáć oto. KochDz 106; ktorąby Lutheryanowie złotem w iákiey przepáśći rádźi záſypáli/ by to vcżynić mogli ReszPrz 69, 48, 61, 69, 74; WerGośc 227; KochPam 83; Ty nie miéy zá ſtráconé/ Co może być wróconé: Siłá Bóg może wywroćić w godźinie KochPieś 42; BielRozm 4, 8; Ia to mam zá rżecz pewną/ iż ſię temu zlemu zábieżeć może GórnRozm M2, A, A3v, B, B2v, B4 (14); KochWr 24 [2 r.] 35; PaprUp L3v; ZawJeft 18; ActReg 10, 11, 12, 15, 28 (12): Calamitosus – quod calamitate laedi solet – Rzecz wſzelką ktorą grąd moze potłucz. Calep 150b; Fidus – Wierny, ten ktoremu ſie mozemy zwierzicz. Calep 418a, 342a, 374b, 643a; GostGosp 4, 18, 28, 60, 66 (11); GostGospSieb +3, +4v; Phil I3; GórnTroas 9; KochPij C3; Równéy podobno rozum rádźić może ſzkodźie/ Ale iáka ieſt moiá/ nie zdoła przygodźie. KochFrag 54, 19, 47; OrzJan 90, 123; WyprPl B2; LatHar [ + 9]v, 1, 149, 197, 216, 704 [2 r.]; KołakSzczęśl D; RybGęśli D; Bo te kśięgi ktore mamy/ iedná ręká obiąć może. WujNT 391, przedm 19, s. 237, 382, Ioann 21/25, Rom 1/19 (12); WysKaz 18, 25, 35, 39; JanNKar E4; SarnStat 7, 95, 133, 280, 285 (13); GrabPospR K3v, L2 [2 r.], M2v; Konwikcia ná Aryany iuż vcżyniona/ y powtorzyć ſię może od Autorá. PowodPr 37 marg; SkarKaz 4b [2 r.] 81a, 118b [2 r.], 161a, 241a (18); Osmią [koni] ſię chce wieść, y to nie ládá iákiemi: A dwá kotowie vwlec mogliby lichotę. CiekPotr [30], 3, 26, 90; GosłCast 7, 39, 49; PaxLiz A4v, Bv, B3; SkarKazSej 660b, 704a; KlonFlis C4v; KlonWor 36, 71; ZbylPrzyg B4.

Z elipsą bezokolicznika (9): RejRozm 392; Si quid possum tua causa faciam libenter, Iesli co będę mógł chutliwie wſziſtko dla ciebie vczinię. Mącz 430b; WujJud 76v; A to pełnimy co możemy: á cżego nie pełnimy/ tedy to nie z nas idzie CzechRozm 82v; ModrzBaz 126v; SkarŻyw 342 [2 r.]; JanNKar Cv; SkarKaz 636b.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (53): KlerPow 3; FalZioł II 7b, IV 3c, V 111v; Bo lekka rzecz gdy upadnie, Podnieść ci ją może snadnie BierRozm 27; RejJóz K3; SeklKat Y2v; RejKup m4v; GroicPorz 112v; RejWiz 31v, 186, 188; RejZwierz 57v, 107; BielKron 29v, 81, 259v, 276; wſzelaka rzecz ktora okrągła yeſt/ á którą może potoczić Mącz 76b, 9b, 17c, 43d, 63a, 103c (10);. RejAp 113v; GórnDworz F6, K3, K4v, S4, Cc5v, Dd5, Ii4; KwiatOpis C3v; RejZwierc 84v [2 r.] 133v; BudBib I 394b marg, 462c marg; ModrzBaz 103; PudłFr 75; Calep 507a; WyprPl B; WujNT Hebr 12/18; JanNKar C2v, F; Ieſli téż gdźie nieco ſie pochybiło, wſzák to może ieſcze popráwić, w ták wielu y wielkich rzeczach nie dźiwia temu SarnStat 314, 209; GrabPospR L2, L4.

W konstrukcjach wyłączających, ograniczających typu: „(żadnego) inszego nie może... jedno... ” (31): pyenyedzi nyemogli trafficz yedno wthaſchcze gr. 14 LibMal 1543/77; SeklKat Qv; MurzHist P2; KromRozm III M4; DiarDop 104; obraz [...] niemoże nic inſzego náutzyć/ iedno tzym ſam ieſt KrowObr 118, 15; że ia nic inego powiedźieć nie mogę iedno co mi roſkaże Pan [quod dixerit Dominus ad me, illud loquar]. BibRadz 3.Reg 22/14; BielKron 42v [2 r.]; RejAp 181v; gdyż żadna ina kreẃ nie mogłá być nálezyoná ktoraby była zá ty ſpráwiedliwe dekrety iego doſyć vcżynić mogłá/ iedno kreẃ ſwięta á kreẃ tá niewinna tego iego iedynego ſyná RejPos 104, A6, 87v [2 r.], 130v, 131v; BiałKat 221; WujJud 118, 119, 126v; WujJudConf 119v; ModrzBaz 48, 68, 144; SkarŻyw 580 [2 r.]; CzechEp 291; NiemObr 33; GórnRozm F3; Abowiem fundámentu innego nikt záłożyć nie może/ okrom tego [fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter id] ktory záłożon ieſt/ ktory ieſt Chriſtus Ieſus. WujNT 1.Cor 3/11.

W charakterystycznych połączeniach: moc bezpiecznie (2), dobrze (4), jaśnie, (15), jawnie (7), łacno (łacnie(j), łacwie(j)) (47), łatwie(j) (23), nietrudno (2), pewnie (6), snadnie(j) (snadno) (91), bez trudności (3).

Przysłowia: Doſyćyeś doſtátecznye práwy koſcyoł wypiſał/ y ná oko/ yáko ono mowyą/ pokazał/ ták iż ſye go po tych znákoch y ſlepy domácáć może. KromRozm III Q3v; CzechRozm 81v, 83, 136, 170v; Iákoż y ślepy/ tylko pilnie mácáiąc/ domácáć by ſię tego mogł. CzechEp 36, 362; CzechEpPOrz *3v. [Ogółem 8 r.]

KOniecpolſkim ácż názbyt/ nie zbywa vrody/ Ale dobroć tę by mogł/ kłáść ſnadź y ná wrzody. RejZwierz 63.

Ieſli z bogáctwá mamy kogo ſławić/ Możeć tho y ſzwiec ſnádnie ſobie ſpráwić. RejZwierc 226.

Niech ſie tym ćieſzy/ że mię ma w niewoli/ Ręce mógł zwięzać/ myśli niezniewoli. KochFrag 24.

Frazy: »każdy może baczyć, zrozumieć, pojąć itp.« = jest oczywiste, jasno wynika; facile ex hoc patet, cernere est Mącz; videre a. aestimare licet, intelligendum est, facile unusquisque cognoscet Modrz (371): A każdy to może bacżitz po nim/ Ze on wielką pilnoſtz cżini o tym: Aby iego poddani w pokoiu byli KlerPow 4; FalZioł I 136d; BielŻywGlab nlb 13; GlabGad L8v; RejŁas w. 62; RejPs 71v; SeklKat Y4; Diar 65; DiarDop 112; GliczKsiąż B3, C, D2, E, F2 (12); LubPs A3v, B4, Gv, T4; GroicPorz C2, I4, gg2; I dáley ieſztze może kożdy obátzyć/ iż theſz nieẃierzyſz temu/ áby Pan Kryſtus był vſtáwitznie w kośćiele ſwoim KrowObr 23v, A4v, B2, 6v, 9, 11 (50); RejWiz 6; Leop Soph 1 arg; BibRadz I 113d marg, 353v; bo może káżdy rozumieć/ coby nam tákowe záburzenie przynioſło BielKron [3322]v, 112, 198, 210, 211v, 213 (13); GrzegRóżn D4v; Facile ex hoc patct, Latwie ſie z tąd káżdy domyślić może/ Albo yáwnie ſie z tąd okázuye. Mącz 283b, 429a; SarnUzn C8v, D5, D6v, D7v; LeovPrzep D3, G, G4v, H4, K2; A czo tey ſmrodliwey wodj y dziś płynie z gęby tey márney tego ſmoká.[...] to iuż ná oko rozeznáć wſzyſcy możemy. RejAp 104, 14, 35, 61v, 92, 110v (18); GórnDworz C8, D4, Iv, V4v, Dd, Ff2, Gg2v; GrzepGeom O4v; HistRzym 20v; RejPos A2, 3v, 16v, 19v, 44v (56); S Tych tu ſłow przerzecżonych Páná Kryſtuſowych/ iáſna rzecż ieſt/ kthorą káżdy obacżyć może/ iż pożywánie ciáłá y krwie iego/ nie ieſt rowne [...] ku pożywániu y piciu pokármow náſzych RejPosWiecz2 91, 93v; BiałKat 271; GrzegŚm 25, 39; KuczbKat 120, 170; BO to ſobie ſnádnie káżdy vważyć może/ iákie roſkoſzy/ iákie miłe przypadki s tákiego wdzięcżnego ſtanu káżdemu przypadáć mogą. RejZwierc 32, 1v, 2v, 3v, 10, 16v (15); BielSpr b2v, 16v, 37, 57v, 75v; WujJud A3v, 132, 132v, 160v, 194v; WujJudConf 84v, 141v, 151,190v; RejPosRozpr c3, c4; RejPosWstaw [1434]v; BudBib Bv, B4 [2 r.]; HistHel C; MycPrz II B4 [2 r.] C2v, C4v; Iż Moſkiewſkego [!] gánią że ieſt Tyrán wielki/ Mogł by to káżdy bátzyć iż ſie ten lży wſzelki. WierKróc Bv; BiałKaz G, Gv, G2v; BudNT przedm a6, b5v, c5v, d; CzechRozm 18v, 71v, 126, 144v, 151v (14); PaprPan A2v, M3; Káżdy bacżyć może [Videre licet] że żywot kmiecy nie ieſt od niewolnicżego rozny ModrzBaz 124, 50, 93v, 131v; SkarJedn 11, 15, 124, 130, 143, 194, 279; Oczko 27; SkarŻyw 201, 213, 243; StryjKron 270, 542; Boć koniecżnie z tych X. K. ſłow/ znáć káżdy bácżny może/ że od nas nie był turbowan y niepokoion CzechEp 12, 6, 11, 24, 29, 84 (51); NiemObr 19, 37, 52, 57 [2 r.], 66 (16); ReszPrz 38; ReszList 162, 185, 186; WerGośc 269; WerKaz 294, 304; ArtKanc S7; PaprUp F4v; ActReg 163; OrzJan 78, 88; LatHar 511; WujNT 204, 222, 777; WysKaz 20; JanNKar Dv, H4; SarnStat 667, 1057 [2 r.]; PowodPr 18; Potym rozumieć káżdy może/ w iákiey czći v Ceſárzow y krolow [...] religia y iey kápłani byli. SkarKazSej 806a, 658a, 694b.

»najgłupszy (a. najprostszy, a. dziecię) obaczyć, zrozumieć itp. może« = łatwo pojąć, jest oczywiste (17): GlabGad P; co jako jest rzecz dziwna a niesłychana, każdy najgłupszy człowiek łacno baczyć może DiarDop 99; GliczKsiąż E3, K8v; A toć ſą prawdziwe kſiięgi z ktorych y naproſtſzy poznánie páná Bogá łacno poiąc może. BibRadz I 1c marg; y proſtak máło ſie rozumu poradziwſzy co tho ieſt zrozumieć może. RejAp BB3v; iuż o thym wyſzſzey doſyć piſano/ ále ſnadź y ſlepy y głuchy iużby ſie thego náucżyć y náſłucháć mogł. RejAp 39; RejPos 231v, 235, 235v; RejZwierc 119v; CzechRozm 84v, 147; SkarJedn 7; CzechEp 152; ále ieſli to k rzecży/ y dźieći rozſądźić mogą NiemObr 37; WerGośc 254.

»sam (o)baczyć, poznać, rozeznać itp. możesz« = jest oczywiste (18): BielKom nlb 7; RejZwierc 122; Aprzeto bacżyć to y ſam możeſz/ iż zle tych proroctw żydowie vżywáią CzechRozm 117v, 57, 83, 89, 91v, 93 (11); SkarJedn 340; Y ſam iuż báczyć możeſz/ że moie poſługi V téy pániéy nie ważné KochFr 64; WerGośc 236; OrzJan 22; LatHar 492.

W zwrotach typu: »moc przytoczyć, okazać, przypomnieć, przydać itp.« (76): OpecŻyw 103; KromRozm I B, Kv; KromRozm II r4; KromRozm III K; Wyele przykłádow thu mogę przytocżyć yáko záwſſe vcżeni ludzye w wyelkyey wadze byli GliczKsiąż N6, B4v, D3, E6 [2 r.] G3v, Hv (10); Wiele bym rzeczy mogł okázáć [...] Ale folguiąc krotkiemu piſániu opuſzczam. GroicPorz 14; RejWiz 156; OrzList g3v; Mogł bym też przykłády domowe przypomnieć/ ále nie chcę OrzRozm O4, D2; BielKron 476; OrzQuin E3, Rv; SarnUzn G4v; RejAp [Ff5]; GórnDworz D3v, H2v, T6, Y, Aa, Aa2v, Hh4v; RejPosWiecz2 92, 95v; BiałKat 221, 288v; BielSpr 75v; RejPosWstaw [413]v, 44; BiałKaz L; A ku temu y to ſie ieſzcże przydáć może CzechRozm 195, 59, 87,164, 264 [2 r.], 267v; SkarJedn 73, 100; CzechEp 33, 76, 80, 123, 199, 202, 289; NiemObr 12, 40, 48, 120, 121, 145, 176; ReszPrz 19; WerGośc 222; WisznTr 11; Prze cnotę/ y prze godność/ zoſtał Bogiem niebá IOVIS/ mógłby wyliczyć więcéy ich/ by trzebá PudłFr 75; GórnRozm A2v, B2v; KochWr 33; OrzJan 35; LatHar +4; WysKaz 42; PowodPr 13; CiekPotr 12, 27.
Szeregi: »moc i (albo) (za)chcieć« [szyk 2:1] (3): MurzNT 43v; LeovPrzep b2; bo weirzy wm MMPan wludzie iacy są y kto moze, abo zachce resistere tamtey potentiey ActReg 117.

»moc i mieć« (3): gdyż się tego nadziewać pewnie możemy a pewnie mamy Diar 66; WujNT 550, 568.

»moc abo śmieć« (1): Zaden ták mocny w ręce nie był/y ták śmiáły/ Ktoryby mogł ábo śmiał ruſzyć oney ſkáły. KlonWor 22.

»moc i umieć« (2): KochCzJan A3; ſkłáda co może y vmié JanNKar Cv.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika (5): RejPos 270v; RejZwierc 166; Nie widźićie/ iáko wiele ludźi w Kośćiele [...] opuśćiwſzy imioná/ dygnitárſtwá y dochody/ ktore álbo mieli álbo mieć mogli/ w vboſtwie [...] ſłużą pánu Bogu WujJud 5v; wiedział káżdy/ y wiedzieć mogł o onym/ wſzem znáiomym/ vrzędniku kośćielnym Heliaſzu SkarJedn 15; SarnStat 678.

b. W wypowiedzeniach podrzędnych wyrażających cel, zamiar (warunki do spełnienia go określone w zdaniu głównym) (1294): BierRaj 16v, 18v; PowUrb +3; MetrKor 37/2v, 38/501; March1 A3v; O to prácuy by mogł iednego/ Przyiaćielá mieć práwego BierEz G, Bv, B3v, D2, D3, E3 (17); OpecŻyw 2 [5 r.] 15, 18v, 20, 29 (20); LibLeg 6/191 [2 r.] 7/8v, 32v, 33, 34 (23); PatKaz I 3; PatKaz III 129v, 152 [2 r.]; HistJóz C2v, C4, E3; KlerWes A; FalZioł I 38d, 93d, III 22c, V 19a, 20c (20); BielŻyw nlb 5, 6, s. 14, 25, 49 (12); GlabGad B3, B4, C2, C2v, D (11); MiechGlab 12, 71, 87; KłosAlg A4v; Repleatur os meum laude vt cantem gloriam tuam tota die magnitudinem tuam. Racży napełnić vſta moie miły panie chwałą twoią abych mogł wyſpiewawać chwałę twoię WróbŻołt 70/8, Nv, aa4, nn4v [2 r.], pp3; DAy miły panie takie wyrozumienie nam aby nie czekaiąc nad ſobą zadnych tu ſwieckich wyrokow ſami przez ſie moglibychmy ſie vſprawiedliwic kazdemu RejPs 86, 29, 30, 30v, 37v, 46 (39); Item wiznal yſch thu do poznanya dlya thego bill prziſchethl abi konya kthorego mogł vwyeſcz LibMal 1543/73v, 1543/68v, 1548/145v, 1552/167; RejRozpr H; RejJóz H5, P6v, P8; Stareyże ſie bys kychnaċż mogł Tym bys ſobie wiele pomogł RejKup r3, d7v, n4; RejKupSekl a3, a8; HistAl C6 [2 r.] D3v, D5v, E2v, M5 [2 r.] (10); MurzHist A3v, E2v, I4v, K2, K3 (9); MurzNT 21, 91; KromRozm II i3; KromRozm III Bv, B2; Diar 31, 51, 68, 85, 92, 94; DiarDop 98, 103, 104, 106, 113, 118; BielKom B4v, D6; GliczKsiąż B2v, B8v, C2v, E4v, E5 (17); LubPs A4, A5, Bv, C2, D3 (24); GroicPorz h3v, v, bb3v; KrowObr 2, 17, 37, 52, 71v (29); RejWiz A8, 23, 47, 77v, 108 (8); wezmę nieco z duchá ktory w tobie ieſt á dam im/ áby mogli nieść ſthobą brzemię wſſyſtkiego ludu [ut sustenent tecum onus populi]/ á żebyś nie ſam był obćiążon. Leop Num 11/17, *A3v, *B4v, Gen 42/2, 46/34, Ex 25/27 (16); KochZuz A4; RejZwierz A5v, 80v; Roſkáż że ábych mogł być przenieſion z tych fráſunkow ná mieyſce wiecżne BibRadz Tob 3/6, *3v, *4v, *5 [4 r.], *5v [6 r.], *6v (31); BielKron 45v [2 r.] 52, 53v, 54v, 71v (28); GrzegRóżn Fv, G, N3; KochSat B2v, Cv; Tak tędy [...] maią być poſtanowione dziatki/ yżeby ſię y o wielkie rzecży kuśić śmiáły/ y trudne rzecży znoſzywać mogły. KwiatKsiąż N2, A4, M, O3v, P3v, P4v; Memineris meminisse, Bácz ábyś ſie mógł rozbáczić/ álbo ábyś mógł ſpomnieć/ ná pámięć ſobie prziwieść. Mącz 215a, 42d, 86a, 96b, 137d, 149b (25); OrzQuin I3, M4, P2; Prot D2v, D4; SarnUzn Bv; SienLek a4v, 10, 24, 31v, 45 [2 r.] (23); SienLekAndr a2v; RejAp 52v, 136v; GórnDworz Bv, C6, E7v, G, G6 (29); GrzepGeom B2v [2 r.] I4v, L, N2v; HistRzym 5v, 40v [2 r.], 103, 107 (7); RejPos A3, A4v, 2v, 6 [2 r.], 21v (96); RejPosWiecz2 92v, 95; RejPosWiecz3 98v; BiałKat a2v, 231; BielSat [I4]v [2 r.]; KwiatOpis B; HistLan C4v [2 r.] D2v; KuczbKat 5, 105, 110, 145, 150 (22); RejZwierc 2, 16, 20v [2 r.], 26v, 65 (12); BielSpr 9,18, 37; WujJud B3v, 15v, 41v, 45v, 54v [2 r.] (14); WujJudConf 66v, 84, 205, 251, 255v; RejPosRozpr b3, c2v [2 r.]; Kthorego opiſánia then koniec á cel ieſt/ ábyſmy thák prawdziwy á doſkonáły kſtałt koſciołá v ſiebie poſtánowić mogli RejPosWstaw [1432], [212]v [2 r.], 22, 22v [2 r.], [412] (30); wſzytko ſtáránie ſwoie ktemu przedśięwzięćiu obroćił/ żeby to y dobrze y rychło wykonáno być mogło. BudBib B, Ex 30/4, Num 22/6, 11, 2.Reg 10/3, 2.Par 1/10 (10); HistHel B3; MycPrz I B3, II A; Strum A3v, G [2 r.]; Co áby ſnádniey ku chwale Bożey iść mogło/ racżyłeś W. mć. Drukárnię niemáłym koſztem záłożyć. BudNT przedm a5, Luc 24/45, Hebr 7/13; CzechRozm A2v, A6v, A8, A8v, 20v (51); PaprPan L, L2, Ee3, Ee4v; KarnNap A3 [2 r.] A3v, B3, Cv, C2 (15); Co áby ſię ſnádniey ſpráwić mogło [Ad cuius rei perfectionem]/ zda mi ſię żeby było niepomáłu pożytecżne rozdánie vrzędow/ iákie był Moiżeſz [...] vcżynił. ModrzBaz 83, 3 [3 r.], 6v, 13, 18, 22v (25); ModrzBazBud ¶6; SkarJedn A4v, A6v, 19 [2 r.], 106, 152 (14); KochOdpr C3v; Oczko 10, 16, 18, 27v, 31v; Przypátruyćie ſye murom/ y páłacóm złotym/ Abyśćie mogli opiſáć ie potym. KochPs 72, 9, 13, 22, 73, 77 (9); SkarŻyw A4v, 1, 2 [2 r.], 4 [2 r.], 13 (101); KochTr 13, 20; StryjKron 250, 472, 557; CzechEp 5, 20 [3 r.], 27 [3 r.], 30, 95 (35); CzechEpPOrz *; NiemObr 10, 24, 25, 28, 53 (24); KochFr 26, 128, 130; KochBr 152; KochSz C3; ReszPrz 62, 107; ReszHoz 128, 135; ReszList 153, 172, 174, 185; WerGośc 236, 264; WerKaz 267; BielSjem 14 [2 r.] 19; KochTarn 76; ArtKanc A18, H7, L9, L12v, M14v (16); GórnRozm B2, B2v, Iv; PaprUp G4; A iz by tym snadniey do oswobodzęnia tych dobr przysc mogło. tedy tak mieszkanie nasze postanawiąmy. ActReg 45, 9, 13, 28, 45, 49 (17); GostGosp 80, 84 [2 r.], 100, 120, 136; GostGospSieb +3; Phil D, O4, R2; GrabowSet Ev, G2, O, P2v, R3v, V2; KochFrag 41 [2 r.] 42 [2 r.], 49, 50; OrzJan 3 [2 r.] 4, 6, 8, 10 (26); WyprPl B3; Rácż oświećić ocży moie/ ábym cudowne rzecży w zakonie twym záwárte/ mogł wyrozumieć. LatHar 92, 26, 41, 49, 72, 102 (27); KołakCath C2; WujNT przedm 2, 17, 24, 26, 27 (23); WysKaz 21, 39; JanNKar Av, A2v, D3, D4, H3v; wſzelką pilność do tego przyłożymy/ [...] áby ći łotrowie y zbóycy byli przez vrzędniki [...] ſzukáni: y té ſzkody/ któré Studentóm y żakom poczynili/ mogły bydź wróconé [ab eis repetantur JanStat 217] SarnStat 202, *4, *4v, *8, *8v, 10 (67); należy ná ćię/ Pámiętáć ná śmierć Páná ſwégo/ co dla ćiebie Ciérpiáł/ co czynił/by ćię mogł miéć z ſobą w niebie. SiebRozmyśl [A4]v, [A2], G4v, Hv, K4, L2, L4v; KmitaSpit C3; PowodPr 6 [2 r.] 17, 32, 47; SkarKaz 41b, 42b, 120b, 123a, b (22); Pomożmy im obiemá rękomá do tego/ żeby ſię temu nieprzyiaćielowi odiąć mogli. VotSzl B3, Bv, B2v, C2; CiekPotr 2, 6; CzahTr Bv, E3v, K4v; GosłCast 39; PaxLiz B, B3v, D, E3; SkarKazSej 661a, 670b, 693b, 694b; SapEpit [B2]v; KlonWor 62; PudłDydo A2v; RybWit Av; ZbylPrzyg Bv.

Z elipsą bezokolicznika (2): A ták ieſli Kſiążę/ ábo Krol themu wſzytkiemu będzye chciał vcżynić doſyć/ muśi ſie o to pilnie ſtáráć/ áby mogł/ y ymiał GórnDworz Gg5; WujJud 76v.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (6): SA [...] známioná przed kożdą niemocą/ właſne/ kthore dobrze báczyć áby mogł náſtáiącemu Wrzodowi zábieżeć. SienLek 19; GrzepGeom N3v; Strum C3 [2 r.] E4v; Calep 1010b.

W charakterystycznych połączeniach: moc bezpiecznie (10), tym bezpieczniej (5), (tym) lepiej (15), (tym) łacniej (łacwiej) (8), (tym) łatwiej (14), (tym) snadniej (25).

Szeregi: »moc i chcieć« (2): ktorziby nietylko vcżeni/ ále też y wielkiemi cnotámi ozdobieni być muśieli/ áby mogli y chćieli ſpráwiedliwość káżdemu cżynić [ut et possent et vellent iusticiam ... administrare] ModrzBaz 91; GostGospPon 169.

»moc i umieć« (5): potrżeba nawiętſza ieſt/ yżeby w nich tak pokoiu iako woiny nauki okwitowaly/ yżeby mogli y vmieli woiſka wieść y ie ſprawować KwiatKsiąż Mv; GórnDworz Gg5; RejPos 34v; CzechRozm 102v; CzechEp 424.

c. W wypowiedzeniach życzących (18): on ták ſobie myſlił/ Coż ten lepſzego vcżynił: Zonę chce niewinnie ſpalić/ Oby tu moiá mogłá być. BierEz D3; o gdźieſz bych iáto mogł aby na maluczką filkę poczuć w ſobie łaſkę a miłość bożą MurzHist H4v; LubPs K4v; RejWiz 68; RejPos 198v, 273; SkarŻyw 4, 111; Gdźieś to człowiek mógł náléść iákié czáry/ Ze by ſię vmiał przewirzgnąć w ſwé dáry. KochFr 102; á Boże day to/ byſmy go ták łácno záśię doſtáć mogli iákoſmy go ſtráćili KochWr 36; GórnTroas 52; Boże by wſzyścy mowić ná modlitwie mogli: Nie ieſtem nieſpráwiedliwy SkarKaz 351b, 159a, 209b, 422a, 579b; GosłCast 57.

Z elipsą bezokolicznika (1): y myśli ſtrwożoné/ Niech w niepámięći będą położoné. (‒) Boże bym mogłá: Ale ten ſtrách nowy/ Tkwi w ſercu moim ZawJeft 7.

d. Part praes act „mogąc” w funkcji okolicznika przyzwolenia (50): BielŻyw 14, 110, 145; BielKom D5; łákomy Bárwierz mogąc rychło vleczyć ránę/ gnoi ią/ áby zá dłuſzſzym leczenim/ więtſzą zapłátę wźiął. GroicPorz ev, mm4; RejWiz 65v [2 r.]; RejZwierz 110, 126; BibRadz *5; iákoſmy dziś ná poſmiech drugim przyſzli/ ktorzy ſą teras w pokoiu zánámi iáko zá murem/ mogęcy nas rátowáć á niechcą. BielKron 222v; bo nie vćiekáią nigdy/ mogąc vść á nie vydźie BielKron 450v, 193, 402v; GórnDworz Ffv [3 r.]; Ktory w doſtátku mogąc vżyć wcżáſu ſwego/ Teraz żebrze dawſzy w moc dzieciom máiętnośći/ Y mogąc ſie dobrze mieć dziś go nędzá chłośći. HistLan Bv; Wſzákoż ſie ći dáleko gorzey máią z nimi/ Co ſą ich niewolniki mogąc być wolnemi. HistLan E3v, Bv, C, D4v; RejZwierc 218; BielSpr 47; HistHel D; CzechRozm 215v; ModrzBaz 66v; SkarJedn 346; w tey ſkorze pluſkiew ſię wiele zámnożyło/ ktorych on mogąc zbyć niechćiał/ áby ſię ná mále więtſzey ćierpliwośći vcżył. SkarŻyw 29, 185, 413; GostGosp 42; Bo kto mogąc hámowáć złość/ á nie hámuie Ten/ żeby źle czynióno/ ćicho roſkázuie. GórnTroas 25, 19; kiedy mogąc brać żywność y potrzeby od tych ktorym Ewángelią opowiedał/ iednák nic bráć niechćiał. WujNT 238, 688 [2 r.], 1.Thess 2/7; GrabPospR L2v; SkarKaz 315a; Iedni żebrzą nieſłuſznie/ y duży y zdrowi [...] Obwiia ręce/ nogi/ choćia go nie bolą: Mogąc rzemięſło robić/ mogąc oráć rolą. KlonWor 50, 70; SzarzRyt C.

Z elipsą bezokolicznika (5): Diar 77; GórnDworz Bv; Báránek niewinny/ raczył dla grzeſznych wſzytko znośić/ mogąc, á niechćiał ſię mśćić. ArtKanc E9v; GórnRozm M2v; SkarKaz 420b.

B. W wypowiedzeniach przeczących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo) (5045): ZapWar 1507 nr 2032, 1550 nr 2674, 1553 nr 2685; BierRaj 17v; MetrKor 37/4; Y bárzo ſie tám náiádłá/ Więc gdy záśię chćiáłá wyniść/ Nie mogłá ſie w dziurę w mieśćić BierEz I2, A2, A2v, B3v, Fv, G (22); A cij niemogli ſie dociſnątz do iezuſa dlá ludu wielkiégo OpecŻyw 43, 1, 14v, 28v, 37v [2 r.], 38 (63); OpecŻywPrzedm C3v; ForCnR Cv [2 r.] C3v, Dv, D2v [2 r.]; PatKaz II 35; PatKaz III 106, 110, 114v; gdy to vſſłyſzeli braćią [!] iego dla wyelkiey boyázni nyc niemogli odpowiedzyeć HistJóz D4, D3v; FalZioł + 2, +2v, I 1b, 64b, 65a (48); o Tales czo przednogami twymi ieſt niemozeſz widzieć, iakoż thedy kthore rzecży ſą na niebie maſz vyrzecć [!]. BielŻyw 4; á gdyż tego inacey niemogł doyć aby to wziął czo chciał, chciał przez ſąd rozeznan być BielŻyw 60, 37, 39, 40 [2 r.], 61, 70 (19); Była v polakow iedna krolewna Węda [...] ktorey imienia iż łacinnici inacey nie mogli wypiſać, przeto iedni Venda drudzi Vanda piſali. GlabGad A3, A7, A8, B5v [2 r.], B6, B7v (39); MiechGlab *2, 8, 11, 25, 31; BierRozm 14, 24; a yſz by mv polya [...] wroczil, yeſly darem nyemoſze bycz thedy za pyenyandze LibLeg 7/37, 6/79, 119, 156v, 190, 190v (53); March3 V7v, Xv; WróbŻołt aa2v; RejPs 44v, 46, 46v, 51, 54v (24); ComCrac 11v, 15v; LibMal 1543/68v, 70v, 1545/103v [2 r.], 1546/111v, 112v (8); RejRozpr C, E2; LudWieś A2v; SeklWyzn 4v [2 r.] c2v; RejJóz A3v, D8, G5v, H2, K4v (10); SeklKat N3; RejKup f3, 12, n7, o2v, Pv (9); RejKupSekl a6; wilcy [...] gdy nie mogą [cum nequent] być mięſem náſyceni/ z głodu ſie ziemią náſycáią. HistAl K3, B7v, C7v, D2, E8, F4v (20); KromRozm I O3v [2 r.]; MurzHist A2, A2v, A3, Ev, Fv [2 r.] (26); MurzNT 3v, 166 marg; A ták nye dla ſwey nyedoſkonáłoſci/ ále dla ich nyedoſtátku y nyeumyeyętnoſci nyemogł ich Pan Kryſtus tu ná śwyećye będąc wſſyſtkyego náuczyć KromRozm II f3, a4, b, f3, g, r4v (10); KromRozm III A8, C2v, E4v, F7v, H4, L8; Diar 22 [2 r.] 23, 24 [2 r.], 27 [5 r.], 29 [2 r.] (21); A iż w tak słusznych prośbach swych wysłuchani być nie możemy, z wielkiem podziwieniem tego używamy Diar 98, 104, 106, 113, 114, 119; BielKom B2, C7, D, E4; GliczKsiąż B2v, B8, C2, G4v, H (15); LubPs F2, K2v, L2 [2 r.], M3v, N2 marg (23); GroicPorz C2, e, ev, g2, h4 (22); KrowObr 1, 10, 12v, 14, 17 (25); Coż gdy ktemu przydź nie mogł áby ſie obacżył/ Ták go iuż Pan podobno był zátwárdzić racżył. RejWiz 132v, 10, 29, 30v, 41v, 45 (24); A iákożby lepak mogło co trwáć/ ieſlibyś ty niechćiał? Leop Sap 11/26; Ieſt ktory niemoże dla niedoſtháthku grzeſſyć [qui vetatur peccare prae inopia]: á w ſwym vpokoieniu będzie ſie fráſował. Leop Eccli 20/23, Gen 16/10, 27/1, 36/7 [2 r.], Ex 9/11, 14/20, Lev 14/21 (47); OrzList d3 [2 r.] h3, i; UstPraw E, E3v, I2, K3; KochZuz A3v; LeszczRzecz A4; RejFig Aa3, Aa8v, Dd4v, Dd8; RejZwierz 5, 10, 14, 19v, 28 (7); Z kądże tych może kto tu ná puſzcy nakarmić chleba? BibRadz Mar 8/4, *4, *4v, *5v, I 3a marg, Gen 13/6 (56); OrzRozm C3v, D3v, H2, Nv, Rv; Lábán [...] ſzukał Boſzkow ſwoich gdzye Rachel byłá/ ále ie pod ſię ſchowáłá gdzye ſie ich nie mogł domyſlić. BielKron 15v; cżego pieniądzmi áni mocą ten Dáryus nie mogł dowieść/ tho wiernoſcią poddánego doſtał BielKron 116v, 3, 8v [2 r.], 9, 12v, 13 (311); GrzegRóżn C2v, Fv, F3v, F4v, H; KochSat ktv, B3; KochZg A3; KwiatKsiąż B, D2, Hv, K3v, K4 (10); Clinicus [...] Który ſie z łożá nie może ruſzić przed cięſzką chorobą. Mącz 57c; Irrides nihil me fallis, Nie wyſmieyeſz mi ſie/ Ey nie możeſz mi ſie wyſmiać/ Znam cie bárzo dobrze. Mącz 116d, 11b, 28d, 38c, 72b, 74d [2 r.] (69); OrzQuin B3 [2 r.] C2, C4, E3v, I3v (12); Prot B, B2, C2v, C3v; SarnUzn A2v, B, Ev, E5, [G]2v; SienLek 2, 6, 11, 13, 45v (43); LeovPrzep a3v, b2v, C [2 r.], F, F2; on ſam ma klucż w ręku/ ktorym gdy zámknie żaden iuż otworzyć nie może. RejAp 38v, AA2v, AA3v, BBv, BB7, 3v (26); GórnDworz Bv, B2v, B3 [2 r.], B7v, D6 (63); GrzepGeom F4; Dokąd onego żywego widzę/ weſołá być nie mogę. HistRzym 13; Y miłował iednę pánnę [...] á wſzákoż iey ſobie nie mogł ſlubić/ áż wielkie walki podiął dla iey miłośći. HistRzym 76v, 4v, 12, 15v, 47, 49v (31); Cżego iż inſzy narodowie y przodkowie náſzy zrozumieć nie mogli/ tá ieſt przycżyna/ iż nie vwierzyli w Boſtwo Syná Bożego RejPos 148v, 6v, 8, 10, 10v, 18 (173); RejPosWiecz3 97; BiałKat 21, 93v, 121 [2 r.], 133v, 163v (11); Wiele ieſt innych przycżyn/ przecż pomoc nie mogę BielSat Gv, M4v, N4v; GrzegŚm A3v, A4, 61; HistLan A3v, A4, C2, C3, F4; KuczbKat 1, 40, 80, 95, 100 (14); Abowiem gniew thákiego cżłowieká [...] ieſt iáko onego pſá ná łáńcuchu co ſie tylko tárga á nie vcżynić nie może. RejZwierc 81; á kthore woyſko kiedy Polſkiemu woyſku wytrwáć mogło? RejZwierc 185; Bogacż nie gdy chce może ieść y doſpáć/ Bo cżáſem w nocy muſzą nań kołátáć. RejZwierc 226v, B3, 12, 12v, 17v, 27 (72); BielSpr 1v, 5, 8v, 14v, 16 (24); Ani mogę upatrzyć swych braciej rodzonych: Albo nie wyjechali pospołu z drugimi, Albo [...] Nie chcą się ukazować KochMon 27; WujJud A4v, 19v, 28v, 34, 37v (27); WujJudConf 15, 34v, 77v, 80v, 84 (12); RejPos Rozpr c3v; RejPosWstaw [213]v, [412] [2 r.], [414]v, [1102]; Pokaż nam cobychmy mu mowili/ niemożem tráfić dla ćiemnośći [Non proponemus verba propter tenebras?] BudBib Iob 37/19, B2, B3v, C4, Ex 7/21, 24 (22); HistHel D2v; MycPrz I C3v, II A2v, A4v, C, Cv, C2; Strum Cv, E2 [2 r.], Gv, G4v, K [2 r.], K2 (16); BudNT przedm c7, dv, Matth 8/28, 26/53, Mar 2/4 (10); StryjWjaz C3v, C4; Przycżyny dla ktorych Proroctwo Ezáiaſzowe, nie może właſnie służyć Ezechiaſzowi. CzechRozm 141 marg, A4, A4v [2 r.], A7v, 17v, 20v [3 r.] (132); TEn był zwykł okrutnośći nád ludźmi vżywáć/ Ze nie mogł nacnotliwſzy przy nim mieyſcá miewáć. PaprPan Gg4, D3 [2 r.], Ffv, [Hh5]; ModrzBaz 1, 3, 7 [3 r.], 10, 12 [2 r.] (63); ModrzBazBud ¶6; Przed tymi nie mogł nie zmyſláć. Zwłaſzcżá w tym co ſami znáią y świeżą pámięćią y ſwoią przytomnośćią/ iż ták było/ świadcżą. SkarJedn 108; y ocżymáchmy to oglądáli/ cżego ini przed námi ácz bárzo prágnęli/ widzieć nie mogli. SkarJedn 270, A*v, 6, 14 [2 r.], 15 [2 r.], 17 (63); KochOdpr C2v; Oczko A3v, 1v, 2v, 6v, 10 (19); KochPs 10, 18, 25, 61, 69 (9); pierwey ſtoiąc ſię modlił/ potym gdy ſtać od poſtu nie mogł/ śiedząc SkarŻyw 29; Zá tego brátá duſzę/ przez cały rok Mſzą co dzień miał S. Anzelmus. á ieſli mieć niemogł/ tedy drugiego prośił. SkarŻyw 333; cżemu ten tarn wtym ogniu zgorzeć niemoże? SkarŻyw 479, A3v, A4, 3, 13, 14 (196); KochTr 4; MWilkHist G3, H; á w cudzey Ziemi żadnego ktoby ſię nád nimi zlitował náleść niemogli StryjKron 290, 1, 31, 41, 122, 129 (24); ZapKościer 1582/41; gdyż Boſtwo w nim zátáione y cżłowiecżeńſtwem zákryte było: że go y Apoſtołowie widźieć y poznáć nie mogli CzechEp 176, *3, 4, 9 [2 r.], 14, 15 (62); CzechEpPOrz **2v [2 r.]; KochJez B; NiemObr 14, 24, 30, 33, 36 (38); Bo w Tyráńſtwie twym ludźie zbogáćieć niemogą. KochFr 110, 18, 58, 80, 96, 101, 107; KlonŻal D; KochBr 151; KochPhaen 6, 11, 20; KochSz A4, B; á nie mogąc nic prośbą zyſkáć/ z płáczem do Bogá o pómſtę wołáli. KochWz 142, 138; ReszPrz 25, 32, 34, 51, 56 (7); ReszHoz 125, 129; ReszList 154, 173, 183, 190; WerGośc 224, 227, 228, 231, 235 (8); WerKaz 276, 288; WerKazPapr 274; WisznTr 26, 28; BielSen 14, 15; BielSjem 24, 35; KochPieś 24, 36; PudłFr 15, 35, 48, 51; ArtKanc D4, E8v, F6v, L7v, Q11; BielRozm 23; á ktoby vćiec chćiał/ nie wnetby mogł vćiec zá gránice/ doſyć ieſt długa Polſká. GórnRozm E3v, A2, A2v, A3v, B4v, C2 (28); KochWr 32, 35, 40; PaprUp B, B2v, C3, D4, Gv, L3v; ZawJeft 5, 15 [2 r.], 24, 35, 36, 46; gdyz Iarmarki [...] przy bytnosci Zołnierzow odprawować się bespiecznie niemogą. ActReg 148, 3, 5, 13, 16, 19 (36); A gdyby rok táki był/ coby ſie ſprzątnąć nie mogło/ tedy lepiey Wioſny cżekay. GostGosp 112, 8, 88, 104, 114, 122 (8); GrochKal 6, 7; Phil B3, D3, E, E2, F2 (21); GórnTroas 11, 18, 36, 53, 67; GrabowSet D3, D3v, H, M2, V4v; KochFrag 23, 27 [2 r.], 47; KochFragJan 4 [2 r.]; OrzJan 5, 7, 9, 18, 25 (24); OstrEpit A4; WyprPl A4; LatHar 126, 154, 216, 285, 330 (11); KołakCath B2; otrąćiłá ſię rzeká o on dom/ ále go nie mogłá poruſzyć. bo był záłożony ná ſkále. WujNT Luc 6/48, przedm 10, s. 12, Matth 8/28, 17 arg, 19 (89); WysKaz 7, 12, 19; JanNKar C3v, F, Gv; tedy Zupnik pożytków Iego M. Królá nie może ták pilnie doględáć/ dla przekázy pánów do Zupy przyiéżdżáiących. SarnStat 372, *4, 6, 28, 42, 55 (125); SiebRozmyśl A, B, E4v, F2v, K, K2v; GrabPospR K3, L3; KlonKr E2v; KmitaSpit B3; Kátolicy záśię doſtátnieyſzy/ w Niedźiele y w świętá więcey zabaw świeckich máią/ y cżeladź nimi męcżą [...] ták iż cżeladź/ nigdy ábo rzadko/ do kośćiołá ſie vkazáć nie mogą PowodPr 51, 2, 18, 19, 23, 47 (13); SkarKaz 4b, 42a, 117b, 275b, 277a (21); VotSzl E3v; Awo nie może ſię nic w tey wioſce vchowáć. CiekPotr 42,16, 34, 52, 65, 83 (7); Náwet ćiáłá Monarchi w boiu zginionego Nie możono tám náleść CzahTr G2, D, [D]v, D3 [2 r.], D3v [2 r.], D4, H3; GosłCast 16, 32, 62; y lekce vważáli ſłowá Bozkie: áż przyſzedł gniew Boży ná nie/ y lekárſtwo żadne być nie mogło [et esset nulla curatio Vulg 2.Par 36/16; y żadnégo vléczenia nie było WujBib], SkarKazSej 706b, 659a, b, 673a, b, 675a (17); KlonFlis C2, G2; KlonWor 10, 30, 57, 68; SzarzRyt D2v; SzarzRytJSzarz nlb 2, 2v.

Z zaimkami i przysłówkiem [w tym: czego (4), nic (3), gdzie (2)] (10): MurzNT 111; Cżego mocą nie możem/ fortelem ſpráwiemy. RejFig Bb5; naleźli [Turcy] chytrſzą drogę tho ieſt gdzie mocą niemogą tedy zá pieniądze przewiodą BielKron 248v; RejAp 23; RejPos 48v, 51; SkarŻyw 502; StryjKron 66, 737; Phil P3.

Z określeniem kierunku (4): Bo ná zad było trudno iuż przez onę dzyurę/ A nádoł theż nie może/ nie może ni wzgorę. RejWiz 108v; Iużći wolno do złego k dobremu nie możeſz RejWiz 134v, 108v; GrabowSet E4v.

Z elipsą bezokolicznika [w tym: w przeciwstawieniu: chcieć, rad, starać się, żądać (ale, a) nie moc (38)] (95): OpecŻyw 73, 111, 112, 151 v; March3 Xv; WróbŻołt iiv; RejRozpr Dv; LibMal 1543/69; Acz wim ze mu niepomoge A choć ia bych rad niemoge. Gdyż tak panſka wola byla RejKup f6, i2v; HistAl Iv, L, M4; MurzHist G3, Qv; MurzNT Luc 13/24; iż prze drogość tę, ktora w ziemi jest, więtszego [podatku] na ten czas nie możemy dla ubostwa poddanych naszych, postępujemy z każdego łanu wedle starych kwitacyj Diar 76; GliczKsiąż D5v; RejWiz 66v; Y żądał widzieć Iezuſá/ co by zacż był: ále niemogł przed tłuſzcżą Leop Luc 19/3, 4.Esdr 4/41; OrzList b3v; BibRadz II 306a marg, Luc 13/24; chćiał ſobie wymowić v krolá Boleſłáwá trybuth [...] ále nie mogł/ bo w tym twárdy był Boleſław. BielKron 353, 111, 145,164, 202, 208v (15); Mącz 446c; RejAp BB3, 78v [2 r.]; GórnDworz Y8v, Hh7v, Mm; GrzepGeom P3; HistRzym 22v, 113v, 125; iż miedzy námi á miedzy wámi ieſth niewymownie wielka przepáść vtwirdzoná/ iż ći ieſliby háyẃ od nas chcieli do was/ iuż nie mogą/ á thákież ſtámtąd do nas. RejPos 161v, 262v, 320v; RejPosWiecz3 97v; KuczbKat 205; przez iednę nocz nápiſał czo chciał/ bo wednie nie mogł bo był bárzo ludźmi zábáwiony RejZwierc Aaa2; BielSpr 21v, 68; WujJud 48; BudBib Is 29/11, 4.Esdr 4/40; BudNT Mar 6/20[19]; CzechRozm 82; Bo ono ſpráwiedliwy wyrok: Kto niemoże pieniądzmi/ niech płáći ćiáłem. ModrzBaz 139v, 56v, 139; SkarJedn 150; KochOdpr C2; SkarŻyw 48, 211, 252, 290, 294 [2 r.] (8); KochTr 10; CzechEp 141, 179; KochFr 54; KochWr 34; ActReg 11; GrabowSet C3; KochFrag 45; OrzJan 74, 115; RybGęśli Dv; WujNT Mar 6/19, Luc 13/24, 19/3, s. 274; SarnStat 39, 1114; SkarKaz 636a; Kiedy drzwiámi nie może/ przez párkan ſię wrywa. KlonWor 34.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = nie można (21): FalZioł IV 34a, 35b, V 97; BierRozm 26; Czo mozeczie naymnieyschą svmmą odkvpycz odkvpvyczie. wſchakze yeſlybi na malie nyemoglo przeſtacz tedj wam dawami mocz poſtępowania do svmmi czterech thiſſyeczi zlotich LibLeg 11/82v; gdźye piſmá piſmem wyłożyć nyemoże/ álbo wykłádáyąc trudno ſye błędu vchronić KromRozm II r4; Diar 56; BielKron 199, 293v, 311v; Nihil tam munitum quod non expugnari pecunia possit, Nyc nie yeſt ták obronnego czegoby pieniądzmi nie mógł dobyć. Mącz 330b, 218b, 254b; GrzepGeom O2; RejPos 67v; Strum E4, Q2v; GostGosp 80; Phil P3; SarnStat 915; GrabPospR L2v.

W połączeniach szeregowych (2): GroicPorz e2; przędźiwá ſię iey puśćić przedśię niechćieli: ábo też drudzy nie mogli/ nieumieli/ nie śmieli. CzechEp 6.

W przeciwstawieniu: »nie moc ... musieć« (38): Nie możeſz tu nic wychytrzyć/ Muśiſz ſie z inąd opátrzyć. BierEz Q4, R3v; RejRozpr Dv; RejKup o2; BielKom Av, F7; LubPs V2; RejFig Bb5v; BielKron 26, 244v; BielKronCies 477; Non possum sine stomacho legere, Nie mogę ſie nie gniewáć czytáyąc/ muſzę ſie gniewáć. Mącz 420a 118c, 453a; RejAp 81v; GórnDworz L12; RejPos 296; RejZwierc 109v; BielSpr 45; Strum K2v; ModrzBaz 17, 75, 96v; SkarJedn 30, 41, 254, 277; á nie mogąc czynić przez niedoſtatek [...] rád nie rad ziednáć ſię muśi GórnRozm C2, B3v, I2v, M4v; ActReg 149; GostGosp 1; nie bać ſie nie mogę/ Oń [o syna] ſámégo muſzę mieć vſtáwiczną trwogę. GórnTroas 32; OrzJan 10; LatHar 587; Nie mogę teraz iść, bom się zagrzał, muszę się truneczkiem ochłodzić. ZapMaz II G 97/89; KlonWor 39.

Przysłowia: RejRozpr Dv, F3v; Niewadzicz teſz i przeſz nogę Kiedi wręcz ſproſtacz niemogę RejRozm 399; A gdźie przeſkocżyć niemogę/ Tám podłáźić vcżę nogę. RybGęśli B2v. [Ogółem 4 r.]

RejFig Bb5; Thego bowiem te ſłowá były: Ze gdzie Lwią ſkorą cżemu doſyć vcżynić nie może/ tám Liſią trzebá nárabiáć. Phil P3, P3.

Wiedząc że z god ná gody nie możem nigdy iść/ nie leńmyſz ſię ćięſzkośći tu ná tym świećie nieść ArtKanc K.

Frazy: »nie może (to) być« = non potest ita fieri Vulg; desperatum est PolAnt [szyk zmienny] (9): OpecŻyw [80]v; RejWiz 170; Leop Ex 8/26; BielKron 105; Davo istuc dedam negoti (‒) Non potest. [...] Dawuſowi to polecę. (‒) Nie może być/ Nie ſproſtą temu Mącz 340b; Nie może tho być Pánie cżárcie/ bo nikomu inſzemu nie przyſtoi ſłużyć áni chwáły dáwáć/ iedno Panu Bogu ſámemu RejPos 115v, 296; BudBib Ier 2/25; bydła tylko z ſobą niewyganiayćie. A Moyżeſz rzekł: to być niemoże/ bydło mámy mieć dla ofiar. SkarŻyw 480.

»(gdy(ż), jeśli(że), kiedy) (inaczej a. inak) być nie może, nie możeli (inaczej) być, gdzieby (a. jeśli(że)by) inaczej nie mogło być, inaczej (a. inak) nie może się stać, inaczej trudno być może« [szyk zmienny] (53:6:6:3:1): OpecŻyw 173v; LibLeg 6/191v, 10/60v, 11/82, 89; GlabGad K8v; Ale widzę że ſie iuż/ inak nie może ſtać RejJóz B2v; Iednemuć tu z was zoſtać inak być nie może RejJóz N, F5v, N2 [2 r.]; Niemozely ynaczey być Niepuſczyſly wiąċ drzwy wybyċ. RejKup e4; Pawle jnak bycż niemoże Muſyṡ ydż naſwiath nieboże RejKup o2; Nie możeć to inácżey być/ Muśićie [książki] miedzy ludzi iść BielKom Av; RejWiz 184v; RejZwierz 138v; OrzRozm G2; Krol poſłał poń/ áby w máłym pocżćie kniemu przyiał/ gdy tedy niemogło być inácżey/ iáchał będąc w wielkim ſmutku ná drodze BielKron 212, 60, 71, 73v, 100v, 108v (11); yżeby albo żywi zbroino zaś ſię wroćili/ albo ieſli inacżey niemoże być/ w zbroi byli pomarći prziwiezieni? KwiatKsiąż N2v; Sic fata tulerunt, et ita in fatis fuit, Muſiáło ták być/ Niemogło być ynáczey. Mącz 118c, 315c; OrzQuin K2v; SienLek 111v; RejAp 122v; Rzekł ná tho pan Koſtká/ kiedyſz inácżey być niemoże/ powiem o niektorych krociuchno GórnDworz Z4, K5v, R2, V7; HistRzym 15v, 16, 19, 19v, 20; bárzoby dobrze áby ſámy dziatki ſwe y karmiły y wychowywáły. A ieſliże by ták być nie mogło/ tedy iſcie pilnie trzebá ſzukáć mámki RejZwierc 6v; Abowiem to inácżey ſnadź trudno być może/ Iuż iákoś ſie zádłużył iuż ták płáć nieboże. RejZwierc 270v, 23v, 157v, 228v; BudNT przedm a3v; CzechRozm 246v; Wſzákże tey rády niewykonywáć/ áż wywiedźiawſzy ſię pewnie że iuż inácżey być niemoże [rem aliter geri non posse]. ModrzBaz 104, 12v, 126v; Oczko 22; PudłFr 50; A coż iuż wiele mowić/ inácżey nie może być/ śmierći z ſtráchem cżekaymy/ á piekłá ſię lękaymy ArtKanc R20v, S; Wprawdźie liepieyby/ żeby bez prżyśięgi odpráwić ſię mogło/ ále gdy to bydź nie może/ tedy y Bog/ y ludźie Sędźiego winowáć nie mogą. GórnRozm F3; ActReg 158, 159; GostGosp 102; gdźie mu tego nie pozwolićie/ ináczéy niebędźie mogło bydź/ iedno zgołá muśi ſobie Tátáry ſwémi drógę torowáć. OrzJan 10; WysKaz 26; SarnStat 425; SiebRozmyśl F3; PowodPr 38, 41; CiekPotr 38; CzahTr I3.

Zwroty: »ledw(i)e (a. ledwo), trudno (a. z trudnością, a. z trudna), mało (abo nic), nie zawżdy itp. moc« = vix posse HistAl, Modrz (98): BierEz K4v; OpecŻyw 113; FalZioł V 17a, 37; tak wielki w ſwey mądroſci był, że z trudnoſcią mu ktory z mędrczow odeprzeć mogł BielŻyw 29, 142; GlabGad E8v; RejPs 66v; RejJóz P7v; RejKup d7v, f4v; HistAl H5, K7v; Diar 21; GliczKsiąż F5v; Ale ten co ſie kędyś zá dworem ták tłucże/ Nie ták ſnádno może mieć do náuki klucże. LubPs ggv; GroicPorz ſ3v; RejWiz 167v; BibRadz *5v; BielKron 454; KwiatKsiąż H, N; Mącz 181a; SienLek 70v; RejAp 172; GórnDworz L5v; GrzepGeom B3; HistRzym 103v; by ſie theż był národził iáko cżłowiek iny pod grzechem/ tedyby też nam był máło pomoc mogł RejPos 16v, 19, 231v, 327v; Obćiągnie ſie ſznurámi/ ledwo dycháć może BielSat D2; KuczbKat 285; RejZwierc 7, [283]v, 29v, 35v, 159v (7); CzechRozm 2, 165, 244; ModrzBaz 1v, 27v, [38]v, 40, 60 (14); Bo nie zawżdy Koncylia zebráne być mogą SkarJedn 102, 376; Oczko A3, 9v, 10v, 21; KochPs 44, 189; SkarŻyw 46, 47, 195, 212, 234 (9); KochFr 128; KochDz 107; ReszList 154; BierRozm 26 [2 r.]; GórnRozm K4v; ActReg 5, 97; GostGosp 80; Phil Q; KochCz A4; WyprPl Bv; LatHar 587; WujNT Act 27/6; SarnStat 178, 519, 922, 926; PowodPr 4; Przy rodźicách trudno dobre wychowánie mieć mogą. SkarKaz 420b, )(3; MAluchna mnie obrádá/ kábat piwá wypić/ Gdyż takich kopą ledwie/ mogł bym ſie vgáśić. PaxLiz Dv; SkarKazSej 693b.

»doczekać (a. poczekać, a. przeczekać) (się) nie moc, z wielką tesknością doczekać moc« [szyk zmienny] (10:1): LibLeg 7/36; Bog [...] długo á długo ocżekawa obacżenia onego ſercá nędznego. Ale gdy też záſię pocżekáć nie może [...] thák też záſię długo vſpokoić ſie nie może rozgniewánie iego RejPos 172v, 197v; widział ná oko iákąś dziwną świátłość [...] iſz bárzo z wielką teſknośćią końcá obiádu docżekać mogł. SkarŻyw 234, 408; NiemObr 25; Ośmdźieśiąt lat [...] Czekáłá śmierć/ żeby był Gąſká mówił grzeczy. Nie mogłá ſię doczekáć/ błaznem go ták wźięłá KochFr 131; czekał długo abysmy się zeszli, iż się doczekać nie mogł, odiachał ActReg 49; WujNT 323; ZapMaz II G 97/89v; PowodPr 33.

»k(u) sobie nie moc przyść« (2): Ieſzcze k ſobie przyſcz nie mogę Czo wſpomionę na tę trfogę RejJóz H4v; BibRadz II 19d marg.

Szeregi: »(nie) moc a(l)bo (ani) nie chcieć« [szyk 4:2] (6): A ták/ nie chcząc ia/ áni mogącz być długim w ſwey mowie [...] ták powiedam GórnDworz Eev; RejPos [278]; CzechEp 354; ActReg 149; Kto ma láſy á wśi ná nich ſádźić nie chce álbo nie może [...] pewnieyſzy ſkarb zoſtánie potomſtwu/ niż w ſkrzyni pieniądze GostGosp 154; SarnStat 262.

»nie moc ani śmieć« (1): ſſukali go zabitz/ ale niemog⟨li anij ſmie⟩li przed ludemOpecŻyw 73.

»nie umieć ani (nie) moc« [szyk 1:1] (2): Oná ſłużbiſta záſlepiona grzechem/ nieumiáłá/ áni mogłá vciec GórnDworz Bb3; SkarJedn 359.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – moc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 18:2] (20): PatKaz I 3v; KromRozm I E4; ku zgodźie drogi náleść niemożemy/ áni iey naydźiemy/ bo nas zákląl iáwnie Pan Bog OrzRozm C3v; álem téy łáſki BOżéy/ którą raz ieſtem nápiątnowány ná Vrząd Kápłáńſki/ nie puśćiłem/ áni puśćić iéy mogę/ wieczna ieſt OrzQuin G4, Dv, G2v, Qv, R4v; RejPos 313; z obietnice o błogoſłáwionym naſieniu nikt ſobie Aniołá nie cżynił/ áni choćby chćiał/ vcżynić mogł. CzechRozm 47v; SkarJedn 150, 373, 344, 361; StryjKron 285; opuśćiwſzy [...] Antichryſtowſkie guſłá/ cżáry/ zabobony/ wymyſły/ vſtáwy: á to ku temu y dla tego/ żeby mu to nie było/ áni mogło być przycżytano [...] co ono ćieleſnemu Izráelowi ná ocży było wyrzucano. CzechEp 106; NiemObr 73; WujNT 555, 820; która [świeca] gdy byłá zgáſzoná/ Dźiwiſz niewié áni może wiedźieć [nescit nec scire potest JanStat 601]/ przez kogo w onéy zwádźie y roſtérku był ránión SarnStat 621.

W wypowiedzeniach przedstawiających wielką trudność powstrzymania naturalnych objawów emocjonalnych (20): Synu móy ij ſynu boży/ wielkátz mi ſie żaloſtz mnoży s placżu twego niewinnego/ przeto niemogę iá vſmierzitz placżu mego OpecŻyw 22v, 19; HistJóz D4, M6v; BielKron 17v; Nequaquam potui tenere risum, Nie mogłem ſie odźierżeć od śmiechu. Mącz 356a, 181c; kiedy [...] kogo inego przed ſobą/ widzą być w łáſce/ to ſie ták bárzo grizą/ iż żadną miárą oney zazdrośći pokryć nie mogą. GórnDworz K8, S8, Tv; HistRzym 27, 130; á łes [Jozef] pohámowáć nie mogąc/ ięzyk hámował. SkarŻyw 16; ReszList 176; WerGośc 250, 253; Iáko nád tákim wnętrznośći ſerdeczne wzruſzyć ſię nie máią? iáko łez pohámowáć kto może? SkarKaz 385a; GosłCast 74.

~ Zwrot: »ledwej moc« (2): Vix tenet lachrymas, Ledwey ſie może zdzierżeć od płáczu. Mącz 446a, 443a. ~

a. To, co się ma uczynić, jest bardzo trudne, nieosiągalne, stawia opór, jest nie do pokonania [„nie mogę tego uczynić” = to jest bardzo trudne, tego się nie da uczynić] (1515): MetrKor 34/134v; BierEz B2v, D3v, F, F2, F4 (17); A zá tego niewiéſs ijż go żádné myto kupitz niemoże? OpecŻyw 84, 2v, 14, 63, 66, [80] (23); a wſzakóż wżdy zákonu iego zágáſićz niemogli/ chociá ſie na to byli vpornie naſtawili. ForCnR A3v, E3; PatKaz I 5, 8v; PatKaz II 25v, 26v, 37, [542] [2 r.], 66v (7); PatKaz III 107v, 109v [2 r.], 115v, 143v; LibMal 1533/177v, 1545/100 [2 r.], 103v, 1553/177; iż Adament kamień: ktorego ani ogień/ ani żelazo nie może pożić FalZioł IV 10d, III 39c, IV 17a, 40d, V 2, 11v (16): Bowiem był Alexender Dyogeneſowi od ſłoncza zaſłonił, á przeto go proſił by mu thego nie odeymował cżego dać niemogł. BielŻyw 71, nlb 3, s. 29, 49 [2 r.], 51 [2 r.], 68 (19); BielŻywGlab nlb 12; GlabGad B8, E4v, F6 [2 r.] H5, H8v; MiechGlab *4v, 33; Nie ma w sobie dna t⟨a p⟩rzepaść, Nie może jej żadny na⟨kł⟩aść BierRozm 20, 8; March3 V8, X; WróbŻołt B7, Y4v; LibLeg 10/70 [2 r.], 146v, 11/26, 26v, 40v (10); á wielmożnoſći iego nikt nigdy z liczyć niemoże RejPs 216, 30, 73v, 89, 93, 100 (20); ComCrac 14v, 17v; RejRozpr F3; ConPiotr 33v; SeklWyzn D; RejJóz B7v, K; SeklKat Nv, R3 [2 r.], R4 [2 r.]; RejRozm 399; RejKup b5, h5, ſ2, ſ4, cc3 (6); á ieſliże ſie iemu nie możecie ſprzećiwić/ poddáycie ſie iego máieſtatowi HistAl D6, B7v, C7v, D7v, D8, D8v (19); KromRozm I F4, I, M4v; MurzHist F, G, Iv, I2, K3 (9); MurzNT 33v, 51, 78v, Matth 22/46, Ioann 10/29; KromRozm II d2, d3, o, p3v, p4; KromRozm III C, G2, Kv, N2v, N5v (7); Diar 24, 30, 45, 55 [3 r.] 57 (8); DiarDop 107, 110; GliczKsiąż A2v, B2, Iv, I4, K4; Iudá wodz moy ktorego nikt nye może przemoc LubPs O5v; I ktoż wżdy wyſłáwić może tu Páńſkie możnośći/ Ięzyk ludzki nie może być thakiey obfitośći LubPs Y2, A5v, E2v, K2v marg, Lv, O4 (19); GroicPorz h3v, o, q4, r3, r4v (7); KrowObr 17, 26, 34v, 39, 83 (12); RejWiz 52v [2 r.] 69v, 86v, 92v, 113v [3 r.] (13); ia Pan wyiąłem miecż ſwoy z poſzew ſwych ktory nie może być wſtecżon [eduxi gladium ... irrevocabilem]. Leop Ez 21/5, *B2, Lev 25/28, Num 22/3, Ios 1/5, Iudic 14/14 (23); Piſzeſz mi też o pogrzebiech Krzeſćiáńſkich/ czegom bez śmiechu czytáć niemogł. OrzList b3v, f4v, h, hv; UstPraw C4v, E2, H4; RejFig Cc4; RejZwierz 4v, 58v; BibRadz *3v, *5, I 3b marg, Lev 12/8, Deut 9/2 (32); OrzRozm K4v, T, T2 [2 r.]; Konrad Mázowieckie Kſiążę był vćiśnion od Pogan pierwſzych Pruſow/ gdy ſie im dáley oprzeć niemogł/ vćiekł ſie napierwey do Papieżá BielKron 231v; gdy ſie niemogli zgodzić ná iednego wſzytcy/ (bo to rzadko biwa álbo nigdy.) Tedy tym obycżáiem ſwoie wotá álbo głoſy dawáią BielKron 234; á wſzákże vcżynek onych kthorzy przyść mogli cżyni doſyć/ y zá ony ktorzy ktemu przyść niemogli. BielKron 329v; Po tym pielgrzymſtwie [...] wſtążyłem ſie do miłey oycżyzny/ ktoreiem nie mogł nigdy przepomnieć BielKron 460v, 2 [2 r.], 20v, 24v, 25, 25v (114); GrzegRóżn D, E, H3v [2 r.]; KochZg A2v [3 r.]; KwiatKsiąż Fv, G4, Lv, L2; Táyemna choroba którey ſie prziczina nie może wynaleść. Mącz 29d; Extra praecium est, Niemoze być oſzacowano/ álbo/ nikt tego przepłacic nie może. Mącz 112b; Inimitabilis, Co nie może być vczyniono czemu kto nie może ſproſtáć. Mącz 166a, 22b 31d, 35b, 54c, 70c [3 r.] (51); OrzQuin I4, K3v marg, O, Ov; Prot A3v, C3, D2; SienLek 12v, 17, 34v, 37v, 72v (21); LeovPrzep b2 [2 r.] F2, F4, I2v; A tych lepak rádośći álbo odpocżynienia [...] áni ięzyk wymowić áni żadne pioro wypiſáć nie może. RejAp 124, AA3v, BB2, 2, 17, 18 (40); GórnDworz B3, B5v, Fv, F3, G5v (29); Przykład że przeyźrzeniu Bożemu żadny ſie przećiwić niemoże. HistRzym 133, 7, 10, 38, 66v, 73 (11); Y coż to ieſt co tu on z námi mowi/ y ktoż temu może zrozumieć? A ná inſzym też mieyſcu wołáli: Trudnać to rzecż ná nas miły Pánie RejPos 126, A4v, 5, 6, 6v, 7v (139); kthórégo rodzenia ſpoſob iáko nam táiemny ieſt/ Prorok mówi: Rodzenié iego któż wymówic może? iákoby rzekł/ Zaden. BiałKat a4, 31, 123v, 198v, 208v (8); BielSat E; GrzegŚm 17, 19, 53; KuczbKat 15, 40, 100, 140 [2 r.], 155 (9); RejZwierc 1 [3 r.] 2v, 5, 8v [2 r.], 22v (53); ták żadney rzecży trudney niemáſz ktoreyby nie mogł vmieć/ kto ma chuć dotego BielSpr 28v, 7, 11, 29v, 32, 37v [2 r.] (13); WujJud A8v, B, 30v, 41, 69 (17); WujJudConf 80v, 243; RejPosRozpr b3; RejPosWstaw [414], [1103]v, [1432]; BudBib A3v, B, Ios 17/12, 4.Reg 16/5, 2.Par 2/6 (13); HistHel Dv; MycPrz I C, [C]2v; Strum A4, L3v, M; WierKróc A2, A2v; BiałKaz Cv; BudNT Mar 5/4, Apoc 3/8, 13/4; CzechRozm 2v [3 r.] 16v, 26v, 54v, 60 (35); PaprPan C4v, K4, R2v, Y3, Cc2v, Dd4; KarnNap B3v, D3; Abowiem ieden y iednemu vrzędowi ledwie ſproſta/ á wielu ich ſproſtáć niemoże ModrzBaz 45, 7v, 25v, 35, [38]v, 50 (24); SkarJedn 96, 98, 164, 188, 207 [2 r.] (21); Oczko 9, 18, 24v; wſzechmocny boże/ Tobie świát nic równégo podáć nie może KochPs 114, 5, 11, 24, 27, 70 (14); SkarŻyw A5v, 13 [2 r.], 36, 51, 100 (94); KochTr 12, 17, 23; tráfiło ſie kilka omyłkow w literach y w ſyllábach niktorych/ czego ſie vſtrzedz nie może ten ktory ſádzi litery StryjKron YYv, 100, 115, 120, 375, 477 (9); CzechEp 27 marg, 61, 77, 136, 145 (22); NiemObr 39, 64, 68, 81 113 (8); Ach nieboże/ toś ty mógł z wiátry wzawód biegáć A niemógłeś nieſczęſnéy śmierći ſię wybiegáć. KochFr 127, 48, 82, 126, 132, 134; KochSz B3v; KochWz 139, 142; ReszPrz 5 [2 r.] 6, 7 [3 r.], 12, 25 (10); ReszHoz 122, 127; KochPieś 15, 44; KochSob 60, 69; KochTarn 73; PudłFr 61; ArtKanc B20, E4v, L2v, P18v, S8; BielRozm 28, 33; iż niektore rżeczy/ práwo w opłotki ſwe záwrżeć może/ á nie ktorych nie może GórnRozm Ev, A3v, A4v, B4v, C2, C2v (15); KochProp 13; KochWr 21, 28; PaprUp A3, A4v, K4; ZawJeft 10, 22, 27, 30; ActReg 48, 85, 173 [2 r.]; Calep [505]a; GostGosp 66 148; GrochKal 5, 10; Phil B2, E2, N, N3, O, R2; A złégo ſyná/ litość poruſzyć nie mogłá/ Ni ſtrách bogów widzących: złość wſzytko przemogłá. GórnTroas 10, 9, 16, 35, 41, 51 (7); po ſobie zoſtáwiwſzy nomen immortale tákowé/ iż ich téż wieki żadné zetrzéć nie będą mogły. KochCzJan A2v; KochPij C2, C2v; GrabowSet F4v, G3, I, N4v, P4 (9); KochFrag 23, 47, 50; OrzJan 16, 25, 28, 36 [2 r.], 37 [2 r.] (8); WyprPl B4; LatHar 64 [2 r.] 102 149, 182, 206 (15); Abowiem rzeczy ktore widźiemy/ ſą docześne: lecz ktorych widźieć nie możemy/ ſą wieczne. WujNT 2.Cor 4/18, s. 17, Matth 10/28, s, 44, 51, 102 (49); że ſtan nieſzcżęſny cżłowieká grzeſznego ieſt ták bárzo mizerny [...] że go żaden ięzyk áni Angelſki wyſłowić nie może WysKaz 22, 46; JanNKar D2v; Która ochotá y wdźięczność, y we mnie że ſie niemoże zátáić: tedy tym to pokázuię SarnStat 848, *4, 46, 47 [2 r.] 124, 143 (16); SiebRozmyśl L; WitosłLut A3; GrabPospR M2, N2v; KlonKr B2v; KmitaSpit Cv, C5v; PowodPr 2, 5 [2 r.], 11, 14, 30, 60; Nie boyćie ſię tych co zábijáią ćiáłá/ bo duſze zábić nie mogą. SkarKaz 118b, 2a, 7a, 39a, 117a, 118b (36); CiekPotr 7, 19, 53; CzahTr E, E2; GosłCast 7, 34, 65; SkarKazSej 675a, 676b, 678b, 686b, 704a; SapEpit A2v; Nie możeli Kośćiołá podkopáć; więc trupy W grobiech rytych plundruie KlonWor 10, 1, 5, 10; PudłDydo Bv [2 r.]; RybWit C2; SzarzRyt A3v.

Z zaimkiem [w tym: nic (7), czego (5)] (12): MurzHist V; Cżęſto mie práwie dobywáli od młodośći moiey: wżdam iednák nic mi nie mogli [etenim non potuerunt mihi; wſzákże mię nie przemogli WujBib]. Leop Ps 128/2; RejAp 57, 104v; RejPos 301 v; Cżłowiek okrzcżony co może á cżego niemoże. WujJud L18, 66v, 76v; BudNT 2.Cor 13/9; CzechRozm 122, 252v; GosłCast 46.

Z elipsą bezokolicznika (10): Gorſzy ieſt zdraycá domowy/ Niżli nieprzyiaćiel iáwny: Tego śię niegdy wyſtrzeżeſz/ Owego nigdy nie możeſz. BierEz R4, G2v; Leop 4.Reg 3/26; Ceſarz ná drugi rok Báworſkie kſiążę przyciągnął ktemu/ ále Otokará krolá Cżeſkiego nie mogł BielKron 184, 214v; RejPos 261 v; BielSpr 49v; iż [woda] rzeczy/ którychby ſnać rzemieſłnik niemógł/ ſámá wyformuie Oczko 8v; ArtKanc D20; Phil F2.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = nie można (23): Murm 73; BartBydg 157b; FalZioł I 155d; KromRozm I N2; KromRozm II fv; RejWiz 141 v; [Effron] leży ná drodze/ y bárzo obronne: y niemogł go minąć nikędy áni po práwey/ áni po lewey ſtronie [et non erat declinare ab ea dextera vel sinistra] Leop 1.Mach 5/46; Inaestimabiles thesauri, Wielkie niewymowne skárby/ których oſzácowáć nie może. Mącz 5b, 19b, 22a, 28d, 65c, 168a, 397d; SienLek 23, 54v, 93v; GórnDworz Dd6; GrzepGeom H3v; RejPos 326; HistHel B4v; Niekáżde mieyſce da ſię oblec/ nie do káżdego ſię może zdźiáły przyſzáńcowáć. ModrzBaz 112; Twarzy żadney nie ma/ y nie może boſtwá iego do żadnego ſtworzenia przyrownáć/ áni go málowáć. SkarKaz 278a.

W połączeniu szeregowym (1): Lecż gdźie ieſt ſzcżyre przepowiádánie Słowá Bożego/ tegoć nie ládá kto rozeznáć áni ma/ áni może/ áni vmie WujJud 131.

Przysłowia: Niemożeſzli go [miecha] rozwięzáć/ Nie żáłuy go też y zrzezáć. BierEz B2v.

Wiátru też go nie vźrzyſz/ ni vłápić możeſz RejWiz 111.

Zwrot: »trudno (a. z trudna), (za)ledw(i)e (a. ledwo), nie (tak) łatwie, mało itp. moc« = vix posse, non posse Mącz (41): RejPs 57, 219v; LudWieś ktv; á przedſię máło s tego zbytku/ Wynaleść cżłowiek może ſłuſznego pożytku. RejWiz 82; BielKron 447; KwiatKsiąż Hv; Nec diligentiorem nec officiosiorem facile delegissem Vestorio, Nie ták bych łatwie mógł tráfić nápilnieyſzego y chutliwſzego. Mącz 115d; Solutilis, Roſipuyąci rozwieyący ſie/ co trudno może być ſpoyono/ á łatwie ſie roſypie. Mącz 400d, 41d, 168a, 218c, 275c, 397d, 448c, 475a; iáko ciemna gwiazdá/ ktorey cżáſem ledwe oko doyrzeć może. RejAp 186, 136v, 137v, Ff; GrzepGeom B; á iż było wiele ſpraw Páńſkich ktorych trudno wſzytek ſwiát mogł wypiſáć. RejPos 281, 63, 138, 335v, 338v; KuczbKat 111; RejZwierc 17; CzechRozm 170v, 231; Bo możnieyſzim nieták ſnádnie kto może krzywdę vcżynić [neque... sunt adeo opportuni iniuriis]/ iáko chudźinie ModrzBaz 73; SkarŻyw 31; MWilkHist G4; CzechEp 163; CzechEpPOrz *3; NiemObr 81, 140; LatHar 381; JanNKar F; SarnStat 550; SkarKaz 118b; VotSzl Fv.
Szeregi: »nie moc a(l)bo (ani) (nie) chcieć« (3): Wſſák komu ſye to nyepodoba/ álbo nyemoże/ álbo też nyechce temu wyrozumyeć/ może przeſkoczyć. KromRozm III A3; RejZwierc 184; gdy ſam Pan Bog tu na źiemi karze/ czego ludźie káráć nie mogli ábo niechćieli SkarKaz 2b.

»nie mieć ani moc« (1): á wżdy on [grzesznik] ſobie przedſię tuſzy/ iż iemu tego nikt zá złe przycżyść nie ma áni może RejPos 166v.

»nie śmieć ani moc« (1): A gdyſmy tego vdzialatz nieſmieli anij mogli/ to tzo możemy miſtrzowi naſſemu milemu teráz poſlużemy OpecŻyw [155].

»nie moc ani (albo) (nie) umieć« [szyk 1:1] (2): OpecŻyw 54; ktorych [tajemnic Bóstwa] nigdy żadny rozum áni ná niebie áni ná zyemi/ nie tilko zrozumieć/ ále áni w myſlach ſwich nigdy ſie dotknąć nie mogł/ áni vmiał RejPos 101 v.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim ‒ móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 9:3] (12): Aleć to powiém/ iż ſye oni nigdy ná to nie zgodzą/ áni zgodźić mogą OrzQuin V3, K3v [2 r.]; iż tá omylna ſmierć nigdy mocy nie ma áni mieć może nád wiernym cżłowiekiem RejPos 221v, 313; SkarJedn 162; ktorego [Boga] nikt nigdy nie widźiał/ áni widźieć może. CzechEp 309; ReszPrz 14 [2 r.]; WujNT 305, 1.Tim 6/16; SkarKaz 206a.

b. To, co się ma uczynić, budzi sprzeciw, niechęć, jest nie do przyjęcia [nie mogę tego uczynić = nie chcę tego uczynić] (181): OpecŻyw [80], 82v, 88v, 89v, 92 (7); HistJóz Av; FalZioł V 13v; March2 A2; Rennuit consolari anima mea [...] Ale dla długiego cżekania nie mogła ſie pocieſzyć duſza moia [Nie chciała ſie dáć poćieſzyć duſzá moiá WujBib] WróbŻołt 76/3; RejPs 157v; Ach nie mogęć wyćirpieć/ gryzie mię ſumnienie Zem podnioſl ſrogą rękę/ na ſwe pokolenie RejJóz A8; Czego yego Kro. Mcz prziymowacz nyemoze. y nyechczyal bi abi ſzye tho yego Kro. mczi na pothem od pana Voyewodi dzyacz myalo LibLeg 11/140, 11/153, 165v, 175; RejKup d8; ten na ryby niemoże pomyślić/ owoten o mięſo niedbá/ ći od mléczna abo od ryb niezdrowi MurzNT 13v; Zathymy slowy krziknąli wſchithczy podz precz day zabith bo czyą sluchacz nyemozemy. LibMal 1554/189v; LubPs R3 marg, R6 [2 r.], Y3 marg; A przywiodęć ktemu Oyce ſtáre/ iáko ſię teſz brzydzili y pátrzyć niemogli ná Obrázy. KrowObr 112, 69; Leop Ier 44/22; OrzList dv; RejZwierz 16v, 107v; Doſyć było ſwarow/ iuż ich dáley ćierpieć nie mogę. BibRadz I 4a marg, Prov 9 arg, Hab 1/13, II 27b marg, Hebr 12/20; OrzRozm G2, H3 [3 r.], O3v, O4; bo cżárt gędźby roſkoſzney ćirpieć nie może. BielKron 65, 101v, 104v, 119, 145, 199 (11); KwiatKsiąż D4; Detestor meo testimonio [...] Odrzekam ſie/ mierźi mie/ nie mogę poyźrzeć álbo pomyślić ná tę ſtronę. Mącz 452c, 355d, 512c; Prot A2v, A4v; SienLek 22, 151 v; LeovPrzep A3v; RejAp 17v, 18, 18v; GórnDworz b2, G6v, H7, Lv, M4 (14); vyrzawſzy też ony fáłeſzne doktory [...] nie mogło wytrwáć ſwięte Boſtwo iego/ ále pozoſtał w onym koſciele/ á opuśćił narod ſwoy RejPos 38v, 5, 53, 71v [3 r.], 78v, 90 (24); KuczbKat 335; KochMon 30; WujJudConf 10; BudBib Gen 37/4; CzechRozm A6; Nigdy okrom oſobliwego griźienia/ ná ten nieporządek pátrzyć niemogę/ gdy widzę/ áno miſtrze ſzkolne práwie zá nic máią ModrzBaz 134, 79; KochPs 75, 100; SkarŻyw 87, 135 [2 r.], 180, 207, 230 (19); StryjKron 170, 330, 335, 406; CzechEp 41 marg, 59, 62, 359; NiemObr 153 [2 r.]; Ale gdźiekolwiek ty chceſz/ to mnie tám nie w drogę/ Bo twego kiepſtwá ſłucháć iuż dáléy nie mogę. KochFr 48; KochMRot C2v; ReszPrz 64, 72; ReszList 154 [2 r.]; WerGośc 261; BielRozm 5; GórnRozm F2v; ActReg 11, 130; GrochKal 5; GórnTroas 19, 46; WyprPl Bv; LatHar 119; WujNT 11, 104, 167, Ioann 8/43, s. 517 [2 r.] (8); SarnStat 954; niemogę ſie zátrzymáć z onym ſerdecżnym ku tobie áffektem PowodPr 4, 24; Podź mi precz z oczu áni mi ſię kłániay/ pátrzyć ná ćię nie mogę. SkarKaz 316a, 314b, 549b; CiekPotr 25; SkarKazSej 675a.

W połączeniu szeregowym (1): iż Bog ták zrządza/ iż poddáni/ áni mogą/ áni chcą/ áni máyą dłużey ćirpyeć wáſſego ćyęſzkyego pánowánya. KromRozm I Dv.

W przeciwstawieniach: »nie moc... musieć (3), chcieć, pragnąć« (5): BielKron 104; A mnima w. m. áby niebyło ták wiele mężow/ co prágną vſtáwicżnie ſmierći/ niemogącz wyćirpieć tego/ co im cżynią żony? GórnDworz Y5; że on iey miły niemogącz dłużey okrucieńſtwá wytrwáć/ chcze wſzytko dáć we dyabły GórnDworz Dd4v; Iż mi iuż ſmierdzą dymy wáſze/ wymyſły wáſze: á iuż nie mogę wytrwáć/ muſzę ſie do was tyłem obroćić. RejPos 139v; ModrzBaz 80v.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc (ś-, wy)- ci(e)rpieć (76), dopuścić (2), mowić (2), (po)myślić (3), odzierżeć (zdzierżeć) (3), (przy)patrzyć (30), pojźrzeć (pogłądać) (3), słuchać (słyszeć) (11), wytrwać (26), znosić (znieść) (14).

Zwrot: »ledwe moc« (1): ledwe tego cżłowiek ſłucháć mogł/ nierzkącz żeby thego w. m. pozwolić miał. GórnDworz X5v.
Szeregi: »nie moc ani chcieć« (1): ná co nigdy pátrzyć nie może áni chce ſwięte oko iego. RejPos 200v.

»nie umieć ani moc« (1): abowiem zadnego przećiwnego gwałtu nieumieią áni mogą znośić. KwiatKsiąż M2v.

c. W wypowiedzeniach podrzędnych wyrażających cel, zamiar (warunki, które uniemożliwiają spełnienie go, określono w zdaniu głównym) (128): OpecŻyw 84v; LibLeg 6/190v; TarDuch D6, D6v; FalZioł I 25d, II 2a, d, IV 38a, V 32 (7); RejPs 26, 172; LudWieś B3v; LibMal 1549/149; że mi [Bóg] odiął rozum/ abych niemogł o ſwoięm zbawięniu ani dobrze trzymác/ ani iakiéi nadźieie miéć. MurzHist Q4v, B3, Hv, L3v, O4; miedzy nami i wami/ wielka odchłáń ieſt poſtanowiona aby zowotąd niemogli do wás przéść ktorzyby chcieli MurzNT Luc 16/26; LubPs Qv, ee5, gg2; KrowObr 1v; BibRadz Sap 16/11; BielKron 86v, 238, 243v, 307v, 309v, 319v; GrzegRóżn E, Fv; KochSat B4v; Mącz 346c, 419a; SienLek 56, 178, 181; RejAp BB2v, 39v; á ſam ták ſie ſchował/ áby ſie o nim dowiedzieć niemożono. GórnDworz Bb3, C2, D7v, V8, Dd, Ff2 (11); HistRzym 96v; RejPos A6v, 47, 64v, 187v, 203 (7); BielSat C4v; KuczbKat 375; RejZwierc 51v, 120v, 239v; BielSpr b4v, 30, 75; RejPosRozpr c3; MycPrz II C4v; Strum Lv; CzechRozm 116, 260v; trzebá z nim [nieprzyjacielem] o pokoiu ſtánowić/ á tákie ſprzymierzenie cżynić/ áby nigdy niemogł woyny wznośić [ut ne ... renovare bellum liceat]. ModrzBaz 126, 7; KochPs 38; SkarŻyw 13, 107, 497, 542; zſzykował ſwoich ná ſześć vfcow zákrzywionych [...] áby ich Tátárowie [...] tańcámi zwykłymi ogárnąć y ſtrzáłámi ſzkodzić nie mogli. StryjKron 416, 162, 517; CzechEp 48 103, 131, 307; ktorym też nie bez przycżyny zákázuią piſmá świętego cżytáć/ áby ták ich wykrętow/ obácżyć nie mogli. NiemObr 78; ReszPrz 38; WerGośc 260; BielSjem 15; GórnRozm C2, C2v [2 r.], Ev, H3 (13); ActReg 76; Phil L2; GrabowSet F4, H3v, P3, S; LatHar 617; Acz Duch ś. władał piorem tych co piſmá ś. piſáli/ áby piſząc błądźić nie mogli WujNT 193, Luc 16/26; Aby też w gránicách żadné nielubośći y ſpory niemogły ſie wſcząć [ne... suscitari valeant JanStat 853]: chcemy gránice w pięć á w pięć lat [...] odnawiáć. SarnStat 1077, 56, 219, 519, 924, 941 (12); CiekPotr 85.
Zwrot: »nie łatwie moc« (1): Sepire se difficultate abrogationis lex dicitur, Státut być ogrodzón/ to yeſt/ opátrzón áby nie ták łatwie yáko ſie komu zda mógł być złaman. Mącz 383d.
2. Mieć zdolności, właściwości do uczynienia czegoś; umieć; potens esse PolAnt, Vulg; potis esse Mącz, Cn; pollere, posse sufficere a. sustinere, superesse alicui labori Cn (3035):
A. W wypowiedzeniach twierdzących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo); często dotyczy szczególnych wyróżniających zdolności do czegoś (1837): BierRaj 18v [2 r.]; BierEz Pv, P3; Dána tobie ieſt motz o Mariá/ motz wſſelká na niebie ij na ziemi/ ijż tzo iedno chceſs/ to vproſitz możeſs OpecŻyw 190, [80], [80]v, 81, [192]v; ForCnR Ev; LibLeg 6/191v [2 r.] 7/104v, 11/14 [2 r.], 56v; PatKaz I 3v [4 r.] 4 [2 r.], 4v, 10v [2 r.], 11 (13); PatKaz II 67, 71v, 72 [2 r.], 79; PatKaz III 88v, 89, 116, 117v [2 r.]; HistJóz B4 [2 r.]; TarDuch C2; ſą iedny iabłony ktorich owocz może vzrać/ á drugie ſą kthorych nigdy nie vzre FalZioł III 23b; Dzieci ſwogich barzo broni/ á nigdy nieopuſzcża/ aże kiedy ſamy ſie bronić mogą FalZioł IV 17b, IV 17a, 18a, 29c, 32d, V 27, 77; BielŻyw 57, 83 [2 r.], 110, 150, 164; GlabGad B5, C3v, E7v [2 r.], E8v, H7 (13); MiechGlab 21; BierRozm 21; KłosAlg A3v; WróbŻołt 67/21, ee3; RejŁas w. 41; ácz dufáli iż [Bóg] wiele może vczynić ále niewſſytko nic niebacząc ná moznoſć ręki iego RejPs 116, 36v [2 r.], 43, 56, 68v, 77 (53); ComCrac 15v; ConPiotr 32v; SeklWyzn c4v; Iuż kogo chczeſz mozeſz zniſzćić [!] mozeſz vbogaćić RejJóz L6v, D5v, H5v, K7v, L6v, N6v (10); potrzeba abych ſię go więcey bał niż nieprzyacioł ſlowa iego/ ktorzy mogą ciało zabyć ale on ma moć nad cialem y nadduſzą. SeklKat Z3v, N3 [2 r.]; RejKup m2, m7, r5, r5v, dd4v; HistAl B6v, E, G2 [2 r.], I4v, M5v, N5v; KromRozm I B2v; MurzHist C2v, K, M2; MurzNT 78v [2 r.] 93v, Luc 3/8, 5/12; Y Korneliuſá rotmiſtrzá [Bóg] mogł ſam przez ſye nádchnyenim duchá S. náwroćić. Yednák tego nie vczynił KromRozm II g4v; KromRozm III I3, L3, P6; Credo [...] zlozili nyczemny lyvdzie Apoſtolowye a proſczi chlopi thak yakogi ya bo bich y ya thak mogl zlozycz. LibMal 1554/189v; BielKom Gv; GliczKsiąż E2v, F3, G4v, H5, L2 (8); LubPs I [2 r.] P, Pv, Q2v marg, R6v (12); GroicPorz B4v, k4; KrowObr 50, 103v, 125v, 154, 181v [3 r.] (17); Pátrzayże ieſli ſłońce ſwiát oſwiećić może/ Cżemuż tego ſtworzyciel vcżynić nie może. Ktory tu ſłońce iáſne iáko ſwiecę ſpráwił RejWiz 154v, 8, 31, 49, 51v, 63 (20); Y náleźiono mężow Iſráelſkich ośm kroć ſtho tyſięcy/ mężow mocnych/ thákowych co iuż mogli dobyć miecżá ná woynie [qui educerent gladium] Leop 2.Reg 24/9; á żeby tákie grunty záłożyli/ kthoreby mogli znieść [fundamenta supportantia; grunty ktoréby znośiły WujBib] śćiány ná wyſz ná ſześćdzieſiąt/ á ſzerokość też ná ſześćdzieſiąth łokći Leop 1.Esdr 6/7; Y kazał tym ktorzy mogli pływáć/ aby ſie náprzod puśćili Leop Act 27/43, Ex 2/7, Num 1/28, 30, 32, 34 (23); OrzList e3; RejFig Cc8, Dd4v, Ee4; RejZwierz 4v, 29v, 56, 59v, 108v (7); á będźie vtwirdzon/ ábowiem może go Bog vtwirdźić. BibRadz Rom 14/4, Gen 13/16 [2 r.], I 12a marg, Gen 31/29, Num 22/37, 4.Reg 3/21 (20); OrzRozm Mv, Q; BielKron 46, 68, 79v, 91, 94v (17); GrzegRóżn N2v, N3; KochSat B3v, B4v, C; KwiatKsiąż A, B4v, C3v, F3, G3v (9); Latine pure loqui est in magna laude ponendum, Rzecz chwalebna yeſt dobrze móc po łáćinie mówić. Mącz 186b; Meabilis, Przechodzący/ Przeciekáyący/ co łatwie może prześć Mącz 217a; Potis sum, Ieſtem mocny/ to yeſt mogę vczinić. Mącz 316a, 1a, 35b [2 r.], 50d, 85d (41); SarnUzn E5v; SienLek 14, 14v, 31, 55v, 92 (7); LeovPrzep F2v, G4v; á moc będą mieć nád wodámi obroćić ie w krew/ á vderzyć ziemię mogą káżdą plagą/ ile ſie im kroć będzye widzyáło. RejAp 89v, AA2, AA6v, 2, 2v, 29 (19); ábowiem ſie rodzimy ſpoſobni s przyrodzenia ktemu/ iż cznotę w ſię przyiąć możem/ thákież też y niecnotę. GórnDworz Ff2v; bo pirwey to mamy w ſwey władzey/ że możemy widzieć/ ſłyſzeć/ dotknąć ſie: toż dopiro/ widzimy/ ſłyſzymy/ dotykamy ſie GórnDworz Ff2v, Bv, C, C2, C2v, D5v (52); GrzepGeom B4; HistRzym 54v; A wielkie to miłoſierdzie Páná tego/ iż ták długo może wytrwáć/ iż nie wyniſzcży á nie wyplewie tego złego á niewdzięcżnego náſienia RejPos 54; Iż nie mnimaycie ábyſcie ſobie mogli co pomoc mocą ſwoią á ſpráwámi ſwemi/ ále iżem ſie ia zmiłował nád wámi RejPos 182, A6, 19, 34 [6 r.], 39 [2 r.], 44v (125); RejPosWiecz2 95; BiałKat 151, 156, 228v, 306, 323v, 338v; GrzegŚm 8, 17, 19 [2 r.], 62; młodość dźiecinna/ ktorey tylko mądrośći ludzkiey niedoſtawa/ do ktorey iednák może przez śie ſámá przyść zá cżáſem KuczbKat 395, 95, 230, 345, 365, 400 (8); RejZwierc 7v, 13, 13v, 15, 22 [2 r.] (55); BielSpr 2, 25v, 31v, 45, 70; WujJud 34v, 35, 50, 66v, 69v (13); WujJudConf 49v, 93, 204v; RejPosRozpr b3v [3 r.] cv, c3; RejPosWstaw [414], [414]v; BudBib Gen 44/15, 2.Par 2/6, I 279b marg, Ps 77/20, Dan 7/25 (7); HistHel ktv; MycPrz II C2, D; Strum L4, Q3; WierKróc B2; ále Bogá rozumie ták wſzechmocnego/ ktory może wſzyſtko to dáć/ oco go iego wybráni proſzą. BiałKaz D, K3v; BudNT 1.Cor 7/21, Hebr 5/7; máiąc to ſobie zá dziw ieden/ iż też on cżłowiek gruby y podły nieuk prorokowáć mogł. CzechRozm 140v; Bo duch tylko duchom ſłużyć może/ á cżłowiek też záſię ludźiom. CzechRozm 158; iż w tobie nie ládá iáką pámięć bacżę/ gdy ták wiele przećiwnych wywodow możeſz pámiętáć. CzechRozm 200v, A2, A7v, 53, 64v, 68v (44); PaprPan E, H4, I2, Ee2; KarnNap F [2 r.]; Hetman [...] ma być táki/ ktoryby [...] w ſámey woienney ſpráwie przodek mieć mogł: ktoryby y znoy/ y źimno/ y prace/ y wſzelákie woienne niewcżáſy więcey niżli drudzy znośił: ktoryby woyſko w powinnośći iego zátrzymáć vmiał: ktoryby w ſercá żolnierſkie prędkość y ochotę iákoby wlać mogł: ktoryby ná rzecż pożytecżną námowić ſproſtał. ModrzBaz 115, 1, 8v, 13v, 14, 15v (34); ModrzBazBud ¶5, ¶5v; SkarJedn, A7, 22, 45, 347, 381, 382; KochDryas A2v; KochOdpr C4v; Oczko 1v, 7v, 14v, 16v, 18, 23v; KochPs 2, 8, 25, 115; vważył v śiebie/ iſz onych myśli iego wiedzieć nikt niemogł/ iedno Bog ſam/ ktory ie ſam dáć mogł. SkarŻyw 383; Mogł płákáć o P. Bogu myśląc y mowiąc kiedy iedno chćiał. SkarŻyw 574, A3v [2 r.], A4, 1, 2, 14 (54); KochTr 21; StryjKron 95; on Setnik będąc pewien o mocy Chriſtuſowey/ iż mogł ſámym ſłowem vzdrowić ſługę iego/ mowi do niego CzechEp 278, 18, 31, 59, 64, 78 (21); iż to tylko ten ſam ſpráwić może/ ktory wie y zna wſzytkie krewkośći y doległośći náſze NiemObr 45, 6, 7, 14, 24, 26 (21); KochEpit A3v; Tákiégo wolę/ co záśpiéwáć może/ Y co z pánnámi táńcowáć pomoże. KochFr 24; BY [...] mógł człowiek ſwym zdrowiem cudzé odkupowáć [...] Dáłá bych byłá wſzytko/ mężu móy/ dla ćiebie. KochFr 70, 31, 39, 67, 91, 93 (12); KlonŻal D3; KochSz A2v, A3, B2v [2 r.]; KochMRot B3; ReszPrz 60, 76, 86; WerGośc 211, 251; BielSjem 12, 31; KochPam 82; Przeſtan téż kiedy zá máćierzą chodźić/ Iuż ſyę ty możeſz mężowi przygodzić. KochPieś 14, 20, 42; KochTarn 74, 75; Ia ſye iedno dźiwowáć twoim ſpráwóm mogę: Więcéy/ prze ſwóy niedowćip/ nád to nie przemogę. PudłFr 42, 12, 22, 42; ArtKanc G2v, K2, K3v, Q11v; GórnRozm A2, Bv, C3, F4v, K (9); KochPropKKoch 4; KochWr 39; PaprUp D4, L4; ActReg 50, 68, 108, 111, 117, 134; Volucris ‒ Kádzdá [!] rzec która látác moze. Calep 1139a, 702b; GostGosp 18, 68, 124, 148 [2 r.]; GostGospSieb +2, +2v, +4v; GórnTroas 5, 22, 28, 34, 43, 46; że ludźi báczné/ którzy przyſtoyność á ſromotę rozeznáć mogą/ po ſobie miéć będę. KochPij C, C2v; GrabowSet B4v, Fv, F2v, G4v, H2 (9); KochFrag 42; ſámá tylko Niemiecka źiemiá/ że [!] wſzyſtkich bezmáłá páńſtw [...] táka ieſt/ że oná ſámá tylko może/ ábo z nieprzyiaćielem woynę iáwną w polu ztoczyć: álbo więc z zamków y z miaſt ſie bronić OrzJan 79, 3, 23, 66, 70, 91 (8); WyprPl A2v, A4v; Słowo Chryſtuſowe mogło vcżynić z niſzcżego/ to co ieſzcże nie było: á nie możeſz tego co iuż ieſt/ w to co nie ieſt odmienić? LatHar 193, 35, 112, 193, 285, 286 [2 r.] (12); KołakCath C4v; KołakSzczęśl B2v; Y mocy Bożey nie znáią; że on iáko może wſkrześić ćiáłá náſze (choćia ſię to widzi niepodobno) ták też może z ćiáłem ſwym ná wielu mieyſcách być obecnym. WujNT 171, przedm 19, 22, Matth 3/9, 8/2, 9/28 (69); WysKaz 16, 48; SarnStat 228 [2 r.] 440, 862, 914, 1042, 1273; SiebRozmyśl C4; GrabPospR K2, Nv; KlonKr wstęp A4v; KmitaSpit C3; PowodPr 68; Szczęśliwi ktorzy ten ſąd y przyſzcie Syná Bożego miłuią y prágnąć go mogą. SkarKaz 8a, )(3, 42b, 44a, 45a, 80a (34); VotSzl A4v, D2v, D4 [2 r.]; CiekPotr 59, 88; CzahTr B; GosłCast 39; PaxLiz A2v, B3, C2v; SkarKazSej 671b, 676a, 678a, b, 685a (9); KlonWor 13; SzarzRyt C2v.

Z zaimkami i przysłówkami [w tym: wiele (więcej) (45), wszy(s)tko (24), co(kolwiek) (14), siła (3), to (2), mniej (1), wielce (1), źle (1)] (91): Nie ſtoy nigdy z onym w ſporze/ Cżyiá śiłá więcey może BierEz N3; OpecŻyw 189v; czo moze mocz nyſſza to moze y vyſſza PatKaz I 4v, 3v, 4v; LibLeg 10/63; RejRozpr A4v, F2v; SeklWyzn Av [2 r.]; Błogoſlawieńſtwo rodzicow wiele może RejJóz A6v marg; SeklKat D3, N4 [2 r.]; Toċ ſyła pochlepſtwo może I w Niebie widze pomoże RejKup dd8v, f8v; MurzNT 108v; GliczKsiąż C4, N4v; KrowObr 154, 209v; Ktory ácż ciáłá nie ma/ ále wſzytko może/ Trzęſie niebem y zyemią/ y kołyſze morze. RejWiz 112v; A coż záſię s tym rzecżeſz gdy wieſz iż źle może/ To tu ná cię trudnieyſza nędzniku nieboże. RejWiz 134, 42 marg, Dd4v; Leop Sap 11/24, Esth 9/4; BibRadz II 79c marg, 1.Cor 10/13; OrzRozm N3v [2 r.]; Wtych tedy naukąch [!] maią ſie obierać/ w ktorych ſamych wielce mogą. KwiatKsiąż K3, A3v; quo minus possum tanto magis cupio, Im mniey mogę tym więcey żądam. Mącz 343c, 308c; GórnDworz M6, Bb4v, Gg5v; RejPos 13; BiałKat 321; RejZwierc 21v, 26, 45 marg, 163, Bbb2v, Bbb3; WujJud 66v marg, 85v, L18; BudNT Iac 5/16; á wżdy tego co mogł nie cżynił: Ale to tylko co chćiał CzechRozm 122v, 44v, 122 [2 r.], 122v, 183v; V Polakow imo Krolá y Pány Radne/ bárzo wiele może Sláchecki ſtan [plurimum valet equester ordo] ModrzBaz 24, 10v, 23, 68v, 73v; SkarŻyw 31, 173, 312, 362, 384 (7); CzechEp 319; KochDz 106; KochPam 83; GórnRozm H2v; PaprUp I4v; ActReg 105; Calep 838a; GrochKal 9; Phil L2; OrzJan 121; LatHar 143, 570, 576, 583, 665; Spráwiedliwość bez mądrośći więle może/ ále mądrość bez ſpráwiedliwośći nizacż ieſt. KołakSzczęśl C4; WujNT Mar 9/22, Iac 5/16; JanNKar A4; WitosłLut A6; PowodPr 29 marg; GosłCast 14; SkarKazSej 678b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami i odpowiednikiem: to, wszystko; co; iż] (3): bo to mogł bog yſz gdy duſza yey ſtworzona byla tedy yey laſka taka byla wlana PatKaz I 6v; PatKaz II 66v; ktory ieſt Krol nád Krolmi/ y wſzytko co chce/ może. SkarŻyw 593.

Z okolicznikiem kierunku (1): Zá iego grzech przypádłá ná nas tá niewola/ Iż my ſámi s ſwey mocy możemy do złego RejWiz 133v.

Z elipsą bezokolicznika (35): PatKaz I 3v [2 r.] 4; PatKaz II 72 [2 r.]; SeklPieś 32; KrowObr 76; OrzList i3; BibRadz Dan 4/15; KwiatKsiąż Q2v; Cuncta maria terraque patebant Romanis, Wſziſtki morzá y ziemie ſtały Rzimiánóm otworzone/ To yeſt gdźie yedno pomyſlili tám mogli/ álbo wſzem ludźióm roskázowáli. Mącz 283b; GórnDworz X5v, X7, Z4; Szoſthe/ że Pan nie wnet ſie mśći krzywdy ſwoiey/ ácżby mogł iáko Bog możny RejPos 86, 26, 149, 164, 312, 313v; WujJud 109v, 201v; BiałKaz H4; BudNT Mar 10/39; ModrzBaz 57v, 125v; SkarŻyw 26; CzechEp 200; LatHar 112, 286; WujNT Matth 20/22, Mar 10/39; Ci co oyczyznę więcéy niż priwatę miłuią á mogą/ niech dáléy poſtąpią JanNKar A4v. Cf »nie może jedno [jak]«.

W połączeniach szeregowych (2): Bo to vcżynić y może iáko wſzechmocny/ y vmie iáko nie dośćigłey mądrośći pełny: y chce iáko niewyſłowionym obycżáiem dobry. LatHar 190; iż nie ma nic wątpić o wſzechmocnośći y o miłośierdziu Bożym/ iż y może/ y chce/ y gotow ieſt wyſłucháć go WujNT 787.

W konstrukcjach wyłączających typu: „nikt, żaden nie może ... jedno on, oprócz niego” = może tylko on (93): OpecŻyw 20v; PatKaz II 30, 30v, 33, 45v; WróbŻołt B6v, ee6v; A tak gdj vczinia zamek tedj go ynni niebedzie mogł zborzicz yedno bog LibLeg 11/58; RejPs 119v, 146v; SeklKat F4, M2; RejKup k2, m7, r4, x2v, dd4v; LubPs S4 marg, T4 marg, X6v marg; GroicPorz p4; KrowObr 72v, 190, 214v; LeszczRzecz A5v; iż żaden nie może być zbáwion/ iedno ten ktori wedle duchá ieſt z dwoygánaśćie pokolenia Izráelſkiego BibRadz II 143c marg, Luc 5/21; nie mogł żadny tráfić áni wyłożyć tego piſánia iedno Dániel. BielKron 93, 92v; GrzegRóżn K3v; KwiatKsiąż D4v; Mącz 244d, 426b; OrzQuin V2, V4; RejAp 91 v, 117, 161, 161v; Ieſth práwi cżłowiek źwirzę iedno/ ktore ſie ſmieie: bo żadne ine źwirzę chybá cżłowiek/ ſmiać ſie nie może GórnDworz O2; vpádłá v nog onego Páná/ o ktorym iuż ták zrozumiáłá/ iż iey nikt nie mogł pomoc z vpadku iey/ iedno ono ſwięte Boſtwo iego RejPos 310, 16v, 33v, 34 [2 r.], 40v, 55 [2 r.] (21); BiałKat 353v, 373v; GrzegŚm 18, 64; KuczbKat 150, 220; RejZwierc 11; WujJudConf 130v; MycPrz II C3; Cżemu ten ták mowi bluznierſtwo? kto grzechy odpuśćić może tylko ieden Bog? BudNT Mar 2/7; ktorych żaden inſzy że [!] wſzyſtkich potomkow Adámowych [...] nigdy wykonáć nie mogł/ áż ten dopiero CzechRozm 178v, 91, 158v, 173, 200v, 226; KarnNap F4; ModrzBaz 13, 45v, 108, 133; SkarŻyw 196, 383; Y ktoż do tákiego fundámentu z ludźi grzeſznych [...] ſpoſobny być może? oprocż ſámego Chriſtuſá NiemObr 33; Nikt mnie podnieść nie może/ iedno ty ſam Pánie/ Nie potłumić/ iedno twe właſne roſkazánie GrabowSet E4v; WujNT Mar 2/7, Luc 5/21, Ioann 5/19, Apoc 14/3; PowodPr 61; Bo on ſam ieſt iedyny pośrzednik [...] bo nikt nam łáſki Bożey y niebieſkich dobr iednáć v Oycá nie może/ okrom iego ſámego. SkarKaz 636a, 381a.

»nie może jedno [jak]« = umie postępować tylko w pewien sposób (2): do tego pobieży/ kto będzie w lepſzey ſukni [...] áby to iedno dał znáć/ iż niemoże iedno s panięty. GórnDworz L5v, X3.

W charakterystycznych połączeniach: moc mocą swą (11), sam (przez się) (60).

Przysłowia: Pan Bog ktory dać może też mu wolno pobrać RejJóz B7; RejZwierc 57.

Iż mierne dłużey trwáć może (marg) Miernie długo trwa (‒) RejRozpr G4.

Na to on rzekł iemu/ łátwieć zdrowi niemocnęm radźić mogą MurzHist F2v.

że chodzą rotámi młodzi ludzie iáko Lwi/ á ſnadźby ſie mogli/ iáko ono dawna przypowieść y z dyabły łámáć. RejZwierc 185v.

Fraza: »ile (a. jako) pamiętać (a. pomnieć), baczyć, rozumieć itp. mogę (a. możesz)« (14): Diar 87; Sierot y wdow [...] bronić chcę/ iáko ia s ſwego nawyſzſzego Smyſłu mogę báczyć y rozumieć GroicPorz c2v; OrzRozm Q3v; Ut mea memoria est, Iáko długo mogę pámiętáć. Mącz 215b; Quantum ego intelligere possum, Ile ya mogę wyrozumieć. Mącz 338b, 259b, 304a, 406c; GrzepGeom A4v; HistLan C; BielSjem 10; áni Kádłubſki żadnéy o nich/ ile pomnieć mogę/ wzmiánki nie czyni. KochCz A4v; LatHar 111, 137.
Zwrot: »wiele moc [u kogo]« (3): Modlitwá ſpráwiedliwego wiele może v Bogá. BibRadz I 11a marg; BiałKat 221; PaprUp Cv.
Wyrażenie: peryfr. »ten (Pan) co wszy(s)tko może« = Pan Bóg (8): Poznaycieſz mię wſzyſcy/ żeciem ia ieſt Pan ktory wſzytko mogę RejPos 205, 272, 273 [2 r.], 304v, 305; nic nie wątpmy: że ten/ który wſzyſtko/ co chce może/ nie zmienił nam Dekrétu ſwégo BiałKat 308v; Niechay położę to runo wełny ná ziemi/ ieſliże runo będzie mokre á zięmiá ſucha/ tedy vwierzę żeś ty ieſt czo wſzytko możeſz. RejZwierc 205v.
Szeregi: »(i) moc i (a(l)bo) chcieć« [szyk 9:3] (12): PatKaz II 66v; LeovPrzep b2; GórnDworz Ffv; KarnNap F; Kogoż tedy [...] obieráć máią/ iedno ludźi vcżone: ktorziby y chćieli y mogli [qui et velint et possint] on wſzytek vrząd náucżánia [...] ná ſobie przyſtoynie nośić? ModrzBaz 132, 120v; CzechEp 109; NiemObr 45; A przećię Pan ćierpliwie ich złość y niepráwość znośił: przeto iż y mogł y chćiał ich zły vczynek odmienić w dobre WujNT 403, przedm 32, s. 89, 167.

»moc i mieć« (1): Y przetoż ſię też zá ludzmi przyczyniáć poczyna: nic nie wątpiąc/ że mu [Chrystusowi] ieſt wſzytko podobno/ á iż to y mogł y miał vczynić ná iey [Maryi] prośbę. WujNT 309.

»i moc i śmieć« (1): ábo podobno cżego on áni śmiał áni mogł wypowiedáć/ oni iuż to wſzyſtko y mogą y śmieią? CzechRozm 44v.

»(albo) moc i (albo) umieć« [szyk 4:1] (5): GórnDworz B7v; RejPos 49v; CzechRozm 247v; Ieſt kto/ króm bogá/ o kim byś rozumiał/ Zeby álbo mógł/ álbo więcey vmiał Ten ſklep záwieśić nie vſtánowiony KochPs 26; CzechEp 161.

Szeregi, które w jednym członie mają móc + infinitivus czasownika, a w drugim – formę osobową tegoż czasownika [szyk 11:3] (14): PatKaz I 4, 17v; PatKaz II 72; KromRozm III D3v; Nie iżbym to o ſobie rozumiał/ álbo znáć dawał/ ábym temu doſyć vczynił/ álbo vczynić mogł/ y owſzem tho znam/ iż tá praca nieieſt głowy moiey. GroicPorz B 4v; WujJudConf 177; Gdyż BOG tymże Bogiem będąc/ tákże teraz zbáwia y zbáwić może iáko y przedtym niż ſie był Chriſtus národźił. CzechRozm 172; SkarJedn 34; CzechEp 145; ReszPrz 76; WujNT 39, 365, 509; SkarKaz 310b.

a. Nadawać się, być zdatnym, służyć do czego (413): March1 A3v; Nietrzebáćiem nicżym gárdzić/ Wſzytkoć ſie może przygodzić BierEz P, I3, S2; OpecŻyw 70v; Czo może być proch: to zetrzeć na proch FalZioł II 17b, + +4d, I 54a, 74a, 97b, 100a (18); BielŻyw 68, 83; BielŻywGlab nlb 11; Przeto też potrzebuią twardſzey ſzkorupy ktora by ie mogła bronić od vrazu y ſkażenia GlabGad H6v, C8v, D5v, G2, K3v; LibLeg 7/32; WróbŻołt G3; RejPs 139v, 167v; RejKup f7, r3v; HistAlHUng A3; KromRozm I F4v; MurzHist Bv; Ta świętá Hiſtoriá [...] iako nás grzéſzné a miſerné ludźie/ może wielmi cieſzyć/ tak théſz może wielé zbawięnnych rzeczy nauczyć MurzNT 78v, 38v, Matth 26/9, 123v marg; MurzOrt Bv, B2v, B3; BielKom nlb 4; GliczKsiąż F7, F8, H6v, K2; wyiąwſzy by rzecz krádźiona ták máła byłá/ iżeby oknem mogłá być wrzucona. GroicPorz m3v, z3, ii2v; ieſliby nas dziewiſtwo ćieleſne z Bogiem oycem poiednáć mogło y odrodzić/ tedyby było niepotrzeba Iezu Kryſtá Syná Bożego KrowObr 139v, Av, 71v, 72, 95v, 114v; RejWiz 38v, 78v, 112, 174; Leop *A3v, Eccli 42/23, Ier 33/21, Mar 14/5, 2.Tim 3/15; LeszczRzecz A3v; RejFig Aa2v; RejZwierz 67; BibRadz *4v, I 2c marg; OrzRozm Nv; Kſiąże moie okręt obrony iuż roſkazał gotowáć [...] ktory mogł nośić/ becżek towáru dźiewięćdźieſiąt krom ludźi BielKron 449, 461v; KwiatKsiąż F4v, G2v, G4v, Lv; Placendus, Który ſie łatwie podobáć może. Mącz 302a; Poenitendus, Czego komu może być żal Mącz 307d; Sementicus, Co ſie ſiać godźy/ álbo co może być ſiano. Mącz 381c, 2a [2 r.], c, 8a, 35b, 43c (55); SarnUzn E4, E6v; SienLek 36v, 52v, 149v, 155v; RejAp 49v, 59, 161v, 178; Było theż v nas pirwey we cżći to ćwicżenie/ zá páſy chodzić/ á nie dármo/ bo do cżynienia s kim pieſzo/ wielekroć to pomoc może. GórnDworz E2, B, Bv, B2v, B4, C5 (27); GrzepGeom F2, Hv, L4v; HistRzym 57; pokoy á ſpołecżna miłość ná każdą rzecż nalepſzą záwżdy ſie więcey niż co inſzego miedzy Koſciołem Páńſkim á miedzy zebrániem iego może ſie przytrefić. RejPos 333v, 62, 151, 163v, 231, 276 (10); thych wyroki/ y decreti/ mogą ćię vmocnić w dobréy y w ſtałéy wierze w tym artikule BiałKat 288v, 211, 333v; Vdałem pioro ſwoie ku iey wypiſániu/ Tuſząc że to co ſádzę ná mym właſnym zdániu. Może przynieść niemáły pożytek káżdemu HistLan A2v; á ták iáko ſługá dobry y wierny/ godnymby śię sſtał/ ktoryby nád wielem od Páná przełożon być mogł. KuczbKat 5, 80, 350, 355, 415; Bo chociay rozboinik ſtoi zá krzem [...] á nic mu ſie nie trefi [...] tedy oná iego wierna chuć ná co ſie był náſádził iużby go ſámá cżyſcie mogłá obieśić. RejZwierc 98; [stary] dáleko ſie záwżdy więcey może przygodzić z rádą á s pámięcią á z bywáłoſcią ſwoią/ niżli wiele młodych co nic nie vmieią RejZwierc 163v; Wolę tego pilnowáć zá żywotá ſwego/ Co mię może ozdobić iáko poććiwego. RejZwierc 271, A3, A5, Bv, 7v, 8 (46); WujJud 76, 123v, L18v, Nn6v; RejPosRozpr c4; RejPosWstaw 41v, [412], [413]v, [414]; BudBib B3, Lev 17/3; MycPrz I A2v; CzechRozm 52 [2 r.] 88, 102v, 124, 125v (12); PaprPan 04; KarnNap D3v; bo tych poddánych wykłádáią być niepożytecżnemi/ ktorych máiętność może ſię im ná co dobrego zgodźić [bona ... convertere queant] ModrzBaz 48v, 4, 6v, 14v, 27, 27v [2 r.] (19); ModrzBazBud ¶5v; iedz á nie niecżyſtym nie zow/ co Bog ſtworzył/ y co ku poſłudze ludzkiey y potráwie ſłużyć może. SkarJedn 238, 242, 381, 387; wſzyſtkie myśli ſwe do tego znośi/ áby nic mimo ſye niepuśćił [...] coby choroby odpędźić/ á zdrwia rátuiąc żywotá przedłużyć mogło Oczko 1v, 6, 14v, 15v [2 r.], 20v, 21v (14); KochPs 71; SkarŻyw A4v, 26, 293, 368, 388; KochTr 21; iż z dźiećińſtwá vmieſz piſmá ś. ktore ćię mogą vcżynić mądrym ku zbáwieniu CzechEp 120, 43, 67 [3 r.], 101, 144 (11); CzechEpPOrz **3; NiemObr 42, 85; KochFr 96; ReszPrz 54; Winá/ áni wſzelkiey rzecży ktora vpoić może/ nie będźiećie pić WerGośc 258; ZawJeft 25, 48; ActReg 111; Onerarius, quod oneratur vel onerari potest. – Ladowni, czo obcziazono bic moze. Calep [730]b, 60a, 226a, 262b, 300a, 304b (14); GostGosp 148; Phil H4; GrabowSet C2v, Qv; KochFrag 49; OrzJan 8, 115; Weź y w garnek kápuſty rádzęć przewarzánéy: Możeć ſie garnek przydáć vwárzyć w nim káſzę WyprPl Cv; LatHar +3v, 77, 379, 514, 647 marg (8); WujNT przedm 25, 41, s. 124, Mar 14/5, s. 187 (9); WysKaz )?(3, 32; JanNKar E3v, H2; JanNKarGórn D4; SarnStat 90, 125, 573, 834,1004,1078; GrabPospR N; Bo iedney perſony vbior/ mogłby cżáſem kilká ſzpitalow przyodźiać. Ieden bánkiet ábo vcżtá/ mogłáby wielką gromádę poddánych [...] ożywić. PowodPr 70; SkarKaz 350a; VotSzl A4v, B4v; Ten ieſt dobrym co tego nigdy nie żáłuie: Ze ieſt dobrym, y kogo może bydź vżytek. CiekPotr 22, 25; GosłCast 46; Bo tym tylo rożne ſą vſtáwy Bożé od ludzkich: iż Bozkie ſą trwáłe y wieczne/ y odmiány nie przypuſzczáią: á ludzkie ſą docześne/ y odmienić ſię mogą. SkarKazSej 698a; ZbylPrzyg ktv.

Z elipsą bezokolicznika (1): Ieſli co prędko zléczyć/ tedy Lárdum może. WyprPl C2.

W konstrukcjach wyłączających typu: „(żaden) inszy nie może, jedno, okrom itp.” (13): KromRozm I Hv; MurzHist C2; LubPs H3; żadna inſza przyſługá/ thobie nie może zgłádzić grzechu twego/ iedno wierna wiárá twoiá RejPos 89, 101v, 102v, 210v, 275 marg, 299; ModrzBaz 6 [2 r.]; KochWz 139; GrabowSet T.

W charakterystycznych połączeniach: moc podobać się(6), pomoc (16), być pomocno, ku pomocy (5), być pożytecznym, z pożytkiem (8), pożytek przynieść, uczynić (8), przydać się (21), przygodzić się (20), przytrefić się (6), służyć (19).

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 2:1] (3): Mącz 308b; wſzákoż iednák y przycżynić ſię mogły ceremonie niektore/ y pożytecżnie ſię przycżyniły. LatHar 77; SkarKaz 40b.

B. W wypowiedzeniach przeczących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo); nie być zdolnym do czegoś, nie potrafić [„nie może uczynić” = jest taki, że nie uczyni] (1198): BierEz L, Q4v; OpecŻyw 30v, 75v [2 r.], 84, 95, 106v (14); PatKaz III 110; Ten kamień ieſt pożitecżen tim [...] ktorzy rzecży ſwogich zniewiaſtą ſprawiać nie mogą. FalZioł IV 47d, ++b [2 r.], ++4a, b, c, I 9b, 15b (60); Ale iż ia iako ten ktorego mie zto żadnym obycaiem być niemoże abych to mogł V M. doſtatecznie odſłużyć BielŻyw nlb 3, s. 59 [2 r.], 65, 70, 71, 83 (11); Ręka z palci ktore ſie nie mogą wſzpacżyć tilko proſto ſtoią, znamionuią ſkępcza GlabGad P2v, B8, C4, C5, F, H7 (8); Oſmego á dziewiątego [syna] imion nie mogę pamiętać [nomina non teneo], MiechGlab 74, 74; KłosAlg A4v; Oto tu nauka iż my ſami z ſiebie nic dobrego nie możem działac. WróbŻołt S6v, nn4v, w; RejPs 46, 51, 78v, 90, 110v (16); ComCrac 20v; RejRozpr Bv; ConPiotr 32v; SeklWyzn D; RejJóz B7, Iv; LibMal 1546/109v; SeklKat D4; Kto niemoze moczą ſproſtacz Yſz wimiſly fortel iaki A tocz ſą rozumu znaki RejRozm 399; RejKup c2, g2v, g4, g4v, h7, cc6v; HistAl G2, E8, I, K4v, Nv; KromRozm I E2; On rzekł/ niewiem/ ani mogę powiedźieć/ cobych tam zawolą miał. MurzHist S4v, Cv, E4v, G3v, I3, I4v (10); A ieſli kto tak nievmieiętny ieſt/ że niemoże rozeznac ktorzy lepiéi trzymaią MurzNT 28v, 28v, Matth 17/15, Luc 1/20; KromRozm II e4, k3, x2; KromRozm III B6, B8v, D5, I; BielKom nlb 4, F3v; GliczKsiąż B3, C4, C5, F7v, I4 (14); LubPs M4, V4 marg, Y4v marg, X3, aa5v (7); GroicPorz h4v; KrowObr 12v, 43v, 209, 222v, 233v; RejWiz 10v, 30, 81v, 112v, 119 (10); Leop 1.Reg 10/27, 2.Par 7/7, 13/20, 2.Esdr 7 arg, Is 57/20 (14); OrzList i3, f; UstPraw B3v, D3v; RejFig Ee4; RejZwierz 18, 73, 122; Bogow tych ięzyk ieſth wyprawion od rzemieśniká/ bo ſą pozłoceni y pośrebrzeni/ áleć ſą fałſzywi/ y mowić nie mogą [non possunt loqui]. BibRadz Bar 6/7, *4v, *5v, *6v, Deut 28/32, Ruth 1/11 (23); OrzRozm D4v, M, M2, M2v, Tv marg; iáko ſie komu walki powiodą/ ſam to Pan Wſzechmogący ma w ręku/ my wiedźieć nie możem BielKron [3322], 17v, 24, 26v, 34v, 40v (22); GrzegRóżn I2, K2v [2 r.]; ſłyſzę/ iſz/ kiedi wy mowić pocżniećie/ Końcá wſwych oracyach naleſć niemożećie. KochSat B3; KwiatKsiąż B2, C2v, H, Hv, L3v (8); Non possum mihi tantum laborem sumere, Nie mogłbych ták wiele prácowáć. Mącz 34d; Solvendo non esse, Nie miec nic/ nie modz zápłáćić. Mącz 400c, 4a, 18b, 23a, 25d, 35a (53); OrzQuin L4v, Rv; Iżem też niemogł wſtáwáć ná Iutrznią ták ráno. Bog was żegnay Kſza miła Prot Bv; SarnUzn C2; SienLek 18v [2 r.] 32v, 42v, 56 [2 r.], 62v (24); RejAp AA2 [2 r.], 4, 18, 23, 24 (9); áni temu zábieżeć thy możeſz/ cżemu przyiaciel [...] łatwie zábieży. GórnDworz Dd2, B5, E5v, F4 [2 r.], Gv, H6v (18); iużem ſtáry/ niemogę pokuthy oſtry cżynić/ bo przyrodzenie me iuż ieſt mdłe. HistRzym 113v, 30v, 113; Prożno Páná winowáć gdy ſie ſam kto obacżyć nie może. RejPos 30 marg; iż wſzyſcy pogłupieli/ á nie mogli ſie obacżyć co ſie z nimi działo/ chociay mieli y znáki/ y podobieńſthwá/ y proroctwá z dawná o tym ſwoie. RejPos 37v, 14, 15v, 29, 33 [2 r.], 33v (67); BiałKat 76, 233v, 248v, 265v, 311, 313v; KuczbKat 25, 330 [2 r.], 415, 425; gdyż złoto á bogácthwo ieſt they mocy ná ſwiecie/ iż nie máſz ták złey rzecży ktoreyby w dobrą nie obroćiło: á niemáſz też ták dobrey ktoreyby w złą obroćić nie mogło. RejZwierc 70, 26v, 77v, 125, 127, 128 (20); BielSpr 40; WujJud 62, 66v, 80v, 88, 105 (14); WujJudConf 63v, 65v, 102; RejPosRozpr b3v; RejPosWstaw 22, [412]v; BudBib Gen 48/10, Iudic 8/3, 3.Reg 14/4, Ps 35/12, Is 56/10 (16); HistHel Dv; BudNT Matth 17/16[15], Ioann 5/30, Luc 20/36, 1.Cor 2/14; Rad bym to wiedźiał y ſłyſzał [...] bo ſie tego ſam przez ſie domyſlić nie mogą. CzechRozm 178v, 1v, 7, 25, 44v, 54v (40); PaprPan A3; KarnNap D2v; Lepieyby żeby ie dano do ſzpitalow/ gdyby iedno tácy byli żeby robić niemogli [ut laborare nequeant], ModrzBaz [38]; á rownieby ták było/ iáko gdyby nogi lekce ważyły ocży/ przeto iż niemogą chodźić [ambulandi facultate destitutas] ModrzBaz 57v, 2 [2 r.], 6, 11, 11v, 14v (23); SkarJedn A3, 365, 387, 393, 397 (7); Oczko 5v, 6, 15v, 23, 31v; KochPs 174; Kárynus záchorzał/ y doyść o ſwey mocy do domu nie mogł SkarŻyw 454, A4, A5, A5v, 2, 21 (46); iáko ryezániec/ niemogł być do płodu ſpoſobny. StryjKron 6, 150; CzechEp 38, 50, 86, 124, 139 (21); CzechEpPOrz **3; NiemObr 15, 30, 46, 78, 106 [2 r.], 115; KOźieł/ kto go zna/ piwſzy do północy/ Niemógł do domu tráfić o ſwéy mocy. KochFr 47, 38, 108; Co ſam Bog zbudował/ á zbudował ná wieki/ kto táki będźie/ coby náwątlić ábo oſłábić mogł? ReszPrz 5; Zwinglijanowie/ Pánu Bogu wſzechmocność odeymuią/ dla tego iż nie może vcżynić/ áby ſię to nie ſtáło/ co ſię iuż ſtáło. ReszPrz 76, 60; ReszList 160; WerGośc 247, 250; Com iedno cżynić pocżął/ to z rąk vpadáło/ Nie mogąc ieść/ ni ſypiáć/ ábo bárzo máło. WisznTr 10, 15; BielSjem 10; PudłFr 5, 29; ArtKanc B6v, D12v; GórnRozm M3; ZawJeft 25, 35; ActReg 5, 101, 128, 137; Calep 444b, 560b, 579a; GostGosp 148; GórnTroas 70; Smiertelna myśl/ nie może (Acż bárzo ná to śmiáła) Y podobieńſtwem Boże/ Dośiądz/ iáka twa chwałá GrabowSet N4v, R3v; KochFrag 49; OrzJan 22, 30, 39, 100, 124; LatHar 49, 131 [2 r.], 147, 190, 433 (9); Inſzych rátował; ſam śiebie rátowáć nie może WujNT Matth 27/42; iż żaden śiłom ſwoim vfáć nie ma: gdyż ſię áni Piotr ś. odmiennośći nie mogł vwiárowáć. WujNT 180; ktore ſię záwżdy vczą/ á nigdy ku vznániu prawdy nie przychodzą (marg) przyść nie mogą. G. (-) WujNT 2.Tim 3/7, przedm 4, 36, Matth 5/37, 16/3, 17/16 (46); WysKaz 8, 12; JanNKar E2; SarnStat 214, 300, 563, 586, 895; SiebRozmyśl A3; GrabPospR K2v; PowodPr 37, 51, 77; Boby vżyć tego ná dobre ſwe nievmieli/ y vważyć v śiebie y vczćić nie mogli. SkarKaz 80b; Bo ieſli ćieleſnych potrzeb ſam ſobie człowiek bez pomocy drugich doſtáć nie może: dáleko więtſzą ma ſłábość ná duchownych potrzeb wiecznego mienia doſtawánie. SkarKaz 633a, 3v [2 r.], 204a, 206b [2 r.], 209b (23); CiekPotr 52; A przećię ſię ſzaleni obacżyć nie mogą/ Choćiaſz dawno w tym błoćie ſtoią iedną nogą. CzahTr E3v, K3v; GosłCast 47; SkarKazSej 660b, 675b, 677a, 680a, 707a.

nie moc co [w tym: nie moc nic (8), więcej (4); moc mało (2)] (15): Ieſli tedy/ co námnieiſzyi reeczy [!] niemożecie [neque minimum potestis]/ przécz śię o inſzé troſzczecie? MurzNT Luc 12/26; Venus máło może w miłośći. RejWiz 38 marg, Dd3v; Nihil potest per se, Nic nie może ſam przes ſię. Mącz 430b; GórnDworz Dd5v; Zadny ſthrách nigdy nic nie może áni żadna mocz/ przećiwko imyeniu Páńſkiemu. RejPos 285v marg; GrzegŚm 51; MycPrz II B; Bo w Chriſtu Ieſuśie/ áni obrzezánie co może/ áni napłetek/ ále nowe ſtworzenie. BudNT Gal 6/17[15]; CzechEp 143; ArtKanc K7; GrabowSet T; Dyabeł nie może więcey nád to co mu Bog dopuśći WujNT Yyyyy2v, 2.Cor 13/8; ále w proſtoćie ſercá náſzego nie mogąc więcey/ zbudowáliſmy dom tobie Pánu ſwemu SkarKaz 454b.

moc ku czemu (1): [jastrząb] Pierwſzego roku mało może ku chwythaniu, Trzeciego nalepſzy bywa. FalZioł IV 17c.

moc dokąd (2): Kiedy mozg ránią/ ty ſą známioná: [...] ná dwor niemoże/ ięzyk opuchnie SienLek 146v; GosłCast 23.

Z elipsą bezokolicznika (45): BielŻyw 93; Bo czuię że iuſz vwierzyć Euangeljiéi nie mogę aniśie miłośierdźiá nadźiewać. I powtárzáł to wołaiąc iuſzci niemogę/ powiedámći wám żec niemogę MurzHist G3v, E4v, I, K3, K3v; MurzOrt B3; KromRozm II x4v; KromRozm III K8v; prziyacyoły/ á ſąſiády miya/ á rzekąli mu co/ odpowye żem ſie nye náucżył/ nye mogęć yedno domá/ domá wſſytko domá. GliczKsiąż K6v; Leop Ex 8/18; RejFig Cc3; co Bog może dáć/ to Ceſarz niemoże RejZwierz 20; OrzRozm D4; BielKron 29v, 68, 69, 101v; Mącz 184d, 259c, 366d; GórnDworz Bv, Kk2v; ſą dyabli/ ktorzy záwżdy chcą duchownie cżłowieká zábić. A niemogąli przez ſie/ tedy zmowią ſie z bárwierzem to ieſt z ćiáłem HistRzym 60v; BudBib Ier 20/9; Mlekiem was poiłem/ á nie potráwą. bo ieſzcże nie mogliśćie/ ále ieſzcże y teraz niemożećie. BudNT 1.Cor 3/2; ModrzBaz 20v, 82v; SkarŻyw 225, [237], 393, 511, 580; WujNT 147, Mar 9/18, Luc 9/40, Rom 8/7, 1.Cor 3/2; WysKaz 35; SkarKaz 635b; GosłCast 39, 57; SkarKazSej 685a.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc sam (34), (sam) przez się (23), (sam) od (z) siebie (19), o swej mocy (5), swoimi siłami (2).

Przysłowia: bibl. RejPos 191, 193; Coż vczynię gdyż pan moy odeymie odemnie ſzáfárſtwo? kopáć nie mogę [Foedere non valeo]/ żebráć ſię wſtydzę. WujNT Luc 16/3.

Slepy nie widźiał gdźie brnąć: chromy nie mogł chodźić KlonWor 51.

Zwroty: »(za)ledw(i)e, mało, trudno itp. moc« = vix posse Mącz, Modrz; non posse Modrz (23): Niebędzie czie Liczby ſluchaċ Boċ ſię ledwe moze ruchaċ. RejKup f8, h6v; BielKron 428v; niemożemy powiedzieć yżebyſmy to vmieli czego wpamięći niemamy/ álbo ocżym niełatwie wſpomnieć możemy. KwiatKsiąż K2; Mącz 95d, 12c, 62c, 104b, 152a (8); GórnDworz G5, P7, Ff7v; Abowiem to dziſieyſze ciáło náſze máło może odnieść błogoſłáwieńſtwá ná ſobie/ gdyż ieſt z ziemie ſpráwione RejPos 33; y trudno co dobrego ſpráwić mogą/ y nieprzyiaćielowi ztąd ſerce rośćie/ wiedząc że nieumieią ſpoſobu walcżenia [nec res... geri possunt]. ModrzBaz 110v, 144; SkarŻyw 570; CzechEp 38; ActReg 141; PowodPr 19; GosłCast 23.

»rady sobie dać nie moc« [szyk zmienny] (9): SeklKat L4; A iako idz na te droge Rady ſobie dać niemogę. RejKup f5v, g3; KrowObr 193; RejPos 211, 255v; WerGośc 215; sieroty/ wdowy/ y ktorzy ſobie rády dáć nie mogą/ naprzod odpráwić. PowodPr 67, 73.

Szeregi:»ani (nie) chcieć ani (abo i) (nie) moc« (5): BielŻyw 93; O iákież to ſerce/ o iákaż to myſl złośćiwa/ kto ſie w tym obácżyć nie chce/ ábo nie może. RejPos 345, 338; SkarKaz 635b; CzahTr E3v.

»ani (nie) moc ani śmieć« [szyk 1:1] (2): anyely ſzerafynyſzczy [...] ſzroſzvmyecz nyemogą any mayą tey moczy boſtwa ſzyą dotknącz [[ſzyą y nye mogą any ſzmeyą]] tego panną w ſzwem ſzywocze noſzyla PatKaz II [542]; CzechRozm 44v.

»ani (nie) umieć ani (albo, i) (nie) moc« [szyk 9:5] (14): LubPs Y2 marg; niedbáliwie táńcuie [...] wrzecży nic o tańcu nie myſli/ proſtho iákoby zmylić áni vmiáłá/ áni mogłá. GórnDworz E8; RejPos 26, 123, 227; RejZwierc 130v; CzechRozm 3v; bo nie wſzyſćy iednáko powinnośći wezwánia ſwoiego vwazáią: á drudzy vwazáć y nieumieią y nie mogą CzechEp 4, 10; GórnRozm L2v; tákowi ſynowie w młodych lećiéch będący nie vmieiąc rzeczóm áni mogąc rádźić [rebus suis consulere non valentes JanStat 574] ták wźięté dźiedźictwo zwykli márnie trawić SarnStat 588 [idem] 630; VotSzl A2v.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 1:1] (2): OrzQuin I4v; [ludzie złośliwi] obiáwienia/ tho ieſt obiáſnienia żadnego w ſobie o tym nie máią/ áni mogą mieć/ tylko to ſługam wiernym Páńſkim [...] obiáwiono y obiáſniono w nich bywa RejAp 5.

a. Nie nadawać się, nie służyć do czegoś, nie podlegać działaniu (158): PatKaz II 81v; FalZioł IV 38b, V 10, 17d, 20c, 28v, 69, 98v; GlabGad G2v, I2; Gdy frakta żadnym obycżaiem nie może rowno zeydz przez ktorąkolwiek licżbę/ tedi ią tak zoſtaw KłosAlg F2; March3 V7; RejPs 152, 167, 196v, 217v; LibLeg 11/171v; Sċzemeſczie naten ċzas prziſſli Stem ſię już maczie poſtawicz Ineċ was niemoże zbawicz RejKup Aa; Diar 50; BielKom F7; LubPs V3; á ſobie cyſterny álbo ſtudzianki dziuráwe kopáią/ ktore wody zátrzymáć niemogą. KrowObr 60v; Leop Sap 12/10; RejZwierz 14v; [Bóg] odrodźił nas ku nádźiei żywey/ [...] Ku dźiedźictwu ktore zginąć niemoże [In haereditatem inecrruptibilem] BibRadz 1.Petri 1/4, Iob 28/16, Is 30/5, 4.Esdr 6/44, Sap 16/12, Eccli 17/13 (8); BielKron 265, 266; GrzegRóżn Cv [2 r.]; Extra praecium est, Niemoze być oſzácowano Mącz 112b; Cogitatione complecti non possumus, Nie może nam prziść ná pámięć. Mącz 304a; A quo mea longissime ratio voluntasque abhorrebat, Mnie ſie to nigdy podobáć nie mogło. Mącz 347b; Mihi ante oculos dies noctesque versaris, [...] nie możeſz mi z myśli zeyść/ wypáść. Mącz 486b, 75c, 91b, 166a, 169c, 183a (23); OrzQuin C3v, Q3v; SienLek 14, 45v; RejAp AA2, 63v; GórnDworz B2, F8, V8v; GrzepGeom C; Iż ſerce cżłowiecże złe ieſt/ á nigdy wyrozumiáne być nie może. RejPos 33, A4v, 12, 89, [136], [136]v (13); KuczbKat 5, 55, 200; Abowiem kámień nigdy ſie płomieniem nie zápali/ iedno márne ſmieći ktore ſie ni nacż nigdy przygodzić nie mogą. RejZwierc 37v, B2, 24, 142v, 155v [2 r.], 162 (9); WujJud 38v, 77v; WujJudConf 76, 81, 102, 159, 190v; RejPosWstaw 41v; BudBib Eccli 15/4, Ktemu/ iż częſtokroć mieyſcá té któré do káżdégo innégo goſpodárſtwá máło álbo nicby ſye przygodźić niemogły do Stáwów bywáią więc naſpoſobnieyſzé Strum A3; Bo kto wedle ćiáłá żywie/ to ieſt/ kto vcżynki cieleſne cżyni/ BOgu ſie podobáć nie może. CzechRozm 241, 160v, 173, 174v, 179, 192v (8); ModrzBaz 4; SkarJedn 179; [woda] Ciepliczna/ zgołá inſzéy właſnośći być ma/ áni do tákiego vżywánia przygádzáć ſye może Oczko 10v, 13v [2 r.], 14; ćiáło moie niecżyſtośći ſłużyć niemoże: ále męcżeńſtwu może. SkarŻyw 342, 510, 593; CzechEp 44, 151, 202, 366; NiemObr 125, 142; WerGośc 257; GórnRozm Gv, H2v; ZawJeft 34; ActReg 19; Immersabilis, quod mergi non potest ‒ Trudni doponorzenią, ktori ponorzoni biczniemoze. Calep 508a, 101a, b, 110b, 410b, 541b, 556b; OrzJan 24; LatHar [249]; WujNT 452, 533, 551, 625, Hebr 7/16; JanNKar G; SkarKaz 45a; PudłDydo B2.

nie moc czego (1): Mało to nietakié iako ii iednoze śię nie tak iaſnie wymáwiá oboie iako ii/ a ktęmu może być zarás zdrugiem wokáliſzem wymówiono/ czego ii niemoże MurzOrt B2v.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc podobać się (13), pomoc (4), być pożyteczn, w pożytek się obrocić, pożytku uczynie, przygodzić się (9).

Zwrot: »ledw(i)e(j), trudno, mało itp. moc« (8): Vix sunt vescendo, Ledwey mogą być yedzione. Mącz 489c, 464b; gdyżby ſie thám thy [księgi dekretalskie] ledwe ná formáńſki woz włożyć mogły. RejAp 88v; RejZwierc [283]; Oczko 22; GórnTroas 63; LatHar 492; ácz inſzych więcéy Obiecadł było, ále iż do druku zyśdźby ſie trudno mogły, przeto ſie té tylko położyły JanNKar 112.
b. W wypowiedzeniach wyrażających niemożność opanowania swoich skłonności, słabości, pożądań (97): o ſerce kamienné/ ktoré ſie niemoże wzdzierżetz od vmyſlu zlégo OpecŻyw 91v, 165v; BielŻyw 82; yeſli ſie nye będą moc wſtrzimáć nyechay ſie żenyą GliczKsiąż P3v, D5, N8v; zábieżáłá mu niewiáſthá [...] nie ſpokoyna/ y tá kthora ſie w domu ſwym oſtać nie może ná nogách ſwoich Leop Prov 7/11; RejFig Dd; RejZwierz 116v; BielKron 58 [2 r.] 71v, 83v, 177, 360; Mącz 83a; iż ći kthorzy ſie od grzechu ſtrzymáć nie mogą/ y zowiemy ie nieſtzymawáłemi/ widzą iáſnie że to ná co ie myſl/ á żądza [...] wiedzie/ ieſth złe GórnDworz Ff4, Cc6; HistRzym 25v, 82v, 131v; RejPos 25v, 26v, 81; A był pan bárzo ciekáwy z młodu/ że nigdy ná iednym mieyſcu długo poſiedzieć nie mogł RejZwierc 274v, 43, 75v, 98, 164; BielSpr 28; ModrzBaz 17v, 54, 57v, 109v [2 r.]; SkarJedn 228; SkarŻyw 69, 250, 262, 320; nie radćibym też pod cżás ták ſię bárzo gniewał [...] ále coż potym/ gdy ſię zdraźniony y vkrzywdzony będąc wſtrzymáć y pohámowáć nie mogę. CzechEp 10; WerKaz 267; że ludźie/ choć dobrze baczą/ że tego zdrowiem przypłacáią/ á wżdy iednák zbytków ſwych przeſtáć nie mogą KochPij C2; WujNT 1.Thess 3/1, 5; WysKaz 11; GosłCast 49; PaxLiz C3v, E3; SkarKazSej 684b; KlonWor 51.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc (po)hamować (się) (8), przestać (3), być (pozostać) spokojem (spokojny) (3), (w)strzymać (się) (17), (wy)trwać (22), wyci(e)rpieć (ścirpieć) (5), (w)z(a)dzierżeć (odzierżeć) (się) (12).

Zwroty: »rzadko moc« (1): ſtárzy oni ludzie/ kthorikolwiek godność wielką w ſobie znał/ rzadko ſie ſtrzymáć mogł od właſney chłuby GórnDworz D7.

»nie moc wytrwać (a. wycierpieć, a. obronić się itp.), aby nie...« = czynić coś wbrew swej woli, z musu, z naturalnego popędu (45): March1 Wiet Av; NIemogą nigdy Thatarzy ſpokoyni być aby poſthronnych ſąſiadow nie gabali [Non possunt Thartari in quiete vivere, quin semper vicinos impetant] MiechGlab 32; RejPs 214v, 220v; RejJóz L5v, O2, O5; Diar 23; KrowObr 100v; BielKron 21v, 58v, 340v; Facere non possum quin ad te veniam, Nie mógę ſie odźierżeć ábych ku tobie nie miał przyść. Mącz 342a, 281c, 443a; OrzQuin O3v; RejAp 93; GórnDworz L17v; Ale wżdy cnothliwe ſumnienie wyćirpieć nie może/ áby ſie sfráſowáć nie miáło/ wſpomniawſzy ſobie/ iż on ſwięty á niewinny Pan ták márnie ćirpi RejPos 108v; á iż iuż nie mogło dáley wytrwáć ſwięte Boſtwo iego/ áby ſie było nie muſiáło doſyć dzyać onym pirwſzym dekretom iego RejPos 350v, 49v [3 r.], 53, 89, 102, 105v (14); BielSat Hv; RejZwierc 196; BielSpr 38; ModrzBaz 1v; SkarŻyw 82, 273; wytrwáć nie mogł/ áby mi ſię w rzecż nie wrzucał/ y mowy nie przekazał. NiemObr 26; Cżego ſwiádectwem Rzecżpoſpolita Athenieńſka być może/ kthora nigdy cżłeká zacnego śćirpieć nie mogłá/ áby go o zdrowie przypráwić nie miáłá Phil K4; GórnTroas 61; SkarKaz 458a; Zdzierżeć nie mogę ſię żebym Nie záwołał CiekPotr 55, 48; Co pewnie cżniąc [!] wſobie/ nie mogłem ſie wſtrzymáć Bym ták zacnych ſpraw wáſzych/ nie miał tu wſpomináć. PaxLiz A3v.

3. Nie obawiać się niepożądanych następstw (3264): Abowiem ty [brzemienne] czo krew zbytnią maią: [...] Mogą przeſpiecżnie krew puſzcżać. Wſzakoſz po cżwartym mieſiączu, á przed ſiodmym FalZioł V [30], V 1v; Ba poſtepuycież nie dibiáć Możecze ſie ſwárzyċ y daċ RejKup v8; MurzNT 63v marg, 128v marg; MurzOrt B2; niewidzę potrzeby/ ieſli w Kielichu krwie niemáſz/ czemubyſmy ſye o Kielich záſtáwowáć mieli? Bo możemy ná tym przeſáć/ co nam Papież dawa/ ták ná winie iáko y ná wodźie OrzList b3; BibRadz I 7a marg, 8c marg; ále iużbychmy y ná tym przeſtáć mogli cochmy tu ſłyſzeli. RejAp 189; Bo to źimie[...] płocienek náſpráwuie/ może y vprzedáć/ może y pothrzebę domową záwżdy poććiwą mieć. RejZwierc 109; BielSpr 31 v; Ktory wiodł zá práwicę (marg) Możeſz też przełożyć práwicą. (‒) Moiżeſzá BudBib Is 63/12, C2v, I 294a marg, 421c marg; BudNT Ii6; CzechRozm 244v; A cóż rádźiſz/ Iendrzeiu? (wſzák mogę w twé vſzy Beśpiecznie wſzytko włożyć/ co mi ſerce kruſzy) KochFr 64; LatHar +5v, 513; WujNT 532 marg; WysKaz 22.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (9): RejWiz 21v, 31; Acżby o tym było wiele piſáć/ á wſzákoż iednák krotko tego dotknąć może. RejZwierc 33; BudBib I 301d marg, 351c marg; ModrzBaz 4v; PudłFr 57; GostGosp 165; SarnStat 775.

A. Mieć sposobność, podstawy rozumowe, argumenty nie prowadzące do wypowiadania fałszu, nieprawdy; licere Vulg; argumento esse Modrz (1483):
a. W wypowiedzeniach twierdzących [„mogę uczynić” = jeśli uczynię, nie wykroczę przeciw prawdzie, słuszności] (1068): BierEz S2; OpecŻyw 43v, 45, 46v, 47, 94v (12); PatKaz II 69v, 80v; PatKaz III 92, 107, 111v; FalZioł I 156b; Taka iſcie [żona] może być rzecżona pocżciwa, ktora mogąc fryiować nie fryiuie BielŻyw 110; BielŻyw nlb 9; GlabGad L8v, O7, P4v; WróbŻołt N, oo7v; LibLeg 10/67, 92, 11/58; á námożnieyſſy człowiek może być przed tobą práwą proznoſćią miánowan. RejPs 59v, 23v, 42v, 73, 102, 126 (8); RejJóz A5v; RejKup i8v, r7v, v7v, x8; HistAl C7, Dv; KromRozm I E4, K4; MurzHist F4v, Gv, K3, P2; Iako częſtokroć w piſmie świętem/ ſyn boży mądrością śię zowie/ tak i tu z rzeczy ilé śię baczyć dá możem rozumiéć/ że przes mądrośc pán Chriſtus ſám ſiebie znaczy MurzNT 51, 58v, 96; KromRozm II g, nv, r, r2, y2; iż żadne zgromádzenye/ ktore ſye od yego yednoſci odrywa/ nye yeſt/ áni może być rzeczono koſcyołem bożym álbo Kryſtuſowym KromRozm III E4, A5v, D5, D6, L4v; Diar 46, 71; GliczKsiąż C, F2, L, L7v, P3v, P5v; LubPs V, Y4v marg, Y5 marg [3 r.], Y5v marg, bb2v (9); GroicPorz Bv; KrowObr 2, 10v, 138v; RejWiz A3, 4v, 8, 112, 115 (8); Leop *A3v, Eph 3/4; TEgo właſnie Dębowſkim/ może ták zwáć káżdy. Bo Dębową vprzeymość/ naydzyeſz przy nim záwżdi. RejZwierz 56v, A6v, 8v, 48, 50, 55v (12); Piſmo nam nie oznaymuie czáſu ktorego był żyw Iob/ á wſzákoż możemy ſię domyſlić że był zá dawnych czáſow BibRadz I 274, *3v, *4v, I 96b marg, Iob 13/5 (11); OrzRozm Q2, R4v; BielKron 253v, 286v, [3322]v, 387, 446v; GrzegRóżn B2v, B4, Cv, C2y; KwiatKsiąż H2, M3v; Mącz 71d, 335b; OrzQuin D3, I3v, K3, K4, Pv (10); SarnUzn B7, B8v, C4v, C8v, D8v (7); Mácayże mu ná ogonie guzów/ ktoré ieſli námácaſz/ pewnie możeſz báczyć iż to krſzczyce ſą SienLek 182v, 104v, T4, V4; A tych cżtery á dwiádzieſcia [!] ſtárcow możemy beſpiecżnie rozumieć dwánaſcie Páthriárchow á dwánaſcie Prorokow. RejAp 50, 9, [14], 16, 16v, 18 (81); W cżym vboga dziewká/ okrutnemu oycu ſprzećiwić ſie nie ſmiáłá/ ále z vſtháwicżnego á s cięſzkiego płácżu/ mogł znáć iey niechęć do tego. GórnDworz Aa5, C7, G7v, K5, L8v, O3v (23); HistRzym 3v, 4, [39]v, 47, 50v [2 r.] (27); Mogł też był kto Dawidá poſądzić iákim ſzalonym ábo iákim weſołym tanecżnikiem/ gdy ſkakał gráiącz ná Arphie [...] á on to cżynił z rádośći wielkiey RejPos 172v; ktory ty wiek [młodzieńczy] beſpiecżnie przyrownáć możeſz ku ſwowolnemu ciáłu ſwoiemu. RejPos 223, Bv, 3, 3v, 6v, 7v (127); RejPosWiecz2 91v; RejPosWiecz3 99v; BiałKat 143v, 311; GrzegŚm 62; HistLan ktv, Bv; Tákowych ludźi okrutne wyciągánie/ ſpráwiedliwie drapieſtwem álbo łupieſtwem názwáć możemy. KuczbKat 330, 90, 140, 175, 240, 250 (13); Thák żeby teraz Pan práwie mogł záwołáć ná Polſkę náſzę/ iáko wołał ná onę nędzną á vpádłą Sodomę RejZwierc 260, A2, A5, 9, 11 [2 r.], 12 (42); BielSpr c2, 11, 34, 72v; że ſłuſznie á ſpráwiedliwie dźiś káżdy z płácżem mowić może one ſłowá [...] O miły Boże/ ná iákieżeś mię cżáſy záchował WujJud A5, 33v, 40, 57, 120, 136 (11); RejPosRozpr c3 [2 r.] c4; RejPosWstaw [1103]v; BudBib Bar 5/39; MycPrz II B[3]v; Strum H4v; BiałKaz C3v, H4, I3v, L4; BudNT przedm d2v, Ff8v, Ii; CzechRozm 3, 4v, 15v, 17v [2 r.], 18 (47); Wierz mi iże mu ten pan ieſt we wſzytkim rowien/ Bowiem wſzytkich cnot dobrych możeſz tu być pewien. PaprPan C2, A2, D2v, G3, G4v, H3v (23); A ták co przed dawnemi cżáſy Ariſtoteles on mądry Philoſoph o ślácheckiem ſtanie mawiał/ to też zá náſzego wieku właśnie może być mowiono. ModrzBaz 42v; ktora rzecż iáko vſtraſza ſąśiády á zwłaſzcżá ná korzyść chćiwe/ możem bácżyć po Tátárzech [argumento sunt Scythae] ModrzBaz 103, 7v, 12v, 27v, 42v, 43 (14); SkarJedn A5, 28, 72, 96, 151 (14); KochDryas A2; Oczko A2v, 3, 4v; KochPs 6, 108, 138, 193; SkarŻyw A4v, A5v, 79, 80, 196 (12); KochTr 14; StryjKron 110; Przez ktore naśienie/ ácżkolwiek może ſłuſznie rozumiáne być wſzytko potomſtwo [...] wſzákże nawłaśniey Chriſtus Pan CzechEp 292, *4v, 12, 19, 31 [2 r.], 50 (48); NiemObr 7, 15, 30, 34, 35 (15); ARcydoktorem ćię zwáć káżdy może śmiele KochFr 78, 66; KochWz 135; ReszPrz 23; ReszHoz 125, 133, 134, 137; ReszList 147, 155 [2 r.]; WerKaz 275, 287, 288; WisznTr 32; KochPieś 26; KochTarn 74; PudłFr 17, 30, 39 [2 r.], 40; GórnRozm D4v; KochWr 37, 40; PaprUp D3v, D4v, E, E2, K4; ZawJeft 35; I mozesz nam wḿ poswiadczyc iuz nas po częsci będąc swiadom, yzesmy tu z zadną niechęcią przeciw nikomu nie przyiechali ActReg 126, 96, 97, 101, 105, 140, 141; Phil C2, O, Q2, R, R4, S4v; GórnTroas 49; KochCz B2 [2 r.]; KochCzJan A2v; OrzJan 27, 36, 52, 68, 77 (8); LatHar +3v, 5, 121, 130, 155 (8); KołakSzczęśl A2, B4 [2 r.]; RybGęśli Cv, D2; Iż podobno ánioł mu ſię tákim ſtáwił y pokazał/ że go mogł mieć zá Páná Chriſtuſá. WujNT 883, przedm 5, 19 [3 r.], 25, s. 9, 51 (39); WysKaz 11, 44; JanNKar A4, Bv, E4; KlonKr F3v; PowodPr 2, 8, 17, 19, 21 (11); Y prożno mowiſz: corko nie czyń tego/ gdy corká rzecz może: á wy páni mátko czemu to czynićie. SkarKaz 420b; kupuiemy wśi/ zamki/ y zápiſuiemy ſobie wiecznośći/ ktore ráczéy kroćiuchną árendą zwáć możem. SkarKaz 551b, 40b, 44a, 85a, 117a, 119b (17); VotSzl A4, C2v; CiekPotr 27, 61; CzahTr C4, G2, I4, L3; PaxLiz A3; gdyby kto ſpytał: iáko to kroleſtwo zowią? odpowiedźiećby káżdy mogł: Kápłáńſkie. SkarKazSej 677b, 658b, 675a, 692a, 698b, 703b (7); KlonFlis A4v, B; KlonWor ded **3v, k. **[2 r.], **2v, s, 15, 49.

Z elipsą bezokolicznika (2): KromRozm I I4; To iedno przećię powiém co prawdźiwie mogę/ y com niedawno [... ] zrozumiał OrzJan 122.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (42): Iáko ieſzcże y teraz o nim głoſy ſłyną/ Zeby gi mogł właſnie zwáć łotrowſką iáſkinią. RejWiz 99v, 4, 17v, 88v. 97; SZátá piękna/ koſzulá/ poſciel/ Koń vbrány/ To też może policżyć/ miedzy roſkoſzámi. RejZwierz 135, 55, 67v, 73, 82v, 119 (9); IAko ieſt wiek pierwſzy plagą powodzi ſkarány [...] Od Noego thedy ſynow może potomki dziſieyſze znácżyć. BielKron 296, 79, 90v; Perplexe respondere, Dáć odpowiedź którą może rozmáyicie rozumieć. Mącz 304b; RejAp 142v, 144v; GórnDworz L15, GrzepGeom A3v; RejPos 332, 342v; RejZwierc 36v, 71, 148v, 225, 225v, 269; BudBib I 13c marg; Ciebie łáſkáwym/ ćiebie/ boże/ Właśćiwie dobrym názwáć móże. KochPs 128; CzechEp 156, 157; GórnRozm E3v; PaprUp K2; PowodPr 9, 48, 74, 77, 78, 79.

W konstrukcjach wyłączających typu: „nic inszego (a. inaczej) nie może... jedno, prócz, tylko...” (68): BielŻyw 53; Bo áczkolwiek iákie pokaránie od ćiebie przypádnie ná mię niemogę tego ináczey rozumieć/ iedno iżem ie ſluſſnie záſlużył zá ſpráwiedliwoſćią twoią RejPs 181, 76v, 103v, 113, 134, 186 (8); LibLeg 11/152v; MurzHist R3v; KromRozm II rv; KromRozm III D8v; A ták ná tę twoię náukę/ niemogęć nic inſzego odpowiedzieć/ iedno to co Pan Kryſtus Syn Boży/ Duchowi nietzyſthemu [...] odpowiedział KrowObr 52,151; OrzList c2v; GrzegRóżn C; OrzQuin E; RejAp 16v, 134v, 137, 139v, 165 (8); GórnDworz B7, D2; Iuż mu Páweł ſwięty opowiedzyał pewny iurgyelt á zapłáthę iego/ iż iuż nicżego inego cżekáć nie może/ iedno ſmierći á wiecżnego potępyenia. RejPos 176, 28, 33v, 34, 326v; BiałKat 18v; KuczbKat 190; RejZwierc 63v, 101, 191v, 255; BielSpr 59v; Przeto te ſłowá niemogą być o żadney inſzey ofierze rozumiáne/ iedno o oney nacżyſtſzey niepokalánego Báránká WujJud 238; RejPosWstaw [414]v; BudBib B2, Cv; o ktorymemći to powiedział/ iż nie może być przywłaſzcżono áni ániołowi/ áni ktorey inſzey rzecży/ procż Bogá ſámego CzechRozm 52v, 32, 39v, 83v, 108v, 109 (9); SkarJedn 65; CzechEp 35, 130, 373, 382, 405, 409; ActReg 139; Phil B; WujNT 365, 851, 853, 869, 878; SarnStat 1002.

W charakterystycznych połączeniach: moc mowić (71), (p)okazać (17), być pewien (6), powiedzieć (37), przyczytać (19), przydać (7), (po-, wy-, z)rozumieć (206), (przy-, po)rownać (24), rzec (109), (po)sądzić (7), wierzyć (12), (za)wołać (8), znać (6), (na)zwać (107); moc bezpiecznie (74), dobrze (12), iście (9), pewnie (19), prawdziwie (14), prawie (7), słusznie (63), snadnie (7), sprawiedliwie (6), śmiele (22), właśnie (41).

Fraza: »ile mogę (a. możem) baczyć, rozumieć itp.« = quantum existimare possum, ut ego oculis rationem capio, ut video, quantum coniecturam consequor Mącz (20); MurzNT 46; BielKron 436v; Quantum ex ipsa re coniecturam facio, Ile z ſámey rzeczy mogę baczić. Mącz 338b, 162b, 338b [2 r.], 347b, 374b, 385b [2 r.]; RejPosWiecz3 97; BiałKaz C3v; To iuż tu ná tym ile ia bacżyć mogę/ doſyć może mieć każdy wierny. CzechRozm 154v, A8, 67v, 172; CzechEp 200, 231; ActReg 101; LIſt ktory Páweł Apoſtoł do Rzymiánow piſał/ ile ſię z textu iego wyrozumieć może/ rozbiera tę quaeſtią WujNT 521.
Zwroty: »moc nazwać« (1): krol Tebáńſki/ Miał w ſobie táki zwycżay mogę názwáć páńſki PaprPan Z4v.

»moc rzec« [w tym: mogę rzec (75)] [szyk zmienny] (78): Bo ſie iey chwała dziſie [!lege: dzieje] Tak w domiech iak w koſciele Mogę rzecz y to ſmiele Prży ołtarzu. LudWieś B4; Dziwna to rzeċ/ to rzec mogę Puſczycz ſie na taka drogę RejKup vd, d3v, r4 [2 r.], ſ8, T (12); MurzHist K3v; LubPs Dv, dd4, eev, gg5v; RejWiz 89v, 143v; Będzye mu proficiat/ daſzli mu go korzec/ Niżli garść ſwięconego/ możeſz iſcie to rzec. RejZwierz 107v; KochSat Bv [2 r.] B4v; OrzQuin R2v, Yv; Prot A2, A3, C3v, D2v; BielSat G3; HistLan A4v, B3v, B4v, Cv [2 r.], C2 (13); A ták pocżćiwy cżłowiek káżdj by też był y właſnie do ták zacnego/ á może rzec práwie ſwięthego mieyſcá powołány/ ma ſie iſcie ná czo rozmyſlić RejZwierc 40v, 119, 235; ktorych [praw] gdyby ſie Polſká ſtátecżnie trzymáłá/ naſławnieyſzym Kroleſtwam y Páńſtwam Chrześćiáńſkim (możem to rzec śmiele) ledwaby co naprzod dáłá. WujJud A3v; MycPrz II A4, B[3]v; CzechRozm 172v; Ieſt ſerce Aiáxowo w tym málucżkim ciele/ Y máło nie chętnieyſze ták rzec mogę ſmiele. PaprPan Cc2v, N4v, Q4v; ModrzBazBud ¶5v; KochPs 57; SkarŻyw 333; CzechEp 110, 139; NiemObr 144; KochFr 51; WerGośc 260; WisznTr 17; PudłFr 14, 38, 40, 63, 69; ActReg 164; WyprPl C2; KołakSzczęśl A3v; PowodPr 20, 24; VotSzl B, B3, D4; CzahTr F3v; GosłCast 18.

Szeregi: »moc i mieć« [szyk 3:1] (4): ſluſſnye tedy tákowy [...] powſſechnego koſcyołá biſkupem/ to yeſt ſtrożem á ſprawcą/ może/ y owſſem ma być zwan. KromRozm III O7v, D8v; BudBib Cv; CzechRozm 213.

»moc i śmieć« (1): Ale to twierdzić mogę y śmiem/ yż tym mniey nam przechodzą lata [...] im więcey czaſu wybornym naukam pozwolamy. KwiatKsiąż Q.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika (2): bo nie tylko ia ále ſnadź y wſzytka Koroná tá ſławna to W.W. przycżyta/ y ſłuſznie przycżytháć może. RejZwierc 119; RybGęśli A3.

b. W wypowiedzeniach przeczących [„nie mogę uczynić” = jeśli uczynię, skłamię, popełnię fałsz] (415): ForCnR A4; PatKaz III 105v; HistJóz C4; GlabGad L7v; WróbŻołtGlab A3v; iż ſie niemogę záprzeć wſtydliwych wyſtępkow ſwoich bo oćiążono ieſt ſerce moye RejPs 58, 74v; LibLeg 11/138, 173; RejKup d5v, S, bb6, ee2; KromRozm I B4v, C3, L [2 r.]; MurzHist S3; MurzNT 46, 81, 91, 126; MurzOrt B2v; KromRozm II g4, m4v, n, rv, r3; KromRozm III E4, H3, L6v, O8; Iz Krol Jego Miłość [...] wszyćkę myśl swą i staranie k temu skłonił, aby [...] obietnicam swem pańskim dosyć czynił, a nikt tego prawdziwie pokazać ⟨nie⟩ może, aby jem [...] dosyć czynić nie miał. Diar 22, 44, 55, 59 [2 r.]; DiarDop 100; KrowObr 9v [2 r.] 12v, 14, 27, 32 (28); RejWiz 7, 38, 81v; A tyś mie vcżynił iednym ſtych ktorzy ſiadáią przy twym ſtole: á o coſz ſie mogę ſluſſnie á ſpráwiedliwie żáłowáć? Leop 2.Reg 19/28, Iudic 15/3, Iob 9/12, Dan 14/23; TEgo ſłuſznie ni ná cżym/ winowáć nie mogę/ Bo widzę iż v niego/ ſzcżęſcie ma goſpodę. RejZwierz 56; BibRadz *5, *5v, I 113d marg, 358d marg, Eccli 1/21; OrzRozm E2v, Kv, K4, Mv; á kto zá was nam będzye ręcżył/ nie możem wáſzym obietnicam gołym wierzyć/ gdyſcie nas inż nie raz imi omylili/ ſluby y przyſięgi ſwoie w niwecż obroćili BielKron 108, 335v [2 r.], 356v; GrzegRóżn C4, F3v, G3, N2, N2v; KochZg A4; KwiatKsiąż K2, Q; Mącz 337b; Ieſli Polſká Króleſtwem ieſt/ tedy ma Królá: bo inák Króleſtwem zwaná być niemoże. OrzQuin Iv, C4v, M3, O4v, P, Pv, Sv; Prot D3v; SarnUzn C4v, C6, Hv [2 r.]; RejAp 21v, 27, 45v, 47v; gdzie małżonká ſtátecżna/ nietelko ſie ma ſtáráć áby pocżćiwie żyłá/ ále też áby nikt o niey zle rozumieć nie mogł. GórnDworz Cc, Lv, X8v, Cc4v, Ff5; HistRzym 47v; Abowiem ſie tego záprzeć nie możeſz/ ábyś nie był grzeſznik á ſprzećiwnik Páná ſwego/ bo to zá tobą y wſzytki piſmá wyznawáią. RejPos 146v; przedſię tego rzec nie możeſz/ áby było bez grzechu nędzne ſumnienie twoie. RejPos 201v, 31v, 33v, 58v, 67, 86 (20); RejPosWiecz2 93v [2 r.] 95; RejPosWiecz3 98; BiałKat 311 [2 r.]; GrzegŚm A3, 34; KuczbKat 40, 55, 195, 265, 405; Záprawdę mu ia tego z dobrym ſumnieniem przycżyść nie mogę. RejZwierc [193], A2, 63v, 64, 97v, 98 (13); Tego iednák záprzeć nie możećie/ że Chriſtus był Kápłanem wedle obrzędu Melchiſedechowego WujJud 149v, 58v, 69, 81v, 99v, 105v (13); RejPosRozpr c; RejPosWstaw [1434], [1434]v; BudBib Bar 6/43; BiałKaz K2; BudNT przedm b6v; CzechRozm 12, 14, 23v, 27, 28v (69); PaprPan K4v; ModrzBaz 40, 131v; SkarJedn 83, 92, 160, 283 [2 r.], 300, 351, d9; KochPs 203; SkarŻyw 353, 567 [2 r.]; StryjKron 31, 482; Co iáko ſię z prawdą zgodżi/ ia bacżyć/ widząc co inſzego/ nie mogę. CzechEp 36; ále / żeby to bylo dla Chriſtuſá/ temu żadną miárą wierzyc nie mogę: gdy rzecż temu przećiwną widzę. CzechEp 336, 11, 19 [3 r.], 32, 47, 52 (39), NiemObr 16, 30, 37, 50, 54 (12); KochFr 19; ReszHoz 140, Zgołá wiáry ná świećie nie mogę dáć temu/ By ktory żal rowny był ku żalowi memu. WisznTr 13; GórnRozm G2v, E; KochWr 24; PaprUp B, F3; ActReg 160; Phil M, R4; GórnTroas 4, 41; O záchowánié ábych nieſtał/ żaden mi tego przyczytáć nie może KochPij C3; GrabowSet K3; OrzJan 70; LatHar 510; Lecz tego nikt rzec nie może/ iżby Apoſtołowie byli w poſtáći Bożey/ gdy cudá czynili. WujNT 687, przedm 6, 19, s. 4, 27, 47 (18); WysKaz 36; Któré rzeczy nie ſą leges właſnie mówiąc, áni ták zwáne bydź mogą SarnStat *6v, *5v, 517, 927; KlonKr A3; SkarKaz 41 a, 155b, 157b, 387a, 577b; GosłCast 18; SkarKazSej 659b; Lycurgus [...] tákie páráſity [...] Nie więźięniem/ nie chłoſtą/ ale gárdłem karze: Ktorzy o ſwey żywnośći nie mogą dáć ſpráwy KlonWor 44.

Z elipsą bezokolicznika (2): Temu ſie iuż ſprzećiwiáć niechcę: áni też choćiabych chćiał mogę CzechRozm 251, 262v.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc (o)baczyć (5), (po)chwalić (4), dowieść (8), (przy-, po)ganie (10), mieć za co (3), mowić (11), pokazać (dokazać) (19), powiedzieć (5), przyczytać (przyczyść, poczytać) (11), przygany dać (3), (za)przeć (59), przywłaszczyć (6), rozumieć (31), rzec (54), (u)skarżyć się (3), utwierdzić (3), wiedzieć (3), wierzyć (5), wykładać (4), (się) wymowić (3), (na-, prze-, we)zwać (42); nie moc bezpiecznie (3), prawdziwie (5), prawie (2), słusznie (20), sprawiedliwie (4), z dobrym sumieniem (2), właśnie (2).

Zwroty: »trudno, ledwie itp. moc« (8): RejZwierz 88v; GórnDworz Q; Lákomiec ſie trudno poććiwym może rozumieć. RejZwierc 64, A6v, 215; CzechRozm 134; SkarŻyw 460; przećiw X.K. nigdym nic nie piſał/ bom I.M. nie znał/ y ledwiebym to mogł mowić żem o I.M. przed tym co ſłychał. CzechEp 94.

»nie moc rzec, zeznać, (od)powiedzieć inaczej (jedno)...« [szyk zmienny] (29): RejJóz K7, P2; KromRozm I G2; Diar 47; Niemożeſz mi ná to inák odpowiedzieć/ iedno iż to wſzyſtko dla pychy [papież] vtzynił KrowObr 25; Tho ſą twoie ſlowa/ ktore/ niemogę thego inák rzetz/ iedno iż ſą według rozumu ćieleſnego doſić mądre KrowObr 108, 7v, 12, 13v, 30, 32v (13); OrzRozm T4v; Nie możeſz inácżey zeznáć/ iedno iżći to był on náſz ſwięty Anyoł RejAp 84v; GórnDworz H8, Iiv, Ii5; RejPos 325; RejPos Wiecz3 97v; Ináczéy tego powiedzieć niemogę/ Ná śliſkim grunćie położyli nogę. KochPs 108; A wżdam tu kśiądz POWODOWSKI zacny y vcżony/ Ia nie mogę rzec inácżey/ zły iezdźiec z tey ſtrony CzechEp ktv, 305; ArtKanc L20v; GrochKal 13.

»nie moc ślubować« (1): Wprawdzieċ niemoge ſlubowaċ Czo ſię wiec ſtakiemy ma ſtaċ RejKup 17.

Szereg: »nie moc ani chcieć« (1): Iedney tedy rzecży z tych dwu/ ia nie ieſtem ánim był ná odpor: ále drugiey chwalić y przyiąć nie mogę/ áni chcę CzechEp 216.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – moc + infinitivus tegoż czasownika [szyk zmienny] (2): KromRozm III H4; ktorych [obyczajów] ieſzcże do tego cżáſu nikt ſłuſznie pogánić nie mogł/ áni pogánił. RejWiz A3v.

α. Nie stanowić podstawy do wnioskowania, nie być argumentem (3): Ale yednák ty dwye rzeczy nye mogą nąm być zá znáki/ przez ktorebyſmy ſnádnye ku poznányu koſćyołá przyiſć mogli. KromRozm III B8; DiarDop 115; Iż ſie to oſtać nie może: ponieważ ſie ſprzećiwia właſnośći Sákrámentow CzechRozm 262v.
B. Mieć prawo, władzę, nie mieć zakazu; licet Mącz, Modrz, JanStat; ius habere Modrz; est alicui potestas, in alicuius potestate est, praeditum esse potestate Cn (1490):
a. W wypowiedzeniach twierdzących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo) (955): ListRzeź w. 37; MetrKor 34/134, 40/820; takiéż ij dzis vbogi ktory niemá doſtatku naieſtz ſie może/ a poruſſyli póſt/ niezgrzeſſy. OpecŻyw 59v, 32, 59v, 116, 117v, 130v [2 r.] (8); ForCnR A3, C4v; PatKaz I 4, 13; PatKaz II 66v; PatKaz III 152v, 153; HistJóz C3v, E2; acżes Ceſarzem tego cżaſu vſthanowion, mnie gardła zbawić możeſz, ale abych zſtobą mowił tej moci niemaſz BielŻyw 134, 30, 157; LibLeg 7/35 [2 r.] 100, 9/50, 10/66, 11/23v (10); ComCrac 12v, 16v, 17, 18v, 20v, 21; LibMal 1543/72; SeklWyzn Cv, d4v; RejJóz B, C7, N; zadny człowiek niema tey moczy aby czo mogł vſtawyc/ albo przikazac przeciw przikazaniu Bożemu SeklKat I4v, M3, Vv, V2, X3 [2 r.]; RejKup f2; HistAl D4, L2; KromRozm I K4; MurzNT 33v, 76; Tegoć nye odmawyam: Iż koſoyoł może nyeco vſtáwić o tym/ o czymby pirwey przez páná Yezuſá Kryſtuſá/ álbo przez Apoſtoły yego nic nyebyło vſtáwyono: Ale żeby on vſtáwy páńſkye álbo y Apoſtolſkye mogł odmyenyáć tego yeſſcze nye baczę. KromRozm II x, t3v [2 r.], x, xv [3 r.], x3, y2 [2 r.]; y mogą ná myeyſcach ſwych dobrze y ſkutecznye vrzędy ſwoye ſpráwowáć/ chybá by im [...] od ſtárſſych [...] zákazano było. KromRozm III L2v; Diar 28, 35, 39, 50, 54, 92; DiarDop 115 [2 r.]; Może też zárázem pozwány chceli od Powodu żędáć Gwaru/ ktory iemu winien powod po żáłobie vczynić. GroicPorz ſ2v; ty ſą Excepcye/ przes kthorych zádánie/ odporna ſtroná może mu [powodowi] nie odpowiádáć GroicPorz t; Złodźiey kiedy może być wthore męczon/ á iáko. GroicPorz ii3 marg; Mąż ieſliby v żony Cudzołożniká záſtał/ á niemogł by go poimáć/ może go ránić/ álbo zábić/ ktemu ieſt Práwo GroicPorz kk4v, C4v, d, e2, e2v, e4 (103); KrowObr 8v, 34, 39, 40, 117v (13); Leop Num 6/20, 4.Esdr 4/52, Mar 5/18, 1.Cor 9 arg; UstPraw A, A2v, A4, B [2 r.], Bv (70); BibRadz Lev 7/24, Num 30/14 [2 r.], Deut 23/20, 25 (7); rzecz przyſtoyna nie ieſt/ áby z nas kożdy mogł z ſwego dáć co komu chce/ á żeby Krolowi to ieſt Rzeczypoſpolitey/ niewolno było dáć z ſwego OrzRozm R3; nie mam proſtego chlebá iedno ſwięty [...] wſzákże ieſli ſłużebnicy twoi mieli wſtrzymánie od żon/ mogą ieść/ iákoby rzekł/ potrzebá łamie zakon. BielKron 66; Prośiłem iey potym/ ábym z iey wolą mogł iecháć po iey kroleſtwie BielKron 459, 1v, 36 [3 r.], 36v, 37v, 41v (40); Impunissime tibi quidem hercle vendere hasce aedes licet, Wybornie możeſz króm którey winy ten dóm przedáć. Mącz 332a, 84d, 88b [2 r.], 126b, 354d; OrzQuin P2, V2 marg; RejAp 33; Takież też ieden drugiemu niedawno/ czoś iáſnie nieprawdziwego powiedał/ á ten ſłyſzącz pocżął go prośić/ Niech to práwi będzie zá łáſką w. m. ábych temu mogł niewierzyć GórnDworz Rv, C6v, E4v, Dd8; RejPos 6v, 22v, 31v, 76, 118v (12); á możeli [szatan] téż ták ludźmi mąmić: á dopuſzczali Pan Bóg tego téż dźiś? BiałKat 16, 293v; Pan Bog Chrześćijánom pozwolił/ áby wſpomożenia rzecży ludzkich prośić mogli KuczbKat 405, 215 marg, 225 [3 r.], 350; Możeſz ty dekret ferowáć/ Mnie też wolno ápellowáć RejZwierc 235, 92v, 188 [3 r.], 195v, 197, 197v; BielSpr 12, 50v; Niewiáſtá y Zyd okrzćić w potrzebie może. WujJud Mm7, 57, 86, 147, 169v [2 r.], 196 (9); WujJudConf 183, 209; BudBib Mal 2/15; BiałKaz Mv; BudNT przedm a2v; Zábijáć by mogli/ gdyby ná to miánowite y oſobne roſkazánie Boże mieli. CzechRozm 239, 30v, 63v, 98, 101, 138 [2 r.] (18); ModrzBaz 53v, 63, 84v, 90, 90v (7); SkarJedn 133, 162, 239 [2 r.], 240, 261 (43); y prośił ſię do Rzymu S. Anzelmus/ áby zá wolą krolewſką iácháć tám mogł. SkarŻyw 335, 15, 21, 68, 81, 87 (15); MWilkHist F4; po Roku moſzye dzyalacz czo chcze stym domyem wyedlug swego nalepſzego poſzytku przedacz wrymarczycz darowacz etc. ZapKościer 1589/86v, 1581/ 17v, 1582/32v, 1586/63v, 1588/77v [2 r.], 78v (8); StryjKron 722; iáko wielka butliwość krnąbrnośći/ żeby kto ták ſobie tuſzył/ iż to vcżynić może/ cżego y Apoſtołom Pan cżynić nie dopuſzcżał CzechEp 42, 27, 244 [2 r.]; NiemObr 54 [2 r.] 59, 153, 176 [2 r.], 177 [2 r.]; WerKaz 285; Wſzákże może Sláchćianká w Złotogłowie chodzić BielSjem 23, 22; ArtKanc D10v; ktorży wiedząc że poimáni bydź nie mogą/ áż jure victi, broią dźiwne á nie ſłycháne złośći GórnRozm H3v, A4, C2v, C3 [2 r.], M; PaprUp G; ActReg 4 [2 r.] 50 [2 r.], 69, 105 (9); GostGosp 34, 40, 44, 156; Phil E, F2; KochFrag 44; LatHar 202, 718, 736; RybGęśli Cv; WujNT 22, 76, 77 [2 r.], 80, 81 marg (27); y ſtroná pozywáiąca pokázuiąc dowody/ może mieć dilácią. SarnStat 765; MIeſczánie Sądeczcy vkázáli liſt náſz/ który otrzymáli roku 1554, iż mogą mieć ná wieczność ſkład w ſwoim mieśćie ſoli SarnStat 966, *5v, *8v, 28, 45, 56 (258); Gdy Pan Bog powoływa do ſłużby ſwey może ſyn rodzicow nie pytáć SkarKaz 43b marg, 44a, 121a, 156a, 157a, 158a (18); VotSzl C3v, D4; SkarKazSej 680a; PudłDydo A3; ZbylPrzyg A4.

Z elipsą bezokolicznika (11): KromRozm II x; Diar 47; GroicPorz ee3v; ieſliby chćiał krewny iego odkupić to co on záprzedał/ może Leop Lev 25/25; OrzRozm Cv, CzechRozm 239 [2 r.] 249v; Acz ſyná zgołá nie może obligowáć oyćiec, co notorie ieſt przećiw wolnośćiam ſzláchetckim: ále in ciuilibus może. SarnStat 1268, 92 marg, 1238.

moc co (1): nie tylko to v ſiebie vważáiąc coby mogł/ ále co ieſt powinien Phil L.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (13): MetrKor 57/117, 59/276; RejRozpr Ev; GroicPorz 1v, t2 [2 r.]; UstPraw Ev; ANterus Papież [...] ten vſtáwił iż z iednego Biſkupſtwá ná drugie przemienić ſie może. BielKron 152; Długu zboza pozyczánégo we cztérzéch lat vpomináć ſie moze [intra quatuor annos repetatur JanStat 1049]. SarnStat 695, 325, 686, 766, 1272.

W konstrukcjach wyłączających, ograniczających typu: „nie może... jedno, aż(by), bez itp.” (124): BielŻyw 112; Zaden snych vczinycz ynaczej niemoze yeno tak yako mi roſkazemi LibLeg 11/89, 10/151v, 11/132v, 152v; ComCrac 18v, 19v [2 r.], 22; SeklKat V2; KromRozm III I3v; I prawo Korony tej pospolite mocn⟨i⟩e to obwarowało, iż żadna konstytucyja bez posłow ziemskich uchwalona być nie może Diar 59, 74, 87; DiarDop 111, 113; GroicPorz fv, 14, ee3v, hh4v; KrowObr 210v, 213v [2 r.]; á żadna záś niemogłá wniść do Krolá/ áż gdyby Krol chćiał/ á iey po imieniu właſnym roſkazał przyść. Leop Esth 2/14; UstPraw A, Bv, Cv, C3v, C4 (18); OrzRozm I4v, L2v [2 r.]; Ma Duńſka źiemiá w mocy drogi álbo żeglarze wſzytki Nordweyſkie/ bo oni nie mogą ná morze wolno wyiecháć/ áni z ſwey źiemie kupi wywoźić bez opowiedzi. BielKron 293, 39, 95v, 199, 221v, 232v (7); OrzQuin S2, V3, V4 marg, X; RejAp 132; RejPos 271v, 273; BielSpr 50v; WujJud 3v, 88; CzechRozm 97v, 151v, 229v; ModrzBaz 48; Bierzmować proſty kápłan nie może iedno Biſkup. SkarJedn D3v, 123, 129, 298, 347, D3v, D4; SkarŻyw 252, 394, 491, 493 [3 r.]; CzechEp 61; iż X.P. bez dozwolenia/ ſtárſzego ſwego Xiędzá Biſkupá/ nie może tego vcżynić/ áby miał dla rozmowy/ po goſpodách chodzić NiemObr 25, 63, 156; GórnRozm A4, B3v, C2v, C3v, C4 [2 r.], M4; ActReg 43, 136; WujNT 4, 195, 744, Apoc 13/17; SarnStat 65 [3 r.] 66 [2 r.], 85, 238, 325 (20); GrabPospR K3, K4; PowodPr 44; SkarKaz 155b; SkarKaz 672a marg, 680a, 692b [2 r.].

Szeregi: »moc i być mocnym« (2): mayą mocz ktorą ym mi dawami a tak będą one [pola] naymowacz [...] Krziwdi ktore yeſly bedą Zobudwv ſtron tedi one porownacz y z godzycz obiczayem przyaczielskym y pogranycznim bedą mogly y moczny LibLeg 11/27v [idem] 10/71v.

»moc i (albo) mieć« [szyk 10:3] (13): LibLeg 6/157; KromRozm I I; to ſobye zoſtáwili biſkupi/ iż obránymi álbo myenyonymi brákowáć mogą/ y owſſem máyą. KromRozm III K2; UstPraw C; RejPosRozpr cv; ſkázuiemy/ áby mu ręká iego mogłá bydź/ y ma bydź przebodźiona [ut manus sua perforari poterit JanStat 600]. SarnStat 619, 125, 385, 569, 626, 670 (8).

»moc i być powinien« [szyk 2:1] (3): tedy oſkárżony ſłuſznie przez świádki godné będźie powinien y może dowieźdź/ iż ieſt niewinien [potest se comprobare in facto esse innocentem JanStat 619]. SarnStat 700, 808, 810.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 3:3] (6): PatKaz I 9; KromRozm II f4 marg; xv; KromRozm III 15; Gdy potrzebá przyćiśnie/ wiele ſię czyni y czynić może bez grzechu (marg) W potrzebie niktore rzeczy mogą być dozwolone. (‒) WujNT 133; SarnStat 335.

b. W wypowiedzeniach przeczących; non debere Modrz, JanStat (535): ListRzeź w. 30; BierEz K4v, N2, N4v; OpecŻyw 59v; MetrKor 40/812, 814 [2 r.]; ZapWar 1528 nr 2457, 1545 nr 2646; ComCrac 12v, 16, 17; SeklWyzn d4v; LibLeg 11/174v, 186; RejKup ſ3; HistAl K5; Tákże też y kápłan/ mnich/ mniſzká/ gdyż Bogu czyſtość ſlubili/ w małżeńſtwo ine wſtępić nyemogą. KromRozm I C2v, D3 [2 r.], O3v; MurzNT 58v; KromRozm II p2; Diar 26 [2 r.] 46, 48, 52, 58 [2 r.] (15); DiarDop 111 [2 r.]; GliczKsiąż B4v, F7v; W Práwie gdy ieden drugiemu zdawa przyſyęgę/ iuż nie może dáley przećiw niemu czynić w oney ſpráwie/ ieſliby przyſyągł. GroicPorz z4v, b2v [3 r.], e2v, f3v, f4v, h4 (48); Nie może lud poſpolity wſtąpić ná gorę Sinái. Abowiemeś ty oświadcżył/ y rozkazałeś/ mowiąc: Położ miedzę przy gorze Leop Ex 19/23, Deut 17/15, Ios 24/19, 3.Reg 13/16, Iudith 12/2; Sędzya niemoże być ſtároſtą w oney zyemi gdzye ſądy trzyma. UstPraw C3; Sługá przed woyną álbo inſzą potrzebą od páná odſtáć niemoże rychley iedno ſzeſć niedźiel/ á ktory był odſtał vpornie/ Tákiego czyniem bezecnym. UstPraw Dv, Av, A4, A4v, B3 [5 r.], B4 (38); BibRadz *7, Iudith 8/18, II 125d marg; OrzRozm Cv, G4, K2v, Mv, O2; Rzekł Prorok/ nie mogę tego vcżynić/ bo mam zákazánie od Páná. BielKron 83, 21, 36 [2 r.], 37, 37v, 44v (24); Mącz 117b;OrzQuin Dv, Pv, S3, Vv marg; HistRzym 107; RejPos 86; KuczbKat 215, 225, 320, 330, 370; RejZwierc 125, 154v, 166, 205; BielSpr 12; Ieſli tedy Apoſtoł záleca Trádycye/ ktore ſą inſze oprocż Piſmá/ záprzeć ich niemożećie. WujJud 41; Ale to was boli/ iż Paſterz owce ſwoie ſądźi/ á od owiec ſądzon być niemoże. WujJud 85, 86v, 146v, 166, 198, 214 (9); WujJudConf 57, 158v; RejPosRozpr c3v [2 r.]; bo niemogą Micráimiánie iádáć z Ebreycżyki chlebá/ bo to brzydko v Micráimian BudBib Gen 43/32, Ex 19/23, Lev 27/33, Num 22/18, Deut 12/17, 22/3 (8); A to ieſt v nich nawiętſza/ że żaden nie może Stawku ſpuśćić ná drugiégo/ y máią to ſobie zá práwo/ że ſye tego żadny ważyć nie śmié. Strum N2; BiałKaz Mv; CzechRozm 101 v, 151v, 218, 245v, 249v, 254; A to mowię o tych/ ktorzi ſię w żadne Rzecżypoſpolitey ſpráwy wdáwáć niemogą [qui... nullum interveniendi ius habeant]. ModrzBaz 49v, 70v, 80, 85v, 90, 91v (9); Ták ma być/ nie może proſty kápłan bierzmowáć. SkarJedn 235, 49, 164, 235, 300, 340 (9); SkarŻyw 141, 183, 224, 300, 336 (13); ZapKościer 1580/5v; StryjKron 467; CzechEp 13, 61, 76, 90 [2 r.], 334 (8); ktorzy [papieże] to o ſobie twierdzą/ iż oni wſzytkich ſędźić/ á onych nikt winowáć/ by też co naygorſzego cżynili/ nie może. NiemObr 41, 48 [2 r.], 50, 160, 170; PRáwo ieſt/ áby kápłan nie mógł poiąć żony. KochFr 119; WerGośc 229; GórnRozm A, A4 [4 r.], D, G3, K2v (9); PaprUp E4v; ActReg 7, 20, 21, 45, 76; Calep 556a; Phil Q; OrzJan 60; Iáko żoná mężá cudzołożniká opuśćiwſzy/ poki on żyw/ nie może iść zá drugiego/ z Páńſkiego roſkazánia WujNT 262, 21, 22 [3 r.], 80, Luc 16/2, 263 (22); Dla tego zdáło ſie zá rzecz ſpráwiedliwą [...] áby gdy mátka vmrze/ ſynowie nie mogli ſie od oycá vpomináć [filii non petant JanStat 574] dóbr y dźiedźiciwá SarnStat 588 [idem 631]; Dla tego wſzyſcy [...] którzy bráćią/ álbo powinowáté ſwé zábiiáią/ w oyczyſté dobrá nie mogą wſtępowáć [succedere possesione non valebunt JanStat 563] SarnStat 595 [idem 609]; in linea recta nie może nikt poiąć, ták iżeby y Abráám teraz ożył, nie mógłby ſie ożenić. SarnStat 600, 30, 50, 66, 77 [6 r.], 78 [3 r.] (170); GrabPospR K3; SkarKaz 156a, 158a, 422a, 455b, 578a; nie boię ſię nikogoż/ y krolá ſámego/ ktory mi nic nád práwo vczynić nie może. SkarKazSej 692a, 672a, 674b, 704a; KlonWor 25, 63, 73.

Z elipsą bezokolicznika (8) KromRozm I C2; KrowObr 132; táki choćby potym chćiał czynić thedy prze dawność nie może UstPraw I3v; BielKron 36; CzechRozm 239 [2 r.]; SarnStat 1040, 1268.

Z zaimkiem (1): Yeſli ápoſtołowye páńſkye vſtáwy odmyenyáć mogli/ nye rozumyem czemuby koſcyoł tego nyemogł/ gdyż tegoż ſprawcę/ y tęż władzą ma. KromRozm II xv.

Z okolicznikiem kierunku (1): nie możećie z námi ná tę drogę/ iuż ſię około wozow náſzych nie wieſzayćie. SkarKaz 245b.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (1): Kiedy Sędzyego skaźni niemoże nágánić. UstPraw C2v.

Szeregi: »nie moc ani (i) nie chcieć« [szyk 2:1] (3): iz Przecziwko przysſiędze naſſey liſtow y przivilieyow nyczych lamacz y odmieniacz niemozemi y niechczemy, chiba zeby ich przizvolienie Kv temu belo ComCrac 12; SkarJedn 138; SarnStat 92.

»(ani, nie) mieć (ani, albo) moc« [szyk 14:7] (21): ZapWar 1550 nr 2665 [2 r.]; DiarDop 100; CzechRozm 239; KarnNap F2v; y wſzech inſzych rozſądza: á ſam od nikogo ſądzon być nie może: áni ſądzon być ma CzechEp 386, 334 [2 r.]; NiemObr 156; WujNT 133; áni ku położeniu y pokazániu ná to Liſtów [...] żadnym obyczáiem niemogą áni máią bydź przymuſzáni. SarnStat 1191, 15, 39, 72, 139, 586 (11).

»nie być powinien ani moc« (1): nie będźiemy powinni/ áni będźiemy moc ſie ſprzećiwić téy zgodźie w częśći álbo we wſzyſtkim/ iáwnie álbo táiemnie [ad nullius hominis requisitionem ... debebimus vel poterimus contravenire JanStat 897] SarnStat 1114.

»nie moc i (ani) nie śmieć« [szyk 3:3] (6): OpecŻyw 153v; LibLeg 10/68; SkarJedn 122; żeby z ludźi którzy przedtym zá iákąkolwiek przyczyną ſą od Czynſzów rocznych wyſwobodzeni [...] nic nie śmieli áni mogli wyćiągáć [non praesumant neque possint JanStat 321]. SarnStat 352 [idem] 929, 1230.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – moc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 8:1] (9): Sługá wſzelákiego ſtanu gdy kogo ráni broniąc páná ſwego/ tákowemu ſłudze ten co go ránią y iego przyiáćiele zá złe mieć niemogą/ y też niemáią UstPraw C4v; OrzRozm Mv; ModrzBaz 48; SkarJedn 32; gdyż tá dilácia w práwie poſpolitym nie ieſt/ áni może bydź pożyteczna. SarnStat 773, 15, 266, 1153, 1165.

C. Mieć prawo moralne, poczucie, że się godzi (258):
a. W wypowiedzeniach twierdzących [„mogę uczynić” = jeśli uczynię, nie wykroczę przeciw sumieniu, przyzwoitości, godzi mi się] (121): A przetoż gdy to wſpominam/ A ſumnienia złego niemam: Spráwnie ſie mogę weſelić/ Iż mam wſzytkiey nędze pozbyć BierEz O3v; FalZiołUng V119; [.Dyjogenes] przeciw ludzſkiemu ſromu y obycżai nauki y rozumy wydawał/ bo mowił że m⟨ąż⟩ ſprawiedliwie może ſwą żonę y na rinku ob⟨ła⟩pić iawnie BielŻyw 69, 108; mogłemci ia żydy karac a bakac z wielkiey krzywdy, alem niechciał z wielkiey pokory. WróbŻołt Nv; RejPs 36; LudWieś B3v; LibLeg 11/160v; KromRozm I Bv; Diar 55, KrowObr 14, 109, 192; RejWiz 3v, 19, 183; Leop 1.Ioann 3/19; OrzList e2; BibRadz *4v, I 143c marg, II 98b marg; OrzRozm S; BielKron 248v; GrzegRóżn B4v; KwiatKsiąż F2v, M3v, O2v; Latensis nostri et fidem et animum singularem in Rempub. semper fatebor, Nie mogę nie wysłáwiáć chući wiáry y ſtáłośći przećiwko poſpolitemu ſtanu. Mącz 119c, 295c; Prot D; Iż ſie może rádowáć ſpráwiedliwy kiedy widzi vpadek złośćiwego. RejAp 154; nie przyſtoi [...] nie ſtáráć ſie o nię [o sławę]/ tyle/ ile ze wſtydem cżłowiek ſtáráć ſie może GórnDworz I6v, K2, L4v, Kk8, Mm3; HistRzym 4; RejPos 21v, 33, 57v, 84v, 86 (8); niewiáſtá ták zdrádliwie od mężá omylóna/ beſpiecznie wſzeteczną nierządnicą może być/ álbo cudzołożnicą. BiałKat 371; BielSat L4v; ták żyć mamy/ ábyſmy na káżdy dźień (ile być może) doſtoynie prziymowáć go mogli. KuczbKat 410, 5, 185; RejZwierc A3v, 49, 77, 78, 84v (7); WujJud 66, 170, 238; MycPrz I B3v; Strum D4; CzechRozm 99, 191v, 218, 242v, 243v, 244; PaprPan P3, S4; ModrzBaz 129v, 133, 142v; SkarJedn 241; Pytáli go niektorzy cżemu wżdy o ſobie komu z ſwych kápłanow niepowiedział? rzekł: dla tego/ áby káżdy przymuſzony od Ceſarzá beśpiecżnie przyśiąc mogł/ iſz o mnie niewiedział. SkarŻyw 392, 14, 238, 473, 538; StryjKron 61; choćiażem to mogł ſłuſznie vcżynić/ bo ſię to piſáło/ co ná plácu iáwnie przy wielu zgromádzeniach bywáło. CzechEp 94, 32, 54, 133, 334 (7); Izaliby zwierzchność nas o to ſłuſznie káráć nie mogłá? NiemObr 166, 11, 25, 74; KochFr 55 [3 r.] 103; PudłFr 45; ZawJeft 20, 42, 43; ActReg 30, 40; bo cżłowiek zaż godźien ták wiele/ Do ſtworzyćielá/ by co rzecz mogł śmiele? GrabowSet T2; WujNT 690; cżego ſię mym zdániem ták ſłuſznie [...] vpominać mogą/ iáko właſnego długu GrabPospR K2v, K2v [4 r.], L3v, N3v; SkarKaz 120b, 351b; CiekPotr 85.

W konstrukcjach wyłączających typu: „nie móc... jedno...” = tylko tak się godzi (6): OpecŻyw [80]v; OrzList d; GórnDworz D; y rozum ſam [...] pokázuie to/ że ſproſna rzecż z ludzkiego zábijánia pożytek iáki cżynić [...] á iże nicżem inſzym niemoże być nágrodzone mężoboyſtwo/ iedno zámordowániem mężoboyce. ModrzBaz 27v; w ktorym zborze rządu potrzebá/ á rząd inákſzy być nie może/ iedno iáki Chriſtus poſtánowił NiemObr 28; GórnRozm E3.

W charakterystycznych połączeniach: moc bezpiecznie (8), bez grzechu (2), słusznie (13), sprawiedliwie (3), z dobrym sumnieniem (3), śmiele (4).

Szereg: »moc i śmieć« (2): Nie wierzę temu żeby to mogł y śmiał vcżynić dobrym ſumnienim. CzechEp 363, 21.
b. W wypowiedzeniach przeczących [„nie mogę uczynić” = jeśli uczynię wykroczę przeciw sumieniu, przyzwoitości, nie godzi mi się] (137): BierEz B3; ale ſie iemu cżyſtá ij blogoſlawioná zawżdi chcę chowatz/ bo meé obietnice przelomitz niemogę OpecŻyw 3; OpecŻywList C2; ForCnR B2, C2v; powyádáliſmy tobye pánu memu niemoże dzyećyę opośćyć [!] oyca ſwego/ á bowiem yeſli by go opuśćył tedy vmrze oćyec HistJóz D3, A3; RejPs 132v, 176, 185v; RejJóz O8v; RejKup m6v; HistAl B7v; Murz D3v, Q2v; Posłowie obaczywając nieznośność tego podania, na ktore z dobrym sumnieniem zezwalać nie mogli, namawiali miedzy sobą kondycyje Diar 44, 28, 46, 64, 82, 88; KrowObr A, 207v; RejWiz 171 marg, 182v marg, Cc6v, Ddv; Leop Rom 9/20; OrzList f4; RejFig Aa7; BibRadz Num 22/18; OrzRozm I2, Sv, Tv; gdzye to mogę vcżynić? owſzekibych zgrzeſzył y przećiw Bogu/ y przećiw pánu/ y przećiw zakonowi. BielKron 16v, 42v, 85v, 109v, 200v, 220v (15); Non possumus quin alii a nobis dissentiant recusare, Nie możemy tego nikomu obrónić áby ſie s námi niezgadzáli Mącz 75c, 192d, 296a, 327a, 504b; y to wam iáwnie powiádam/ czego táić w ſobie żadną miárą nie mogę/ áni téż táić tego mnie cnemu Polakowi [...] nie przyſtoi OrzQuin L; żaden mu tego zá złe mieć nie może/ bo ták iednemu/ iáko drugiemu/ pocżćiwość miła GórnDworz T8, B5, Cv; HistRzym 10, 134v; RejPos 83v, 84v, 170, 232v, 236, 237 (8); KuczbKat 200; RejZwierc 64, 261; BudNT Luc 6/42; A BOgá możeſzli ty z tego ſtrofowáć/ ábo godźićli ſie ták o nim trzymáć CzechRozm 187, 77v, 80v, 124v, 150; PaprPan B3, Dd4; Trzymałem ſię też oney vſtáwy/ ábym ſtrofuiąc wyſtępki nikogo niemiánował; tákże mi żaden zá złe mieć niemoże/ chybáby ſię ſam pierwey do onego wyſtępku przyznał. ModrzBaz 2, 2, 70v, 127, 140; Ieſli też ktorzy przodkowie wáſzy o tych odſzcżepieńſtwách Greckich niewiedzieli [...] tych potępić/ mym zdánim/ nie możem: wſzákże ich też wymawiáć ſię nie godzi SkarJedn 354, A5; Ktorey [żony] áni zániedbáć/ áni też dochodźić Dobry/ vććiwy cżłowiek bez wſtydu nie może KochOdpr B4v; KochPs 135; Cżego ſię domagaſz ſproſny á niecżyſty Pánie/ corkę ſwoie pomázáć chceſz/ cżego naſprośnieyſzy cżłek myślić nigdy niemogł/ á ty wypełnić vcżynkiem maſz wolą? SkarŻyw 487, A3v, 68, 89, 184, 334 (10); KochTr 7; StryjKron 562; CzechEp 24, 40, 164, 174, 209 (7); KochJez B3v; NiemObr 22, 23, 37, 50, 58 (7); KochFr 129; ReszList 188; WerKaz 292; Odpowiedział Hetman ze on Pana Nakielskiego odstąpic nie moze zktorym iako od woiny Połockiey az dotego czasu societatem belli wiedzie ActReg 59; KochPij C; LatHar 456; WujNT Luc 6/42, Act 4/20; GrabPospR L3v; PowodPr 23, 59; SkarKaz 161b; CzahTr F2; GosłCast 73; SkarKazSej 673a [2 r.].

Z elipsą bezokolicznika (1): Więć mi téy łáſki tedy nie vczyniſz? (‒) Niemogę: wſzák wiéſz moie obyczáie. KochFrag 46.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc słusznie (5), z dobrym sumnieniem (4), bez wstydu.

Szeregi: »nie chcieć ani (nie) moc« [szyk 2:2] (4): GórnDworz C8; SkarJedn 259; CzechEp 73; ále nierżądu przećię chwalić niechcę/ áni mogę/ tákże y tákowey electiey GórnRozm A2v.

»nie śmieć ani moc« (1): A nie rozumiem [wcielenia]/ iż mię tego Bog y Chriſtus pan w ſłowie ſwym nie náucżył [...] á ia ſię nád to nic domyſláć/ by y ánioł z niebá mowił/ nie śmiem/ áni mogę CzechEp 68.

II. W specjalnych konstrukcjach składniowych, w których czasownik „móc” służy przede wszystkim uogólnieniu lub intensyfikacji (1700):
1. W zdaniach względnych uogólniających (771):
A. Z podmiotem osobowym; typ: „co może” = wszystko, „ile może” = jak najwięcej, „kędy może” = wszędzie, „póki może” = jak najdłużej itp. (667): Rzekł xantus/ co vmieſz dziáłáć/ On mu/ co możeſz roſkázáć BierEz Bv; day krwi idz poki może [chory] trwać ażeby pocżął mdleć. FalZioł V 67v, V 43, 61v, 94, 111v; LibLeg 7/33, 10/94; Item powyedzyal yſch zmagyerką wkrakowſkyey ſtronye kradall czego ſzyą yedno mogli dorwacz LibMal 1545/98v, 1544/91v, 1545/95v, 98v [2 r.], 109, 1546/121 (9); RejKup Sekl a2v; HistAl A2; Diar 86; wſzytek Grat y ſczebrzuch ktorym kolwiek imieniem może być miánowány/ [...] ná Mężá [...] ma przyſłuſzeć GroicPorz gg3; Slubuię chowáć tzyſthość/ ile może znośić moiá krewkość. KrowObr 139, 137v; Wziął thedy Ezau żony ſwoie [...] y dobythki/ y wſzytko co iedno mogł mieć [quae habere poterat] w ziemi Chánáneyſkiey Leop Gen 36/6, Gen 46/32, Ex 31/4, 4.Reg 16/8; BibRadz Act 11/29; by tego bicżá Bożego ſrogiego nád námi niebyło/ vdáliby ſie krześćiánie ná wſzytki złośći/ ktoreby mogły być wymyſlone ná świećie BielKron 255v, 3, 34v, 81v, 84, 217v (17); Quodcunque militum contrahere poteris contrahe, Cokolwiek álbo ylekolwiek możeſz służebnych ludźi zebráć zbierz. Mącz 340c, 3b [2 r.] 226d, 304a, 344a, 389c; SienLek 3, 4v, 63v, 65, 111v (9); gdyż ieſt cnotliwy/ trzeźwi/ cżuyny/ pilny/ ſpráwny/ iáko ieden być może. GórnDworz R4, B7, Y2, Ii6v; RejPos 288; HistLan B; RejZwierc 21v, 31v, 65, 95v, 190v; áby ſie ſkłádáli ná then naiem co kto może mieć Srebrá á Złothá BielSpr 39v, 39v; BudBib Gen 44/1; BiałKaz H2; BudNT przedm dv; Ták wiele ſobie káżdy dozwala ile może przemoc [quantum valet viribus]. ModrzBaz 141, 127, 135v; Oczko 5; SkarŻyw 21, 273, 459, 596; ZapKościer 1579/2; StryjKron 170, 432; ponieważ w nim wſzytko mamy cokolwiek nam ſłużyć może ku żywotowi. CzechEp 120, 360, 385; WerGośc 220; NA cżymkolwiek wzrok ludzki może ſie zábáwić/ Cokolwiek przed ocży ſwe cżłowiek chce wyſtáwić [...] Vyrzy że wſzytko pędem bieży z tego świátá WisznTr 22; BielSjem 31; Káżdą robotę ktora iedno bydź może / wymiárem robić/ á wſzyſtkiemi ludźmi rázem GostGosp 160; KołakCath C5v; WujNT 120, Act 27/12; SarnStat 434; GrabPospR L4, L4v; Rozſzerzał z nimi włość w ſzerz, wzdłuz, ſzeroko, Gdzie záyrzeć mogło w ktory kray ich oko. KlonKr A; SkarKaz 160a; KlonWor **3v.

Z elipsą bezokolicznika (554): BierEz A3, A4v, G, M, M4v (7); Pomoż go tedy oney pannie noſitz/ a wcżym możeſs poſluguy OpecŻyw 28, 15, 23, 35v, [123], 136 (10); Acżkolwiek y myſzy chwyta w noczy gdzie może. FalZioł IV 24b, IV 6c, 22a, 24b, 42c, 43d, V 23b; BielŻyw 34, 96; Cżłonki cżłowiecże maią lutoſć ieden nad drugim, tak iż gdi ieden ieſt boląci tedy drugie dawaią iemu pomoc iako mogą, wilgothy ſwey y ciepła ſwego vżycżaiąc GlabGad D2v, L2v; LibLeg 10/153v, 11/41v; RejPs 50, 54v, 104v, 151, 162v; RejRozpr Ev [2 r.], E2 [2 r.], F3, H, I2v (11); LibMal 1545/102, 1546/116, 122v, 1547/129 [2 r.], 136v; RejJóz B6v, B7v, C5v, C6, H7 (7); SeklKat M3, S4v, V4; Ty wzdy czo mozes niebogo Gdyż nedznik niema nikogo. Czo rozumies to pomagay Czo lepſego przypominay. RejKup f6; Niechay ſobie kſſtaltem wſſelkym Iuż pomoże jako może RejKup bb2v, b8, c6v, e3, f8, g3v (22); HistAl 15; KromRozm I K; MurzHist B2, T2v; MurzNT 3v, 58v, 111; KromRozm III A6v, D6; BielKom F2v; GliczKsiąż I7; LubPs B6v, C2v, E2, Y6, Z, gg2; GroicPorz g2v, 14v; Wſpomagay kogo możeſz zwłaſzcżá potrzebnego RejWiz 18v, 2, 2v, 7v, 14, 21 (37); Iáko będzieſz mogł ták bądź miłoſierny [Quomodo potueris, ita esto misericors]. Będzieſſli miał wiele/ hoynie daway: ieſli máło będzieſz miał/ też máło ſchućią vdziełáy. Leop Tob 4/8, Iudic 9/33; UstPraw I3v; RejFig Bb6, Ee3v; RejZwierz 9, 13v, 31v, 41 v, 43 (14); zá nimi ſzli w pogonią pokąd iedno mogli [persequentes autem eos diu]. BibRadz 2.Mach 8/25, *5, *5v, Ier 3/5; dał kowáć monetę/ zgromádźiwſzy śrebrá ſkąd mogli/ w krotkim cżáſie Rzecżpoſpolitą dobrze opátrzył. BielKron 405v, 112v, 200v, 208v, 233, 250 (21); Mącz 338b, 340c, 344b, 361b, 418a (8); OrzQuin G4, M; Prot Av, A3v, D3v; SienLek 68, 71, 100v, 101, 123 [2 r.], 182v; GórnDworz E6, M4v, M6, S3, V4v (8); HistRzym 21, 80v, 133; powieday komu możeſz ty nieomylne á wdzięcżne nowiny á pociechy ſwoie RejPos 276, A2, Bv, 10, 14, 23 (92); BiałKat 356, 386; BielSat B4v, G, G4; HistLan C2, F6; KuczbKat 270, 315, 385; Cżyńże kędy możeſz wſzędy á wſzędy gẃałt przyrodzeniu ſwemu RejZwierc 35v, B3, B4v, 23v, 27, 27v (63); WujJud A7v, 27, 193; BudBib B3 [2 r.]; HistHel B2; Strum I; BudNT przedm c6; StryjWjaz A2; CzechRozm A5v, 233v, 242; ModrzBaz 1v, 6v, 14, 27, 31v (20); SkarJedn 98, 169, 185, 217, 250 (7); KochPs 19, 148, 182; Bo iáko pieniądze y złoto/ ma rozboynikow wiele/ ktorzy ſię iáko mogą/ zdrádą y mocą/ o nie kuſzą SkarŻyw 16, 31, 46 [3 r.], 142, 161, 167 (23); KochTr 10; zá Pompeiuſſem záś Senat wſzyſtek gdzie kto mogł iáko zá głową vćiekał. StryjKron 66, 442, 487; CzechEp 46, 166 [2 r.], 258, 323, 339 (8); CzechEpPOrz *3; NiemObr 24, 156, 166, 172; KochFr 61, 65, 102; KochSz A2, A2v, B3, C, C2v; ReszHoz 139; ReszList 176; WerKaz 304; WisznTr 20; BielSen 14; KochPam 82; KochPieś 29, 51; KochSob 71; PudłFr 60; ArtKanc K5v, Q3; BielRozm 4, 14; GórnRozm G4v; PaprUp C4v, D, I, L3; ActReg 56, 79, 102, 107, 129; GostGosp 62; GórnTroas 5; KochCn B4; GrabowSet Q, R4, S4; KochFrag 15; OrzJan 4, 14; WyprPl A4, C3; LatHar +4 [2 r.] 247, 567, 569, 704; WujNT 60 [2 r.] 196, 212, 237, 267 (5); Iam czynił com mógł: dáley poſtąpić niedopuſczą śiły. JanNKar A4v; SarnStat 394, 674, 946, 998, 1112; GrabPospR N2v; KlonKrGum Av; KmitaSpit Cv, C2; PowodPr 85; SkarKaz 7b, 158b, 161a, 240b, 276a (14); GosłCast 27, 53; SkarKaz 659a, 663a, 666a, 685a, 694b, 703b; SkorWinsz A3v; RybWit B3v.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (1): Szukać wężow cżaſu wioſennego czo gich może mieć FalZioł V 94.

Przysłowie: Bo wierz mi że tám trzebá cżáſem y przez nogę/ Gdyby náſze ſzło gorą/ bá iáko cie mogę. RejWiz 75.
Frazy: »bij kto może« (1): Ale gdy ſie kto broni/ tego biy kto może RejZwierz 40v.

»(prze)czytaj kto może« (3): Ná ktory iáko mu ten ś. á wielki Mikołay odpiſuie/ cżytay kto może w Konciliách SkarJedn 215, 244, 289.

»jaki być może« = największy (2): Tákże będąc w takowey/ iáka ná ſwiecie być może/ płomieniſtey miłośći [...] chęći oney wielkiey/ dobremu pánu nie pokazáłá GórnDworz Aa4v; KlonFlis H4v.

Szereg: »moc i umieć« (1): Zyczyłbym iednák Oyczyznie tego, áby kożdy co kto może y vmié [...] nie lénił ſie okázáć JanNKar D2v.
B. Bez podmiotu osobowego; typ: „jako może być” = w miarę możliwości, jak się da, „ile może być” = ile się da itp. (104): Bierzćie rzecży iák może być/ Iutro ku Effezu mamy iść. BierEz A4v, A2v, Q3; LibLeg 10/92, 11/81; SeklKat Mv; RejKup 17; A przechowanye myewall naywyenczey okolo gvbyna myedzi zyemyany po wſzyach y gdzie moglo bicz. LibMal 1553/177; GliczKsiąż D6v; RejWiz 153; Cokolwie dowćipnie może być wynáleźiono [quidquid fabre adinveniri potest]/dał wſerce iego. Leop Ex 35/33, Num 6/4; BibRadz II 135c marg; dał im chlebá ſwiętego y co mogło być ná ten cżás inego ieść. BielKron 66, 200, 251; In tolerabilem formam redigere civitatem, W miernym ſtanie poſtánowić ták yáko może być Mącz 457b, 17c, 161d; SienLek 154v; RejZwierc 89v, 172; SPráwić Ludźi [...] ná Vffce máłe po ſześći Koni álbo po cżterzy/ álbo po cżemu może być BielSpr 72; Oczko 18v; KochPieś 19; ná mieyſcach godnych do tego/ miey ſtáynie napráwne koniom/ áby po wśiach y w mieśćiech konie gośćinne nie ſtawáły/ y ſam gość/ kędy może bydź GostGosp 24, 106; Co mogło kiedy ná Troią przyść złégo/ Zá ćiebie przyſzło czekáć dwoiſtégo. GórnTroas 14; LatHar 112, 132, 670; WysKaz 8; PowodPr 40, 52; KlonWor 59; RybWit [A2].
Zwroty: »ile może być« = quoad a. quantum fieri potest Modrz, JanStat (31): Mącz 347b; RejPosWiecz3 97v, 99; KuczbKat 410, 415; CzechRozm Av, 72; KarnNap Dv; Y Zbáwićiel [...] chce to po nas mieć/ ábyſmy drugich krewkośći znaſzáli/ á one ile być może [quoad licet] lecżyli ModrzBaz 58; Lecż ile być może [Sed quantum res ipsae ſacultatis concedent]/ trzebá ſię o to ſtáráć/ áby [...] [zwierzchność] zacnośći Praw broniłá y onę zdobiłá. ModrzBaz 70, 9v, 19, 25, 92, 93 (13); SkarŻyw 408, 412; OrzJan 132; LatHar 137; WujNT przedm 20, s. 591; Potrzebá iest tego, ile może bydź, wyſtrzégáć ſie powtarzánia: Aczći ná niektórych mieyſcách trudno ſie tego vwiárowáć. SarnStat 299, 388, 1078, 1109.

»ile [z kogo] może być« = na ile tylko kogo stać; quod ex vobis PolAnt; quod in me promptum est Vulg; quantum nostra sufficit facultas SarnStat (12): BibRadz *5; ia tylé/ ilé ze mnie będźie mogło być/ pokażęć: że Mſza ieſt potrzebna w kośćiele. BiałKat 338v; WujJudConf 12v; RejPosWstaw [1102]v; BudBib B4; BudNT Rom 12/18; ActReg 89; GórnTroas 36; WujNT Rom 1/14; ábyſmy tym/ któré ku ćieleſnéy potrzebie podéymuiemy/ y zbáwienné też náuki im/ ile z nas może bydź/ podawáli SarnStat 986; PaxLiz A2, C2.

»jako (a. kędy, a. ile) mogąc; jako mogę [part praes act]« = pro virili, quibus possum modis, quoad fieri potest Modrz (24:1): BierEz O3v, Q3v; MiechGlab 12; Iuſz ták z woytem iako mogę Będziem łátáć ſwą chudobę RejRozpr K2; MurzNT 46; dobrać tátárká/ gdy niemáſz pſzenice/ Zywić ſie iáko mogąc/ áby zbyć teſknice. RejFig Bb8v; á prze ten ſtrách opuśćili ſtrách Bogá żywego/ widząc iáſnie á zácieráiąc kędy mogąc iego prawdę ſwiętą. RejAp 120v, 175; GórnDworz I4v; RejPos 159v; Iáko mogąc nieborak odgryzał ſie nędzy. HistLan Bv, Bv, C4; RejZwierc 102; BudBib Bv; wſzákże niemogę ſie zátrzymáć/ ábym iey iáko mogąc/ wſzytki ſtany nápomináiąc y przeſtrzegáiąc/ nievsługował. ModrzBaz 1v, 68, 102; StryjKron 597; CzechEp 333, 383, 405; CzechEpPOrz *; CiekPotr 87, 88.

2. W wypowiedzeniach porównawczych stopnia i miary (303): HistJóz D2; gdy będzie ze thrzy razy dano tak wiele co dobrą łyſzką ſrebrną możeſz wziąć. FalZioł I 106d, I 79b, II 20d, V 90v, 92, 93; March3 V8; skthorego vſſipawſſy thak wyelye yako mogl zanyeſzcz, nyoſl na ſſobye LibMal 1551/165; GroicPorz k4; Leop Deut 2/5; niektorzy ile mogli w przygárśnie prochu nábráć ná ony buntowniki Lizymáchowe miotáli. BibRadz 2.Mach 4/41; BielKron 331; Pro portione rerum, Wedle tego yáko rzeczy mogą wynieść. Mącz 313b, 76a, 158b [3 r.], 159b, 177 a, b (11); a hányżu co trzemi pálcy możeſz wźiąć SienLek 105v, 88v, 126, 141, 151, 171v, 173v; HistHel C2v; Tedy póydźie tym iednym żłobem wody ták wielé/ że mogą mieć cztérzy kołá korzeczné. Strum G, E4, G; Ktorzi ile ſet grzywien mogą mieć/ tyle śláchćicow: ile dźieśiątkow/ tyle chłopow zábić śmieią ModrzBaz 79, 108, 124v; ModrzBazBud ¶6v; Oczko 4v; SkarŻyw 582; CzechEp 149, 160; WerGośc 241; ActReg 12; Calep 636a, 638a; WujNT 260 marg; GosłCast 45.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (7): OpecŻyw 99; MiechGlab 12; A thák potym pádli ná iedno pole dáleko od zaſtępow/ iákoby mogł vbieżeć przez piętnaſcie dni [itinere quindecim dierum] HistAl M5; BielKron 106; Czáſem ták rzadka [broda]/ żeby mógł liczyć po włośie. KochBr 151; A on odſzedł od nich iákoby mogł záćiſnąć kámieniem [quantum iaetus est lapidis] WujNT Luc 22/41; Siáná ile może iednym koniem záwieźć álbo zániéść/ zá ieden groſz [quantum unus equus portare seu trahere potest JanStat 715] SarnStat 302.

A. W konstrukcjach ze stopniem najwyższym przymiotnika lub przysłówka (213): BierEz Ev, OpecŻyw 174v; ForCnR B3v; FalZioł II 2d, 19b, V 22b; LibLeg 6/191v, 7/104v, 10/71, 11/27v, 82v; ConPiotr 31 v; ále theż y wzrokiem iáko nadáley mogł zayrzeć [quantum intueri potest]/ powietrze zárażał. HistAl K8; MurzHist M2, R3; MurzNT A4, 173 marg; GliczKsiąż E3; LubPs B; GroicPorz i3, ſ3v; BibRadz *3v; vdáli ſię ná wſzytki złośći ktore mogą być wymyſlone ná świećie nagorſze BielKron 437v, 54, 225v, 414, 429v, 462v; Mącz 305d, 321d, 337a, c, 338b, 385c; OrzQuin N4v; SienLek 104v, 108v, 113, L36v, 183v; RejAp 3v, 178; GrzepGeom B2; RejPos 325; BiałKat 68v; dębinę ſtáwiayćie/ Co nahrubſza może być/ pod nią ſie chowayćie. BielSat N4 [idem BielSjem]; KuczbKat 140; RejZwierc 108, 163v, 215v; Ile tedy nakrocey być może obacżymy/ co nam w tych ſłowiech Páweł s. przed ocży pokłáda. RejPosWstaw [1102]; Strum I4v, L2v; ModrzBaz 77, 87v; gdyż wwánnie śiedźiéć/ ieſt rzecz ták łátwia/ iáko która może być z nałátwieyſzych Oczko 24, 1v, 16v, 23, 24; CzechEp *3v, 322, 365; ReszList 169; WerKaz 279; BielSjem 41; ActReg 40, 97, 133; LatHar 84; WujNT przedm 20 marg, s. 566; A zwłaſczá żeby nowy porządek poſtáwili ná kolegiátury y lektury: y táki porządek/ któryby nalepſzy bydź mógł [quae... faceret conditionem meliorem JanStat 223] SarnStat 199, 110, 985, 986, 1110, 1114, 1130; PowodPr 28; GosłCast 39; ZapKościer 1597/78v; PudłDydo, A2v.

Z elipsą bezokolicznika (123): OpecŻyw 9v, 33, 51, 160; A gdy ſie wygikrzy/ tham z tąd idzie czo może na głębiey y nadaley FalZioł IV 37a, I 104d, [1162]d, II 20b, IV 31c, V 20b (14); BielŻyw 6, 12; BielŻywGlab nlb 9; GlabGad A4v; RejPs 49, 70v; SeklWyzn b3v, d2; ná ſwoy koń wskocżył [...] á iáko mogł naprędzey vciekał [et cursu velocissimo fugiebat]. HistAl F3, E6v; MurzHist L4v, T4v; GliczKsiąż F6v; KrowObr 84, 128; Leop Eccle 5/3; UstPraw D2; RejZwierz A2v; Iáko możeſz napilniey doświádczay przyiaćioł [Secundum virtutem tuam coniecta de proximo]/ á rády twe mieway z mądrymi. BibRadz Eccli 9/19, *4v; BielKron 226, 256, 257, 273, 364; Mącz 306b, 337c, 338b, 351c, 440c (16); SienLek 16, 106, 153, 160v, 168v; GórnDworz N2v, N6, Ov, Y7v, Z2 (7); RejPos 12v, 14, 51v, 194, 205v (11); BielSat B3; KuczbKat 10, 315; RejZwierc 92 [2 r.]; BielSpr 15v; WujJud 231; BudBib Eccli 9/19; HistHel B3; Strum K [2 r.]; KarnNap G; [ludzie] ktorziby ſię ile naywięcey á nabliżey mogą [quam proxime] przymykáli á ſtoſowáli do dobroći á do mądrośći Bożey. ModrzBaz 13, 2, 10v, 43v, 119v, 138v; SkarŻyw 15, [282], 337, 537; StryjKron 406, 717; NiemObr 4; ReszList 163; BielSjem 20; Kiedy głupi Polacy/ iż o to nie dbáią/ Iáko nadrożey mogą niechay przedawáią. BielRozm 12; KochFragJan 4; WyprPl C4; WujNT przedm 21; JanNKar B2; SarnStat 12, 133, 865, 950, 1076; SkarKaz 609a; VotSzl B4v; ZapKościer 1596/85v; PaxLiz E4.

Szeregi: »moc i rozumieć« (1): abi ony tho wſchithko thak roſſchafowali iako bi naliepiey mogli y rozumyeli. MetrKor 59/76v.

»moc i (a) umieć« [szyk 4:1] (5): MetrKor 26/62; [przysięgam] pożythku Miáſtá ſtrzedz y mnożyć/ iáko nalepiey będę vmiał y mogł GroicPorz C; bo chociaż máło złego broili/ iednák iáko naygorzey mogli/ á vmieli/ ták cżynili. GórnDworz Iv; CzechRozm 15; CzechEpPOrz *2v.

»znać a moc« (1): [przysięgają] ſtrzedz potćiwoſci/ pomnożenia pożytkow/ y práwá Mieyſkiego/ ták iákoby nalepiey ználi á mogli GroicPorz b4v.

B. W wypowiedzeniach porównawczych ze stopniem wyższym przymiotnika lub przysłówka w zdaniu głównym (34): ListRzeź w. 42; BierRaj 18v [2 r.]; MetrKor 40/825; GlabGad G7; WróbŻołtGlab A3; ktore [historyje] ſnać W.P.M. lepiey wiedzą [...] niſzli ia mogę wypiſać. SeklWyzn 3v, e4; SeklKat Z2; MurzHist O4v; BibRadz Eccle 1/8, I 478d marg; Supra quam cuiquam credibile est, Dáleko więcey niżliby ſie któ nádziewáć mógł. Mącz 435a, 86c; OrzQuin I; SienLek 14v; gdyż trefne rzecżenie z vſt wypadwſzy/ pirwey tám vtknąć ma gdzie ſtrzelono/ niżby mogł ten ktho rzekł/ ná tho pomyſlić GórnDworz N8, V5v [2 r.], X5v, Bb6v; KuczbKat 195; Trudnieyſzych rzecży niſzli im ſproſtáć możeſz nie pytay ſię [Difficiliora te ne quaeras] BudBib Eccli 3/21, Ex 12/4, Sap 9/5; CzechRozm 228v; SkarJedn 12; iſz więcey do głowy przychodziło/ niſzli vſty wymowić mogł. SkarŻyw 117; CzechEp 36, 192; OrzJan 93; LatHar 576; SkarKaz 122a, 161b.
3. W specjalnych konstrukcjach określających najwyższy stopień pewnej jakości poprzez wyrażenie niemożliwości dalszego jej stopniowania lub istnienia czegoś, co by tę jakość posiadło w wyższym stopniu (544):
A. W konstrukcjach ze stopniem wyższym przymiotnika lub przysłówka (459): OpecŻyw 145, 147v, 189; PatKaz I 10, 12, 18v; PatKaz II 26 [2 r.] 40v; gdzye yuſz daley zadny rzeczon nyemog bycz nat nyą ſzlachetneyſzy bo yuſz ſyą ſzlachethnoſzcz byla uyrodzyla PatKaz III 108, 87v, 117, 123, 145; HistJóz B2v; Niemoże mietz tzwicżenia lepſzégo/ Iedno biorątz prziklad z oytza ſwégo. KlerPow 11; Ti vriny gdy będą widane w mocznych łożnych niemoczach/ nicz gorſzego być niemoże. FalZioł V 6v, +2v, V 21b, 111v; BielŻyw nlb 4, s. 88, 89; GlabGad L8v; BierRozm 14; LibLeg 8/161; RejPs 65, 136v; Alem ia niebył natym ſądze/ yeſli go tak ſądzono iako mnie/ niemoże być nieſprawiedliwiei. SeklWyzn Av; RejJóz F5, G3v; SeklKat E2v, G4v; RejKup r2; RejKupSekl a4v; HistAl I8v, K2; KromRozm I I2v; i nie może mi nigd wietſzych mąk zadawac iako ony gdy mię przezdźięki karmią MurzHist O3v; Boć zajſté ledwie który człowiek może śię doſkonaléi modlić/ niſz ta niewiaſta MurzNT 78v, 126; A ktoraż może być wyętſſa kaźń nád śmyerć? KromRozm II 14v, r3; KromRozm III G8, K5, N7, O4v; że nic lepiej strzec nie może krolestw, jeno miłosierdzie a sprawiedliwość Diar 69, 35, 36, 86; ále potym yáko yą pan Bog ſynem opátrzył/ nyemogłá być weſelſſa GliczKsiąż C3v, A3v, C2v, P; LubPs O6 marg; Z kąd przychodźi iże Cyrograffy máłey wagi bywáią/ nád kthore ku dowodowi niewiem możeli być co ważnieyſzego. GroicPorz y; KrowObr 48v, 49, 67v, 71, 88v (11); RejWiz 5, 60v, 70, 76v, 89v, 140v; Leop Gen 41/39; OrzList b4v; RejFig Dd7; RejZwierz 44v; Coż może być ſłodſzego nád miod/ á co moze być mocnieyſzego nád Lwá? [Quid dulcius melle, quid fortius leone?] BibRadz Iudic 14/18, *5; Boday zábit nas ták chwalił. (‒) Niełay mu/ niemogł nas lepiey chwalić OrzRozm K4v, A2 [2 r.], C3, H3v, K (9); O iákoby dobrze było Ludwigu thobie/ ábych s ćiebie mogłá pocżąć ſyná takiego iáko ty/ niemogłábych więtſzey rádośći mieć. BielKron 458v, 60, 116v, 117, 200v, 203v, 220v; GrzegRóżn C3 [2 r.] H2v; KwiatKsiąż A2, A3, A4v, B4v, H (7); Nihil accedere potest ad meum erga te amorem, Nie mogę cię yuſz bárzey [!] miłowáć. Mącz 43c; Nihil optatius adventu meo. Nic nie mogło być prziyemnieyſzego nád prziyechánie moye. Mącz 267b, 91c, 98c, 127b, 165b, 225a (21); pewnie to wiedząc/ iż żadnégo Tytułu nád ten zacnieyſzy/ między ludźmi być nie może/ iáko ieſt/ Szláchćic á Krześćijánin OrzQuin H, D3, Lv, Tv, Aa5v; Synu moy/ czegoć mogę lepſzego winſzowáć/ Ieno ábyś mogł ſzczęſnie á długo pánowáć. Prot D2v; SarnUzn G8v; SienLek 126v, V2; RejAp 6v, 8, 63, 80v, 108 (9); á co może być gániebnieyſzego/ iáko kłamliwą gębą złupić pocżćiwą białągłowę z dobrej ſławy GórnDworz Aa4, D6v, D8v, G3v, G8, Hv (19); Tá miáłá corkę od ſwego krolá nakráśnieyſzą/ ták iże pod niebem nie mogło nic pięknieyſzego náleźiono być. HistRzym 7, 103; RejPos C4v, 1, 13 [2 r.], 23v, 33 (38); RejPosWiecz2 92; BiałKat 181, 351; A nie wierzę by mogł być gorſzy cżłek ná ſwiecie HistLan F3v, E4v; KuczbKat a2, 35 [2 r.], 40, 95, 110 (13); Tákże my też ſámi ſiebie okradamy/ á iuż złodziey więtſzy nie może być/ iedno ktho ſam ſobie krádnie. RejZwierc 149, 12v, 15, 30v, 33, 35v (30); BielSpr 31, 69v; WujJud 8v, 137, 177v, 187v, 189v; WujJudConf 213v; RejPosWstaw [412]v; iż tá náſża praca iuż ieſt ták doſkonále wyprawiona/ żeby wniey więcey poprawy niepotrzeba/ á około ktorey niemogłby iuż żaden lepſzey prace ucżynić. BudBib B3; MycPrz I Bv, C4v; BiałKaz A4v, E2v, I; BudNT przedm a2v, b, c3v; y ták ſie oto ſtára że iuż pod ſłońcem ſtaránie pilnieyſze y chytrzſze wynáleźiono być nie może CzechRozm 255v, 96v, 254; KarnNap D; Bo á gdźieby ſię więtſze męſtwo pokázáć mogło/ iedno gdźie śmierći zá nic niemáią ModrzBaz 108v, 4, 10v, [16], 17v, 27 (23); ModrzBazBud ¶6; SkarJedn A2v [2 r.] 116, 280 [2 r.]; Oczko 1v, 2, 15 [2 r.], 21, 24v; KochPs 20, 29, 72, 95, 101; Bo wnet/ z iey włoſow od głowy/ ták gęſtą zaſłonę vcżynić rácżył/ y ták ią obtocżył/ iſz żadna ſuknia podćiwiey nágośći iey pokryć nie mogłá. SkarŻyw 69, 14, 40, 76, 91, 143 [2 r.] (16); Alem ia iuż z iéy śmierći nigdy żáłośćiwſzy/ Nigdy ſmutnieyſzy niemógł być/ áni teſkliwſzy. KochTr 6; Doſkonáły to tedy ieſt vcżynek/ nád ktory widźian być nie może zacnieyſzy. CzechEp 254, 50, 77, 112, 118 [2 r.], 176 (10); Y możeli tedy więtſzy znák być tego/ iż Papieżowie błądzą. NiemObr 178, 87, 101, 102, 142; KochFr 123; ReszPrz 10, 55, 69, 71, 109; ReszHoz 117 [2 r.] 130, 135; ReszList 154, 155, 185; WerKaz 275; Bo co prze żywégo Bogá/ iuż mogły vczynić gorſzégo? KochPieś 50; PudłFr 78; ArtKanc L7v, N16; GórnRozm E3; ActReg 40, 68 [2 r.], 135, 136 [2 r.], 164 [2 r.], 165; Plewidłá pilnowáć bárzo [...] bo ſzkodá niemoże bydź więtſza y grzech/ niecżyſtego co śiać. GostGosp 102; GostGospSieb + 3v; Phil Fv, H3, M4, O2, P3; GórnTroas 33, 51; KochFrag 25, 53, OrzJan 15, 64, 72, 85, 98 (7); WyprPl B3; KołakCath B2v; RybGęśli D3; WujNT przedm 4, s. 93, 346; WysKaz 10, 43; SarnStat *3v, 4, 1067, 1300; GrabPospR L4; Niemoże być więtſza nieprzyſtoyność/ iedno Pánu á tym więcey Bogu/ nieſprawdźić ſie/ y wiáry niedotrzymáć. PowodPr 42, 54; SkarKaz 159b, 161b, 244a, 385a, 486a (7); Y ktoſz może być nád mię ſzaleńſzy, Sam o ſobie gdźiebym był pytam. CiekPotr 71, 26, 55; CzahTr [D]v; PaxLiz B4; Nád złe y nieſpráwiedliwe práwá/ nic záráźliwſzego być káżdemu kroleſtwu nie może SkarKazSej 700a, 667a, 684b, 686b, 687a, 691 a (9); KlonFlis D2.

W wypowiedzeniach typu: „tak dobrze, że lepiej być nie może”, „tak dobry, że lepszy być nie może” (4): Ták to ćyęſzki grzech yeſt/ od yednoſći ſye odſſczepyáć/ iż też ćyęſſſſy być nye może. KromRozm I O3; KromRozm III G7; GliczKsiąż A3; ábowiem naydzie tám drugie/ iż ták włoſnie rzecż opiſuie/ że włoſniey być nie może. GórnDworz F6.

Frazy: »nie może (a. mogło) gorzej być, zstać się« [szyk zmimny] (7:2): SeklKat F; RejKup e6; Bychmy ták zoſtáć mieli/ á tham ſie nie doſtáć/ Iużćiby ſie nie mogło nikomu gorzey sſtáć. RejWiz 116, 58v, 129v, 136v; RejZwierc [238]; Zeby konie y muły/ mogły ſie przeżywić/ Bo ieſli wyzdycháią/ nie może gorzey być. HistHel B3; Poyrzy ná cżarną: gorzey być nie może/ Do pirwſzego ſcia biała ią przemoże. KochSz C2.

»nie może (a. mogło) lepiej zstać się, być« [szyk zmienny] (2:1) Abowiem nie mogłoby ſie złocżyńcom lepiey sſtháć / wzyąwſzy komu máiętność iego [...] á iść do drugiego dawſzy mu cżęść onego wydartku ſwego/ á wzyąć odpuſzcżenie onych wyſtępkow ſwoich od niego RejPos 235; HistLan D4; A tá moiá przeſtrogá niech wżdy wam nie wádzi: Bo nie może być lepiey/ iákobym życżyłá. BielSen 19.

Zwrot: »nie moc więcej, jedno (a. jacy, a. nad)« = co najwyżej, tylko (11): Z ręki ſynow poſtronnych rácż mye ty ſam wydrzeć/ Ktorych vſtá nye mogą nic wyęcey powyedzyeć/ Iedno fáłſz á prożnośći LubPs ee5v; RejZwierz 24; Pytał záſię Krol wieleby mogło być wedle zdánia iego ku bitwie w Tureckim woyſku gotowego/ powiedział że być więcey nie może ſiedḿdzieſiąt tyſięcy BielKron 307; BudBib I 441d; CzechRozm 58v, 222; przyſtąpiłem ſię bliſko ſłucháć co mowi: niemogłem nic ſłyſzeć więcey/ iedno to: O iákoś piękny Krolu náſz Pánie SkarŻyw 583, 21; ActReg 127; LatHar 580; WujNT 81.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 1:1] (2): y kthoſz moze nam bicz albo yeſth vyanthſzem przyaczielem yako czorka naſza LibLeg 7/104; KołakCath C.

B. W innych konstrukcjach porównawczych (85): HistJóz B2v; nie mogłbych iego powiadania tak barzo zganić iako ſie on ſam potępia mową ſwoią. BielŻyw 73; RejPs 116v; LubPs Ev, Q3v; OrzRozm Q3; iż żadny inſzy wozá Słonecżnego nie mogł ták miſternie obrácáć iáko on [Apollo] BielKron 22; GórnDworz Z7; KuczbKat 235; RejZwierc 96v, 171, 249; Możeſz być pychá nád tę pychę? możeſz być ſlepotá nád tę ſlepotę/ ábo vpor nád ten vpor? ReszPrz 97; ReszHoz 132; Phil I2; GórnTroas 69; ieſli co pod ſłońcem ták ſproſnégo náleźiono być może / iáko ieſt pijáńſtwo KochPij C; Do tákich vtrat y przeklęctwá/ pewnie was tá wáſzá niezgodá/ y roſtyrki domowe przypráwią. Nie ták rychło/ y nie ták żáłoſnie woyną y gwałty poſtronnych nieprzyiaćioł zginąć możećie/ iáko wáſzą niezgodą. SkarKazSej 674a, 699a.

W wypowiedzeniach typu: „żaden X nie może zrównać z Y” (16): iż nikt zrownáć niemoże zwielką możnoſćią twoią. RejPs 124v, 113, 127v; MurzHist F2; Przyiaćielowi wiernemu żadna rzecż niemoże być przyrownaná [nulla est comparatio]/ y nie ieſt słuſſna wagá złothá y ſrebrá przećiw dobroći wiáry iego. Leop Eccli 6/15, Gen 41/37; OrzRozm L4; BielKron 283v; OrzQuin H4; Nemo est qui eum factis aequiparare queat, Nie yeſt żaden któryby s nim mógł porownáć. Mącz 280a, 309c; KochPs 160; Ktore ſłowá ſámego zbáwićielá/ ktoby śmiał opákowáć [...] niewiem áby w niezbożnośći ſwey mogł ſobie náleść rownego. CzechEp 282, 100; WysKaz 8 [2 r.].

W wypowiedzeniach typu: „nie może być tak(i), żeby... itp.” (27): BierEz G; RejJóz K6: zadna prziczina thak nyemoze bicz wyelka przekthoram bi prawo wſchech narodow lamano bicz myalo. LibLeg 11/160v; Niemozeċ byċ chory taky. By mu czo nimialo pomoċ RejKup f7; Niemoze byċ taky naklad Iako bych gy dal barzo rad. Bo my malo iuż pozloczie Gdim tak zoſtal wtym klopoczie. RejKup f8v; MurzHist N; Diar 66; LubPs Y2; BielKron 28; GórnDworz M2, Y5, Aa3v; RejPos 166v; niemoże żaden ták ſwowolnym y złoſliwym być/ áby pewney nádźieie mieć niemiał odpuſzcżenia/ ieſliby zá grzechy ſwoie prawdźiwie żáłował. KuczbKat 85, 85; RejZwierc 73, 172, 243v; BielSpr 10; iże ludzie nigdy nie mogą być ták świętobliwi/ áni doſkonále práwi [nihil in rebus humanis adeo sanctum esse]/ áby śię zgołá żadnego wyſtępku nigdy dopuśćić nie mieli ModrzBaz 6, 8v, 108; CzechEp 88; ReszHoz 122; ActReg 118; Phil P2; OrzJan 135.

W wypowiedzeniach typu: „tak wielki, że go ziemia ogarnąć nie może” (18): Potym Iozeff wniewymowné radoſci s panną mieſſkál/ a iako ſerce żádné wymyſlitz niemoże ią milowál OpecŻyw 14, 156, 193; RejPs 213v; kthora rzecz thak barzo yego mcz obrazyla yſch obſchaczowana zadnemv pyenyadzmy bicz nyemoze. LibLeg 11/152v; włożył na głowę ſwoię koronę Dariuſowę/ któora ták koſztowna byłá iż od ludzi nie mogłá być oſzácowaná [ab omnibus incomparabilis probaretur] HistAl G3; GroicPorz m4; KrowObr 229; RejWiz 165v; BibRadz I 3b marg; RejAp 47v; iż to ieſt ták wielki goſpodarz/ iż go niebo y zyemiá nigdy ogárnąć nie może RejPos 293v; RejZwierc 5v; SkarŻyw 166, 384; PaprUp F3v; KochFrag 15; SarnStat 832.

Zwrot: »nie moc inaczej (a. [czym] inszym), jedno...« = tak najłatwiej, najwłaściwiej, najskuteczniej (4): zeby to grzech bił/ nie mogl czy by nas pan Bog ynaczey złowyć iedno natim grzechu/ iako ptaky ná lepye SeklKat K3v; ktory tey obłudy y zdrády ſwoiey/ niemogł inſzą okráſą y ochędoſtwem przykryć/ iedno obrázy drewniánymi KrowObr 115v; BielKron 253v; Nie może ſye to ináczey okázáć/ iedno s tego dowodu (marg) Grzegorzów błąd s thąd może być poznan iáśnie. (–) BiałKat 178v.
4. W konstrukcjach wyrażających wielką intensywność czynności, niechęć do jej zaprzestania: typ: „nie moc” + przedrostkowy czasownik (najczęściej zwrotny) wyrażający nasycenie się czynnością (82): OpecŻyw 25, 156v; ieſt poſpolita przipowieſc, iz ſie nie mogą ludzie mądrego naſluchać. GlabGad A5; RejPs 95, 127v, 153v; RejJóz N4v; á niemogą ſię iey [krwi niewinnej] iako łaknączy pſy naſyczic SeklKat I4v; A niemoge ſye wydżiwicz Przec ſye jey tak chce przecżiwicz RejKup o2v, p2; DiarDop 108; RejZwierz 41 v; BibRadz I 451a marg; Ktorego Demoſthená gdy czytam/ náczytáć ſye go nigdy niemogę OrzRozm Q3, O, S; BielKron 359v; Satis mirari nequeo eorum inconstantiam, Nie mogę ſie wydźiwić ich nieſtátku. Mącz 223c; Sibi placet, Nie może ſie ſam ſiebie nayzrzeć/ Nic o kogo nie dba/ yedno ſam o ſię. Mącz 302a, 75a, 121d, 223d [2 r.], 270d, 303d, 340a (19); Niemogą ſye ludźie wychwálić onego zwyczáiu Weneckiégo OrzQuin C3; SarnUzn H4; GórnDworz Ee; gdzye ſie iuż nigdy nie będą mogli nápátrzyć áni nárádowáć oney prawdzye RejPos 318v; doſyć możemy mieć ná iedney ſwey Iewie/ s ktorey ſie ſpráwki ieſzcże y dziś wſzyſcy wykáſzłáć nie możemy. RejPos 322, 18v, 20, 105v, 165, 191v (15); A co tego bywáło á ktoby ſie tego mogł nápiſáć. RejZwierc 126; WujJud 144; SkarJedn 270, 313; Oczko 3, 4; KochPs 11, 12; SkarŻyw 74, 86, 362, 392, 544, 572; CzechEp 336; NiemObr 17, 64, 162, 172 [2 r.]; ReszHoz 127; WisznTr 8; KochPieś 16; KochWr 26; KochFrag 22; Iey cudnośći Boginie [...] Nápátrzyć ſię niemogą WitosłLut A4; CiekPotr 85; SkarKazSej 693a.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc się naczytać (3), najźrzeć, nakochać, namiłować (4), napatrzyć (10), napisać (2), napłakać (odpłakać) (2), naradować (3), nasycić (8), ugasić (2), wychwalić (4), wydziękować (4), wydziwować (wydziwić, nadziwić) (29), wykaszłać (2), wypowiedzieć (2), wyskarżyć, wyżałować, zdziwić (3).

III. W funkcji modalnej: wyraża subiektywny stosunek podmiotu mówiącego do treści jego wypowiedzi [podmiot mówiący niezawsze jest identyczny z tym, kto bezpośrednio wypowiada zdanie (np. w przytoczeniach), a czasem (np. w wypowiedzeniach dyskutowanych lub negowanych) nie jest bliżej określony] (6253):
1. Mówiący ocenia (nie)prawdopodobieństwo, (nie)możliwość tego, o czym mowa; posse HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat, JanPrzyw, Cn; valere HistAl, Vulg, Cn (4647):
A. W wypowiedzeniach twierdzących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo): to, o czym mowa, nie jest nieprawdopodobne, nie jest wykluczone [„może (u)czynić” a. „czyż nie może (u)czynić” (w pytaniu retorycznym) = nie jest wykluczone, że (u)czyni]; quire Mącz, Modrz, Cn; licere Mącz (1232):
a. To, o czym mowa, w pewnych okolicznościach nie jest mimo pozorów logicznie sprzeczne lub niezgodne z rzeczywistością [„może (a. mógł) (u)czynić” = bywa(ło), zdarza(ło) się, nie jest (a. było) czymś niezwykłym, że (u)czyni(ł)] (319): BierEz D4, D4v; OpecŻyw 28; yſz nyeoſtal [grzechy] wnyey [Maryi Pannie] any byl yedno yſz znacz bylo yſz myal [errata zmienia: mogl] bycz by nyeprzyſzla byla boſza laſka PatKaz III 96v; A ſpożywania Lactuki nieprzichodi żadne zaſzkodzenie albo choroba iako z inſzich chwaſtow może przydz FalZioł I 74a, I 143b, IV 18b, V 55 [2 r.]; á tak ona za iego obiawienim (iż dziecię może ſie ktemu przyrodzić na kogo ſie matka brzemienna zapatrzy) że z złego domniemania wyſzła. BielŻyw 67, 37, 97, 167; Dwoiakie może być ciała ruſzanie GlabGad K4, C2, Fv, F5v [2 r.], K3v, L4v, L8v; BierRozm 12; Siodmego też kxiężycza dziećię narodzone może zoſtać żywo. KłosAlg A3v; WróbŻołt 40/9, O; RejPs 111v; SeklWyzn e3v; RejKup 17v; HistAl I4v, K5v; KromRozm I O3v; i niektory śię teſz o tym ſpornie gádáł/ ieſli by ten mógł ſprawiedliwośc vtracić i darow bożych odpaśc/ ktory by rás ięmi był obdarzon MurzHist O3v; chce wywieśc/ że ktorekolwiek dźiwy pán Chriſtus na świecie będąc vczynił/ ty wſzyſtki mogły być vczynione od człowieka/ wrzéczach przyrodzonych biegłego. MurzHist Rv, F2, K2v, L2v; a nie żeby ludźie vmarli/ mogli na ſerca ludzkié patrzyć/ abo co śię znami dźieie widźieć/ Iako tego niektorzy/ krom wſze[go] piſma świętego za iſtotną rzecz nauczaią. MurzNT 199 marg, 38v; KromRozm II rv; KromRozm III D3, E7v, F5; GliczKsiąż M4v, N4v, P5v; LubPs R6; Bo iednák może być wiele przyczyn/ kthore Sędźiego od Exekucyey ſkazánia mogą odwieſć. GroicPorz cc4, mm3; KrowObr 76; Zaſz nie mogą być żárty w pocżćiwey rozmowie RejWiz 17v, 17v, 22, 39, 149; Leop Ier 33/19; RejZwierz 134v; dłuzſzymi ſłowy było wypráwić potrzebá/ wſzákoż mądry á bácżny cżytelnik y z krotkiego nápominánia wielki ſobie pożytek wźiąć może BibRadz *4, Eccli 27/22, Ier 30/6; BielKron 94v; GrzegRóżn L3v; Possibilis, Podobny/ co zwłaſzczá może być. Mącz 430c, 163b; A iże może być rzecż iedná á mieć w ſobie thrzy ſpráwy y trzy roſchody rzecżnie/ tho ſie może pokázáć z wiela przykładów SarnUzn E4v, B6, B8, [G]2; Bo y Lekárſtwá/ gdy nie ſą pod ſłuſzną miárą álbo wagą: tedy śiłą ſwoią więcey ſzkodźić mogą niż pomoc: á tho gdy ich kto zbytnie vżywa SienLek 45v, 26v, 89v; RejAp 63v, 75, 77v, 152; ábowiem nietelko káżdemu z W.M. może ſie ták zdáć/ á mnie inácżey/ ále też y mnie ſámemu raz ták/ drugiras inácżey/ widzieć ſie może. GórnDworz D, D2v, E4, I8, Q5, Q6v (9); ále y tám [w kościele] może ieden więcej zgrzeſzyć niżli w kárcżmie RejPos 24; iż ten bluźni á niepodobne rzecży mowi/ áby cżłowiek mogł kiedy moczą ſwoią odpuśćić grzechy komu. RejPos 234v, 6v, marg, 149,151, 162, 181 (18); BiałKat 71 [2 r.] 371; Boć ſą y drugie affekty w náſzym ćiele/ choć nie bárzo ſzkodliwe/ á wżdy ktho ich nie pomiernie vżywa/ tedy ſie z nich mogą y ſzkodliwe vcżynić. RejZwierc 77v, 7, 62v, 73v, 77v, [782] (19); BielSpr 25, 32v, 68v; Confeſsioniſte trzymáią/ że Koſćioł zábłądźić kiedy może. WujJud 120v marg, 44v, 64 marg, 77v, 121, L1v, (8); WujJudConf 69v, 138, 237; tedy nie ze zrzodłá ięzyka Ebreyſkiego/ ále z przekłádu Greckiego kśięgi ſtárego przymierzá przetłumácżył. Rozſądzże teraz ſobie/ możeli to być takowy przekład doſkonały/ álbo nie. BudBib B2; Tákże też dobry tzłowiek zły tzáſem może być. WierKróc B2; okaſz naprzod/ ieſliſz obrzezánie vſtáło ábo nie: Abo/ieſli vſtáć mogło/ będąc ná wiecżne cżáſy od Bogá poſtánowione. CzechRozm 73v; Ale powiedz mi możeli też kto być vcżniem Chriſtuſowym/ á przedſię ſie do kordá przywięzowáć/ ábo ſie nim z nieprzyaćioły potykáć? CzechRozm 234, 42, 69v, 84, 104 (21); Bo iáko wiele białe głowy wſpráwách ludzkich záſzkodźić mogą/ doſyć iáśnie okazáłá oná ze wſzech nacudnieyſza y namędrſza Iewá ModrzBaz 49; Lecż iáko to ieſt rzecż podobna/ że y ty ſam możeſz ſię omylić ModrzBaz 65, 79v, 139v; Bo okrom Kośćiołá może być chrzeſt/ iáko v Heretykow/ y wiará/ iáko v Schiſmátykow: ale niepożytecżna/ nie ná zbáwienie. SkarJedn 36; A ták ſami ſię Cárogrodcy Pátryárchowie [...] głową wſzytkiego kośćiołá/ cżynić chćieli. Co ták być może / iáko gdyby ręká głową ſię vcżynić chćiáłá: ktora z przyrodzenia ręką ieſt. SkarJedn 163; Bo y wkazániu o vmárłych dáie znáć/ iákoby potępieni w piekle/ znowu do poznánia wiáry S. przyść mogli. SkarJedn 283; rozumieiąc iż ſię rozwiązáć to może od ludzi/ co ſię od ſamego Bogá wiąże. SkarJedn 343, 158, 165, 400 [2 r.]; bo ácz ſą tákie [te wody]/ że oćiepláć á wyſuſzáć ćiáło powinné/ wſzákóż kiedy ſłáby śiędźie/ niepomáłu go ſłábſzym vczynić mogą Oczko 13v; á niedźiwuymy ſye temu/ iż náturze czyiéy może być tho lekárſtwo nieſprzyiáyné Oczko 21v, 9, 12, 20v [3 r.], 21v, 30v [2 r.]; on iemu iáko Anániaſz Páwłowi S. wierzyć niechćiał. nierozumieiąc áby ták zły Pan o ktorego niepobożnośći wiele ſłyſzał/ do tákiey pokory y pokuty przyść mogł. SkarŻyw 165, 47, 52, 79, 203, 252 (7); A ieſliby też to ná tego Bogá przedwiecżnego ſyná/ Bogu oycu rownego przyść mogło: tedyby záraz y ná ſámego Bogá oycá przyść też tákże muśiáło. CzechEp 225; y tym ſię zſtáłá/ cżym przedtym nie byłá/ á przedśięby tego cżym pierwey byłá nie vtráćiłá. Iákoby noc á dźień weſpołek ſię w iedno złącżywſzy/ iednym być mogły. CzechEp 247, 14, 27, 38, 179, 204, 316; NiemObr 47, 175, 177, 178; ReszPrz 111; KochSob 65; Co ſię sſtać może/ á nie sſtáło ſię/ tego nie ſądźi práwo GórnRozm Cv, Av, B2v, B3v, F4, H3; Ná polách ćiáłá ludzkié zmorzoné/ Ieśliże ku wam duſze wróconé Być mogą : pewną rádość dźiś maćie/ Gdy na fráſunki náſze pátrzaćie. ZawJeft 30; aze y mali ludzie wielkim, słudzy Panom natym swiecie przydać się iescze mogą kiedy. ActReg 173; GostGosp 16, 58, 118, 142; KochFrag 47; WyprPl A2v; LatHar 330, 579; ktorzy nie wierzą żeby Ciáło práwdziwe Páná Chriſtuſowe mogło być záraz y w niebie y w Sákrámenćie/ to ieſt ná rożnych mieyſcách WujNT 386; Tu widzimy/ iż ten ktory przez wiárę ſtoi/ może wypáść z wiáry/ y vtrácić wiárę. A przetoż powinien żyć w boiázni/ á nie w prozney dumie WujNT 563, 5 marg, 26, 35, 51, 71 (48); WysKaz 12, 16; CZęſto ſie téż to przytráfiáć może/ iż między ták wielą Senatorów ſententie/ zdánia y rozumienia bydź mogą rózné/ á nie ná wſzem záwżdy zgodné SarnStat 46, 47 [2 r.]; PowodPr 40, 45, 56, 63 [4 r.], 69, 79; [Ciało Chrystusowe] Może ſię ku pożywániu wſzytkim dáwáć/ á ſzkody żadney y vmnieyſzenia nie odnośić: może ná wielu záraz mieyſc być/ y może mieyſcá nie záſtępowáć/ á przedſię prawdźiwym ćiáłem zoſtáwáć. SkarKaz 205a; Iezus Iudaſzá obrał/ áby káżdy wiedźiał iż złość ludzka vrzędu Bożego y mocy nie pſuie. (marg) Zły vrzędnik moc BOżą mieć może. (‒) SkarKaz 611a, 3b, 43a, 45b, 420a, 638a; CzahTr L3v; SkarKazSej 658a, 706b.

Z elipsą bezokoliznika (1): ieſliż też ty możeſz miárę przebráć/ w miłośći tey/ ktorąś cále ze wſzyſtkiego ſercá BOgu winien oddáwáć: cżyli nie możeſz? CzechRozm 209v.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (1): Bo yż nie tylko w ſkładaniu liter może ſię chutko omylić : Alem ſię ia tęż dla niektorych ſpraw I.K.M. ſtym drukiem poſpieſzał. KwiatKsiąż Q3v.

W charakterystycznych połączeniach: może się [kto, co] naleźć (6), przytrefi(a)ć (a. trefić) (5); może czasem (8), (nie)kiedy (3).

Frazy:
»(to a. co) może (a. mogło) być« = bywa, zdarza się, jest prawdopodobne, możliwe; fieri potest Mącz, Modrz [szyk zmienny] (10): A ſtąd może być/ iż ktho v was rzecon ieſth mądry/ v nas winien może byc wezwan. HistAl K5v; iż yeſli ći dobrze rozumyeyą á wykłádáyą/ tedy oni błądzą: á yeſli oni dobrze/ tedy ći źle. Może być (yákoż ták yeſt) iż oboi źle KromRozm II q3v; BielKron 337; Fieri potest, Może to być/Yeſt podobieńſtwo. Mącz 128b; ModrzBaz 65, 84v; SkarJedn 290; A ten co teráz woiewodą y ſláchcicem/ być może / iſz z rodzaiu teſz/ tákiego rzemieśnika ábo kmiećiá pochodzi. SkarŻyw 241, 589; przybili ſie w ty brzegi Zmodźkie (co być mogło / gdyż ſie to y Eneaſſowi y inſzym żeglarzom częſto trafiáło y dźiś trafia/ iſz czáſſem nie tám gdzie chcą przychodzą) StryjKron 71.»jesli (a. izali) (to) być może (a. mogło), możeli (a. mogłoć) to być?« = numquid erit hoc PolAnt (4:3): Spytał/ Miſtrzu możeli być/ By mogł ieden morze wypić? BierEz D4; PatKaz II 52v; BibRadz 4.Reg 7/2; RejPos Ooo2v; Iesli to może być żeby Iezus był Pánem nieba y źiemie choćiaſz go nie ſtworzył. CzechRozm 123 marg, 245v, 258v.

Szeregi, które w jednym członie mają móc + infinitivus czasownika, a w drugim ‒ formę osobową tegoż czasownika [szyk 7:2] (9): Ponich też byli (iako y podziſdzien mogą być) ludzie ſwięci BielŻywGlab nlb 9; KromRozm II q3v; KromRozm III D4, D5; y ty obietnice Prorockie/ iż ciáło twoie może być ożywione á pewnie będzye ożywione ná wielkie rádośći á ná wielkie pociechy RejPos 112, 222; ktorzy ácż ná to zezwalaią że w piśmie swiętem omyłki być mogą y ſą BudNT przedm bv; CzechRozm 93; NiemObr 99.

b. To, o czym mowa, nie jest konieczne, jeden fakt nie pociąga za sobą drugiego, nie muszą one współwystępować [„może bez A (u)czynić (a. być) B” = zdarza się, bywa B, choć nie ma A] (193): KromRozm III K5v; Powiedz że mi/ możeli być w Polſzce prawdá bes Bogá/ wiárá bes Kápłaná/ ſpráwiedliwość bes Krolá? OrzRozm E2v; podobniéy áby świát bes ſłóncá świátem być mógł /á niżli by Polſká bes Kápłaná Króleſtwem być mogłá. OrzQuin D2; GórnDworz L7; SkarŻyw 31, 320 [2 r.]; Stąd iáſna rzecz/ iż y práwa y wielka wiárá bez miłośći być może: ále do zbáwienia nic nie pomoże. Czego oboygá przą odſzczepieńcy. WujNT 611, Cccccc3v; SkarKaz Oooo2v.
α. Jeden fakt nie jest koniecznym warunkiem drugiego; ktoś, coś nie jest niezbędne dla kogoś, czegoś [„może bez A (u)czynić (a. być) B” = nie musi (u)czynić (a. być) A, aby (u)czynić (a. było) B; nie trzeba A, żeby było B; A nie jest koniecznym warunkiem B; A nie jest niezbędne przy B] (154): PatKaz III 95; FalZioł IV 29d, 31a; GlabGad F4v [2 r.] F5v; RejPs 171; SeklKat Fv; MurzHist R2v; MurzOrt B; KromRozm II g4v; Pelágius vczył/ iż człowyek bez łáſki bożey może dobrze czynić/ y záſlugowáć ſobye zbáwyenye KromRozm III E3; BielKom D6; GroicPorz A4, b; Izali wiárá w c⟨a⟩łośći záchowaná być nie może/ choćia też kto vtráći páńſtwo tego ſwiátá dotześne? KrowObr 23, 23, RejWiz 112; RejFig Bbv; OrzRozm Sv; BielKron 158, 208, 254; GrzegRóżn Cv; KwiatKsiąż E3v [2 r.], I2; bo beze mnie Kośćiół Boży wieczny thu ná źiemi ſtać nie może/ á bes was Królów oſtać ſye ón może OrzQuin K3v, D2, O3, Aa4 [2 r.], GórnDworz I3v, K3v, K6, Gg8; RejPos 45v, 142, 183v, 212, 302, 302v [2 r.] BiałKat 55v; KuczbKat 200; RejZwierc A6v, 24v, 72v, 76v [2 r.], 77 (16); WujJud A7, 109v, 145, 168 [2 r.], 229v (10); WujJudConf 168, 209; RejPosRozpr c4; á ná koniec y ſámá biała głowá pod cżás to poznáć procż Proroká może/ choćiaſz nie káżda/ ieſli ſynem ieſli dziewką chodzi. CzechRozm 135, 30, 42, 78v, 96, 122 (17); PaprPan O4v; ModrzBaz 3, 26, 52v, 135v; Ieſli mogł kto potopu vść/ ktory w korabiu Noego nie bjł: tedy y ten zguby vydzie ktory w kośćiele nie będzie. SkarJedn 4, 346; Czemu téż czáſem/ ſámá poléwká dobrze ocukrowána zdółáć może/ y króm mánny. Oczko 35; SkarŻyw A3, 29, 206, 411; CzechEp 197; NiemObr 85; GórnRozm F3, G2; A záś ták żyie/ że téż króm przodków ſwych ſłáwy/ Mogłby záwżdy bydź znácznym prze ſwé tylko ſpráwy. KochFrag 42; ácżkolwiek y bez zwierzchniego łez wylewánia/ pokutá odpráwić ſię prawdźiwie może/ by iedno wnętrzna ſkruchá przyſtoyna byłá LatHar 110; ſpieráiąc ſię iż nie ieſt podobne ćiał zmartwychwſtánie: á iż może kto mieć bez Chriſtuſá żywot błogoſłáwiony. WujNT 699, 81, 323 marg, 349, 536, 541, Bbbbbb4; SarnStat 1306; GrabPospR N4v; SkarKaz 578a, 633a; CiekPotr 38; Mowią/ piſmo nas y ſtátut niechay ſądźi. iákoby ſwary bez żywego ſędźiego ſkończyć ſię mogły. SkarKazSej 684a, 686a; Zániechay tych ſzkut/ możeſz mieć y dźięgi/ Okrom Komięgi. KlonFlis D3; Acż idąc ná doł/ nie potrzebne máſzty/ Możeſz ták bez nich prowádźić ſwe łáſzty. KlonFlis E4v, C4v; KlonWor 64, 65.

Z elipsą bezokolicznika (1): Animći ſłychał o tym. Może bydź bez tego? (–) Możeć. WyprPl B.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (2): Swiádkow nieprziymuią áż doświadcżone w cnoćie męże/ ktorym może wierzyć bez przyſięgi. BielKron 261; Mącz 243d.

W charakterystycznych połączeniach: moc bez (95), przez (7), (o)krom (17), (o)procz (8).

Fraza: »bez tego (a. czego) być może« = to (co) nie jest potrzebne [szyk zmienny] (3): Odłóżćiéſz co mniémaćie potrzebá iednému/ Bez czego téż może bydź/ dayćie pokóy temu. WyprPl B4v, B; żeby ſię przyśięgá dźiałá/ nie lekkomyślnie/ áni ládá o co/ gdy bez tego bydź moze PowodPr 47.
Zwrot: »moc oby(ś)ć (a. obejść) się, być bez (a. krom, a. przez) [kogo, czego]« = nie potrzebować kogo, czego [szyk zmienny] (12:8): BierEz Q2; Ieſtli ſie ty bez nas obeydz możeſz/ my przez ciebie niemożemy LudWieś A2v; yeſlić ſnadź może ſie obyć bez żony/ á miłowáć inſſych nye będzye mu wola GliczKsiąż P3; RejFig Dd3; Parere utilitatibus alicuius idem Utilitatibus tuis possum carere, Mogę ſie obeyść króm twoych powolnośći. Mącz 511a; ten tedy z niſzczego okróm pracéy/ y okróm trudnośći/ ſámym chceniém wſzyſtko ſtworzył: gdyż przez tego mógł być: ponieważ żadnego wſpomożenia niepotrzebuie. BiałKat 76; Może być krotofilá bez ſzkodliwych żártow. RejZwierc 72v, 38v; BielSpr 73; Aczkolwiek téż ſą inſzé Inſtrumentá do Wagi [...] po których nam nic/ możemy ſye do odważenia Wody y Ziemie przez nich obyć. Strum C4, F4; SkarJedn 338; SkarŻyw 484; NiemObr 30, 46; KochDz 106; ActReg 101; GrabPospR L2; VotSzl C4; KlonFlis D3.
β. Jeden fakt nie jest koniecznym następstwem drugiego [„może bez A (u)czynić (a. być) B” = A nie jest koniecznym następstwem B, chociaż (gdy) (u)czyni B, nie musi (u)czynić A] (29): FalZioł V [30]; LibMal 1543/144; OrzRozm B3v; Mącz 332a, 366a; GórnDworz Aa5v; RejPos 164v; RejZwierc 94, 187v, 245v, 262; WujJud 56v; CzechRozm 138, 192v; ActReg 131; GostGosp 142; Dobrzy máią złe znośić/ [...] kiedy ich nie mogą wykorzenić bez ſzkody y zátrácenia dobrych. Ale gdzie być może bez ſzkody dobrych/ tám złoczyńce máią być tráceni WujNT 57, 848; komu to Pan Bóg da: że, máiętnośći, ſławy ſwéy bez nienawiśći y zazdrośći ludzkiéy vżywáć może. SarnStat 86, 156 marg; Tá cnotá nie ná tym ſię báwi co z grzechem ieſt złączono [...] ále ná tym coby bez grzechu vczynić mogł/ á czynić ná ćwiczenie cnoty ſwey y vpodobánie Bogu niechce. SkarKaz 120b.

Z elipsą bezokolicznika (1): oni ſpytáli ſwych doktorow możeli tho być bez báłwochwálſtwá/ powiedzieli iż może BielKron 207v.

W charakterystycznych połączeniach: moc bez (20) [w tym: bez szkody (6)], krom szkody (1).

Zwrot: »moc być bez (a. okrom) [czego]« = nie powodować czego, nie pociągać za sobą czego; sine aliqua re fieri posse Modrz (7): BibRadz I 138c marg; BielKron 206, 207v; RejZwierc 56; ModrzBaz 139v; y zátym dozwalał mu wſzytkiego co bez vtráty zakonu y ſumnienia być mogło SkarŻyw 333; Tá walká cżyſcie może być bez guzow. KochSz A2.
c. To, o czym mowa, jest tylko przypuszczeniem bardziej lub mniej uzasadnionym, brak całkowitej pewności [„może (a. mógł) (u)czynić A” = prawdopodobnie, przypuszczalnie (u)czynił A (niepewne jest w ogóle zdarzenie), (u)czyni(ł) prawdopodobnie A (niepewne są tylko okoliczności zdarzenia)] (720):
α. Przewidywanie jakiegoś przyszłego (nie)pożądanego zdarzenia lub domyślanie się istnienia czegoś aktualnie [„może (u)czynić” = nie jest pewne, że nie (u)czyni] (628): Aleć ſie zdrády wyſtrzegam/ Pierwych vpadki pámiętam : A z tych ſie łatwie dogádáć/ Co ſie może potym przydáć. BierEz R, 13, M4v [2 r.], N2v; GlabGad C5v; A czemu tu tak wżdy ſtoyż Tak ze ſię wżdy barzo boyż. Albo też ieſt ta przyczyna Iz mu mozeż tys być wynna. RejKup d5; KromRozm III K7v; młodszym, co tu słuchają, z ktorych też na tych miejscach [na sejmie] niektorzy potym siedzieć mogą, z siebie takiego przykładu nie dawać DiarDop 117; GliczKsiąż D3v; Ieſzcżeć to k rozumowi podobniey do tego/ Iż tego co wżdy było ieſzcże co może być/ Niż ſtego co nie było áby miał co ſpráwić. RejWiz 121v, 60v; RejZwierz 66, 143; Mącz 66b, 413b, 418a, 510c; Prot C2v; á czuiąc y wiedząc ſámi w śmierć bieżymy. Ale wżdy mogą być niektorzy/ gdy nápádną ná to piſmo/ iż ná zdrowie wſpomioną SienLek 14v; GórnDworz Kv; GrzepGeom N2v; nie opuſzcżay go prożno z domu ſwoiego/ bowiem niewieſz co ieſt/ y w iákiey wadze może być v Páná twoiego. RejPos 113; Potym ie był Ceſarz Konſtántyn imieniem ſwoim przezwał Konſtántinopolim/ á dziś wieſz tho Pan Bog iákie przezwiſká iuż może mieć do tego cżáſu RejPos 300v, 156, 208v; tu vważyć możeſz iáki to koniec wziąć może. RejZwierc 194v, 14, 22, 76v, 244v; Bowiem teraz podobno/ robi co inſzego. Albo w kárcżmie gdzye piyąc/ s chłopy roſpráwuie/ Może też być y w drodze/ ieſliże wędruie. HistHel C, B4; MycPrz II C4v; CzechRozm 42v; KarnNap Gv; á zwłaſzcżá tych/ z ktoremi iáką ſpráwę kiedyżkolwiek mieć mogą [cum quibus res illis aliquando futura sit]. ModrzBaz [16]v; Wiele rzecży nowych/ wiele nieſpodźiewánych/ ná oboię ſtronę przytrefić ſie może: ále to wſzytko Krol/ iáko z iákiey wyſokiey wieże poglądáiąc/ ma naprzod obácżáć ModrzBaz 106v, 43; Oczko 6v; ZapKościer 1581/17v; bo tákich liſtow/ w domách ludzkich pełno było/ y dźiś podobno ználeśćby ſię mogły. NiemObr 153; ReszPrz 92; WerKaz 275; ActReg 136; GostGosp 148; Co ſtánąć mogło/ choć przed tym tego nie było/ to tákże może záśię nie bydź/ choć teraz ieſt. OrzJan 23; LatHar 131; JanNKar B2; maſzli iáki dar Boży/ rozumiey że brát twoy więcey ma/ ábo z tey ábo z drugiey miáry: á ieſli nie ma tedy mieć może więcey niżli ty SkarKaz 83b; A nie mowmy: niewiem ieſli potrzebuie: podobno iuż ieſt w niebie/ ábo podobno być w piekle może. SkarKaz 383b, 3, 83b; ieſt to bárźiey przećiwko przyrodzeniu/ niżli śmierć/ niż vboſtwo/ niż boleść/ niż inſze rzecży ktore mogą przypáść/ ábo ná ćiáło/ ábo ná te dobrá powierzchnie. KlonWor **3v.

W charakterystycznych polączeniach: może być (ta) przyczyna (4), przydać się (2), przygodzić się (5), przypaść (3), (przy)trefić się (3); podobno może (3), na potym (2), potym (4).

Fraza: »może (to) być, że (a. iż)...« = prawdopodobnie, nie jest wykluczone; fieri potest Modrz, Cn [szyk zmienny] (17): RAmſzowie to ſtáry dom/ lecż nam iákoś ſchodzi/ A wſzák y to może być/ że to ſzcżęſcie zgodzi RejZwierz 89; GórnDworz H, R3v [3 r.]; CzechRozm 164; Bo może to być/ że o to ſpráwá v ſądu niebędźie áż w rok. ModrzBaz 98v; StryjKron 51; iednych zgołá ćierpieć [...] od nich co kupowáć y ſpráwy iákie miewáć/ á może być że y vpominki bráć/ á drugich nienawidźieć CzechEp 14, 58; KochWr 40 [2 r.]; KochCz B2v; SarnStat 1130; PowodPr 38; Niewiem tego: ále bydź może, że kto táki Czyniłci tę otuchę CiekPotr 50; GosłCast 46.

Szeregi który w jednym członie ma formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika (1): Tákże ſię y tu mowi o Antychriśćie [...] iákoby ieden ſam był/ choćiaż ich wiele miáło być y było/ y ieſzcże podobno może być/ poki też koniec ich nie przyidźie. CzechEp 356.

αα. Przewidywanie pożądanego przebiegu zdarzeń, szczęśliwego trafu [„może (u)czynić (a. być) = spodziewam się, mam nadzieję, że (u)czyni (a. będzie, a. jest); być może, może (и)czyni (a. jest, a. będzie)] (178): BierRaj 23v; BierEz B2v, O2v; ForCnR C3v; opowyedayancz ysz poſzel vyelky yedzie, awſdy go nyemaſz. Alye snacz moſze bycz yeſcze. LibLeg 7/98, 10/63, 153, 11/13, 14; RejPs 54v, 92v, 124 [2 r.], 138v; RejRozpr B3; RejJóz E, K5v; Ba námczi Bog może zdárziċ Aleċ ſię tobie prziſquárziċ RejKup v7, g8, ov; MurzHist A2v, O4v, R3; iż się [...] nadziewamy, gdy się to przed WKM odkryje, że dalibog i mnimanie to, ktore byś o nas WKM niedobre prze to miał, odmienić się u WKM ku dobremu RP może, a snadź i ci ktorzy są i bywali tego przyczyną, obaczyć się mogą Diar 65; BielKom F2; GliczKsiąż I2v, L2; LubPs aa5; GroicPorz ee; RejWiz 8; Leop *A3v, Iudith 5/27; RejZwierz 109v, 138; BielKron 412v, 415v, 451v; KochSat C2v; Mącz 418a; Prot A2; ieſli mu otrą pirwą piánę/ á więceyſye niepieni/ może być zdrow: ále ieſli wtore piány poydą/ żadne lekárſtwo iuż niepomoże. SienLek 58, 55v, 182; RejAp 178v; GórnDworz Cv, C2, G6, P8v, Dd3 (7); Dam ia temuto ćieſli mą dziewkę: bo on przes ſwe miſterſtwo y rzemiesło może ſie z nią dobrze mieć. HistRzym 107, 66; Aleby kto ſnodź [!] ták rzekł/ o wſzák bywam poſpołu s tymi wiernemi/ może ſie theż Pan Bog dla nich y nádemną zmiłowáć. Nie myl ſie rádzęć nieboże á nie myl RejPos [236]v, 63 [2 r.], 104v, 221, 236v [2 r.], 245 (10); BiałKat 231; GrzegŚm 14; KuczbKat 395 [2 r.]; á nádzieią ſie cieſzyć/ iż to wſzytko s cżáſem ſie y napráwić/ y wroćić/ y nágrodzić może. RejZwierc 152, 15, 16, 32, 35v, 63v (28); BielSpr 60; RejPosRozpr b3 marg; HistHel Av; MycPrz I B4, II Dv [2 r.], D2; CzechRozm 10v, 13, 102v; Cżemuſcie ták niedbáli á nikcżemni práwie/ Ieſzcżeć nam ſłużyć może fortuná łáſkáwie. PaprPan Hh3; ále pożytek/ ktoryby z kogo odnieść mogł [quam ex aliquo percipias]/ przekłádáć nád cnotę/ ieſt rzecż zgołá nieprzyſtoyna. ModrzBaz 20, 27v, 40, 114; Acż mam w Pánu Bogu nádzieię/ iż Moſkwá przyść ku tákiemu zbáwiennemu z iednocżeniu może. SkarJedn 378, 381, 382; Oczko 13, 25; á co wiedzieć ieſli ia tey łáſki przed Bogiem nienaydę: może mię gdy mu wiáry dochowam [...] przy cżyſtośći zoſtáwić. SkarŻyw 341, A4, 100, 135, 162, 473; CzechEp 39, 41, 64; WerKaz 304; BielSen 4; ArtKanc S, Sv; Nuz zasię Sukceſsia Pana Piotrowa ktorą poniewaz tak Pan Bog chciał moze przysc kupozytku, ale iezeli wniey omieszkanie a ospałosć będzie dotychze labyrinthow przydzie. ActReg 166, 69, 75, 81, 98, 100 (13); GostGospSieb +4v; GórnTroas 38, 47, 49, 60 [2 r.]; LatHar 244; WysKaz 39, 48; zá czáſem/ á kto wié/ może podobno bydź co więcéy: ieſliż zawiſné fata nie zayźrzą. JanNKar A4v; SarnStat 360, 1004; á w ſercu go ſwoim poniżył/ niewiedząc co ieſzcze z niego być miáło/ ábo iáką mu P. Bog łáſkę ſwą do ſercá puśćić mogł. SkarKaz 352b, 353a, 352b, 383b; O ktorym ieſt nádzieiá, że moiey ſtárości Za czáſem y podporą y ochłodą będzie: Y da Bog nie iedno mnie, y domowi ſwemu, Ale godnym bydź może Rzeczypoſpolitey CiekPotr 11, 26, 65, 84; GosłCast 72; PaxLiz C3v; Złe práwo gorſze ieſt niźli tyran naſrożſzy: Bo wżdy tyran odmienić ſię/ ábo námowić/ ábo vmrzeć może/ y iego tyráńſtwo vſtáie. Ale złe práwo/ záwżdy trwa SkarKazSej 701b; Możeſz nieboże od chłoſty nie puchnąć/ Lecż nie przyrzekam/ żebyś nie miał cuchnąć. KlonFlis H; Kto dobrego [konia] vkrádnie/ Bucżáckiego ſtádá/ Mogłby niecháć lichoty y pśiego obiadá: Ale kto złego bierze/ á k temu máłego/ Pewnieby wźiął roſłego y wychowáłego. (marg) Qui magna furatur forſan abſtineret paruis: et non econtra. (‒) KlonWor 20, **2 [2 r.]; Máiąc tedy troche piſm tákowych brátá mego/ oczekiwałem z niemi/ ázaby ſie ich więcey kędy miedzy ludźmi vczonemi náleść mogło. SzarzRytJSzarz nlb 2v.

W charakterystycznych połączeniach: moc dostać (mieć, odnieść) (6), być pożytecznym (5), przygodzić się (być godnym) (8), (ws)pomoc (być pomocnym) (6); moc czasem (z(a) czasem) (6), jeszcze (6), kiedy (3), snadź (2).

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika (8): iż bywáli hołdowniki Kroleſtwá Polſkiego/ y ieſzcże być dalibog mogą/ będzyeli Pan Bog racżył. PaprPan Ee4; żeby ſię ráczey odrzekł wſzytkiego co ma y mieć może WujNT 256; JanNKar A2v; wdźięczną chęć nam pokázowáli/ y bez przeſtánku pokázuią/ y ieſcze tym więcéy ná przyſzłé czáſy pokazáć mogą SarnStat 136 [idem 450], 288, 450, 1048; SkarKaz 205b.

ββ. Przewidywanie niepożądanego obrotu zdarzeń, nieszczęśliwego trafu, zagrożenia [„może (u)czynić (a. być)” = obawiam się, że (u)czyni (a. jest, a. będzie)] (355): BierEz N2v, N3; dzierżcież go/ a wiedzcie mądrze/ botz ieſt tak barzo chytry/ ijżci może látwie wyniſtz z waſſych rąk. OpecŻyw 104v, 83, 87; FalZioł V 108v; BielŻyw 7; GlabGad E3v; LibLeg 11/46v, 134v, 175, 186v; RejPs 107 [2 r.] 120v, 122v, 164, 179 (8); ComCrac 13v; Możeċz ſie y pużką doſtaċ Będzesli daley ſwiegothaċ. RejKup m7; HistAl F7, G, H2v, H3v; MurzHist G4v; MurzNT 196 marg; KromRozm II p2; KromRozm III D8; Diar 47, 68 [2 r.], 82; DiarDop 105, 111 [3 r.], 115 [2 r.]; Nie ćirp ty krzywdy nikomu/ Powinienem twemu domu/ Iáko będzyeſz krzywdy táić/ Mogą cye ták gárdłá zbáwić. BielKom F7v, E3v, E8v; Co gdyby mátká ſobye rozważyłá/ nye ſkłádáłáby nigdy z ręku dzyecyęcyá ſwego/ ániby do mámek przyſadzáłá/ gdy ná tym siłá ſtráćić może. GliczKsiąż D3, E7v, F4v, Gv [3 r.], H3v, L5 [2 r.]; LubPs bb5 marg; Abowiem złego dłużniká/ raz oblicznie pozwánego [...] mogł by nigdy nie wyſzpiegowáć GroicPorz q2, v3v, aa3v, ee3v, hh3; KrowObr 48; nie mam they chćiwośći/ Abych miał bráć gdzye nie mam nacż ſpráwiedzliwośći[!]. [...] A tho zyemiá nie moiá ánim robił ná to/ Pewnieby Bog ná potym mogł mie ſkáráć zá to. RejWiz 125v, 9, 118, 187v, 188v; y vważáiąc ſobie/ że tho co ſie teraz Zydom dzieie/ niegdyby ſie im ſámym theż mogło dziać Leop 3.Mach 4/4, Sap 11/21; RejZwierz A6; BibRadz Ex 1/10, II 7a marg; przyiąwſzy od niego przyſięgę/ áby ták zacne przełożeńſtwo ku ſpráwie Rzecżypoſpolitey nie przychodziło ná niſkie/ grube/ á nicżemne ludzi/ ktorzyby ie ták prętko mogli ſtráćić iáko nábyli prętko. BielKron 124v, 45, 60, 199, 199v, 206v (8); KwiatKsiąż C3; Mącz 67a, 114b; Niechay będźie ſkromnieyſzy choćia idźie wzgorę/ Pom niąc ná to że rychło może ſtráćić ſkorę. Prot C3, A4v; SienLek 36v, 133; á iedneyże godziny áni wzwie kiedy to ná nię przypáść może. RejAp 150v, 70v; zgánili drudzy j tę rádę/ mowiąc/ Kiedy ſie práwi rozeſpim/ wnet głowy dáleko od ſiebie będą/ w tym mogą wilcy przypáść/ y wyiąć s kołá dwu/ y trzech/ że drudzy nie vcżuią. GórnDworz P5, B4, M6v, N, Ee4; gdy ſie to ták sſtáło nád wdzięcżnym á ták miłym ſynem iego/ co ſie nád tobą sſtáć może/ iáko nád nieprzyiacielem á niewiernikiem iego/ ieſli ſie nie vznaſz RejPos 106v; átom ſie wcżorá modlił/ mogłbym ſie też cżáſem y vprzykrzyć wołáiąc do niego. RejPos 133, 17v, 34, 52v, 64v [2 r.], 78v (29); BielSat N4; HistLan F5; KuczbKat 321, 340; iż ia wolę mieć rozum á náukę niż bogáctwo bo mię to ſnádnie opuśćić może/ ále to oboie áż mię do grobu doprowádzić muśi RejZwierc 13; ále przecż tego żáłowáć maſz cżego pewnie kiedy tedy odbieżeć muśiſz/ álbo ieſzcże zá żywotá twego tho zgorzeć álbo w niwecż obroćić ſie może. RejZwierc 179; Nie bacży nic zły iż go złe nie minie/ Iż może zginąć ze wſzytkim w godzinie. RejZwierc 221, 7v, 12, 14, 38, 38v, 44v (36); BielSpr 33v [2 r.]; WujJud A7v, 82v; Ale bym ſie długą rzecżą nie báwił pocżątek wywodząc od Pátryárchow/ cżymbym ſie wam vprzykrzyć mogł/ pocżniemy od Páná náſzego Iezu Kryſtá RejPosRozpr c2; A thym obycżáiem y dzyathki z młodych lat przywykną pobożnośći/ ktorebym tym gardzić mogły á nic niedbáć o Páná Bogá/ gdyby tákie rodzice bacżyły/ ktorzyby táką pobożnoſcią gárdzili RejPosWstaw [412]; BudBib I 441d marg; gdybyſmy s poyśrzodká ſiebie Páná wźiąć mieli/ tom wyſzey przytoczył co Węgrow od nich podkáło/ tożby nas też od ńich bes pochyby podkáć mogło/ prze te przyczyny. MycPrz II C, I A4v, II A [2 r.], A3, A3v, B, C (12); Strum H3v; BiałKaz Lv; CzechRozm 211, 259v, 263v; A niech ćię wſtyd od ſpowiedzi nieodwodzi/ zá ktorym mogł byś pewnie ku wielkiey ſzkodzie przyść KarnNap C4; ieſli vcżynkámi Bogu przyiemnemi żywotá náſzego nieozdobimy/ żadney nádźieie możemy niemieć o zwyćięſtwie [nulla spes nobis esse potest victoriae]. ModrzBaz 108v, 53, 60v, 82, 88v, 91v (9); SkarJedn 44, 45, 318; Oczko 13, 15v, 19, 19v, 26v; Nie tylo ná to pátrząc co przed ocżymá ieſt/ ále słowá ſię teſz iego trzymaymy. Bo zmysły náſze omylić ſię bárzo łácno mogą: ále ná słowie iego omyleni być niemożem. Bo nigdy fáłſzywe być niemogą/ á náſz zmysł cżęſto á cżęſto ſię myli. SkarŻyw 91; tám być ty nie możeſz/ gdzie ia będę: bo cżárt vſtáwicżnie z dobremi walcży/ mogłoby ſię co ſtáć złego. SkarŻyw 183, A5 [2 r.], 15, 59, 257 [2 r.], 260, 463 (12); Nie godźiſz ſię Able poſłem Bo maſz zátárſzkę z Káimem. Mogłby ſię z nim potkáć w drodze Alibyśćie byli w zwádźie. Y zámieſkałby z nowiną MWilkHist F4v; CzechEp 45, 65; Tákie vſzcżypliwe/ ludźi niewinnych ſpotwarzenie/ więcey X.K. niż nam záſzkodźić może NiemObr 150; WerGośc 230; BielSjem 41; Káżdéy godźiny obawiay ſye zdrády: Fortná co da/ to záśię wźiąć może KochPieś 35; KochSob 60; KochTarn 75; ArtKanc L2v; ábowiem á komu ſię chce delatorem bydź/ wiedząc żeby tego gárdłem mogł prżypłáćić? GórnRozm Hv, A4v, B4, Cv, C2, C4 (13); Ale niezgody zeby się nieszerzeły zaktoremi strzez Panie Boze mogło by przysc do czego złego ActReg 13; Tamze zaraz y oprzypadkach wszelakich ktoreby ta sprawa za sobą pociągała, y ktoreby ztąd przysc mogły, moze bydz mianowano, y zabiezano ActReg 136, 3v, 19, 27, 80, 93 (16); cżáſu ſwego końcż wſzyſtko: nie záchowyway ná inſzy. Bo drugi cżás inſzy przypadek może przynieść/ ktorego muśiſz iedno opuśćić/ coby mogł oboie odpráwić GostGosp 6; Klucżnikowi [...] bieráć klucż ná noc: wſzákoż trzebá ſie opátrzyć ná fortel: bo y nie zámknąć może niż klucże odda GostGosp 56, 30; GrochKal 10; Phil F3, R; GórnTroas 22, 37, 43; GrabowSet I3; OrzJan 47, 98; Dmuchałemći w przód w rurę/ ále nie nábita. (‒) Co ty wiéſz/ może tám bydź iáka kulá ſkryta. WyprPl B2, A3v; nieuſtráſzone miey ſerce ná te wſzyſtkie ſtuſy/ ktore ſię ná ćię obálić mogą. LatHar 576, 440, 640; Abowiem Apoſtołowie [...] ſłowá y ſpráwy táięmne świętych Sákrámentow vmyſlnie zákrywáli w mowách y w piſmách ſwych/ ktore do rąk ábo do vſzu niewiernych przyść mogły. WujNT 453, 504; JanNKar F; JanNKarGórn H2; záwiéſzáią tákié ſpráwy, áże do czyniénia gránic: á gránice mogą ſie niewiedźieć kiedy ſkończyć SarnStat 474; Niektórzy dwu woźnych do wiziiéy vpraſzáią ſobie dla przygody. Bo mógłby ſie rozſtękáć ieden, álbo od ſwégo páná bydź odeſłány: tedy drugi ná iego mieyſce może náſtąpić. SarnStat 1285, 82, 98, 110, 161, 165 (19); GrabPospR K4v; PowodPr 45, 74, 79; Przećiw rozumowi ieſt/ áby głupi o mędrſzych rádźił: á ten v ſtyru śiedźiał/ ktory okręt wſzytek przewroćić y wſzytki pogubić może. SkarKaz 517a, 81a, 83b, 160a, 277b, 352b (8); CiekPotr 21, 80, 85; SkarKazSej 673b [2 r.] 674b, 705a; SzarzRyt A.

We frazach wprowadzających przypuszczalny zarzut lub podchwytliwe pytanie ze strony oponenta [w tym: może (a. mogłby) (nie)kto tak rzec (7), może (a. mogłoby) się zdać (6)] (34): GliczKsiąż Hv; Roget quis, quid tibi cum illo, Mógłby mnie kto pytáć á co maſz s nim zá ſpráwę. Mącz 357c, 29a, 162c, 171a, 325a, 433b; SienLek 194; Tuby kto mogł rzec RejAp 165; GórnDworz L3v, Q6, V8v; RejPos 290, [308]v, 328; RejPosWstaw 44; MycPrz II Bv; CzechRozm 125v; Lecż mogłby tu ſnać kto przećiw memu zdániu ſpor wieść [hic aliquis fortasse... contendat] ModrzBaz 142v, 71v; Cżęmu święći tákie (iáko ſię zdáć komu może) zbytecżne nád ſobą męcżeńſtwá cżynili. SkarŻyw 32 marg; Toć prawda/ iżći by ták mogł odpowiedźieć/ ále nie tuſzę by dobrze CzechEp 100, 282; Ale może tu kto podchwyćić y ſpytáć? To wy tedy dwu Bogu wyznawaćie. Ná tákie dworne bádánie/ nie záwodząc ſie dáleko w rzecż: mogłbych ták odpowiedźieć NiemObr 100, 6, 9, 34, 70, 86; KochFrag 49; wſzákże pierwey odpowiedzmy ná to co tu nowowiernik záwoławſzy zárzućić nam może mowiąc WysKaz 25, 41; CiekPotr 60; Dźiwno być może dla czego ták mowi ten ś. Apoſtoł SkarKazSej 657b.

W charakterystycznych połączeniach: moc omylić (się) (oszukać, unieść się, wpaść w błąd, z(a)wieść, zdradzić (12), stracić (potracić, zatracić) (5), (za-, u)szkodzić (przywieść, uczynić szkodę) (26), z(a)ginąć (wniwecz się obrocić) (9), zniszczeć (przekazić, pokazić, skazić) (5); moc czasem (z(a) czasem) (8), jeszcze (4), kiedy (2), (na)potym (7), snadnie (20), snadź (2).

Szereg: »mieć abo moc« (1): Zwlaſcza takowich ktorzi bi przyechawschi panstwv waſchemv miely abo mogly szkode vdzialacz LibLeg 10/68.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 5:2] (7): Ale dobry grunt y onym y wſſyſtkim inym błędom/ ktore ſą/ byli/ álbo yeſſcze mogą być około wyáry/ záłożył KromRozm I K3; Ale iż ſye ná tym oboygu ludźye omylić mogą/ y częſto/ yákoś ſlyſſał/ omyláyą/ máyąc zá práwą náukę [...] to/ co nye yeſt KromRozm III C2v, C; LatHar 133; WujNT przedm 31; SarnStat 1179; Iam też ábom táki był/ ábo być mogę : prożno go potępiáć mam/ gdyż ſię y ſam tákiego vpadku boię. SkarKaz 279a.

γγ. Brak podstaw do przewidywań, bo następstwa przeciwstawne są równie prawdopodobne [„może (u)czynić, (a. być) to lub nie to” = nie wiadomo, czy (u)czyni (a. będzie) to, czy tamto] (23): KlerPow 10; Zdroweli też picie miodu (–) Może być zdrowe y nie zdrowe według roznoſci przyrodzenia GlabGad I8v, M, Mv; KromRozm II q2v; Rzemyęsnik ták prętko z rzemyęſlá ſie może zubożyć yáko y zápomoc. GliczKsiąż H3v; Możeć ſie tu nyebać yeſliby ſnadź chcyał áby ſyn yego cżem godnem oſtał/ ták z żoną może oſtác yáko y przez żony GliczKsiąż P4; co ieſth mnieyſzego/ co więtſzego/ w rzecżach tych ktorych przybyć/ ábo vbyć może GórnDworz I4, D; A tenci to kámien nam záłożon ná tey drodze/ o ktorym nam Prorocy powiádáli/ o ktory ſie ieden obráźić może/ á drugi ſobye ná nim wdzyęcżne odpocżynienie vcżynić może. RejPos A6; RejZwierc 114; Przeto tu wſzelkiey zaſługi doſtáiemy/ zá ktorąbychmy po tym żywoćie/ álbo wſpomożeni być mogli / álbo obćiążeni. WujJud 202v, 178v; rzecży te/ ktore ku Cerymoniam/ to ieſt/ ku temu ná cżyni Wiárá nie należy/ ſłużą: z cżym y bez cżego Wiárá być dobra może SkarJedn 348, 274; GórnRozm L2v; PowodPr 40; Pierwſzy gniew może być grzechem/ ábo też może nie być: gdy gniew nie trwa/ áni ſię żadną nienawiśćią bliźniego pomázał. SkarKaz 313a; KlonWor 14 [2 r.]; PudłDydo B4v.
β. Przypuszczenie na temat jakichś zdarzeń w przeszłości lub ich bliżej nieznanych okoliczności [„mógł (u)czynić” = nie wiadomo, czy (u)czynił, ale uzasadnione jest przypuszczenie, że (u)czynił; „mógł tak (wtedy, tu itp.) (u)czynić = wiadomo, że (u)czynił, ale nie wiadomo jak (kiedy, gdzie), przypuszczam, że (u)czynił tak (wtedy, tu)] (56): A możem wierzytz/ ijż archaniol Gabriel/ widzątz Marią w takowé chwále niewymowné/ weſelil ſie niewymownie/ ij mogł mowitz k niéy: Oto Krolewa niebieſká OpecŻyw 184, 28, [79], 103 [2 r.], 142v, 143 (11); RejPs 38v; Albo ſie rożraziło/ albo rozniemogło Albo mu ſie czo złego/ tam potrefić mogło RejJóz B4, M4v [2 r.]; Y wſſyſcy ći/ ácz vczeni kápłani y biſkupi/ ále wżdy ludźye byli/ omylić ſye mogli. KromRozm II r, c3v; Rzekł Dawid/ mieliſmy wſtrzymánie od kilka dni [od żon]/ ále ná drodze będąc mogło nas potkáć co niecżyſtego BielKron 66, 314, 317; GórnDworz Aa7v; cżłowiekowi tám w onym mieſcie proſtemu/ ácż mogł być w zakonie ſwoim náucżonym á nie proſtym RejPos 285, 28v, 38v, 108v, 243; RejZwierc 8v; WujJud 111v; CzechRozm 29, 49, 51v, 136v; Sędźiego oſzukano: ktory ácz podobno o oney zdrádzie mogł nieco wiedzieć [qui etsi doli illius fortasse ignarus non erat]/ wſzákże inácżey przedśię niemogł ſądzić/ iedno iáko było rzecż przypráwiono. ModrzBaz 86; Oczko 18; Męcżeńſtwo y żywot S. Dympny dziewice [...] żyć mogłá około roku Páńſkiego 450. SkarŻyw 486, 182, 372, 546; Tákći coś ludźie tarkáią Cżyli prawdá/ cżyli báią. Zá pewną rzecż nieſłycháć nic Mogło to być/ álbo nie być. MWilkHist I3v; A do tego dowodu pomoże mi Rzeká Libá y Miáſteczko tegoż przezwiſká [...] ktore według domnimánia/ od tego Liboná fundowáne być mogło. StryjKron 41, 56, 205, 532; Więc nie dźiw iż złodźieiá imáią/ bo lice przy niem ieſt [...] ále około náiechánia ná dom/ iż nie máſz tákiey pewnośći/ bo to ieden ná drugiego karb vczynic mogł/ prżeto imáć ſię tákiego nie godźi/ áż przekonánego práwem. GórnRozm B4v; KochCz A4; ſłowá y ſpráwy ich dobre ábo y śrzednie (ktore z dobrego ſercá wyniść mogły) we złe obracáiąc WujNT 30; A choćby też Piotr był ná ten czás w Rzymie/ tedy mogł Páweł do niego liſt oſobny piſáć. WujNT 575, 552; WitosłLut A3; SkarKaz 42a, 43a.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 2:3] (5): A ieſli znaćie że w tym zbłądźili/ znayćieſz że y w wielu inſzych rzecżách zbłądźić mogli/ iákoż y zbłądźili WujJud 66v; iż też ludzmi ſą y oni też ludzmi byli: á iż ſie dla tego omylić mogli: iákoſz ſie y teraz ieſzcże dotychmiaſt mylą. CzechRozm 69v; z ktorey obietnice/ żaden tego zámknąć nie może/ áby tylko ſámemu Piotrowi dał/ bo mogł y drugim dáć (iákoż y dał) co Piotrowi obiecał. NiemObr 37; SarnStat 1091, 1092.

γ. Ocena przypuszczalnej ilości czegoś, szacunek jakiejś wielkości [„może (a. mogło) ich być dziesięciu” = jest (a. było) ich prawdopodobnie dziesięciu, około dziesięciu] (23): może mieć ta horda dwanaſcie tyſięci ludu ku bitwie [Habet autem praedicta Kosanensis horda quasi duodecim milia pugnatorum]. MiechGlab 74; item pas srzebrny pozlocziſty wkthorym moze bicz dziewiancz grziwien albo mnyey albo wianczey srzebra MetrKor 62/171v; LibLeg 11/85; kthorich pyenyedzi pewnego poczthą nyewye Bo ych nyeliczila. wſchakoſch napodobyenſthwo, powyedziala ze ich moglo bycz okolo dwadzieſthą grziwyen. LibMal 1552/67v; Pytáli go/ niewieſz wżdy/ pocżemu [jarzyna] być może. Ten rzekł/ ſnadz zá ſto grzywien RejFig Bb3v; OrzRozm V2v; Pytał záſię Krol wieleby mogło być wedle zdánia iego ku bitwie w Tureckim woyſku gotowego/ powiedział że być więcey nie może ſiedḿdzieſiąt tyſięcy BielKron 307, 59v, 388v, 411, 439v; Quot pondo te esse censes nudum, Yáko wiele możeſz funtów wáżić nágo. Mącz 309b; Quod annos nata dicitur, Yáko yey wiele lat powiedáyą/ w którich lieciech może być Mącz 344c, 337c, 344c; pátrzącz ná proporcyią/ obacżył łatwie/ cżym mogłá być więthſza ſthopá Herkuleſowá/ niż drugich ludzi GórnDworz V4; To ſie we Włoſzech w iedney ziemi/ á niedawno sſtáło/ pátrzmyſz co tego może być po wſzytkim ſwiecie GórnDworz Bb2; Co rozumiecie W.M. w iákim mogł bywáć ſtráchu on Clearch Tyran GórnDworz Gg6v, V4v; RejPos 177; BielSpr 7; ActReg 9; SarnStat 209.
δ. Przypuszczenie dotyczy bardzo prawdopodobnego, ale zażegnanego niebezpieczeństwa (13): Szłam do sklepu przeſuſzać ſzat Then przybieżał iakoby kat Bych ſie była nie wydarła Mogł by mię był zbawić garła Albo iſcie pocćiwoſći RejJóz F8; Acż cżij mogło ciało potrwaċ Aleſſ Duſſy mogł zlie poſláċ Themj wymyſlami ſwemij RejKup q4; I rzekł Abimelech/ cżemuś námi wodził? Mogł ſye ktho z ludu poznáć z żoną twoią/ thedy byś był przywiodł ná nas wielki grzech Leop Gen 26/10; Ieſteſcie ſynowie śmierći/ bo źle ſtrzeżecie páná ſwoiego/ mogłby thák kto do niego wnidź á zábić go BielKron 67v; Mącz 134a, 332b; GórnDworz B3v, Aa7; RejPos 180, 206v; KuczbKat 70; po ktorym ledwie go mężni niektorzy prowádząc/ mogli obronić od ludu/ ktory ſię ſukniey iego dotykáć chćiał/ y vtłumić go mogł. SkarŻyw 545; WujNT 227.
B. W wypowiedzeniach przeczących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo): to, o czym mowa, jest nieprawdopodobne, niemożliwe, wykluczone [„nie może (a. nie mógł) (u)czynić”, „czyż może (mógł) (u)czynić?” (w pytaniu retorycznym) = wykluczone, że(by) (u)czyni(ł)]; nequire Modrz, JanStat, Cn (3318):
a. To, o czym mowa, wzajemnie się wyklucza, jest sprzeczne lub prowadzi do sprzeczności [„nie może (a. nie mógł) (u)czynić” = wiadomo, że nie zdarzyło się nigdy ani nie zdarza, żeby (u)czynił; niedorzecznością jest sądzić, że (u)czyni(ł)] (1060): Rzekł báran/ nie może to być/ Bych ia wodę mogł zmąćić: Ia ná dole ty ná gorze/ Wodá ná wſtecż iść nie może. BierEz M2, E4v, L3; Bo tznoty/ a grzechy ſtátz ſpolem niemogą w ſertzu cżyſtem OpecŻyw 37, 56, 63v, 84, 95v, [192]v; A tzoby kto mógł miećz roſkoſznego tak groźné rzeċy rozmyſlaiątz? ForCnR C3v; PatKaz I 17v; PatKaz II 41v, 61, 79; PatKaz III 95, 126, 141 [2 r.], 146; HistJóz E4v; FalZioł V 27, 30v; Inſzim iſcie niemoże być dobrym kthożby ſam ſobie był zły. BielŻyw 31; Zadna rzecż niemoże być ſpołem y kwapiona y dobrze oſądzona BielŻyw 91, 51, 52, 88 [2 r.], 92, 108 (12); GlabGad B4, E5, Mv [2 r.]; MiechGlab ktv, 62; RejPs 43, 116, 146v; LudWieś A4v; SeklWyzn g2; RejJóz E5, Fv, I5v, Kv; wſziſtki rzeczy przezen y wnym ſtworzone ſą/ gdi przezeń ſtworzone [on] nie może być ſtworzęnym. SeklKat O4v, L4; RejKup dd7; HistAl B6v, K3, K3v; KromRozm I A2v, Hv, H2, I, I2; MurzHist I3, R2, S3; MurzNT Matth 6/24 [2 r.] 27, k. 61, 91 marg, Luc 12/25, Ioann 9/16; MurzOrt B2; KromRozm II bv [2 r.] f, q2, r2, r4; KromRozm III A6, Bv, B8, C, E8 (9); Diar 42, 58, 81, 82, 92; Rozumieją temu dobrze IchM, że concilium chrześcijańskie, ktore jest w Duchu ś. zebrane, nie może nic stanowić, co by było przeciwnego Duchowi temu DiarDop 101; Nędzá dobrze żadnemu vcżynić nie może BielKom B8v [idem] C5; GliczKsiąż C4, D2v, D3, G3, I3 (7); Bo gdyby thu ná ſwiecie iego wiernych zebránie zniſzcżeć á vſtáć miáło/ á iákożby on być mogł Biſkupem ábo kápłanem wiecżnym kościołá ſwego. LubPs Z3v, A4v, A5, G marg, Q3v, R6 (9); Iż káżdy tzłowiek wiárę ſwoię widzi: Abowiem kto wiáry ſwoiey niewidzi/ y wiádomośći żadney oniey niema/ tám wiárá być niemoże. KrowObr 53v, 8v, 12, 22v, 27v, 53 (12); Iuż wiemy że [dusza] ieſt wiecżna á vmrzeć nie może RejWiz 121v, A9, 7v, 21 v marg, 111v, 151 (9); Leop Deut 30/12, 13, 2.Par 1/10, 4.Esdr 4/40, Iob 38/31 [2 r.] (16); á gdźież reuerentia w nienawiſći? á obedientia w vporze może być? OrzList c; RejZwierz A4; BibRadz *3, Prov 20/24, Is 66/8 [2 r.], Ier 16/20, I 346a marg (15); Goski A13; OrzRozm B2, B3v, Pv, Tv, V2; Po Bożym národzeniu ich theż żadny nie mogł wymyſláć/ gdyż przed tym o nich zminki bywáły. BielKron 132, 3v, 11v, 16v, 25, 63 (21); Coż thám może być dáley zá pobożność ábo co zá Religia/ gdźie ieden on Bog Oćiec [...] ieſt dawno záprzány ábo zárzucony. GrzegRóżn H4, Dv [2 r.], D4v, E4, F3v, Kv (17); KwiatKsiąż D3, K, P2; Mącz 8d, 243c, 253a, 317c, 334b (7); OrzQuin Ev, P2, Qv, Q2, S2v (7); A ieſli ieden tytuł nawłaſnieyſzy drugiey perſonie mogłby ſie właſnie przytráfić (co w przyrodzeniu nie może być) tedyby ony dwie perſonie muſiáły być iedná perſoná. SarnUzn E6v, B5 [2 r.], C, C7v, D (12); SienLek 12; Bog w boſtwie ſwoim nigdy ſie pocżąć áni dokonáć nie może RejAp Dd2, AA3, 25, 31v, 46, 52 (8); iáko wielka wodá ábo nigdy/ ábo rzadko ſie zátchnie/ (gdzie przećiw themu máła wodá ledá zá przycżyną hneth ſie ſkáźi) thák rownie wielkość ludzi zgodnych/ chybá zá ſkarániem Bożym/ pocżąć ſobie zle nie może. GórnDworz Gg2, E4, E5v, H5, I3, K5v (13); GrzepGeom Dv [2 r.]; HistRzym 6v, 60v; O narodzye tey pánny máło ſie nam pytáć trzebá/ bo to rzecż ieſt nieomylna/ iż byłá z narodu Dawidowego: boby ſie były inácżey nie mogły wypełnić obyetnice Páńſkie RejPos 271v, 15v [2 r.], 22v, 24, 32v, 36v (55); Ieſliże tedy nie przychodzimy do niego/ áż przytárgnieni/ iákoż tedy możem być álbo mieſzkáć w nim nie przytárgnieni? RejPosWiecz2 92v; BiałKat 11, 86v, 101, 111, 186 (9); GrzegŚm 20; HistLan B4; iż rzecży zwierzchnie/ przez żadne podobieńſtwo rzecży niżſzych poznáne być niemogą. Bo niemoże tho być/ áby z podobieńſtwá ktorey rzecży ćieleſney/ iſtność oney rzecży ktora ieſt przez ćiáłá/ poznaná być mogłá KuczbKat 100, 1, 90, 100 marg, 185, 190 [2 r.] (9); Azaſz kiedy może być możnieiſzy vcżeń nád miſtrzá? RejZwierc 259, A6v, 2v, 9v, 11v, 15 (31); BielSpr 28v, 57v; V nas ieſt zgodá w wierze Kryſtuſowey. A ták v nas prawdźiwy Kośćioł być muśi. Y záśię: Gdźie zgody niemáſz w Wierze Chriſtuſowey/ tám [...] Kośćioł prawdźiwy nie ieſt. Lecż v was niezgodá ieſt y być muśi/ iáko ſámi znaćie. Przeto v was Kośćioł prawdźiwy być nicmoże [!]. WujJud 127v, 10v, 12, 30, 34v, 40v (36); WujJudConf 42v, 43, 44v, 45, 48 (11); RejPosRozpr cv marg; Abowiem ktorzykolwiek vmárli rzecży niektorey/ tey iuż żadnym obycżáiem żyć nie mogą. RejPosWstaw [1102]v, [213]v, [412]v, [1432]v, [1434]v; BudBib C2v, Ps 77/19, Eccle 1/15 [2 r.], Am 6/12 [2 r.], 4.Esdr 7/5 (10); BiałKaz A4v, E2v, Fv; widzę by niewiem iáko ſtare kśięgi były/ tedy niemogą być ſtárſze tyśiąca lat BudNT przedm c6v, c2, c2v, Mar 3/26, Ioann 1/46, 9/16 (9); Abowiem ieſliby Aniołem tylko był: tedyby imienim iego nie błogoſłáwiono. Ale iż imienim iego błogaſłáwiono/ tedy nie mogł być proſtym Aniołem CzechRozm 44; Gdyż to rzecż ſámá pokázuie/ iż to co vſtawa/ wiecżną rzecżą nie może być. CzechRozm 84, *4, 9, 12, 13v, 18 (79); KarnNap B3v; Nuż co nienależy do cnoty/ á iáko do męſtwá należeć może? A do cnoty iáko ma należeć/ co dáleko ieſt od miernośći ModrzBaz 62v; Gdy niektory Filoſof mocnie ſie ſpierał/ iż mądry niemoże ſie omylić ModrzBaz 65, 19, 19v, 23v, 34, 47v (24); moc też oná znimi [apostołami] vmrzeć nie moglá: bo Kośćioł by bez niey zginął SkarJedn 31; A dwie [wiary] ſobie rozne być dobre nie mogą: álbo tá dobra/ á oná zła: álbo tá zła/ á oná dobra. SkarJedn 349, 4, 12, 38, 45, 49 (22); Oczko 6, 7 [2 r.], 11; KochPs 83, 129, 132, 135, 142, 202; Kto ſię tego ſpodziewáć mogł/ áby z ták podłego nacżynia/ ták wybráne ſtáć ſię miáło SkarŻyw 79; y nárzekałá mowiąc: O nędzna ia cudzoziemká y ośieroćiáła. A mátká rzecże: niemożeſz być ośieroćiáłą áni cudzoziemką: poniewaſz Chryſtuſa mężá maſz. SkarŻyw 224, 13, 26, 27, 131 [2 r.], 180 (22); StryjKron 522; Ale nie dźiw: bo kto w mnieyſzym błądźi [...] ten y w więtſzym bez błędu być niemoże. CzechEp 96; iż eſsentia, ábo iſtność/ ile ieſt ſimplex ſzcżyrą y poiedynkową/ rodźić áni vrodzona być nie może CzechEp 145; Bo gdyby nie cżłowiek zwyćiężył nieprzyiaćielá cżłowiecżego/ nieſłuſznieby áni ſpráwiedliwie mogł być rzecżony y názwány ſzátan cżłowiecżym nieprzyiaćielem. CzechEp 295, 16 marg, 17, 38, 59, 60 (70); NiemObr 11, 33, 77, 120, 133 (7); ZapKościer 1583/54; ZapMaz II G 78/407; KochFr 73; KochPhaen 10; Oto Kośćioł Páná Chryſtuſow/ oto trzodá Páná CHRyſtuſowa/ ty pátrz ieſliś ieſt owcą. Nie możeſz o tákiey trzodźie nie wiedźieć/ ktora wſzędźie ieſt. [Non enim te latet grex qui ubique est] ReszPrz 104, 12, 99, 108; ReszHoz 135; ReszList 183, 184; WerGośc 226; Izali Pan cnotliwy/ święty/ może iáki nierząd miłowáć/ álbo ſtánowić? Záiſte nie WerKaz 283; WisznTr 31, 32; PudłFr 61; ArtKanc S7v; tedy to co zle ieſt wſzyſtkiem/ iednemu tobie dobrze bydź nię mozę/ gdyż ſię ty we wſzyſtkich zámykaſz. GórnRozm Bv, B, B3, Fv, H2; ZawJeft 39; ActReg 167; GostGosp 52, 84, 104; Phil D3; KochFrag 17; OrzJan 26, 37, 116, 125; LatHar 152, 154, 377, 581; KołakCath B4v, C3; iż ieſli wſzytkie rzeczy ſą przezeń vczynione: tedyć pewnie on ſam nie ieſt vczyniony: gdyż ſam śiebie nikt vczynić nie może: á ták nigdy nie miał początku. WujNT 306; Od wieku nie ſłychano/ áby kto otworzył oczy ślepo národzonego. Gdyćby ten nie był od Bogá/ nie mogłćiby nic tákiego vczynić. WujNT Ioann 9/33, s. 20, 23, Matth 6/24 [2 r.], 27, 7/18 (71); WysKaz 8 [2 r.] 16; SarnStat 693, 1002, 1305; My mowięmy: iż Bog przećiwnym ſobie bydź nie może. PowodPr 43, 40, 45, 55; Sen mi ieden wykłádáć maćie: ále wam nie vwierzę/ áż mi powiećie co mi ſię śniło. Bo ieſli tego niewiećie/ y wykłádu wiedźieć prawdźiwego nie możećie. SkarKaz 518b, 117b, 119a, 158a, 159a, 160a (16); To pewna, żeby to bydź z vczciwym nie mogło, Abym iey dopuścił iść zá mąż bez poſágu. Gdyſz to co iey należy mam v siebie w domu. CiekPotr 57, 32, 72; GosłCast 5; (marg) Wiárą ſię niedzielić. (‒) Zły rozdźiał wiáry/ bo iedná ieſt/ á dwie z niey áni trzy być nie mogą. SkarKazSej 675b, 657a, 661a marg, 685a marg, 686b, 687a (9); KlonWor 67; PudłDydo B2v.

W konstrukcjach wyłączających (31): PatKaz III 125v; RejPs 138; GrzegRóżn L; á będąc ſam przeto złodźieiem y rozboynikiem/ nie może ludźiom inákſzégo Krolá dáć/ iedno tákowégo/ iákowym ſam ieſt: to ieſt ſzczyrégo Tyránná. OrzQuin X2; SarnUzn C4v; RejAp 126v; Synowie pokoiu nigdźie indźie/ iedno w Powſzechnym Rzymſkim Kośćiele być niemogą. Bo ten ieſt mieścem y przybytkiem/ w ktorym ſam Pan przebywa (marg) Synowie pokoiu nie ſą iedno w Koſciele. (–) WujJud 219; WujJudConf 121v; [ciało] ktore záraz nie moze być iedno ná iednym mieyſcu/ iáko ono ſamże Chriſtus mowi CzechRozm 264v, 22, 156v; ModrzBaz 72; SkarŻyw 253; ſtąd dowodzą/ że Apoſtołowie/ iáko poſłowie/ nie mogli nic inſzego czynić ábo mowić/ iedno co im wyráznie zlecono. WujNT 217; WysKaz 36; SkarKaz 117b, 516a. Cf »nie może być, jedno...«.

W mniej lub więcej synonimicznych wypowiedzeniach, w jednym z których występuje „nie móc”, a w drugim – „musieć” (16): BierRozm 15; RejJóz E3; Diar 41; Ciáło duchem nigdy nie może być/ Muśi według ſwoiey krewkośći żyć BielKom G4; OrzRozm D3v; BielKron 156; bo Moc z Sądem/ rázem poſpołu ſtać nie mogą/ muśi iedno po drugim być OrzQuin S2v; iż z odmiennoſcią cżáſow wſzytko ſie łámáć á pádáć muśi/ á nic nigdy trwáłego być nie może. RejZwierc 87v, 17; CzechRozm 73v, 179, 261; SkarJedn 79; WujNT 403; SkarKaz 156b; SkarKazSej 684b.

W charakterystycznych połączeniach: nie może nikt (nikogo, nikomu) (20), nic (niczego, niczym) (23), żadny (żadnego, żadnemu itp.) (110); nie moc nigdy (52), żadną miarą (16), żadnym obyczajem (8), żadnym sposobem (2).

Przysłowia: Conclamatum est, Iak ſie ſtáło/ yuſz to przeſzło/ Co ſie ſtáło nie może ſie odſtáć. Mącz 55c; ponieważ czo ſie sſtháło/ odſtháć ſie niemoże GórnDworz Ff2; PaprPan Ff4.

Dawna przypowieść dzyedzicom/ Bogu miſtrzom á rodzicom/ Młodzi nie mogą záſłużyć BielKom E3; GliczKsiąż N8 [2 r.].

widziſz żeć tho ſzkodliwa vtrátá kto cżás márnie tráći/ bo ſie iuż ten wroćić nigdy nie może RejZwierc 23v, 15.

yáko ono mowyą/ swinyá swinye náucżyć nye może. GliczKsiąż L5v.

Nihil semper floret, aetas succedit aetati. Nic nie może być w yednę miárę/ látá ná látá przichodzą/ Yedny drugie wycyskáyą. Mącz 44d.

Non cuivis datur adire Corinthum. Nie káżdemu ſie może wſziſtko ſtáć Mącz 65d.

Frazy: »nie może (a. mogło) być inaczej (a. inak), nie może być inakszy« = tak trzeba, musi być tak (a. taki) (17:2): GlabGad N6; RejPs 133v; Swyęty ma być ten koſćyoł. A nyemoże być inákſſy/ gdyż przez tego zbudowan yeſt/ ktory yeſt ſwyęty nád ſwyętymi KromRozm III C6; OrzQuin Qv; RejAp 74; RejPos 75v; Bo ow co ſie z wielkiego ſtanu ożenił/ nie może być inácżey/ áby wżdy ſtaniku ſwego iáko táko przyniewolić nie miał RejZwierc 31, 7v, 31v, 56, 63v, 77 (9); WujJud 146v, 176; WujJudConf 121v; BiałKaz H3v.

»nie może być inaczej (a. inak), jedno...« = musi być tak (24): RejPs 139v; MurzHist F4v; Ale to nye może być inácey wedle rozumu/ yedno iż yeſli ći dobrze rozumyeýą á wykłádáyą/ tedy oni błądzą: á yeſli oni dobrze/ tedy ći źle. KromRozm II q3v; OrzQuin T; ták iż/ záwdy gdi przybędzie/ ábo vbędzie iednego/ nie może tho inácżey być/ iedno iż tákież muśi przybyć ábo vbyć drugiego. GórnDworz I, X5, Gg5; A ták nie może być inácżey/ iedno tá ſpołecżność á to iednoſtáyne ſerce/ muśi ſie záwżdj podobáć iemu RejPos 42v, 72v, 141v; A kto iuż złey myſli być nie może/ iuż nie może być inácżey/ iedno iż záwżdy weſołych á beſpiecżnych cżáſow vżywáć muśi. RejZwierc 13; gdy będzieſz życżliwie miłował káżdego bliźniego ſwego/ to też inácżey być nie może/ iedno że cie też wſzyſcy miłowáć muſzą. RejZwierc 128, A3v, 63v, 91v; Oczko 8v; CzechEp 71, 198, 213, 293, 355, 363; ActReg 8; SkarKaz 519b.

»to (a. co) nie może (a. nie mogło) być« = to nierealne, niedorzeczne, to musi nie być, musi być koniecznie coś przeciwnego; fieri non potest Mącz (30): OpecŻyw 95v; PatKaz I 5; Ci wſſyſcy według náuki tey Luterſkyey byliby w koſcyele Kryſtuſowym. Co być nye może/ ponyeważ ſą Antychryſtowye KromRozm III F2v; Rzeczeſz iż przy nas koſćioł ieſt/ Być to niemoże/ Bo my wielkiego Koſćiołá ſzukamy [...] Twoy koſćioł táki nieieſt. OrzList a4v; BielKron 5v, 132 [2 r.], 336v, 348v, 419v; Mącz 430b; OrzQuin S3; SienLek 89v; bo chcą áby ſámo telko dobre/ bez nicżego złego było ná ſwiecie/ co być niiákſz [!] niemoże GórnDworz H8; GrzepGeom Gv, G3v, Q3; RejPos 236v; BiałKat 18v; GrzegŚm 58; RejZwierc 55; BiałKaz G4v; Cżyli oboie kśięgi prawdziwe ſą? Lecż to być [!] niemoże/ muśi wżdy koniecżnie wiednych być prawdá á wdrugich omyłká. BudNT przedm b2v; iż z iedney ſtrony ábo przycżyny/ to być nie może: á z drugiey ſtrony y przycżyny/ ták ieſt iáko mowiſz. CzechRozm 261v, 23v, 64, 195; Y nie weźmie złość ich pómſty? być nie może/ Wyleieſz ty ſwóy gniew ná nie/ wieczny Boże KochPs 82; GórnRozm D4v; Co mowiąc nie broni ſię to/ áby człowiek iáwnego grzechu/ ktory widźi/ ſądźić zá grzech nie miał. Bo to być nie może/ y iáwno ieſt. SkarKaz 352b.

»(to) nie może być (a. trudno może być), aby (że)...« = to jest przeciw zdrowemu rozsądkowi, to jest przeciw naturze rzeczy, to się nie zdarza; neque fieri potest Modrz; impossibile est Vulg [w tym: aby miał (8), aby mógł (7)] (18): Bowiem pry trudno może być/ By orzeł mogł wſzytki rządźić BierEz P2, M2; OpecŻyw 81v; HistAl G7; GrzegRóżn I4v; KuczbKat 100 [2 r.] 175; A iáko tho żadnym obycżáiem być nie może/ áby cżłonek odcięthy pocżuć mogł z głowy iákie pośilenie RejPos 143v; CzechRozm 115v, 250; Bo to być niemoże/ y przyrodzenie tego nie nieśie/ żeby kto mogł one rzecży dobrze ſkázáć/ z ktorych ábo oboiey nieświádom/ ábo tylko iedney świádom. ModrzBaz 87v, 53v; Oczko 10v; CzechEp 33, 87; Lecz to być nie może áby miáło ná wſtecz páść ſłowo Boże [Non autem quod exciderit verbum Dei], WujNT Rom 9/6, Hebr 6/18.

»to być nie może, aby nie...« = absurdum est Modrz; impossibile est, neque fieri potest Vulg (15): OpecŻyw 8; RejPs 91; Leop 1.Reg 20/9; BibRadz *6; LeovPrzep a3; niechay będzie iákie chce zebránie nawiernieyſze Pánu/ nie może to być áby nie miáło mieć miedzy ſobą y tákich y owákich ludzi. RejAp 26v; GórnDworz T3; RejPos 135v; A iſz to być niemogło ná ták wielkiey ſtolici Krolewſkiey przez długi cżás będąc áby kogo rozgniewáć niemiał BiałKaz M4v; Bo to być niemoże/ áby ten w powinnośći bráterſkiey niemiał chćieć zoſtáć z tym/ z ktorym ſię do iednego oycá przyznawa. ModrzBaz 69; y nie może być áby tám nie vbywáło niepráwośći/ gdzie przybywa Boſkiey miłośći LatHar 201; Nie może to być/ áby zgorſzenia przyść nie miáły: lecz biádá temu przez kogo przychodzą. WujNT Luc 17/1; WysKaz 19; Ale żeby z nich otuchy ſobie y nádźieie kto czynić nie miał: to być nie może. SkarKaz 351a; CiekPotr 57.

»nie może być, jedno..., nie może to być, iż...« = musi być, na pewno (14:1): Już-ci by tu nie mogło być, jedno wielkie zaburzenie przeciw tym, co by to nam gwałcić chcieli. DiarDop 111; Przecz ták maſz ſmętną poſtháwę gdyż nie choruieſz? Nie możeć to być iż muſiſz mieć w ſercu coś złego BibRadz 2.Esdr 2/2; GrzegRóżn D2 [2 r.]; SarnUzn D; Bo y Mędrczy ták o tym piſzą/ iż káżda rzecż gwałtowna nie może być iedno ſzkodliwa. RejZwierc 15; Bo ieſli ſobie wſpomniſz cżáſy młodośći ſwoiey [...] nie może być iedno iż záwżdy przeſtráſzone ſumnienie w ſobie ználeść muśiſz. RejZwierc 124, 79v, 224, 242v; WujJud 116; WujJudConf 57v; CzechRozm 61v; A iego prawdá ſtáteczna/ Nie może być ieno wieczna. KochPs 177; ActReg 135.

»jako(ż) (to) może (a. mogło) być (aby a. iżby itp.), możeż to być« = wyraz niedowierzania, zdumienia; qui fieri poterat Mącz; quomodo possunt haec fieri Vulg; quipote Calep (33:1): Dziś oto k temu prziydziemy/ Gośćmi w tym domu będziemy. Rzekł Xánt/ iáko to może być/ Kto mię ma z niego wypędzić? BierEz D4, D4v, E3v; Rzek by my tu yako to moglo bycz odpouyedam yſz nyepodluk przyrodzenya ale przeſz barzo oſobną laſką bozą PatKaz III 111v; MiechGlab 51; MurzHist Qv; Tákież duſzá iáko mgłá/ ktora nie ma ciáłá/ A iákoż to może być/ áby co ćirpiáłá. RejWiz 159v; Mącz 340c; SarnUzn B6, B6v, F6; HistRzym 90v, 107v; RejPos 151v; Błáhyć to y bezrozumny będźie dowód: obácz iedno. Możeſz to kiedy być/ gdy kto nie ieſt pożyteczny: áby tym bytność ſwą ſtráćił BiałKat 311; RejZwierc 34; BudBib Bar 6/45 [46]; Ale to iáko może być áby ktora biała głowá bes mężá rodzić miáłá. CzechRozm 155, 24, 150, 153v [2 r.] 155, 158v (11); SkarŻyw 242; NiemObr 144; Calep [890]a; GrabowSet V3; WujNT Ioann 3/9; SiebRozmyśl F3.

»to za tym iść nie może« (5): y Pány ich nád nimi cżyni/ y Pány názywa: ále to zá tym iść nie może/ áby ći ktorzy ná źiemi pánuią/ mieli też być y ná niebie Pány? CzechRozm 123, 32, 58, 151v, 253v.

»to stać, co zostać się nie może« (7:1): Nigdy to ſtać nie może/ áby ſłowká niektore ſámy przez ſie/ oprocż vważenia cáłey rzecży/ y przedſięwźięćia onego ktory ie mowił/ miáły być wykłádáne CzechRozm 263v, 77v, 84, 263, 266v; CzechEp 163; KochCz B; PowodPr 55.

Zwrot: »mało, rzadko, trudno moc« (1:1:1): Rzadkoć może być ſpráwioná/ Práwa przyiáźń przełomioná. BierEz L3; MurzNT 166 marg; RejPos 16v.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 10:2] (12): SeklKat V3v; I nie ieſt/ y byċ niemoże Czo czie kxiącz vczy nieboże. A by czie to mialo zbawyċ. RejKup n3; Bo bog inego bogá nád ſobą nyema/ áni może myeć: Ponyeważ ſye przez to ſlowo/ Bog/ rzecz nawyſſſſa [...] rozumye. KromRozm II r3v; BibRadz Rom 8/7; SarnUzn F7; GórnDworz V3; RejPosWiecz2 93; ále tego było dowodźić/ ieſli inſza głowá widoma tego kośćiołá/ oprocż Chriſtuſá nie ieſt/ áni być niemoże. WujJud 122v, 172; Gdyż Bog ſam oćiec/ będąc oycem/ nie może być áni ieſt ſynem CzechEp 241, 223; Lecz ſłowo y mądrość Boża wſzytká ieſt záraz zupełna: nigdy iey nie przybywa áni przybyć może SkarKaz 485a.

b. To, o czym mowa, jest konieczne, niezbędne, nieuchronne [„nie może bez A (u)czynić (a. być) B” = gdy nie ma A, nie ma B, zawsze po B następuje A, zawsze musi być A i B] (1278): abychmy to zrozumiewali: iz zadna moznoſc nam nic przeſskodzic by niemogła by niebyło dopuſſczenye ſwyęte twoie RejPs 196v, 152, 194v, 205v; MurzNT Ioann 15/5; LubPs Y marg; KrowObr 59v, 178; RejWiz 108v; Leop 4.Esdr 7/59; GórnDworz H8; RejPos 26v, 27v, 34, 39, 40v (21); RejPosWiecz2 93; Złyć ieſt kát s przyrodzenia [...] ále kto do tego przycżyny nie da/ á czo kát komu może złego vcżynić? RejZwierc 71v, 200, 262; CzechRozm 53, 203v, 226, 229v [3 r.], 230 (16); SkarŻyw 56, 545; ponieważ y iáie bez ptaká y ptak bęz [!] iáiá rodzić ſie nie może StryjKron 1; á prawdá bydź nie mogłáby/ by nie było kłamſtwá: áni ſpráwiedliwość/ gdyby nie było nieſpráwiedliwośći. GórnTroas [3]; OrzJan 6; gdyż té rzeczy sforowáne ſą, á iedná bez drugiéy ſtać niemoże. SarnStat 691; SkarKaz 347b.

W mniej lub więcej synonimicznych wypowiedzeniach, w jednym z których występuje „nie móc” a w drugim „musieć” (2): gdyż záwżdy kto ieſt Oycem/ muśi mieć Syná/ á okrom Syná nie może być Oycem. GrzegRóżn Dv; RejZwierc 113v.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc bez (46), oprocz (1), przez (2), by nie (3), gdzieby nie (1), jeśli nie (2); nie może nic (27), nikt (4), żaden (5); nie moc nigdy (8), żadnym obyczajem (1).

Frazy: »nie może być, aby...« = fieri non potest Modrz (10): BibRadz I 1a marg: Ale iáko tho nie może być/ áby to dziecię miáło mowić/ ktoreby ludzi nigdy mowiącz nie ſłycháło GórnDworz Ff3; Bo to być niemoże áby w kim krolowáłá chwałá Boża/ ieſliby w nim niekrolowáłá tegoż Páná łáſká. KuczbKat 390; ModrzBaz 13v, 17v, 27, 47v, 110, 112; SkarŻyw 412.

»nie może być, aby nie...« (7): BibRadz I 263c marg; yż ná ten rok z wielkośćią ludu ma do Węgier przyćiągnąć/ gdzie to być niemoże/ áby to niebyło z wielką ſzkodą/y vćiſkiem wſzego krześćiáńſtwá BielKron 221; GórnDworz I4; bo to być nie może/ ſłyſząc to/ á wiedząc o tym/ áby cie y żáłość/ y ſtrách y ſumnienie/ ruſzyć nie miáło. Záłość cie ruſzyć muśi y ſumnienie/ gdy wieſz iż thák niewinny á ſwięty Pan ćirpi zá złośći twoie RejPos 107; RejZwierc 73v; że głupſtwo/ ktore w ſercach dzyećinnych wpoione ieſt/ przez karánie wypędzone bywa/ być nie może/ iż gdy ſie tá wyżenie/ áby tám mądrość mieyſcá mieć nie miáłá. RejPosWstaw [414]v; BudBib I 266c marg.

»bez czego być nie może« = co musi być, czego się nie da uniknąć; quae oporteat Modrz (2): niech ie zwycżáią y cżynić cżego trzebá/ y znáſzáć ono bez cżego być niemoże ModrzBaz 47; ActReg 98.

»bez tego być nie może (a. mogło)« = to być musi, tego się nie da uniknąć (7): acżkolwiek ſama z ſiebie pozytku widzi ſie nie cżynić (iakoż iednak bez tego niemoże być) wſzakoż wzdy nieczo muſi znamionować dobrego albo złego. GlabGad L7v; Ieſli theż kiedy w ſpráwách ſwoich pochibiáli/ co bes thego nie mogło być/ trudno ie kto ma iuż z tego káráć BielKron 333; RejAp 38; CzechEp 10, 358; WisznTr 12; PowodPr 85.

»nie może (a. mogło) być bez tego, aby (żeby) nie...« = musi ...; neque fieri potest Modrz [w tym: aby nie miał (4), aby nie musiał (2)] (9): jakoby ich w niwczem ten porządek [...] nie docisnął, co i oni sami i my widziemy, że bez tego by być nie mogło, aby docisnąć nie musiał, gdyby się począł naprawiać. Diar 68; Bo ieſli prziydzie owym porucżnikom rządźić/ Bez tego być niemoże byś niemiał zabłądzić. KochSat B4v; RejZwierc 15v, 68, 176; ábowiém nie może być bez tego by ſye y Grobla nie miáłá trząść kiedy Młyn miele/ y ty korytá którymi wodá idźie ná kołá muſzą ſye w Grobléy ruſzyć. Strum I2; CzechRozm 39v; ModrzBaz 74; SkarJedn 396.

Zwroty: »nie moc być, obyć się, stać bez (a. okrom, a. przez) [czego], trudno być bez [czego]« [w tym: nie może być (a. stać) jedno bez (a. przez) drugiego (5); z elipsą bezokolicznika (1)] (70:1:2:1): KłosAlg A3; Przes tego [kropienia się] żadny zwas niemoże KrowObr 70, 70v; RejWiz 2, 31v; RejZwierz A2v, 6v, 25; BibRadz 3.Esdr 4/17; Wſzakże ten ſwięty cżłowiek nie mogł być przez ſwego przeſládowánia/ zwłaſzcżá od wielkich ludzi BielKron 164, 327v, 357v; Mącz 23d, 129c; OrzQuin A4v; Abowiem iáko ſłońce bez ſwiátłośći/ cżłowiek bez rozumu nie może być SarnUzn H2; A dla tego s przyrodzenia parámi tho chodzi/ áni może iedno być/ bez drugiego. GórnDworz X8; Abáwim [!] to być muśi/ iż wierni nigdy nie mogą być bez pociechy ſwoiey/ á niewierni nigdy nye vydą pomſty ſwoiey. RejPos 26v, 49 [2 r.], 49v, 133v marg, 183, 279 (8); RejPosWiecz2 92v [2 r.]; żadna rzecz nigdy od wiádómośći y oblicznośći iego ſkryta niebyłá (gdyż wſzyſtki rzeczy ninieyſzé ſą záwżdy przed oblicznośćią iego) żadna rzecz okróm wiadomości/ mocy iego nieſtáłá śię/ áni być może. BiałKat 75v; Gdy ſwięći á zacni ludzie bez przygod być nie mogą/ przecżże ſie fráſowáć mamy. RejZwierc B2, B2, 26v, 79v, 80, 86v (21); BielSpr b3; WujJud 112v, 244v, 258v; BiałKaz B3v; CzechRozm 198; SkarJedn 11, 60, 249; która [siarka] do wſzyſtkich inſzych kruſzców thák ſye przymieſzáłá/ że przez niéy iż żaden być niemoże Oczko 6; Ey nie mogęć ia być bez tego: tákieć ieſt przyrodzenie moie CzechEp 10, 148; NiemObr 44; GórnRozm L3v; ActReg 93; A iż w káżdey R.P. bez wyſtępkow być nie może/ ma być karność cżyniona z nienagłá Phil R2v, G3v; GórnTroas [3] [2 r.]; KochPij Cv; LatHar 577; WujNT 281, 386, 817; WysKaz 32.

»nie moc być bez tego, aby nie...« = nie móc uniknąć czego, obejść się bez czego, musieć co; facere non posse Modrz [w tym: aby nie miał (3)] (4): Máryus ácżkolwiek był wiele dobrego vcżynił Rzecżypoſpolitey [...] wſzákże nie mogł być przez tego/ áby chćiwośći pánowánia z zazdroſcią nie miał BielKron 130, 10v; o iuż tákiemu nie ſmákuie áni rádá/ áni przeſtrogá żadnego cżłowieká/ iuż ten nie może áby ſie vnieść nie miał. RejZwierc 91v; ModrzBaz 102v.

»ledwie się może naleźć, ktory by (a. co by) nie...« (2): Bo ledwieby ſię ktora miedzy ludźmi ſpráwá náleść mogłá/ ktoraby ſię niezámykáłá/ kupnem/ przedażą ModrzBaz 76v, 91v.

α. Jeden fakt jest koniecznym warunkiem drugiego, jedynym sposobem jego realizacji [„nie może bez A (u)czynić (a. być) B” = musi (u)czynić (a. być) A, aby (u)czynić (a. było) B; koniecznie trzeba A, żeby było B; A jest koniecznym warunkiem B] (971): BierRaj 18v; Bo kto ſie nie vcżył cżego: Nie może vcżyć drugiego: Trzebáć pierwey dobrze vmieć/ Co chceſz pożytecżnie wyrzec. BierEz L3, L2v, O3, O4; Cżlowiecże bog ktory cie ſtworzyl bez ciebie/ zbawitz cie niemoże bez ciebie/ to ieſt/ bez twégo przyzwoleniá. OpecŻyw 59, 33 [2 r.]; PatKaz I 17; yſch kozda laſka mylouanya od laſky yego pochodzy a zadna cznota krom yego mylouanya wnaſz bycz nyemoze PatKaz III 152v, 99, 134v, 146 [2 r.]; FalZioł III 35c, IV 30b; BielŻyw 85, 97, 119, 128, 169; GlabGad A5, C2, E2v, F4v [2 r.], K (7); RejPs 44, 129, 138, 143v, 151v (12); ConPiotr 34; LibMal 1544/85v; LibLeg 11/161; A tak koſcioł ſſatańſky/ y falſziwy paſterze iego nie może być zbawion zadnim obyczaiem/ ieſly ſię nie przyłączy do głowy prawdziwego koſcioła panu chriſtuſſowy [...] bo krom koſciola nie ieſt zbawienie SeklKat Q3, Gv, R4v, T4, Y4v; RejKup p3v, p4; HistAl G5; KromRozm I D3, O4; MurzHist K, K3v, Qv; MurzNT A4, 176 marg, Ioann 6/66, 15/4; KromRozm II a4v; KromRozm III D4, F7v [2 r.], H3v, I5, L7v; DiarDop 107; GliczKsiąż B5, D4v [2 r.], F8v, G5v, L8, P3v; LubPs Mv marg, O5, Tv marg, aa5v, cc3v, cc5v; raczyſz mi wiary przyſporzyć/ krom tey zbawion nimogę być. SeklPieś 19v; KrowObr 15v, 51v [2 r.], 77, 126, 142v (10); RejWiz A7v, 49v, 50v, 110v, 133v (8); A záż ſie może źielenić śitowie bes wilgotnośći? Leop Iob 8/11, 4.Esdr 8/6, Luc 14/27, 33, Act 27/31, BBB3; BibRadz *4, *5, *7 [2 r.], Iob 6/6, Eccli 38/34, Act 27/31; áleć tho wżdy muſzę rozumnie pokázáć pewnym dowodem/ czego bez náuki vczynić niemogę. OrzRozm B2v, B4 marg, B4v, C [2 r.], K2 [2 r.], K3 (12); á mieli Grekowie odpowiedź v Apoliná/ iż bez Achilleſá Troia nie może być wzyętá. BielKron 56; iż Krol Polſki nie może być prożen nieprzyiaćielá ſwego poki ſie nie ziedna z Wáłáſkim Woiewodą BielKron 400, 20, 46 [2 r.], 108, 207v, 218v, 311; GrzegRóżn B3v, D3, E, L3; KwiatKsiąż K, P4; Mącz 359d; OrzQuin D2 marg, K3v, N4, V v, Aa2v marg (7); SienLek 30v, 105, 108v, 126v, 195; iákoby Bog ſam nie mogł nicżemu ſproſtháć bez iákich pomocnikow. RejAp 86, AA4, 16v, 29v, 138v, 182; GórnDworz G4v, H8v [2 r.], I3v, S4v, V6v [2 r.], Ff3, Ff8; ábowiém tu iedno z drugiégo idźie/ ták iż bez pierwſzych rzeczy/ poślednieyſzé nie mogą być rozumiáné GrzepGeom B4, P2v; HistRzym 49v, 51, [89]v; Bo ieſli nie będziecie miłoſierni/ theż was żadne miłoſierdzye potkáć nie będzye mogło. Ieſliże nie odpusćicie vpádłym bliźnim ſwoim [...] pewnie wam theż nigdy nie będzye odpuſzcżono. RejPos 171v; A racż wſpomoc [...] gdyż nigdy ſam ſobye áni pomoc áni żadney rády oprocż twey ſwięthey łáſki ni w cżym dáć nie mogę. RejPos 202v, A6v, 10, 13v, 16v, 26 (84); RejPosWiecz2 90v marg, 91, 93 [2 r.]; iż [przy udzielaniu sakramentów] iedny ſłowá koniecżnie ſą potrzebne/ kthore ieſliby śie opuśćiły/ iużby Swiątość być niemogłá KuczbKat 125, 1, 100, 115 [2 r.], 180 [2 r.], 200 (12); Y nie mogłbych ſmácżno vſnąć/ Gdibych niemiał konwie muſnąć RejZwierc [233], 55, 71, 81v, 103, 124; iż z tego odmęthu nie możem nigdy wypłynąć/ ieśli do wioſłá mocy nie przyłożymy wſzyſcy. BielSpr c; Ták ſie tedy ma rozumieć: Ze wiárá muśi vprzedzáć wzywánie: ábowiem żaden thego zá BOGA wzywáć w potrzebách ſwoich niemoże/ ktorego zá Bogá nie ma/ álbo w ktorego nie wierzy. WujJud 57; Lekarz cżego nieoglądał vzdrowić nie może. Tákże y kápłan grzechow ktorych niewie/ odpuśćić ábo zátrzymáć nie może. WujJud 89; Ze iáko bez pićia y iedzenia/ ták y bez niewiáſty cżłowiek żyć niemoże. WujJud 209v, 8, 27, 68 marg, 75, 76 (31); obłędliwie náucżáli/ iákoby bez vcżynkow zakonnych Kriſtus ſam zbáwić niemogł. WujJudConf 80, 109v, 126, 139, 156v, 188; RejPosWstaw [413], 42; y ktoſz może przyić na ſzerokość iego [morza]/ ieſli ćiesni nie przeydzie? BudBib 4.Esdr 7/5, Cv, 4.Esdr 7/9; A poniewaſz wſzyſtkich rzecży wnim żywot był. Tedyć okrom iego żadne żywe ſtworzenie żywotá mieć nie mogło/ áſz go on iemu dał ktory go wſobie miał. BiałKaz E2, F2v; BudNT Mar 3/27, Act 27/31; CzechRozm 27v, 28v, 29, 32, 63v (33); KarnNap B; á iáko ten co ſobie może dobrze pocżąć z onemi [Quomodo... recte geret]/ ktorych obycżáiow nieświádom? Iáko w onych źiemiách ſzcżęśliwie woynę wieść może/ ktorych położenia niewie? ModrzBaz [16]v; Powieda Cicero, że lepiey tyśiąc kroć zginąć/ niżli w ſwoiey Rzecżypoſpolitey bez pomocy oręża nie moc żyć. ModrzBaz 63v, 2, 3 [2 r.], 8v, 14, 15v (41); Ieſli tych błędow Synodęm Kátolickim nie popráwiem/ á kośćielna ſię nam iedność nie wroći zginęlichmy/ zbáwieni być nie możem. SkarJedn 141, A5v, A7v [2 r.], 1 [2 r.], 3, 4 (44); Oczko 6, 13; SkarŻyw A5, 2, 3 [2 r.], 81, 112 (11); StryjKron 467; CzechEp 17 [2 r.] 38, 52, 107, 121 (25); A iáko ćiáło cżłowiecże/ bez namnieyſzego cżłonká/ cáłym y zupełnym ćiáłem być nie może NiemObr 46, 44, 46, 51, 74, 105 (8); ReszPrz 24, 26; ReszList 168; WerKaz 288; ArtKanc L9, L20; gdźie nie máſz rżądu tám ſprawiedliwość bydź nie może/ á gdźie nie máſz ſpráwiedliwośći/ tám Wolność nie ma mieyſcá. GórnRozm Kv, Bv, G, Kv marg, L4, M3v (7); KochWr 26; Tedy y Confaederatia sama iako Conditionalis, nie mozebydz potywazna poki się tey Conditiey finalis executio niestanie. ActReg 20, 77; GostGosp 2, 30, 155; Phil K; GrabowSet Q3v, R3v, T2v; OrzJan 96, 124, 134; bom nie mogł być oświecony bez ćiebie/ y nie máſz świátłośći okrom ćiebie. LatHar 569, 246 [2 r.], 251, 642; Bez Cnoty żaden niemoże być błogosłáwiony. Cnotá ſámá/ żywot błogosłáwiony ćżyni. KołakSzczęśl C3v, A2 [2 r.], A3, C4; Bo żaden tych známion czynić nie może ktore ty czyniſz/ ieſliby z nim Bog nie był. WujNT Ioann 3/2, przedm 27, s. 20, 21, 31, 32 (56); NAdáremné ſą práwá któré od wſzytkich nie bywáią chowáné: á chowáné bydź niemogą/ ieſli nie będą publikowáné. SarnStat 49, 48, 143, 1274; SiebRozmyśl E4; WitosłLut A6; bez ktorego o obronie przećiw poháńcom/ nic ábo máło ſobie poćieſznego obiecowáć możem. PowodPr 47, 40, 63, 74; SkarKaz 44b, 85a, 157b, 160b, 208a (14); VotSzl B4, E4v; CiekPotr 70; GosłCast 5; (marg) Odpuſzczenia grzechow bez zgody nie mamy. (–) Iáko możem mieć odpuſzczenie grzechow náſzych/ gdy bráćiey náſzey nie odpuſzczamy SkarKazSej 672a; (marg) Gdzie w duchownych rzeczách zgody nie máſz/ tám iey y około świeckich nie będźie. (‒) A gdźie około wiáry y rzeczy bozkich zgody nie máſz: tám y w rzeczách świeckich y w policyey być nie może. SkarKazSej 684a, 657b, 658a, 659a, 676a, 677a (12); Ale ſznur bez proſtośći nie może być modłą/ Iedno proſtym powroſkiem ábo nićią podłą: Ták bez ſpráwiedliwośći nie może, być Práwo KlonWor 66.

Z elipsą bezokolicznika (5):Ieſtli ſie ty bez nas obeydz możeſz/ my przez ciebie niemożemy LudWieś A2v, A to ieſt w náſzey woli vdáć ſie do złego/ A bez Páńſkiey/ nie możem nigdy do dobrego. RejWiz 134; RejAp 46; RejPos 239; cżás zágániáć dobytku/ nápoyćie drob/ y ſzedſzy paśćie. Y rzekli iemu niemożemy áſz ſię zbiorą wſzytkie ſtádá BudBib Gen 29/8.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (1): bo gdyby go nie w tykał na ſzpilki/ thedy ani vpiecz/ ani vwarzyć go może. FalZioł IV 44c.

W konstrukcjach wyłączających [w tym: nie moc inaczej, jedno ... (25)] (204): OpecŻyw 95v, 100; LibLeg 6/191v, 11/91; GlabGad A4v; RejPs Ff6v; Niewierzyc aby go człowiek niemogł vproſſić iedno przes pannę marią SeklKat P3; A wierzmi Czarcze/ nieBoze Iż nikt ſnich [grzechów] powſtacz niemoże Aż gdy Pan Cżleka nedznego Tknie z Miłoſierdzia ſwoyego RejKup dd7v; MurzNT 33v, 96, 108v; KromRozm III B5v; Diar 58; nigdy ſámi przez ſię nye mogą przysć ku poznániu bożemu/ okrom tego/ yeſliby ſie vcżonych ludzi wthym dokłádáć chcyeli. GliczKsiąż H; LubPs B4, B4v, H3 [4 r.], T4, bb4 marg; KrowObr 27v, 154; RejWiz 32; Leop Ier 38 arg, Matth 26/42, ZZ3v; BibRadz *7, Gen 19/21, I 113c marg, 346, 351a marg; Wiedz że Polſká tákowym klinem ſtoi/ á odchylili ſye oná z tego klinu od kątá ktorego/ vpádnie pewnie/ oſtać ſye żadną miárą ná plácu ſwym inák niemoże. OrzRozm Ev; Athák áby gniew Boży był vſkromion/ proſili áby im było wolno Ewángeliey ſwięthey ludzi náucżáć/ piſząc yż inácżey ten bicż ſrogi niemoże być vſpokoion BielKron 219v, 21, 56v, 98, 202, 209v; GrzegRóżn C, C4, D4; KwiatKsiąż G3; Orthopnea, Niemoc á chorobá yeſt nieyáka gdy yeden nie może oddycháć/ yedno podniowſzi álbo wyciągnąwſzi ſziyę. Mącz 270c; czego Król/ áni od mnie/ áni od ciebie/ áni od żadnégo inégo człowieká/ wźiąć nie może/ mimo Kápłaná/ Królowi ku dániu náznáczónégo OrzQuin T3, Pv, P2, Aa4v; RejAp 28v, 46, 103, 130v; GórnDworz N2; GrzepGeom O4 [2 r.]; iż go poznaſz á obacżyſz/ iż to ieſt ten Meſyaſz/ ktory ſpráwuie zbáwienie twoie/ á przez żadnego inſzego/ oprocż thego/ do niego przyść nie możeſz. RejPos 9; Abowiem żaden grzech áni żaden vpadek cżłowiecży nigdj żadnemu przypáść nie może/ áż ſie pirwey muśi zácżąć w záplugáwionym ſercu iego. RejPos 266, A6, 21, 61v, 62, 63 (50); BiałKat 81, 136; ponieważ ruſzyc śie żadna rzecż niemoże/ áżby mieyſce ſwoie opuśćiłá z ktorego śie ruſza. KuczbKat 175, 60, 110, 140, 210 [2 r.], 395; RejZwierc 15, 86v [2 r.], 115v, 137v, 212v; BielSpr 49; á iedność inácżey niemoże być záchowaná/ iedno gdy ieden ieſt nád inſze przełożony w Kośćiele. (marg) Iednoſc bez iedney głowy zachouaná być niemoże (–) WujJud 85, 98, 119, 123v, 154v, 187, 250; BudBib Gen 29/8, Sap 8/21; CzechRozm 12, 23v [2 r.], 42v, 121, 182v (9); Abowiem Rzecżpoſpołita niemoże inſzym ſpoſobem wcáłośći być záchowána/ iedno záchowániem wiáry nietylko obywátelom ábo przyiiaćiołom/ ále y nieprzyiaćiołom. ModrzBaz 21v; Iáko gdy kto kogo goni/ á do tákiego iy mieyſcá zápędźi z ktorego by inácżey vść niemogł chybáby zábił goniącego [evadere nonpossit nisi occiso persecutore] ModrzBaz 78v, 5v, 14v, 19v, 29, 42 (14); ktorzy rzecży duchowne [...] wnet wzápomnienie puśćiem: á poiąć ich iedno przez zmysły ćieleſne niemożem SkarŻyw 301, 459, 571; StryjKron 215 [2 r.]; CzechEp 270, 373, 409; NiemObr 80, 92, 158, 170; Iáſna tedy rzecż ieſt/ iże zwiąſká Małżeńſtwá/ ſámą tylko śmierćią/ á nie cżym innym/ rozwiązána być nie może. WerKaz 284; PudłFr 9; GórnRozm C, C4v, F2v, G2v; A rzeczy poſpolitéy tym łákomſtwo wádźi/ iż oná trwáłą żadnym obyczáiem być nie może/ ieno gdźie cnoty/ á przyſtoięńſtwá ludźie ſie dźierżą: co wſzyſtko łákomſtwo wywráca KochWr 32; PaprUp B3v; Boś rzekł/ że nie może nikt wchodźić do ćiebie Oprocżby go/ Oćiec twoy/ wćiągnął do śiebie. GrabowSet N; OrzJan 102; LatHar 693; WujNT przedm 17, Matth 12/29, s. 77, Matth 26/42, s. 132 (14); SarnStat 50, 133; SiebRozmyśl E3; Wielki to był fráſunek tey przeczyſtey Pánny/ ktorego nie może zmierzyć iedno miłośćią. SkarKaz 45a; ále kroleſtwá niebieſkiego nie obiecował. Bo ſię dáć y obiecáć iedno przez przyſzćie mękę y śmierć Syná Bożego nie mogło. SkarKaz 637a, 4b, 82b, 274b, 347a, 418a (8); SkarKazSej 704a; SzarzRyt B4.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc bez (264), (o)krom (39), (o)procz (24), przez (39) [czego], dokąd nie (2), gdy (by) nie (28), gdzie(by) nie (17), jeśli(by) nie (123), poki nie (13); nie może kto(by) nie (33), ktory nie (20), nic (35), nikt (23), żadny (128); nie moc nigdy (48) żadną miarą (16), żadnym obyczajem (9), żadnym sposobem (3).

Fraza: »nie może (a. mogło) być bez [czego]« = musi być [w zdaniach bezpodmiotowych] (5): BielKron 212v; RejZwierc 76v; gdzieby iakiego ſłowá wyrozumienie potrzebowało/ ábo bybezniego wnáſzem ięzyku być niemogło/ tedym ono ſłowo przyſádzał/ ále ták/ że ie káżdy może znáć. BudBib B3v; Gdy ná Kápłáńſtwo y inne Stany Duchownę Włádykowie święcą/ żadną miárą bez pieniędzy być nie może: áby tyle á tyle kop zá to dáć nięmiał poświęcony. SkarJedn 347; GórnRozm G2.
Zwroty: »nie moc być bez (a. (o)krom, a. oprocz a. przez) [czego]« = potrzebować [szyk zmienny] (83): then kamień od męża noſzony/ cżyni go ſwey żenie lubiezniego, y barzo miłego/ tak iże przez niego być nie może. FalZioł IV 56a, III 6a; GlabGad K3v, Lv; RejPs 190 marg; A bez oboygá tego [nauki i świętości] koſćyoł być nyemoże: Ani yeſt práwy koſćyoł gdźye tego nyemáſz KromRozm III C2v, G3, K5v; PErſony Sądowi przynależące/ bes ktorych Sąd być nie może/ ty ſą: Sędźia/ Powod/ y ſtroná obwiniona. GroicPorz b; Oprocz ktorego [kościoła] zbáwienie być nie może/ tylko w nym sámym zbáwienie mamy. BibRadz I 3a marg; Więc Koroná Polſka bez Papieſtwá być niemoże? (‒) Podobniey ieſt Swiátu być bez Słońcá/ niż Kroleſtwu Polſkiemu bez Papieſtwá. OrzRozm B4; BielKron 415v; Tho cżegom ia dołożyć ieſzcże miał/ nieieſt tho ták potrzebne/ żeby bez tego dworzánin być nie mogł GórnDworz V5v; HistRzym 7v; RejPos 206; Tenże Duch ſwięty (ponieważ miłość Boża bez miłośći bliźniego być nie może) miłość też ku bliźniemu náſzemu zápala RejPosWiecz3 99, 99v; KuczbKat 60; RejZwierc [121]v, Aaa; BielSpr 67v; A żenie twoiey [...] ſzáty áxámitney álbo złotogłowowey trzebá? niemożeſz być bez tego? WujJud 181v, 94, 118, 123 marg, 135, 207 (11); BiałKaz L3; CzechRozm 85, 181, 237, 248v; ModrzBaz 12, 125, 134, 138v; Dáleko więcey tęn ieden Páſterz nawyżſzy/ bez ktorego iedność kośćiołá być nie może/ trfać muśi. SkarJedn 79, 29, 66, 79, 82, 156 (14); A ogień iáko być może przez pábulum ſwoiégo? álbo znáczniéy mówiąc/ przez ónéy máteryéy/ któréyby ſye iąć miał? Oczko 6, 6; Bo iáko bez náuki y kazánia wiárá być nie może/ á gdzie vſtáie kazánie/ oná teſz vſtawa SkarŻyw 114, 318, 364, 598; CzechEp 105, 129 [2 r.]; NiemObr 46; BielRozm 25; GórnRozm A4v, Fv, F3, M2, M2v (7); ActReg 97; Phil D2; JanNKar C3v; PowodPr 81; SkarKaz Oooo2b; SkarKazSej 664b [2 r.] 676a marg, b; KlonWor 66.

»nic nie moc« (13): Nie ſwiát nie może ieſli Pan nie dopuśćj. RejPos 26 marg. Cf »nic nie moc bez [kogo, czego].

»nic nie moc bez (a. przez) [kogo, czego]« [szyk zmienny] (12): Ale przez iego woley nie mogą nic wſzyſcy RejWiz 114v, 133v, 165v; RejAp 54v; Pan chce mieć ſzáfárze ſwoie/ ále z wolą ſwoią/ á bez Páná nic nie mogą. RejPos 183v marg, 34 marg, 37v marg; RejZwierc 199v; MycPrz I [A3]v; SkarŻyw 262; ArtKanc F3v; WujNT 366.

»nie moc obejć (a. oby(ś)ć) się bez (a. przez) [kogo, czego]« = potrzebować; carere nullo modo posse Modrz (18): FalZioł I 101d; GlabGad H2v; LibLeg 7/99v, 10/70v, 11/27; Y owſſem ſam pan Kriſtus będąc bogyem nye mogł ſie obydź bez rzemyęsnikow GliczKsiąż G6, G5v; RejFig Dd3; BielKron 248v; Desiderium coniunctissimi viri atque amantissimi ferre nullo modo possem, Zadnym bych ſie obyczáyem nie mógł obyć przes człowieká mnie wielmi miłego łaskáwego y vprzeymego. Mącz 121d; GórnDworz K8; RejPos 71; CzechRozm 251v; ModrzBaz 80; iako ten ktory dla ſwey właſney potrzeby/ nikogo nie potrzebuie/ ále my bez niego/ z żadney ſtrony/ obiść/ y pokrzepić ſię nie możem NiemObr 30; ActReg 147; PowodPr 38; VotSzl C4v.

»trudno, ledwie, mało, mało abo nic moc« (5:3:3:3): ForCnR A4v; tak iż trudno kto może mieć chęć á chciwoſć ku temu aż mu ſie nogi zagrzeią. GlabGad P7, L; DiarDop 107; GórnDworz Kk2v; ieſliże nie będzye s ſercá prawdziwego s práwą á s ſcżyrą miłoſcią/ iuż máło ábo nic to płátno może być v Páná tego RejPos 170v, 52v, 133; RejZwierc 128v; ModrzBaz 35, 121v; CzechEp 67; GórnRozm C2v; PowodPr 71.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim ‒ móc + infinitivus tegoż czasownika (5): RejPos 106; SkarJedn 212, 346; że ten Chriſtyáninem áni ieſt/ áni być może poki tego nie przeſtánie á wedle Chriſtuſá żyć nie pocżnie? CzechEp 53, 53.

β. Jeden fakt jest nieuniknionym, nieuchronnym następstwem drugiego [„nie może bez A (u)czynić (a. być) B” = zawsze kiedy czyni B, musi (u)czynić A; gdy jest B nieuniknione jest A] (131): OpecŻyw 8; HistJóz D4; NIemogł mię nigdy żadny czás minąć ták ráno iáko y zwieczorá ábych kiedy przeſtał wołáć z práwego ſercá/ ku tobie pánie RejPs 186; abowiem yey m. yeſth krewi naſcha y Czyalo naſche. A nyemoze ſzye yey mczi nycz dzyacz any ſlego any dobrego. czego biſzmi ſpolem ſzyey mczą nyevzyly. LibLeg 11/187v, 11/42v, 152v; SeklKat G3v; Abowim nyemoże ſye żaden człowyek od ćyáłá odłączyć/ iżeby ſie zárázem y od głowy nye odłączył. KromRozm III F5v; KrowObr C4v; I záſz może cżłowiek ſkryć ogień w łonie ſwoim/ by ſzáty iego niemiáły gorzeć? Leop Prov 6/27; Ták rozumie iż człowiek nie może Bogá widźieć y w oſobie Anielſkiey/ áby nie miał vmrzeć BibRadz I 138c marg; BielKron 116, 454; y niemoże żaden Litwin bes wielkiéy háńby ſwéy/ podobno y bes kaźni/ ták ku Pánu ſwemu mówić: Miłośćiwé Kśiążę: Kijemby pewnie od Márſzáłká Litewſkiégo zá tho ſłowo wźiął OrzQuin Q, M2v; RejAp 185; GórnDworz E2, L3, Bb4, Dd4; GrzepGeom D3; RejPos 247, 262; BiałKat 166, 348v; RejZwierc 73, 155; WujJud 26; WujJudConf 139v, 258v; Bo z tego wtorego ſtopniá żaden niemoże z ſtąpić/ żeby nie muśiał ćięſzko vpáść. ModrzBaz 65v; iż też żaden iego rodu niemoże być zániedban/ áni náruſzon/ okrom zániedbánia y náruſzenia iego? ModrzBaz 142v, 106, 108, 122v, 126, 132v; SkarJedn 112, 345; Oczko 14, 28v; Nikt znią gádáć niemogł/ żeby z iey rozmowy zmiękcżony nieodſzedł ku lepſzemu. SkarŻyw 193; vćiekł [...] do iedney Pánienki/ ná on cżás lat dwádzieśćiá máiacey [!]/ bárzo vrodziwey: przy ktorey męſzcżyzná/ bez podeyrzenia iáwnego/ mięſzkáć niemogłá SkarŻyw 392, 472; Nigdyćby oná byłá bez wielkiéy żáłośći Moiey vmrzéć nie mogłá/ nigdy bez ćięſzkośći/[...] Mnieby ſmutnégo byłá odbiegłá ná świećie KochTr 6; CzechEp 105, 146, 200, 203, 328; nie mogła ſię żądna[!] rzecż nowa wſzcżąc[!]/ o ktoreyby on niewiedźiał NiemObr 42, 44; bo inaczey sine summa miseria zycz nie mozecie. ActReg 97; GórnTroas 40; KochCzJan A2v; rozumieć dobrze raczyſz/ iż Niemiecka źiemiá vpáść niemoże/ áżby iednym ruſzeniem oraz Polſká vpádłá? OrzJan 82, 10, 42, 127; WujNT 57; SarnStat *6v, 110, 193, 985, 1231; PowodPr 73; SkarKaz 549b; SkarKazSej 692b.

W charakterystycznych połączeniach: nie moc bez (29), (o)krom (8), przez (4) [czego], (a)by nie (113), izeby (zarazem) nie (1), żeby nie (4); nie może coby nie (5), ktore by nie (3), nic (4), nikt (2), żadny (9); nie moc nigdy (5), żadną miarą (1).

Frαzy: »nie może (a. mogło) być bez (a. krom, a. przez) [czego], trudno być mogło bez [czego]« = nie obejdzie (a. obeszło) się bez czego, nie uniknie (a. uniknięto) czego, musi być przy tym (w zdaniach bezpodmiotowych) [szyk zmienny] (7:1): zádzierżáiąc ie ná ſobie áby ſie w thym cżáſu drudzy płáwili/ wſzákże niemogło być bez ſzkody/ áby ich tám niemiáło co poginąc [!] BielKron 315, 119; Prot A4v; RejPos 236; dla niebeſpiecżnośći roźlania krwie Páńſkiey/ bez ktoregoby trudno być mogło WujJud 179; KarnNap Ev; zda śię/ że to więcey rośćie z okázowánia niepotrzebnego/ niżli z rozſądku ſtátecżnego/ y bez płochośći tám być nie może. ModrzBaz 26v; ActReg 138.

»nie może (a. mogło) (to) być, aby nie...« = non abest, quin Mącz; fieri non potest Modrz [w tym: aby nie miał (7)] (8): GliczKsiąż K5v, L4v; Non aberit quin rideatur, Nie może być áby nie mieli śmiechem parſnąć. Mącz 429c; Bo to niemoże być/ áby ći ktorzi zá dary doſtáli vrzędow/ niemieli znich ſobie pożytku cżynić. ModrzBaz 44v, 22v, 55v, 60v; SkarŻyw A4.

Zwroty: »nie moc być bez (a. okrom, a. przez) [czego]« = niechybnie powodować co, w następstwie czegoś mieć coś [szyk zmienny] (43): FalZioł V 65v; LibLeg 11/82, 139; LubPs Y3 marg; RejWiz 159; RejZwierz 133; wſzákoż y zdrowia ſwego ſzánowáć ieſli to może być bez obruſzenia Pánſkiego/ á ieſliby być nie mogło tedy iego chwałá ma záwżdy mieć przodek. BibRadz I 138c marg; BielKron 8v, 42v, 245v, 257, 401; RejPos 143, 335 [2 r.]; RejZwierc 34v, 39, 63, 109v, 134 [2 r.] (9); BielSpr 47v; WujJud 168; Abowiém kiedy tego będźieſz pilnował ſwoié Piąthniki ſwégo mnożenia miéć będźieſz: y bez wielkiégo pożytku być nie możeſz z ónych Stáwów któré maſz. Strum P2v; ModrzBaz 22, 29v, 43, 120; SkarJedn 131, 342; SkarŻyw A4 [3 r.] 90, [197]; CzechEp 145; Tákże w ſwoich kośćielech gdy ſłyſzę roznice/ Nie mogę być bez ſmutku y wielkiey teſknice. BielSen 12; ActReg 95; SkarKazSej 703b [2 r.].

»trudno, rzadko moc« (3:1): MurzNT 31; DiarDop 111; ták też dwie rzeczy poſpolite/ iedná bez drugiey ſzkody álbo vtráty obudwu/ od iednego trudno mogą być rządzone y ſpráwowáne StryjKron 452; WujNT 591.

c. Pewność, że coś się nie zdarzy(ło) lub nie zdarza; brak podstaw do przypuszczania, że coś (zwłaszcza niepożądanego) się zdarzy(ło) lub zdarza [„nie może (u)czynić” = z pewnością nie (u)czyni] (980):
α. Przekonanie, że coś się nie zdarzy(ło) wynika z wiedzy o wzajemnym wykluczaniu się pewnych zdarzeń (228): ListRzeź w. 12; BierRaj 23v; wktorym koly domu bᾳdᾳ czczony [ty modlitwy]. wthakym nyemoze ſzye vrodzycz zadne dzyeczyᾳ martwe. PowUrb +4, +4, +4v; March1 A4v [2 r.]; Ktorzyćiem śiedzą z kśięgámi/ Nie mogą być nigdy ſámi: Aże kiedy w ćiżbie śiedzą/ Tám dopiero ſámi będą BierEz P4, L3, Mv, P2v; OpecŻywPrzedm C4; TarDuch E3; Ktory cżłowiek częſto pożiwa Aloe [...] taki zachowa zdrowie za długie cżaſy/ á niemo że w łożną y w żadną cięſzką niemoc wpaſć FalZioł III 2d, I 127c, II 6a, IV 12d, 39d, 54d, V 3; Bo w barzo wyſokich domiech niemoże być ſprawiedliwoſć BielŻyw 162, 139; GlabGad B4, H6v, N4; MiechGlab *2v; BierRozm 7; March3 V6v; WróbŻołt E8; LibLeg 10/92v, 11/41v; RejPs 134, 175v, 182, 195, Ff2v; ConPiotr 34v; SeklWyzn g2; RejJóz E7, K4; SeklKat Y2v; RejKup Qv; A iż nyemoże człowyek być potępyon/ gdy yedno wyerzy/ by też nagorſſym á nagrzeſſnyeyſſym był. KromRozm I D4v, H2; MurzNT marg; A ták nye myey ſobye zá to/ Iżeby káżdy ſnádnye á dobrze piſmo rozumyeć myał/ á dźyerżąc ſye ſlow yego/ zbłądźić nyemogł. KromRozm II o4v; Diar 77, 81; Bo tak jako poki z muru się wapno nie wykruszy, mur mocno a pewnie stoi, tak też poki w RP taka sprawiedliwość, taki porządek jest, że każdy człowiek w swej powinności trwa, poty żadną miarą upaść nie może. DiarDop 109; GliczKsiąż H5v, I3, K5, L3 [2 r.], N3; LubPs aa4v, aa5 marg, cc6; KrowObr 53v, 64, 64v, 231v [2 r.]; RejWiz 8v, 18v, 141v; Leop 1.Par 17/18, Matth 9/15; UstPraw K3; RejZwierz 40, 138v; BibRadz I 178c marg, 1.Par 17/18, Iob 34/29, Eccle 1/15; vpominał Zydy áby byli ſtali w Pánie Bodze/ á nie bali ſie żadnego nieprzyiacielá/ mowiąc: Gdy Bog známi będzye/ kto ſie nam oprzeć może. BielKron 31v; iż káżdy co płynie od Kánáryiſkich wyſpow do album caput/ nie może chybiáć brzegow Afryki lewą ſtroną. BielKron 449v; OrzQuin C3v; Gdy padnie á pálec mu wielki drży v ręki/ nie może być zdrow. SienLek 58v; RejAp CCv, 74v, 83, 135v, 192v; iákoż s przyrodzenia káżdemu z nas omyłká właſna ieſt luba/ y niemoże być nieſmieſzno/ kiedy widzimy że nas oſzukało náſze mnimánie. GórnDworz Q5, D3v, Kk; A ieſzcże go nam dawa s tákiemi obietnicámi y s tákiemi przywileymi/ iż kto go wdzięcżen będzie/ á vwierzy weń iuż zginąć nie może/ ále będzye miał żywot wiecżny. RejPos 147, 39v, 77, 85, 145v, 154 (25); RejPosWiecz2 95 marg; HistLan E; Kto ſobie kogo widzi życżliwego/ Záwżdy ſie ſtára o poććiwe iego. Kto ſobie widzi kogo ſprzećiwnego/ Nie może mu też cżynić nic dobrego. RejZwierc 224v, 13, 31v, 48v, 59, 71v [3 r.] (26); Bo powiáda/ niemáſz inſzego grzechu/ iedno niewierzyć. A kto wierzy/ ten choćby theż y ſam chćiał/ zginąć niemoże. WujJud 91, 56v, 91, 120v, 126; WujJudConf 72, 137v; RejPos Rozpr c4v; RejPosWstaw [414]; Strum B2v; CzechRozm 216; ModrzBaz 7, 19, 20v, 26v, 88 (8); SAm przyrodzony rozum to znać muśi/ iż tám dobrze być nie może/ gdzie wiele pánow roſkázuie. SkarJedn 54, 7, 16, 144; Oczko 10v; Miéy ty nádźieię w pánu/ á cnotliwie Swóy żywot ſpráwuy: będą niewątpliwie Twoie ná źiemi látá przedłużoné/ A twé nádźieie niemogą być płoné. KochPs 52, 47, 133; SkarŻyw 153, 348; CzechEp *4, 16, 91, 101, 136 (9); NiemObr 67, 84, 116, 176; ReszList 192; ArtKanc H18; Iżeś obyczáie wſpomniał/ radbych ſłyſzáł/ co ieſcze o nich powieſz/ gdyż gdźie te ſą dobre/ tám y práwá źle iść nie mogą. GórnRozm L2, L3; PaprUp E2v; GostGosp 150; Phil D2v, P2; KochPij C3v; GrabowSet N2v; LatHar 642; Iák kto żyie ták vmrze/ nie ieſt pewnieyſzego. Nie może ten źle vmrzeć ktory dobrze żywie KołakCath C5v; Kto re [przykazanie] ácz ſię zda ćięſzkie temu ktory nie miłuie: ále temu kto miłuie/ ćięſzkie być niemoże. WujNT 827, 21, Matth 9/15, Mar 2/19, Luc 20/36, s. 369 (13); SarnStat *4, 117; PowodPr 5; PaxLiz D2v; Bo w nieczyſtośći y roſkoſzách ćieleſnych nikt mądrym być nie może. SkarKazSej 661a, 661a, 670b, 672b, 673a marg, 700a marg.

Z elipsą bezokolicznika (1): bo iuż białegłowy/ chocziaż by grzech ſpłodzić chciáły/ niemogły by/ gdzieby męſzcżyzni nie zezwaláli ná ich puſtotę. GórnDworz Z7v.

W mniej lub więcej synonimicznych wypowiedzeniach, w jednym z których występuje „nie móc” a w drugim ‒ „musieć” (1): A Ták táka poſtánowiona myſl cżłowieká rozważnego/ nielza iedno iż záwżdy weſołych cżáſow vżywáć muśi/ á nigdy ſie ni ocż záfráſowáć nie może. RejZwierc 88.

W charakterystycznych połączeniach: nie może nic (13), nikt (7), żaden (46), (taki) kto(by) (45), (taki) ktory (55); nie moc gdy (41), gdzie (18), gdyby (9), jeśli (10), kiedy (18), nigdy (50), żadną miarą (7), żadnym obyczajem (1).

Zwrot: »trudno, mało moc; rzadki może« (3:2;1): Rzadkać rzecż może záſzkodzić/ Iedno vmiey cżáſu godzić. BierEz I2; KromRozm III O3; RejPos 32; Zábáwiony ſwiátem máło ſie ná co przygodzić może. RejZwierc B2, 15v; ModrzBaz 122v.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika (3): WujJudConf 190; SkarJedn 98; Wſzelki co ſię národźił z Bogá/ grzechu nie czyni: iż naśienie iego w nim trwa: y nie może grzeſzyć/ iż z Bogá národzony ieſt. WujNT 1.Ioann 3/9.

β. Przekonanie, że nie zajdzie jakieś (zwykle niepożądane) zdarzenie, wynika ze znajomości takich właściwości jego podmiotu lub przedmiotu, które z góry przesądzają o tym, że to zdarzenie nie nastąpi [„A nie może (u)czynić (a. być) B” = kto jest A nigdy nie uczyni (a. nie jest) B, więc A na pewno nie (u)czyni (a. nie będzie) B; A jest taki, że na pewno nie (u)czyni (a. nie będzie) B] (752): BierEz A4, D4v, K; OpecŻyw 81, 97v, 191, [192]v; OpecŻywPrzedm C4; PatKaz I 8v, 9; PatKaz II 46v, 79; PatKaz III 94v, 95v, 111 [3 r.], 118, 126; FalZioł I 89c, IV 54b; BielŻyw 8 [2 r.] 42, 76, 78, 82, 109; GlabGad E7v, F6, G3v, K6v, P5; BierRozm 15; LibLeg 10/63; abowiem tak będąc rozmaitem dobrodzieiſtwem twoiem ſwiętem otrzezwieni nigdy vſtac na tey drodze niebędzięmy moc aſz przydziemy do oney ſpołecznoſci onych przebranych twoich RejPs 94v, 16v, 25v, 46v, 47, 67v (20); tak mocznie trzymam/ że żadne Concilium/ Synodus/ Decreta/ ani żadna dawnoſć/ albo też zwycżai/ może mieć takową mocz/ aby teſtament pana Chriſtvſow/ mogł przemienić SeklWyzn d4v; niech pilno ſzukaią A ſnadz go tam ſami gdzies między ſobą maią Aza to igłę ſtraćić/ toć zginąć nie może RejJóz O4, F4, P3v; SeklKat T2v; RejKup x7v, ee5; HistAl K2; MurzHist F3, F4v, Gv; MurzNT 38v [2 r.] 73v, Ioann 10/35; nyeomylna prawdá/ ktora áni kogo omylić/ áni od kogo omylona być nyemoże KromRozm II b2; KromRozm III E5v, N8v, O4v; Diar 58; GliczKsiąż D, E5, F6, Gv, H (14); Gdyż ia zá rátunkyem yego w káżdey ſwey przygodzie Iścye nie mogę przydź nigdy ták ku żadney ſſkodzye. LubPs G3v, ktv, Bv [2 r.], C2 marg, F4v [2 r.], H2v (35); GroicPorz n4v; SeklPieś 19; co Duch Swięthy mowi przes Proroká ty ſlowá. Izali obras może náutzyć kogo? iákoby prorok ſwięty rzekł/ iż niemoże nic żadnego tzłowieká náutzyć. KrowObr 114v, 12v, 80v, 104v, 111v, 140 (11); RejWiz 52, 165v; Leop Is 49/15, Matth 5/14, 1.Ioann 3/9; OrzList b4v, h; UstPraw K3; RejZwierz 34, 132; BibRadz Dan 7/14, Ioann 7/7, 10/21; OrzRozm E4, V2; Ekkius powiedzyał y chciał tego dowieść iż Koncilium nigdy niemoże zbłędzic/ Luter powiedzyał y chciał tego dowiesc/ gdzye nie raz Koncilium zbłądziło BielKron 197, 114, 218; KwiatKsiąż A2v, G2v [2 r.], G4v; Mącz 46b, 136a, 176d, 385c; OrzQuin G marg; SienLek 125; á pociechá iego [wiernego] záwżdy ſie zieleni á nigdy go ominąć nie może. A ná niewierniká záwżdy á vſtáwicżnie głoſy wołáią ná pomſtę á ná vpadek iego/ kthory go też nigdy ominąć nie może. RejAp 62; Iż niebo y ziemiá przeminą/ á ſłowá moie nigdy przeminąć nie mogą. RejAp 172v, 14, 24, 25, 26, 33v (37); GórnDworz C4,O4, V2, Ee5v [2 r.]; Y pocżnie ſwą corkę miłowáć: Ale miłość niemoże ſie długo táić. HistRzym 7v; Załuie że nie tráfił tego obrázá [...] Ale iuż przyſtąpił bliſko ták że mi ſie zda że niemoże chybić tego obrázá. HistRzym 55v, 4v, 104; Bo byś ſie też tym chciał cieſzyć/ iż ieſzcże cżáſu doſyć/ tám też to zárázem być nie może/ wżdy ſobie iednák cżym pomogę. RejPos 6v; iż to iuż ieſt rzecż nie omylna/ á ták obietnicámi iego ſwiętemi vpewniona/ iż nigdy táka prośbá nie może być w niwecż obroconá/ ábo nie wyſłuchaná. RejPos 212; (marg) Krześćiyáninowi nic dziwnego być nie może. (‒) A niechay ſie to komu iáko chce dziwno á niepodobno zda/ ále ſie nam nigdy nic dziwnego áni niepodobnego zdáć nie będzye RejPos 270v; Abowiem ták káżdy z nas pewnie wiedzyeć y rozumieć ma/ iż tá walká miedzy cżártem á miedzy cżłowiekiem nigdy vſtáć nie może RejPos 329v, A5, A5v, C4v, 2, 2v [2 r.] (123); RejPosWiecz2 95 marg; BiałKat 31, 166, 251, 323v; GrzegŚm 31, 34; KuczbKat 20, 50, 300, 375; toć iuż ieſth vporny á rozmyſlny gniew/ á nigdy ná dobre wyniáć nie może. (marg) Gniew vporny zły. (–) RejZwierc 77v; pewieneś oney nieſmiertelney ſławy/ ktora y zá żywotá twego poććiwe głoſy o tobie roznośi/ y po ſmierći nigdy vmrzeć nie może. RejZwierc 102; pewnie cie Duch Páńſki/ ták iákoć Dawid obiecuie/ przywiedzie ná drogi prawdziwe/ s ktorych nigdy ſpáść nie możeſz/ áni ſie obłądzić będzieſz mogł. RejZwierc 116; Rozważayże cżáſy ſwe/ rozważayże pomiárę ſwą w káżdey ſpráwie ſwey/ thedy dali Bog tey ſie trwogi nic lękáć nie możeſz/ á pewnie ſnádnie poráźiſz ty wſzytki ſprzećiwniki ſwoie. RejZwierc 149v; á práwie ſie iáko mięſopuſthna kiſzká nádmie. A długiż może być żywot iego? RejZwierc 157; á onby przyſiągł że iuż ieſt ziemſkim bogiem/ á iż iuż nigdy vmrzeć nie może RejZwierc 159v, A6, B2, 2v, 5v, 18v (76); BielSpr 6, 46; WujJud 78, 90v, 120v marg, 121 [2 r.] 130v [2 r.] (14); WujJudConf 32v, 38v, 120v; BudBib B4; MycPrz I B4; Strum H2; WierKróc A3v; BiałKaz C2, I; BudNT Ioann 10/35; CzechRozm 8v, 35v, 45v, 68v, 111v (12); PaprPan A2; Ná co maſz obietnice Boſkie: maſz przyrzecżenie tego Paná/ ktory kłámáć niemoże/ á nikogo oſzukáć niechce. KarnNap E3, F4; ModrzBaz 1, 6v, 91v, 94; Tę pewność ma kośćioł Boży w rzecżách wierze ſłużących: iż Papież około zbáwienney náuki y práwowierney wiáry nigdy zábłądzić nie może/ áni to ieſt podobna/ áby tá opoká ná ktorey Chryſtus kośćioł ſwoy záſadził/ záchwiać ſię iákim błędem miáłá. SkarJedn 205, A7v, 5, 12, 13 [2 r.], 15 (29); Oczko 28; Iáwna ieſt żądość moiá tobie/ wiecżny boże/ Y płácz móy vſzóm twoim táyny być niemoże KochPs 56, 9, 29, 41, 99, 141, 177; Gdyſmy widzieli iſz żyw być nie może/ w Kwietną niedzielę rzekł mu ieden znas: Przewielebny Oycże/ ták iáko ſię nam zda/ poydzieſz/ á z Pánem Bogiem będzieſz Wielkąnoc święćił. SkarŻyw 336, 26, 27, 51, 76, 86 (16); KochTr 14; chcąc ſię z tąd wywikláć/ żeby y to y ono pogodźił. Co żadną miárą pogodzono być nie może. CzechEp 175; o ktorym mowią iż ieſt bez ćierpienia/ ábo ktory cierpieć nie może. CzechEp 245, 38, 43, 63, 64, 76 [2 r.], 78 (26); NiemObr 32, 70, 135, 141, 177; KlonŻal Cv; ReszPrz 9, 88; ReszList 149; WerGośc 255; WerKaz 301; KochPieś 44; ArtKanc Q11v [2 r.] R18v; GórnRozm C4v, E4v; ActReg 5, 20, 150; GostGosp 4; Roſkaż mię co prędzey zábić/ gdyż áni dobrodzieyſtwem záchowánia zdrowia ſwego/ áni theż onego vtrácenim/ nie mogę być przywiedzion do tego/ żebym álbo miał przeſtáć być Zołnierzem Ceſarſkim/ álbo twoim pocżąć być. Phil K2, B3, E2v, M4; GrabowSet B4v, D2, H3, N3; LatHar 52 [2 r.] 269, 411, 607 [2 r.]; KołakCath C; KołakSzczęśl B2v; RybGęśl B2; Bo nie ſą zrzodłámi [...] ále káłużámi/ ktore w ſobie długo wody/ choćia błotney zádzierżeć nie mogą. WujNT 417; Choćia żeglarze zoſtáną/ choćia precz odeydą/ myſmy pewni że zginąć nie możemy. bo mi to Bog obiáwił/ ktory kłámáć nie może: przetoż ináczey nie będzie. WujNT 505; Abowiem nie przynieśliſmy nic ná ten świát/ bez wątpienia że też wynieść nic nie możemy. WujNT 1.Tim 6/7, Matth 5/15, s. 21 marg, 38, 97, 104 (36); WysKaz 8; SarnStat 18, 941; A Teżby tá wypráwá nie mogłá wiele koſztowác/ ábowiem naprzod w woyſcże nie wolno będźie koſztow prożnych cżynić GrabPospR N4v, Kv, L2, N4; Acz ćiáło vmrze/ ále duſzá vmrzeć nie może/ nie ginie/ nie w grobie zoſtáie/ nie zámiera/ iáko niektorzy heretycy dźiś plotą. SkarKaz 208a; Tácy poświęceni w żywoćie máią ten przywiley [...] iż ſą przeyrzeni ná chwałę Bożą wieczną: á iż zgrzeſzyć śmiertelnie nie mogą. SkarKaz 577b, 158a, 160a, 206b [2 r.], 276a, b, 347b (14); SkarKazSej 671b, 688a [2 r.], 691b, 697b, 700a, 705b; KlonFlis C; KlonWor 68; ZbylPrzyg B3v; SzarzRyt B3v.

Z elipsą bezokolicznika (1): Ktoby mi chciał nágánić nie może prawdziwie/ Chybá im [!] tego zayrząc mowić zazdrośćiwie. PaprPan B3.

W konstrukcjach wyłączających typu: „nie może nic (a. inaczej) czynić, je(d)no to (a. tak)” = musi tylko to (a. tak) czynić, za pewne tylko to (a. tak) czyni (a. czynić będzie); „nie może nic (innego) być, jedno to” = musi być to, na pewno jest (a. będzie) to (12): BierRozm 18; A ná onego ktory przed nim czyſtem ſercem ſtogi/ niemoże iedno łáſkáwie pátrzyć/ ábowiem iż ſam ieſt ſpráwiedliwy/ ieſt też wielkim vmiłownikiem ſpráwiedliwoſći. RejPs 16v; LibLeg 11/163v, 170v; RejPos 65; iż od Páná Zbáwićielá náſzego/ od ktorego nic być iedno bárzo doſkonáłego nie może/ ſą vſtáwione. KuczbKat 120; Bo zły nie może iedno ſzcżęſcia ſwego Záwżdy vżywáć/ z nieſzcżęſcia cudzego. RejZwierc 220v, 16v, 32v; tedy to ieſt pewna iż wiárá tákowa/ nie pochodźi z niego ſámego/ [...] ále pochodźić muſi z oſſobliwego dáru Bożego. [...] A ták kto w ſobie wiárę tákową ma/ tedy iey mieć nie może iedno od ſámego Bogá. CzechRozm 209; á miáſto pomocy kiedy ſye iem [lekarstwem] chorobá rozdraźni á chory niebędźie mógł iedno ná lékarſtwo/ przy tym ná lékárzá/ co mu tę radę dał teſkliwie nárzékáć. Oczko 12; CzechEp 334.

W mniej lub więcej synonimicznych wypowiedzeniach, w jednym z których występuje „nie móc”, a w drugim „musieć” lub „mieć” (22): HistAl D5; LubPs K2, X4v; SienLek 13; będąc tego iśći/ zá ták mocną przyſięgą iego/ iż was to nigdy ominąć nie może/ á iż ſie to iuż nie długo/ ták iáko tu ſłyſzycie/ ma wypełnić nád wámi RejAp 87, 42, 119v; Wiedz pewnie iżeć wiárá prożna nie może być/ Muśić iáki pożytek wżdy s ſiebye vcżynić. RejPos 156v, 163v, 236, 280v, 322v; A Iż ſwiát tá márna obłudá ieſt ták odmienny/ iż záwżdy ſie iáko burzliwe morze kołyſáć muśi/ á nigdy ſpokoyny być nie może RejZwierc 150, 13, 58v, 84, 100; CzechRozm 206; SkarJedn 78; Y iuż mię noclég potkáć vczćiwſzy nie może/ A ten źimny prog muſzę przyymowáć zá łoże? KochPieś 29; LatHar 576; WujNT 21.

W charakterystycznych połączeniach: nie może nic(47), nikt (13), żadny (99); nie moc iście (4), nigdy (238), pewnie (7), bez wątpienia (1), żadną miarą (5), żadnym obyczajem (10).

Przysłowia: Ale iż iuż factum illius infectum fieri nequit: co ſię ſtáło y wyrzekło wroćić ſię nie może CzechEp 52.

Co Bog náznáczy, minąć to nie moze KlonKr B.

Frazy: »to, co być nie może« (2) : kiedy ktho pożąda tego/ co być nie może GórnDworz Sv; KochFrag 46.

»(to) nie może być, aby...« [w tym: aby miał (3), aby mogł (2)] [szyk zmienny] (8): Brzemienna ieſtli ſwą rzecż odbywa, Nie może być aby płodu zdrowego donoſiła FalZioł V 30; RejPs 73; GliczKsiąż G3; RejPos 261; Hoyny gdy wſzytko ſtráći nie może być/ By ſpełná ſławy miał poććiwey vżyć. RejZwierc 217, 233v; RejPosWstaw [413]; SkarŻyw 242.

»(to) nie może być, aby nie...« [w tym: aby nie miał (9), aby nie mogł (1)] [szyk zmienny] (16): RejJóz G5v; Fieri non potest quin aliquando istud tibi utile futurum sit, Nie może być/ ábyć to kiedy wielkiego pożytku nie przyniosło. Mącz 342a; Tá Figurá kiedy ma równé kąty/ nie może być áby nie miáłá miéć ſtron równych. GrzepGeom D3; RejPos 76v; RejZwierc 38v, 39v, 142v [2 r.], 144 [2 r.], 161v; KarnNap ktv; ModrzBaz 53v, 136v; SkarŻyw 225, 463.

Zwrot: »trudno (a. z trudna), (za)ledwie (a. ledwo) moc« (9:4): RejPs 135; KromRozm II p; KromRozm III F5v marg; Kupiec ſię ledwo może vchronić grzechu [difficile eruitur negotiator a deceptione]/ kárczmarz też trudno by miał być bez winy. BibRadz Eccli 26/35; Vix consolabilis dolor, Zaledwie może być pocieſzona albo vlżona boleść. Mącz 400b; RejZwierc 73v, 98, 153v; ModrzBaz 125; Oczko A2v; CzechEp 223; WujNT 51; A iż grzechow wſzyſcy trudno vść możem SkarKazSej 661a.
Szereg: »mieć ani (albo) moc« [szyk 2:1] (3): PatKaz II 67, 79; A iákoż ſie tu ſzcżęśćić ma álbo może? RejZwierc 46.

Szeregi, które w jednym członie mają formę osobową czasownika, a w drugim – móc + infinitivus tegoż czasownika [szyk 18:3] (21): OpecŻyw 37; ani żadny cżłowiek/ miał kedi/ albo może mieć takową mocz/ aby czo mogł przeciw ſłowv bożemv [...] odmienić. SeklWyzn Cv; Tedy Moyżeſz ktoremu Krol żaden dźielnośćią áni ſpráwą w Rzeczypoſpolitey/ áni był rowien/ áni rownym być może OrzRozm T2; OrzQuin Q3v; RejPos 178v; WujJud 7, Nn5v; wświátle nieprzyſtępnem mieſzkáiący: ktorego niewidział nikt z ludzi/ áni widzieć może BudNT 1.Tim 6/16, przedm b2; CzechRozm 3v, 262v; KarnNap C3v; SkarJedn 49, 204; CzechEp 123 [2 r.] 147, 304; NiemObr 174; Nie zawżdyc wam tákie ſczęśćie páść może/ iákie padło/ gdysćie byli obrali Ceſárzá Máximilianá/ y Sztephaná Páná zmárłego. GórnRozm Av; KochPij Cv.

C. W specjalnych konstrukcjach składniowych (przeczące zdanie nadrzędne przy twierdzącym zdaniu podrzędnym wyrażającym możliwość) służących podkreśleniu niemożliwości, niepodobieństwa, albo też nieuchronności jakiegoś zdarzenia (97): PatKaz III 97; TarDuch A2; Złym żonam czas nie ⟨po⟩może, Im dalej, tym cięższe ⟨łoż⟩e; Niepodobno by mogło być By sie im kto mogł przyłożyć. BierRozm 4; RejPs 31v, 75v, 77v, 110v, 128v, 156v; SeklKat V4v; Niepodobna rzecż ieſt áby ten wielki okrąg ſwiátá mogł być przez ruſzánia/ áby po ſmuthku nie miało przydz weſele HistAl K3v; Niepodobná rzecz ieſt/ aby ci znowu kú zbawięnnyi pokucie przyſc mogli ktorzyby vpadli iuſz będąc ras o świeceni MurzHist R4; MurzNT 148v marg; LubPs Y6 marg, hh4v; RejWiz 182v, 186; Leop Deut 5/26, 4.Esdr 16/5, Tob 13/2, Mar 9/38; BielKron 81; Mącz 396c; OrzQuin Z2; Abowiem człowieká thákiego nigdy niebyło/ áni ieſt/ y do końcá świátá niebędźie/ ktoryby (iáko Páweł S. piſząc do Rzymiánow ſzeroko wywodźi) mogł wiedźieć ſmyſł y wolą Bogá miłego. LeovPrzep F4v; RejAp 51v; niechay będzie iáko chce vcżony cżłowiek/ á ſam nigdi nie piſywał/ rzadko ſie to ma trefić/ áby mogł doſkonále poznáć/ vmyſł/ praczą/ rozum tego kto piſał GórnDworz G6, A2v, C4, E, G2, I2v, I3v, Ii7, Kk3; bo ázaſz tho ieſt rzecż podobna áby cżłowiek mogł odpuśćić grzechy komu/ gdyż to nikomu inemu nie należy/ iedno ſámemu Pánu Bogu/ odpuſzcżáć grzechy á wyſtępki káżdego cżłowieká RejPos 235v; nie naydzyeſz żadnego [...] áby miał kiedy pogánić pokoy w piſmie ſwoim/ á iżby niepokoy ſłuſznie pochwalić mogł/ ábo tego dowieść namędreyzſzemi wywody ſwemi. RejPos 334, 34, 139v, 159, 183v, 198, 345v; tedy niewiém/ iáko Syn y Duch święty Bogiem będźie mógł być: gdy tákim niemoże być/ iáko Oćiec BiałKat 111; pewni tego byli/ iż nigdy śie táki cżás nietráfi/ ktoregoby Pan Bog mogł ludźi zápomniec/ áby oycowſkiey miłośći pokázác im niemiał KuczbKat 375, 100; bacżyć nie mogę/ iákoby ſłuſznie Koſciołem Apoſtolſkim názwan być mogł / ten kthory oprocż imion Sákrámentow/ máło ábo nic nie ma RejPosWstaw [1434]y, [413]v; BudBib Iob 15/14, 2.Par 1/10; BudNT Mar 7/15, 9/38; niewiem ktoby mogł być ták vporny/ coby to twierdźić śmiał? CzechRozm 196v, 50v, 81, 128, 183v,192v (9); że nieieſt żaden ktoryby ieden ſam/ ábo rádą ſwą/ ábo ſtárániem ſwym mogł wſzytkiey Rzecżpoſpolitey doſyć vcżynić/ á iey brzemioná znośić. ModrzBaz 24v; Kto tych cnot w ſobie niema/ słába nádźieiá o niem áby mogł dobrze roſkázowáć. ModrzBaz 74, 17v, 24, [41], 66; SkarJedn 46; Oczko 2; tedy tego niewiem/ áby to kto mowić mogł/ żeby ten ſyn perſoná/ z iſtnośći Oycowſkiey mogł być vrodzony: ponieważ iedná ieſt obudwu iſtność CzechEp 146, *2, 19, 47, 53, 60 (19); CzechEpPOrz *3v; NiemObr 91; ActReg 102; Bo nie ieſt to rzecż podobna/y nigdy ſie tho nie sſtáło/ áby cżáſu poſtánawiánia kthorey R.P. z rázu práwá wſzytkie mogły ſtánąć Phil D3; y niewiem iáko możeſz weſołym ſercem á beſpiecżnym ſumnieniem/ tego dniá dárow y dobr Páńſkich vżywáć/ ktorego mu zá to [...] nie podźiękuieſz LatHar 2; Abowiem żaden nie ieſt/ ktoryby cżynił cudá w imię moie/ á mogłby prędko zle mowić o mnie WujNT Mar 9/39, s. 158 marg, Hebr 6/6; CiekPotr 61.

W charakterystycznych konstrukcjach: kto jest (taki), kto by mogł (3), nie jest (nikt), kto by mogł (4), niepodobna (rzecz) jest, aby mogł (7), nie tuszę, aby mogł (3), nie wiem, (a)by (jakoby) mogł (28).

2. Mówiący proponuje jego zdaniem skuteczny (ale niekoniecznie jedyny) sposób osiągnięcia określonego celu lub zaradzenia pewnym niedomogom [„(aby osiągnąć A lub zaradzić B) może (a. można) (u)czynić C” = aby ... celem A, na B, w wypadku B da się (u)czynić C, dobrze jest (u)czynić C, radzę (u)czynić C, niech (u)czyni C] [Uwaga: wypowiedzenia typu: „może (u)czynić A lub B, czyniąc (jeśli (u)czyni) C” zebrane zostały w znacz. I]; posse Modrz (572): BierEz L; OpecŻyw 7, 44, 144; PatKaz III 94v, 108; MetrKor 38/502; a ktoby niemogł ſamego ſoku pitz dla gorzkoſtzy/ tedy moze ay[!] otzukrowatz według woley. Albo vczynitz ſniego iakoby ſiropek tym oboczaiem [!] FalZioł I 1b; wziąwſzy tego wſzytkiego czo złoty zaważi/ możeſz ſie napić gdi by miał kłocie w bokoch z winem albo z miodem ciepło. FalZioł I 61a; Na priſzcż też możeſz bańkę przyſtawić/ iako y na bolącżkę/ aby iad wyciągała. FalZioł V 71v; Też ſok wyciſniony z ziela Pſich ięzykow, z ſadzami zmieſzany [...] na ſkronie y na cżoło przyłożyć/ możeſz też w nozdrze wetknąć/ barzo mocznie ſtanowi płynienie krwie z noſa FalZioł V 79, I 4b, 9b, 14b [2 r.] 19c, 21c (70); BielŻyw 9; GlabGad L7, G2, Mv, N5v, N6 (9); Możeſz o nich cżytać Koſmographie albo ich Kroniki [vide chronicas eorum et cosmographias] MiechGlab 52, 39; KłosAlg E4, H2; WróbŻołt G3, Y2; RejPs 76, 100, 112, 112v, 127 (7); LibMal 1543/68v; SeklWyzn b3; SeklKat C3, D, D2; RejKup e2v; HistAl I8; Rad to vczynyę/ ile mnye możno będźye. A czego bych ya doſtátecznye nye wypráwił/ możeſz ſye vćyec do vczeńſſych. KromRozm III A5, D3, F6; Diar 24, 25, 45, 91; GliczKsiąż kt, E8, G, H4, N3v; LubPs B, Hv; GroicPorz k2; KrowObr 29, 37v, 143, 219v; RejWiz 116; Leop H, Hhh4; OrzList b3; RejFig Cc7; RejZwierz 49; OrzRozm D, D2v, R3; BielKron 195v, 263, 440v; KwiatKsiąż P3 [2 r.]; Assessor, Radny pan. Qui scilicet praesidibus assidet, Który yeſt ku rádnym pánóm prziſádźony prziſádnik álbo prziſądnik wybornie może być zwan. Mącz 379a, 23c, 71a, 90c, 106b, 109c (49); SarnUzn D7; A thák ieſliś zá świeżá wyplecenié obaczył/ kolánem mu záś możeſz nátręćić/ álbo ſzydłem zákol práwie przećiw ſtáwowi/ onéy łopátki. SienLek 170, 15, 29, 33v, 45, 48v (25); RejAp BB3, 61v, 78, 79v, 188v; GórnDworz S4, Ee7v, Ff3v; GrzepGeom C [2 r.] C2, C2v, C4, Dv (16); HistRzym 47v, 57, 66; Wiem że będą mowić/ cżemu nas ták Pan opuśćił? Thedy im też ták możeſz powiedzieć: dla tego iżeſcie wy też opuśćili mnie. RejPos 50v, 89v, 151, 213, 215, 277, 333; RejPosWiecz3 96v; Zle ſye doſtáło/ możeſz czytáć w Dźieioch Apoſtolſkich/ ónym żydóm: którzy ſye kuśili wzywáć imienia páná Chryſtuſowego ná óny/ kthórzy byli opętháni od ſzátánów. BiałKat 236, c, 46, 158v [2 r.] 203v, 278v (10); BielSat N2v; KuczbKat 365 [2 r.] 410; RejZwierc 6, 12, 48v, 55, 78v (16); BielSpr 11, 27, 34v, 57v, 72; WujJud 123v; WujJudConf 186v, 256; RejPosRozpr b3v; Kogożby tedy wielce nie poruſzyły ty rzecży ku polepſzeniu á ſwiątobliwośći żywotá? A dla więtſzego á rychleyſzego poruſzenia ſwego/ przecżćić ſobye możeſz ono co Páweł s. piſze [...] do Teſsálonicenſow w pirwſzym kápitulum. RejPos Wstaw [213]; Piérwſzégo Roku śiey Proſo/ Ber/ Mánnę/ Ięczmień. Drugiégo Roku/ śiéy żyto/ Pſzenicę. Trzećiégo Roku także, Czwartégo możeſz śiać Owies. Strum Lv, C3v, Dv, D4v, E, Ev [2 r.] (16); WierKróc B2v; BudNT przedm c7; Cżego iż pełno w Prorocech/ przetoć iedno mieyſce ábo dwie náznácżywſzy/ inſzymi ſie báwić nie będę: ktore oto ſobie ty ſam cżytáć możeſz CzechRozm 119v, kt, 6 [2 r.], 9v [2 r.], 119, 126 (15); KarnNap B3, E4v; Bo możonoby iym Biſkupſtwá y Opátſtwá niedáć/ áżby drzewiey przyrzekli/ że to dla Rzecżypoſpolitey dáruią. ModrzBaz 93; Tych wſzytkich beneficiy reieſtr mogliby Biſkupi przynieść [perferrentur] ná ſeym. á potym by niech te beneficia pod przyśięgą oni ſzácowáli ktorzi ie trzymáią ModrzBaz 138v, 10v, 13v, 94, 120v [3 r.], 123 (13); SkarJedn 369; Czopek może być/ vſtrugawſzy korzeń z ćwikły/ y miodem námázawſzy/ á poſoliwſzy: álbo z oſłniny/ álbo z mięſá ſolonégo: álbo z miodu ſtwárdzonégo Oczko 26v, 6v, 14v, 31v, 34, 37v; gdźieby nie był doſtátek ták wiela perſon/ tedy z Biſkupow [...] mogą być oycowie święći [...] A z Philemoná/ może być łotr. MWilkHist A2v; Tu mogą mołoycy/ napráwni ná to/ obycżáynie ſtrzeláć z ruſznic. A tym cżáſem Anyołowie odkryią grob/ y śiędą w nim kożdy oſobno. MWilkHist C4, A2v [3 r.] C3, D3v, G2v; StryjKron 672; CzechEp 19, 44 [2 r.], 57, 223, 336 (7); NiemObr 77, 78, 100, 117, 146, 147; GLód/ á praca miłosć káźi/ A oſtátek czás wyráźi: Komu to więc nie pomoże/ Do powrozá mieć ſię może. KochFr 109; BielSjem 40; GórnRozm Av, Iv, I2v, Mv; ActReg 80, 81, 107 [2 r.], 136, 149; Kiedy chmury przychodzą/ tedy wątpliwie z wiecżorá może robotę nákazáć: ieſli ſie wypogodźi/ tedy to: á ieſli niepogodá/ tedy owo GostGosp 36; gdy ſie tráfi zły vrodzay/ [...] Remedium tákie ná to może bydź GostGosp 88, 16, 76, 96, 122, 128 (9); GostGospGroch kt; co ná iákową im pociechę wychodzi/ może być przykłádem on Krezus Krol Lidiyſki Phil M4, H4, K4, O2; GórnTroas 39; WyprPl C2 [2 r.]; Kiedy zegar bije ták ſię modlić możeſz. LatHar 54; Tuż dopiero wylicżay grzechy twoie [...] Porządek w wylicżániu ten chowáć możeſz. LatHar 136; NA dzieśięć cżęśći możeſz ſobie/ nabożny Chrześćijáninie/ pożytecżnie rozdźielić wſzyſtkę Hiſtoryą męki zbáwićielá twego LatHar 315, +8, 17, 28, 37, 42 (59); WujNT 79 marg, 122, 259, 470 marg, 883; WysKaz 3; JanNKar E4; JanNKarGórn H2; SarnStat *4v, *5v, 106, 637, 849 (10); A ieſli kto iednego dniá tegoby niemógł zmowić/ tedy to ſobie może ná trzy dni rozdźielić. SiebRozmyśl F2v, F3; A dla lepſzey ſpráwy y zgody w ſzácunku tem/ może być iáko ná Trybunale poſtánowienie/ vt maior pars concludat. GrabPospR L4v, Kv, K3, L [2 r.], Mv, M4v (14); PowodPr 14 marg, 47, 60; SkarKaz )(4v, 80a, 155b, 420a; o inákſzey á vſtáwiczney obronie kráiow Ruſkich y Podolſkich rádzili. A tá/ zá pomocą Bożą/ naylepſza y naypotężnieyſza mogłáby być/ przez porządnego á nie drapieżnego żołnierzá VotSzl C4, Cv, Ev, F; A ieſli teſz nie będą [listy] zápieczętowáne Może powiedźieć, że ié ná cle otworzono Ná gránicy. CiekPotr 60, 58; SkarKazSej 674a; A gdyć ſię dobrze poſzáncuie ná tym/ Możeſz zbudowáć y Komięgę zá tym. KlonFlis E, E3v; Możeſz ty z kánáwáce ſukienkę na ſię wdźiać/ Możeſz kſztałtnym płaſzczykiem rámioná przyodźiáć. Nie záwádźi nic tobie muſzczkę ſobie ſpráwić ZbylPrzyg B3v, B2 [2 r.].

Z elipsą bezokolicznika (1): á chczeſzli iuchę kwaſną vcżynić: możeſz/ iabłkiem Pomorańcżowem/ albo winem kwaſnem/ albo Limonijami, albo iabłki kwaſnemi FalZioł V 68.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (61): tym obycżaiem niechay będą przyprawiane [...] Może ie też warzić takowym obycżaiem FalZioł IV 42b, IV 1d, 2b, 27d, 45d, V 76 (11); RejZwierz 114v, 139; Tunicatus, W ſuknią vbrány/ vſukniony też może rzec. Mącz 469a; SienLek 89, 97v, 105, 128 [2 r.], 136 (7); RejZwierc 164; BielSpr 10 [2 r.] 63v; Strum G, H3 [2 r.]; GostGosp 120, 132, 160; NAwiedźiłem w ten/ weſoły duſzy moiey/ dźień (Może Swięto miánowáć/ ieſli ieſt iákie ná ten cżás/ tákże też y dzien Niedzielny) z onemi trzemá wſchodnemi Mędrcámi y Krolmi/ [...] Iezu Chryſte/ duchowny żłob ołtarzá twego LatHar 238; Może tę Ewángelią/ nabożny Chrześćijáninie/ krzecżnie cżytáć/ y w dzień weſołego Národzenia Zbáwićielá náſzego. LatHar 684, 158 marg, 357, 390, 391, 402 (17); Rekuduiąc drugi raz, będźieli ſie zdáło, może té Tytuły Práktyki przydáć záraz pod Tytułmi w Státućie, żeby záraz iedná rzecz drugą obiáſniáłá. SarnStat 1278, 336, 684, 751, 1263; GrabPospR Kv, K2v, M, M4 [2 r.], M4v; Trzeći wyſtępek ieſt Peculatus, może wyłożyć ſpolnokradztwo PowodPr 76, 84.

Szereg: »moc i mieć« (1): Bo inácżey ſię modlić możeſz/ y cżáſem maſz/ kiedy ćię deſperácyą ſzátan trwoży: a inácżey kiedy do świeckich márnośći wiedzie LatHar 50.
3. Mówiący przyzwala (czasem niechętnie) na odstępstwo w pewnych warunkach od określonych zasad, wyraża swój brak zainteresowania jakimś działaniem lub jego okolicznościami, pozostawia w niektórych sprawach swobodę decyzji agensowi, bo jest przekonany, że przynajmniej jemu (podmiotowi mówiącemu) nie przyniesie to szkody lub jego nie dotyczy [„może (u)czynić ” = niech (sobie a. jeśli chce) (u)czyni; nie mam nic przeciw temu, żeby (u)czynił; nie (za)szkodzi (u)czynić; nie ma potrzeby nie czynić]; licere, posse Mącz (312): Coż to złego á nie cżłowiek/ Vkaż ogon boś wilkołek. On rzekł/ ieſli będzieſz żędáć/ Y ogon możeſz oględáć BierEz B4, Ev, L3v; Wtweyći to woli/ możeſz vcżynićz tzo chceſz/ iáćz to mowię tzo tobie pożytecżno byćz znám ForCnR A4v; á tego możeſz zawſze pożywać/ wijąwſzy iżby było zapalenie wnętrzne/ tedy maſz tego poniechać. FalZioł I 123c; W lazni ſie możeſz myc/ w nowe odzienie oblocżyc. Ale głowy waruy żelazem vrazic FalZioł V 49v; Dnia tego rzecży żadney nie pocżynay, ani ſie w niwecz wkladay [...] Iedno czo by chcial mieć w ſilney thaiemniczy możeſz cżynic. FalZioł V 52v; Potym to tak na ſercze przykładay/ możeſz y na pierſi przykładać, ieſtli pierwey niemaſz takiey wady w pierſiach. FalZioł V 68v; A tego potrozſze poranu natſzcżo: pożyway, żuiącz możeſz połykać/ albo wypluwać onę wilgotnoſć FalZioł V 72v; wſyp do nich pſzenicze do tego garncza, możeſz ie pobić/ á wſtaw na węgliſty ogień niechay ſie ſmażą FalZioł V 94; tych rzecży możeſz ſpołem ſkladać iako wiele chczeſz. FalZioł V 102v; vcżyńże plaſtr, á ieſlić ſie zda: możeſz przicżynić ſzafranu tartego y oleyku rożanego więczey/ á tho dla thego aby było moczniey FalZioł V 102v; Potym wyłoż na ſlończe aby vſchło/ albo też v ognia możeſz vſuſzyć FalZioł V 118, I 18c, 26d, 30a, 31a, 32b (81); GlabGad G5v, I7v; KłosAlg A4v; WróbŻołt C3v; RejPs 50v, 80, 84; Ia mowię co bych rad widział Czynić może kto będzie chćiał RejRozpr F4v; O obraziech/ to rozvmiem/ ieſli im nieprzydawaią iakiei chwały/ mogą być wdomv bożym/ dla proſtych lvdzi SeklWyzn g2v; RejJóz F8v; A będzies też poſczyl pyątky Mozes wieċ preſtaċ naſwiatky. RejKup n2, e2, Gv, g2, m6; HistAl L3v; MurzNT 106 marg; KromRozm II m3, nv; Wſſák komu ſye to nyepodoba/ álbo nyemoże/ álbo też nyechce temu wyrozumyeć/ może przeſkoczyć. KromRozm III A3, A6; LubPs A5v; Wſzákże ia tu mieyſtcá żadnego nieponiżam/ y owſzem ná woli káżdemu dáię/ chceli tego wſzytkiego com nápiſał vżywáć álbo nie/ może ſobie káżdy wedle myſli ſwey popráwić iáko chce/ y porády indźie ſzukáć GroicPorz C2v, mv, xv, y2, hh3v; KrowObr 17, 123v, 177; RejWiz A8v, A9; Oprocż tego iednego/ s tych możecie ſzydzić. RejZwierz 7v, 100v [2 r.]; BibRadz I 546b, II 120c marg; Goski A14; OrzRozm O3; Ktory rzekł/ zgrzeſzyłem/ iuż ſie wrocę ieſlić ſie ták podoba. Ktoremu Anyoł rzekł/ możeſz iecháć z nimi/ ále áby inácżey nie cżynił iedno iákoć roſkażę. BielKron 42v, 42v, 193v, 210, 226, 253 (8); In potestate tua est, Maſz to w mocy twey/ możeſz vczinić chceſzli/ ná twey to woley. Mącz 430d, 151d, 192d, 194d, 272a, 303a (8); Ktoby chćiał inſzą Wiárą doydź ſzczęsćia wiecznego/ Może smiele koſztowáć nie bronię mu tego. Prot C2; Kiedy pocznie świtáć á czás zdrowy ieſt/ wſtań: ieſli podeźrzány/ możeſz niewſtáwáć/ ále nie ſpi SienLek 11v; W ták tedy nagłych przygodách/ puſzczáć kreẃ pierwſzego dniá álbo wtorego/ dobrze możeſz: ále po czwartym dniu/ iuż ſye puſzczáć niegodźi: boćiemby chorego thym zemdlił więcey SienLek 33; á ieſliby koźie mleko być niemogło/ thedy może krowie być: á wſzákże od iedney tylko/ á niemieſzáne. SienLek 52v; s tych ktorekolwiek álbo ile ich chceſz możeſz wárzyć z czym chceſz/ á onę iuchę pić day kogo kámień gába. SienLek 106; Niema ieść nic tłuſtégo/ gorzkiégo/ twárdégo/ á nawięcey kiedy ogień w ránie pánuie. Aż kiedy náraſta/ może ieść mięſo wieprzowé SienLek 147v, 3v, 7v, 37v, 40, 43v (43); RejAp 37v; chciałbym/ áby moy Dworzánin/ y to dobrze vmiał: lecż iż thego zwycżáiu v nas nie máſz/ może y on być bez thego. GórnDworz E3v, Ii8, L18v; Maſz tedy dwie náuce/ y możeſz vżywáć któréy chceſz: iedno wiédz/ żeć piérwſza náuká ieſt pewnieyſza GrzepGeom I2v, P2v; RejPos 41, 86v, 117v, 190v, 253v (7); RejPos Wiecz2 90v; RejPosWiecz3 97v marg; BiałKat 91; KwiatOpis A4; KuczbKat 125, 345; wyſtęṕcie wy ſzárzy/ ále thy pánie łáńcuchu możeſz zoſtáć RejZwierc 70v; Tą zbroią maſz wſzytko zborzyć/ Acz y ſwoię możeſz włożyć/ Choć przećiw tey iáko ſklána RejZwierc 254, 16, 209, 237; BielSpr 9v, 32v, 35v, 74; WujJud 43v, 57, L17; BudBib Lev 25/32, 2.Reg 9/11; Krókiewká ma być ná dłuſz łokieć/ y krótſza może być/ ále nád łokieć dłużéy nic. Strum B2v; A możeſz ié [szczuki] wſádźić do Stáwu/ któryby przed tym Rok nárybióny był/ ná tym żadnéy ſzkody nie będźieſz miał. Strum Q, B4v, D2, E2v, G, G4v (11); CzechRozm 138, 197; ModrzBaz 74; SkarJedn 39; Oczko 27v, 28; ná inſzy ſobie dzień to vważenie odłożyć możeſz/ wierny cżytelniku/ podobnom ćię tą długą á trochę przytrudnieyſzą lekcyą ſprácował. SkarŻyw 261; á ieſli mi zayrzyſz męcżeńſtwá: niech ia pierwey pod miecż idę/ potym ty zoſtáć męcżennikiem Chryſtuſowym możeſz. SkarŻyw 342; MWilkHist A2v [3 r.]; CzechEp 77 [3 r.] 115, 150, 152; NiemObr 166; LatHar 67, 131 [2 r.], 174 marg, 178 marg, 303 (9); KołakSzczęśl Dv; WujNT 200, 349, [405], 533, 786 marg, Bbbbbb; JanNKar F2v, F3, F4v; SarnStat 1263, 1267; GrabPospR M2; PowodPr 38; SkarKaz 44a marg; VotSzl A2; PaxLiz E4; SkarKazSej 670b; KlonFlis B2, C2, E3; ZbylPrzyg Bv, B4.

Z elipsą bezokolicznika [w tym: chcesz(li) możesz (8)] (19): Chceſz Ezopie bych ćię kupił: Rzekł możeſz ieſlić ſie widzi/ Nikt ćię k temu nieprzypędzi BierEz B2v; Wezmi gwozdzikow czo chczeſz á dla miari możeſz funt FalZioł II 23v; Oſladzaiącz ie czukrem á pić/ á chczeſzli ie thak pić: możeſz FalZioł V 68, I 38d, IV 46b, V 24, 48, 66 (10); KromRozm III Q4; SienLek 61v, 105v, 109, 190v; Mogę ſpytáć? á za mi wżdy rozmowy pomożeſz? (‒) Możeſz. KlonŻal E3v; A napiérwéy modlitwy odpraw ſwé w kośćiele/ Możeſz krotko/ wſzák niedba nic Bóg o ſłów wiele. PudłFr 73; GostGosp 154.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (16): Ten ſyrop pić raz przez dzień rano, Ieſtli będzie purgował/ tedy gi może brać przez trzeci dzień. FalZioł II 21d, I 122b, IV 32b, V 66; Goski *2; Czyni theż tho piołyn wárzony wwodźie/ może cukrem álbo miodem oſłodźiwſzy pić SienLek 110v, 13, 86, 90v, 92v, 102v (9); BielSpr 73, 73v.

W charakterystycznych konstrukcjach: możesz... co chcesz (5), ile chcesz (2), jako (wiele) chcesz (4), jeśli chcesz (5), chceszli (8).

4. Mówiący wyraża swoje przekonanie o (nie)słuszności, (nie)celowości, zasadności (a. bezpodstawności) omawianych zachowań lub poglądów, aby w ten sposób słuchacza do nich nakłonić (lub od nich powściągnąć); posse HistAl, Mącz, Modrz, Vulg; debere HistAl, Modrz; capere PolAnt; quire Modrz (443):
A. W wypowiedzeniach twierdzących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo) [„może (u)czynić” = niech (u)czyni; powinien, trzeba (u)czynić; godzi się, należy, wypada, dobrze jest (u)czynić] (389): BierEz Pv; możeſſ tu wielé pobacżytz. Naprzod bacż iako pán iezus będątz buog ij cżlowiek [...] miál tu ſſcżęſcie ij nieſſcżęſcie OpecŻyw [27]v, 1v, 37v; PatKaz III 88; Możeſz to wiedzieć że krol niebieſki vcżynił mie krolem ziemie BielŻyw 150; GlabGad F6, K3v; Drugie możem bacżyć, iż ieden ieſt ięzik y mowa tich Iuhrow [Accipe secundo, quod idem linguagium et loquaela pronunciatioque sunt Iuhrorum] MiechGlab 60, *4; LibLeg 7/41, 10/122; WróbŻołt N [2 r.]; RejŁas w. 33, 48, 58; RejPs 88v, 114, 116v; Krotka rádoſć á żal długi Może ſie nakáráć drugi RejRozpr F2v, C2, E3; Wtorąm [spowiedź] też powinien/ przed bliżnym moim cżynić/ [...] Trzecią ſpowiedz mogę cżynić/ przed mądrym ſłvgą koſcielnym SeklWyzn c4, c4, e2v; RejJóz F3v, I8, Lv, L4v, L7 [2 r.]; SeklKat Nv; A tak darmo ſyę ċzas kroczy Aċ ſędzia ċzeka zdobroczy Cżiſczie bych my już mogli ijcż A wpieklie dzis na obiat bycż RejKup z6; Niewiem czo ty to maſs za Liſt Ale tego możeſs być yſt Iſczi tu yedno częſcz maią Co Panſką wola dzałayą RejKup aa6, c7, h7, i3, k7; HistAl D7, K2v, K5v [3 r.]; MurzNT 66, 81; Jenak WM możecie być pewnej wiary, iż nie inaczej będą spisane, jeno jako są w⟨u⟩ mowie Diar 44, 93; GliczKsiąż A4v, F5, H3, P5; LubPs N, N3v; GroicPorz A4, aa4v; KrowObr 184v; Więc wam w cżerni napiękniey/ á práwie páná znáć/ Owy nikcżemne pſtruſzki mogłyby ſie rozdáć. RejWiz 40v, A3, A5v, [A9], 17, 19 (15); RejFig Aa8, Cc2v; Bo dobry tenby godzyen/ korony ze złotem/ Wſzetecżnemu mogłby iey/ kęs przypluſkáć błotem. RejZwierz 112, 44, 53, 70, 78v, 101 v (9); BibRadz *5, I 461a marg, OrzRozm O2; możem ſobie nie ládá iáko pokłádáć polakow/ iáko tych/ ktorzy vſtáwicżnie z pogránicżnym nieprzyiaćielem cżynią ze wſzech ſtron BielKron [3322]v; Ten ſyny krolá Káźimierzá vcżył/ chował/ y wyćwicżył w dobre obycżáie/ zá co mu káżdy mogł dzyękowáć. BielKron 396v, 5v, 318, 342v; KwiatKsiąż P3v; Meminero, de hoc quietus esto, Będę pámiętał/ możeſz ná to dobrze ſpáć. Mącz 341c, 185d; OrzQuin Q2; Prot D2; SarnUzn F2; Spytaicie iedno Sálomoná ná co to wam potym wyniść ma [...] moglibyſcie zápłákáć ocży ſwoie miáſto tey rádośći RejAp 93v; iż to miáſto Rzymſkie/ ktoreby mogło właſniey być zwano Sodomſkie/ záſiádło ná ſiedmi gorach RejAp 105v, 12v, [14] [3 r.], [15]v, 23, 30v (27); GórnDworz N3, V3v, V7v, Y8v, Aa7v; O mogłyżby káżdemu brzmieć w vſzoch iego ty ſłowá tego ſrogiego poſelſtwá twoiego RejPos 192v; tedyć nie tylko áby miáłá być dziwna ſmierć ſwiętych á wiernych iego/ ále ſnadź y twoiá właſna máłoćby ſtráſzna mogłá być. RejPos 321v, A4, 14, 23v, 30v, 35 (61); A ty to pożytki/ któremći z ſpowiedźi pewné wyliczył/ mogą ćię wzruſzyć/ ku częſtemu á pilnemu ſpowiádániu: choćiażby theż o niéy piſmá żadnégo nie miał. BiałKat 378v, 131, 241, 283v; KwiatOpis Dv, HistLan A2v, F4v; KuczbKat 45; A tu iuż záſię będzieć trzebá y przećiwnego ćwicżenia y przećiwnego towárzſtwá ſzukáć ſobie. (marg) Z rzecży przećiwnych może przykład bráć. (–) RejZwierc 20v; Káżdy niezgodą mogłby dáć we błotho/ Gdyż ſwięta zgodá ſtoi nam zá złotho. RejZwierc 228, A2, A3, 21v, 24, 28v (37); BielSpr b3v; Może nam być w pámięći Lowieki ziazd/ co byli drudzy na nim ſpráwili MycPrz II A2v, I C, II B4v; BiałKaz I; CzechRozm 109v, 137v, 154v, 166v, 215; Iż niedługo krolował możym dziś żáłowáć/ Mogłby iuż był do końcá ten Turki zwoiowáć. PaprPan Ee2, H3v, Fv, N4, R2v, S2 (11); A ći záśię ná potym ná potrzebę Kosćielną ábo Rzecżypoſpolitey/ posługi ſwe obroćić mogą [concidere ac ... praestare deberent]. ModrzBaz 131; ModrzBazBud ¶6v; SkarJedn 222, 265; Mąż okrutny/ ręki krwáwéy/ Nigdy twarzy twéy łáſkáwéy Nie ma vznáć: tegóż Boże/ Y przewrotny czekáć może. KochPs 7; SkarŻyw 244, 520, 529; StryjKron 59, 145; CzechEp 65, 261, 311, 381; NiemObr 12, 47, 121, 143, 150; KochFr 17, 32, 81; WerGośc 223, 223; WisznTr 5; Iuż názad niechodź/ Orpheu/ nie vmiałeś chowáć/ Ześ ſye y ſam wróćił/ możeſz Bogu dźiękowáċ. KochTarn 77; PudłFr 14, 22, 36, 57; ArtKanc P15v; BielRozm 9; teras gdy by kto z tymi zbrodniámi śiedźieć niechćiał/ záras mogłby ſobie kázáć trune gotowac GórnRozm L2v, Hv; A moglibyſmy ſie Połockiém karáć/ bo ten ieno prze złé opátrzenié zginął KochWr 36; ActReg 121; Dźieći koronne/ ná mátkę niedbáłe: Niedbáłe mowię? mogę rzec okrutne GrochKal 23; Będę tobie przyiacielem/ ieſliż też ty Rzymiánom będzieſz/ ieſliż inácżey/ mnie też pewnie zá nieprzyiacielá mieć możeſz. Phil K2; KochPij C3; A pięć złotych ná ſtráwę páchołkowi doſyć/ Niech nie wſzytko kupuie/ może co vprośić. WyprPl A2v; LatHar +5v, 132; WujNT 448, 1.Cor 14/31; WysKaz 11; Bych nie miał nic więcéy zálécenia v ſtanu Duchownégo, ieno żem Práwo Duchowné [...] w kupę zebrał [...] tedy pewieném tego, że mi wſzyſcy Ich M. mogą miłośćiwą łáſkę ſwą obiecowáć. SarnStat 168; GrabPospR K4; PowodPr 52, 67, 80, 84; VotSzl Dv; GosłCast 5, 6, 27; O iákie łzy nád táką nieſpráwiedliwośćią wylewáć káżdy pobożny może? O iáko z Prorokiem temu kroleſtwu nie groźić SkarKazSej 701a, 666b; PudłDydo A4v.

3 sg w funkcji formy bezosobowej = można (1): cokolwiek ſobie zá roſkoſz pocżytamy/ właſnieby tho poććiwą nędzą mogł názwáć. RejZwierc 158v.

W konstrukcji wyłączającej (2): z Luterem y z innymi iego niemoże być inácżey pocżynano iedno gwałthem. BielKron 215; RejPos A6.

Fraza: »możesz (mi a. temu) wierzyć (a. wierzać), może (każdy) wierzyć« [szyk zmienny] (23:4): FalZioł I 32a; RejJóz Kv, N7; RejKup E; MurzHist B3v; Pewnie cie w tym vpewniam/ á wierzyć mi możeſz/ Ze cżyścem ni odpuſtem ſobie nie pomożeſz. RejWiz 163v, 151v; OrzList d2; RejZwierz 53v; RejAp 72, 200v; GórnDworz B4; BiałKat 226; Bom wiele ſłychał tákich może káżdy wierzyć. HistLan B3v; Iáką ty miárką możeſz temu wierzyć/ Námierzyſz komu/ tákżeć będą mierzyć. RejZwierc 224v, A, 39, 250v; KochDryas A2v; Dźiéwká twoiá dobry lós (możeſz wierzyć) wźięłá KochTr 22; CzechEp 127; DObra to/ Páwle/ (możeſz wierzyć) ſzkołá/ Gdźie każą pátrzáć ná poślednie kołá. KochFr 37; PudłFr 69; GórnRozm Dv, K2v, L4v; PudłDydo A4.
Szereg: »moc albo (i) mieć« [szyk 2:2] (4): KromRozm I G3; Bo co o figurze/ któryi inſzyi rzeczy przyſzłyi/ [...] ieſt rzeczono: to téſz i o rzeczy [...] barzo trefnie i owſzęm trefniei niſzli o figurze może i má być powiedźiáno MurzNT 8v; Mącz 413a; Vczynki dobre mogą y máią być iáwnie czynione. WujNT Cccccc2v.
a. Z zaprzeczonym czasownikiem w bezokoliczniku (41): RejPs 169v; RejKup n4v, ſ5v; MurzNT 11; GliczKsiąż G7, O7, P4; KrowObr 132; RejWiz 133v; RejFig Bb7; OrzRozm T4v; Takżeć też o tym tu zyáwieniu Ianá ſwiętego możemy nic nie wętpić/ gdyż s tegoż Bogá vſt wyſzły do nas ty poſelſtwá do niego RejAp 190v, 5, 153, 190v, 193; Thoć theż byłá rzecż máło k rozumowi podobna/ ále zrozumiawſzy co to byłá zá figurá/ może ſie iey żaden nie dziwowáć. RejPos 103v; Abowiem gdy obacżyſz/ co tu kolwiek maſz/ á od kogo maſz/ á ieſli twoie ieſth/ á długoli będzyeſz roſkázował temu/ mogłbyś nie wznośić tey márney myſli ſwoiey. RejPos 201, 60v, 68v, 110, 113v, 162; RejZwierc 11v; Swym dworſtwem Pálámede możeſz ſie nie chłubić/ Gdy go vyrzyſz zmyliſz ie mogęć zá to ſlubić. PaprPan X; iuż o roznośći praw mowić mamy. A może żaden odemnie niecżekáć/ iákoby od vſtawce praw/ doſtátecżnego opiſánia praw. nie ieſt rzecż moiey możnośći ModrzBaz 73v; ále potrzebá áby byłá ſpráwiedliwa przycżyná woyny: ktorey gdy niebędźie/ możemy ſię zwyćięſtwá nieſpodźiewáć [non est, quod speremus, victoriam]. ModrzBaz 104v; o oney woynie/ ktora z wolą Bożą będźie zácżęta/ możem niewętpić/ że y ſzcżęśliwa będźie [felix fore sperandum est] ModrzBaz 108v, 11, 59; PAwle rzecz pewna/ v twego ſąśiádá Możeſz długiégo nie czekáć obiádá. Bo w méy komorze ſczéra páięczyná KochFr 7, 114, 120; BielSjem 38; KochTarn 78; PudłFr 65; kto ćiebie Oglądał/ á vćieſzył twym poyźrzenim śiebie. Dálſzégo czáſu może niezámierzáć ſobie/ Iżby kiedy miał głádſzą oględáć po tobie. KochFrag 26; OrzJan 73, 126; LatHat 287; A Záprawdę ſtąd ſię żaden może nie obawiáć obćiążenia iákiego nieznośnego/ gdyż ſámi ſzácunek ten cżynić ſobie będą GrabPospR L4v.
B. W wypowiedzeniach przeczących (formalnie i znaczeniowo lub tylko znaczeniowo) [„nie może (u)czynić” = niech nie (u)czyni; nie powinien (u)czynić, nie trzeba (u)czynić] (54): BierEz B4v, N4v; BielŻyw 88; gdiz zaden tego niemoże ſlubować czo wiego moczy nieieſt SeklKat K2v; KromRozm I C2; to niemoże być aby prorok zginął indźie niſz w Hieruſalem [non capit prophetam perire extra Hierusalem; bo nie przyſtoyna prorokowi indźie zginąć okrom w Ieruzálem WujNT], MurzNT Luc 13/33, k. 61; Diar 88; GliczKsiąż N6, P3v; RejWiz 37; BibRadz II 138b marg; Czeſarz Rzimſki ieżdżąć z wielkim woiſkiem xięgi piſywał [...] czoſz tedy mieyſczkiemu proznowaniu na przeſzkodzie może być/ czo by nas [...] od czwicżenia w naukach odwodzić miało? KwiatKsiąż L4, G3; OrzQuin Dv, Xv; LeovPrzep F2v; RejAp 5; GórnDworz H4v; RejPos 240v; Któż będźie przećiwnikiem wybránym Bożym? pan Bóg vſpráwiedliwia: któż potępić może? BiałKat 88v; ták to ieſt rzecż pewna w Kościele świętym/ iż ludźie pobożni namniey w tym wątpić niemogą. KuczbKat 365, 155, 170, 225, 260, 415; Były Zydowſkie Trádycye złe/ ſą Kośćielne dobre: iáko onych niechwalimy/ ták tych gánić my Cátholicy niemożemy. WujJud 43, 149v; RejPosWstaw [412]v, [1433]; Strum Nv; ModrzBaz 4v, 12v, 70v; SkarJedn 160, 184, 188, 344; Iż ieſli ſię ták zacny Anioł Boży/ ták ſproſnemu duchowi złemu złorzecżyć nie ważył; á z iákąż śmiáłośćią poważyć ſię będźie mogł/ złorzecżyć cżłowiek śmiertelny y grzeſzny bliźniemu ſwoiemu ſobie rownemu? CzechEp 100; Serce mi bowiem żárły troſki nieuſpioné/ Iákie nieledá komu mogą być zwierzoné. KochFr 68; KochPhaen 10; Mſza rzecż ieſt y zła/ y ſzkodliwa [...] á ták ma być precż odrzuconá/ y o tym żadney wątpliwośći żaden mieć nie może: nie inácżey iáko by kto pytał/ ieſli Bog ma być chwalony. ReszPrz 56, 3; WerKaz 284; GórnRozm F3, F4; OrzJan 127; WujNT Act 10/47, s. 564; JanNKar H4; Gdy námi wſzytek świát wzgárdźi/ wádźić to nam nie może: ále gdy my namnieyſzego wzgárdźim: ſzkodźić to nam bárzo może. SkarKaz 352b; A też hoyny ieſt y nikt go nie przebierze [...] prześięga náſze prośby y zaſługi/ y nie możem ſię bać áby mu nie sſtáło do potrzeb ná ſzych[!]. SkarKazSej 663b; ieſli pod iego obroną y ćieniem odpoczywáć chcemy: tárgáć tych łáncuchow ták mocnych nie możem/ zgadzáć ſię y w iednośći żyć/ y o ſobie w zgodźie rádźić muśim. SkarKazSej 672b.
5. Mówiący z powątpiewaniem przyznaje słuszność cudzym racjom, wyraża na coś zgodę z zastrzeżeniami [„może (a. mógł) (u)czynić” = może, być może, prawdopodobnie (u)czyni(ł); nie przeczę, nie twierdzę, że nie (u)czyni(ł); przyznaję, zgadzam się niecałkiem przekonany, że (u)czyni(ł); niech sobie (u)czyni; cóż z tego, że (u)czyni(ł); choć (u)czyni(ł); „móc” występuje tu najczęściej w pierwszym członie wypowiedzenia przeciwstawnie złożonego]; posse HistAl, Mącz, Modrz; valere PolAnt; licere Mącz (147): KlerWes Av; Może co chce kto chce mowić Wſſák z mey rzeczy nie będźie nic. RejRozpr F4v; SeklKat Z; Mozes mnie ty wſytko ganicz Ia też czebie niemam zanicz RejKup aa6v; Mogł był tego/ Trzikrocz włozicz Tocz ani Wagy ruſſyło Iako by nicz nieprzibyło RejKup aa8v, q4; HistAl I4v; KromRozm II f, x4v; KromRozm III G3v, M2v, N8v; GliczKsiąż N5v; A ſlyſzyſz/ iż oni ludzie Papieżá v ſiebie za Bogá máią? Ale rzetzeſz. mogą włoſzy mieć Papieżá zá Bogá ziemſkiego v ſiebie/ álem ia nie ieſt ták głupi [...] ábym ia Papieżá tzłowieká mi⟨a⟩ł mieć v ſiebie zá Bogá? KrowObr 8, 1, 8, 148; RejWiz 124v; OrzList b4v, e3; Mogłći vmieć Tybullus/ piorkiem przepierowáć/ Lecż niewiem vmiałli ták/ cnotą záfárbowáć. RejZwierz 77v, 57v, 72; BibRadz I 461a marg, 1.Thess 2/7; chciał żonę zábić/ ktora z łáſki bogow przemieniłá ſie w Iáſkołkę [...] Możeć to być powieść zmyſloną od Poetow/ ále w ſobie ma wielkie przykłády BielKron 49, 223; GrzegRóżn K4v; KwiatKsiąż F4v, H2; Mącz 192d, 332a, 337d; OrzQuin K3v [3 r.]; Drugim ráne wſtawánie płáći ſię ſowito/ Może być wielka praca ále wielkie myto. Prot B4v; SarnUzn Fv; RejAp 94, 178; Możeć pan Boiánowſki/ s pánem Derſniakiem/ bá y pan Wapowſki podobno/ ſłucháć w. m. nierad/ ále nas tu więcey ieſt/ ktorzy wym. ſłuchamy s chęcią. GórnDworz Z4; Y toć ſie podobno trefić może/ iż piękna wyſtąpi s kreſu/ lecż do tákowey roſpuſty pewnie iey piękność nie powiedzie GórnDworz L17, F5, N7v, X4v; ácż ſie może tá łodká zákołyſáć/ ále on tego pilnie ſtrzeże/ áby ſie nigdy nie zánorzyłá. RejPos 49, 14 [2 r.], 72v, 76, 130v [2 r.], 147 (12); iuż żadna mocz iemu ſroga być nie może/ ácż ſie ná cżás iemu zmocnić może/ ále ſámá s ſwego rázu vpáść muśi ku lekkośći ſwoiey. RejZwierc 141v, 2v, 34v, 49v, 52, 62 (13); Ktorzy niektore ſproſnośći y zbytki w Rzymſkim Koſciele obacżyli. (‒) W obycżáioch niektore mogły być/ nieprzymy tego. Bo záwſze kąkol miedzy pſzenicą być musi/ ále nie w wierze. WujJud 7v; Ieſli kto kiedy tákim był (iákoż mogł być nie raz/ ponieważ ſą ludźie y Papieże iáko y ini) tego będźie Pan Bog ſądźił. WujJud 126v, 7, 37, 121, 157; WujJudConf 192; Strum G2; Mnieby oni y tobie mogli wiáry nie dáwáć/ y náſzymi wykłády gárdzić/ ále coż też wżdy rzeką ſwemu Rábinowi Moyżeſzowi? CzechRozm 114y; Mogą oni iáko chcą odpowiedáć: á coż po tym gdy y w tym głupſtwo y nieumieiętnośc ſwą pokázuią. CzechRozm 109, 117v, 137; PaprPan Ev, Ov, Q3; Co ácżby v proſtakow mieyſce mieć mogło/ ále v tych ktorzi znáią co pocżem chodźi/ zá nic to będźie. ModrzBaz 42; SkarJedn 125, 283, 290, 358; iżby gorączce y członkóm drugiém wćiele pomoc to nie miáło/ może czáſem pomoc: ále nie z ónéy piérwſzéy intencyiéy/ áni powinnośći/ iedno z przygody Oczko 22v; SkarŻyw 213 marg; NiemObr 5; Ieſli nie miał [kapłan] mieć żony/ moglić go zoſtáwić Przy vſzu/ ále iáiec lepiéy było zbáwić. KochFr 119, 52; ReszPrz 11; BielSjem 4; KochPieś 28, 42; Mogęć ia z pánną roſpráwiáć ſzéroko: Ale to baczę wybornie ná oko/ Ze ty więtſzy zyſk niżli ia odnieśieſz PudłFr 39, 39, 43; Niemowcie pretko mi Pana vbogacim/ toc bi moglo bic ale on ſẃoich vbogich przijaciol nierichlo zbogaci/ richlo ſpolſky ſpital vtzini PaprUp L3; ArtKanc B3, E9v; GórnRozm C4v, H2v; KochWr 31; Day to/ że wiátry mogą mieć życżliwe: Ale záś bunty Polſkié niezgodliwe Co przynieść mogą? GrochKal 10; OrzJan 109; WujNT 267, 744, 763; WysKaz 45; PowodPr 48, 67, 76; SkarKaz 206a, 209b, 552a, 577b; CiekPotr 9; Nie mowi ſię tylo o tych ktore záwſze złe były y ſzkodźiły [...] ále y o tych ktore mogły być ſtárym oycom náſzym dobre/ ále nam czáſu tego ſzkodliwe. SkarKazSej 701b, 668a; ZbylPrzyg Bv.

Z elipsą bezokolicznika (1): MOże kto ręką ſławy doſtáć w boiu/ Może wymową/ y rządem w pokoiu: Lecz ieſli żoná mężá nieozdobi/ Mąż prózno robi. KochPieś 42.

Fraza: »może (a. mogło) (to) być, stać się« = nie przeczę (20:1): KromRozm I E4, N3v; KromRozm II a3; Y owſſem ſtárych ſye obyczáyow y vchwał Conciliy powſſechnych dźierżą. (‒) Możebyć/ ácz ya tego nyebaczę. KromRozm III L7; Może to być/ iż imyenya tego nyebyło/ ále rzecz byłá. KromRozm III N5; możeć to być/ iżći náucżycyel będzye myał co w głowye/ ále yeſliby obycżáynem nie był nye ſtałoby to zá tho. GliczKsiąż L7v; RejZwierz 22v; BielKron 455v; Causae nihil dico quin ita sit, Nie przeciwiam ſie temu áby ták nie miáło być/ álbo może to być nie mówie nic prżaćiwkó [!] temu. Mącz 342a; GórnDworz I3v, Z6v; RejZwierc 100; Strum M4; CzechRozm 27; CzechEp 19; Wyſzło tu wſzyſtko (iáko ſię mnie widźi/ może bydź że ſię mylę) ze ſwoiey miáry. GórnRozm B3v; Lecz ia nie mogąc tego dośiądz ták rozumiem (może bydź iż głupie) że tego potrżebá GórnRozm K4, A4; ActReg 129; Cudzołoſtwem y wſzetecżeńſtwem może bydź iż nas inſze niektore choć w Krześćiáńſtwie narody prześięgáią PowodPr 70; CiekPotr 51.
6. Mówiący wyraża swoje niezadowolenie, a nawet oburzenie, wywołane tym, że coś dzieje się (a. stało się) inaczej, niż jego zdaniem dziać się (a. stać się) powinno; posse Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz (99):
A. Mówiący ma za złe, że nie dzieje się (nie stało się) tak, jak jego zdaniem dziać się (stać się) powinno [„mógł(by) (u)czynić, czyż nie mógł (u)czynić (w pytaniu retorycznym)” = dlaczego nie (u)czyni(ł), skoro to nietrudne, miał warunki, byłoby z korzyścią; powinien (był) (u)czynić, źle się stało (dzieje), że nie (u)czyni(ł)] (72): OpecŻyw 68, 99v, 100, 130v; Czeſzarz dal mv swey zyemye vzywacz, kthorą wzial s swą schablyą mogł czy by thego bycz wſdzyanczen LibLeg 7/98; RejPs 202; zloſliwi ſlugo gdym ia tobie wſziſtek dluk twoi odpuſcił y żas też ti nie mogł odpuſczić ſludze ſwemu? SeklKat T; O Koſczelech niemogę rżecz Mogłes ty ſam Panie doſtrzecz Dotego ya tam niemiał njcz RejKup bb6, f2v; KrowObr 125v, 160; Acż ich wiele ná rownym coby mogli przwſtáć/ Wolą ſie dla pożytku w niewolą záprzedáć. RejWiz 54v; cżemuśćie ſie przyſtępowáłi pod mur ku bitwie? zaśćie nie mogli wiedzieć [an ignorabatis]/ że z muru/ z gory wiele ſtrzał bywáią wypuſzczáne? Leop 2.Reg 11/20, Matth 26/40, Mar 14/37; BibRadz Mar 14/37; BielKron 162v, 464v; Futiles et frivolas causas dicis, Nie k rzecznego niepowiedaſz/ mógł by ſie zá to ſromáć. Mącz 137c; SarnUzn F4v; Azaſz mu ſie omylácżu nie możeſz kłániáć nie wiercząc ſie álbo nie obrácáiąc ſie do drewná onego? RejAp 180; A bodayże go zábitho/ mogłći wżdy gdzie indziey trefiáć/ niż przez gębę GórnDworz T [idem WerGośc], B8v, R; RejPos 65v, 164v, 232, 291v, 353v; HistLan B; RejZwierc 62, 155, 187, 189v, 251; BudBib Bar 5/48[49]; BiałKaz I3; BudNT Matth 26/9; ModrzBaz 131; SkarŻyw 152, 166; StryjKron 245; ieſlić ſię ták dźiewice chćiáło/ Mogłeś do Kolná iecháć: tám ich ieſt niemáło. KochFr 42; Nie wiedźiałem/ nie widźiałem/ nie ſłyſzałem. A iákoś tego wiedźieć nie mogł? Nie máſz/ powiáda Prorok/ ktoby ſię zákrył od gorącośći iego. A iákoś widźieć nie mogł? Widźiáły/ mowi tenże wſzyſtkie tego świátá gránice zbáwienie BOgá náſzego. ReszPrz 104, 104; WerGośc 252; LatHar 689, 692, 704, 707; Ná coż tá vtrátá? ábowiem możono to drogo przedáć/ y rozdáć vbogim. WujNT Matth 26/9; Y rzekł Piotrowi. Symonie/ ſpiſz? nie mogłżeś czuć iedney godźiny? WujNT Mar 14/37, Matth 26/40, s. 111 marg, Ioann 11/37; GrabPospR N4; SkarKaz 456a; Ale wſzeteczniku ty, śmiałeś ták plugáwie Mowić: nie mogłeś tego powiedzieć z ogrodkiem. CiekPotr 32, 32, 61; PudłDydo B3v.
a. Z zaprzeczonym czasownikiem w bezokoliczniku (10): ale tho bogwie zebi K yego M ſluzbamy mimy mogl niegardzicz bo bich siie ya K. yego M. y tey Koronie mogl kiedj poſlugamy swimy y przyaznia przigodzicz LibLeg 10/153; (did) Mnich ſię gniewa na Poſła. (‒) Mogł bys my wzdy nieprzimawiacz A wſſakes był niezwykł dawacz RejKup Ccv, i2; Pocżął ſie śmiać Hánnibál/ ſłucháiąc onego. Rzekł Krol/ możeſz ſie nie śmiać/ vcżony to cżłowiek RejZwierz 40; KochSat C3; Mącz 151d; RejPos 200v; Iuż mi tedy Klechowſtwem Antychryſtowſkim I. M. X. K. może nie vrągáć. CzechEp 66, 226, 260.
B. Mówiący wyraża zdziwienie, pretensje, że stało się (dzieje się) coś, co jego zdaniem dziać się (stać się) nie powinno [„nie może (a. nie mógł) (u)czynić”, „jako może (a. mógł) (u)czynić” (w pytaniu retorycznym) = nie powinien (u)czyć; źle, że (u)czynił)] (27): iako może ocietz cirpietz takowé nieucżcienijé ſyna ſwégo. OpecŻyw [123]v, [123]v; BielŻyw 48 [2 r.]; DZiwna to ieſt rzecz wſſechmogący boże iż ták długo wytrwáć możeſz thák nieznośne rzeczy RejPs 123v, 119; RejJóz H7v; RejWiz 66; OrzList e2; dawał też z łáſki dzyerżeć bráćiey niekthore zamki [...] do żywotow ich thylko/ á nie ná wiecżność: dla iego ſzcżodrośći docżeſney nie mogłá nam wiecżność zginąć. BielKron 390v; Miror tam ineptum quicquam potuerit tibi venire in mentem mi vir, Dźiwuyę ſie temu miły mężu yákoć mogło ná myśl wpáść co tákiego nietráfnego. Mącz 223c, 225d, 344a; Y dziwno nam ieſt iáko ſie tego przeć mogą. SarnUzn G8v; ModrzBaz 28, 78; SkarŻyw 27, 151, 487; StryjKron 612; Tu bácż, iako ſię księza mogą zwáć duchownymi, będąc morderzmi ták iáſnymi. CzechEp 41 marg, 219; Iákim dla BOgá okiem pátrzyć mogą ná groby y ná napiſy Oycow [...] ktorych kácerzámi y báłwochwálcámi názywáią. ReszPrz 96; GórnRozm E3v; SkarKaz 485a; Maćie ſpolne práwá y wolnośći: iákoż ſię dźielić iemi możećie? SkarKazSej 673a, 672b.
7. Szczególny sposob łagodzenia żądania, prośba o pozwolenie [„możesz (u)czynić?” = proszę, (u)czyń; „mogę (u)czynić? ” = pozwól mi (u)czynić]; posse HistAl, Vulg (11): Ty thes thu Sumnienie miłe Możes zoſtaċ pṙes the chwilę. Ia ku wam zaſię nadide RejKup n8, z4; HistAl A7v; Y poiąwſzy go/ wiedli go do ſwego kollegiom/ mowiąc : Możemyli wiedzieć co to zá nowa náuká ieſt/ ktorą ty powiádaſz? Leop Act 17/19, 1.Reg 30/15; prośiłá mátká iednego Zydá chytrego/ áby mogł oyca k themu przywieść/ iákoby to dzyećię było obrzázano ná Zydowſką wiárę. BielKron 165, 449; A ták ćię proſzę/ niech bym też od ćiebie mogł mieć wyznánie o Iezuſie Chriſtuſie ſynu Bożym/ iákom dniá wcżoráyſzego miał o iedynym Bogu oycu CzechRozm 11; NiemObr 24; KlonŻal E3v; WujNT Act 17/19.
8. Mówiący wyraża gotowość uczynienia czegoś, nie sprzeciwiania się czyjejś woli [„mogę (u)czynić” = gotów jestem (u)czynić] (11): KromRozm I G3; Ceſarz mu też przyſiągł wroćić kſięſtwo Iuliáceńſkie/ Kliweńſkie/ okrom Zytárdi y Hinzbergu/ ktore może wroćić cżáſu ſwego ieſli powolność po nim pozna BielKron 192v; HistHel C4v; Tám ná Seymie będziemy o nich práktykowáć/ Ktore ſą potrzebnieyſze/ty możem záchowáć. BielSjem 15.
Frazy: »mogę (a. mogłbych) przysiąc, ślubować (a. ślubić), przyrzec« [w tym: za co (3), na co (2)] = habeo polliceri, liquet mihi deiurare Mącz (3:2:1): RejFig Ee3; iż lepſza bitwá/ kiedy Owiec tyſiąc/ Niż s piąciądzieſiąt Wilkow/ mogłbych ná tho przyſiąc. RejZwierz 26v; Mącz 192d, 195b; Swym dworſtwem Pálámede możeſz ſie nie chłubić/ Gdy go vyrzyſz zmyliſz ie mogęć zá to ſlubić. PaprPan X; PudłFr 32.

»mogę to wierzyć« (1): O tákich vmárłych/ iáko bogacz ieſt vmárł/ mogę tho wierzyć: iż nic nie wiedzą BiałKat 155v.

9. Mówiący wyraża swoje zdziwienie, niedowierzanie [„jako może (a. mógł) (u)czynić” = dziwne, jak (u)czyni(ł); „jeśli może (a. mógł) (u)czynić” = wątpliwe czy (u)czyni(ł)] (11): Rzecż niepodobną powiádaſz/ Dziwno mi iż śię nie ſromaſz: Iáko to kot mogł vcżynić/ Szedſzy tám y záśię tu przyść: Iużby to byłá Boſka moc/ Ták vdziałáć przez iednę noc. BierEz G2v, P4; Drugi rzekł/ żeſcie mogli widáć ábſzlag táki/ Bowiem tám właſnie wſzytko/ by poźrzał ná fláki. RejFig Bb3v; KwiatKsiąż P4v; w bitwie Wołoſkiéy [...] zginął. Ieſliże ten zginąć mógł/ który śmiertelné gárdło ſwé/ zá nieśmiertelną ſławę ſwoię/ y domu ſwégo/ odmienił. OrzQuin R3; Sam Bog wie iák wſwym ſtanie ták długo trwáć mogą/ Nigdy nie odpocżynąć ręką áni nogą. BielSat D4v; RejZwierc 56v; O poważna w młodym ćiele ſzedziwosći/ iákoś ná ſobie tákie rzecży przewieść mogłá w domu ſwym bogátym/ nędzę iáko pielgrzym y żebrak ćierpieć SkarŻyw 136, 136; ReszList 177; BielRozm 31.
IV. Być (bez)silnym (16):
1. W wypowiedzeniach twierdzących: mieć siły, być zdrowym; mieć się dobrze; valere PolAnt, Mącz; potentem esse PolAnt (4): rzekł ięm/ nie potrzebuiąć którzy zdrowi ſą (marg) mogą (‒) [valentes] lékarza/ ale którzy śię źle maią MurzNT Matth 9/12; Valeo, Mogę/ yeſtem zdrów. Mącz 473d; Bo rádziſmy gdy my niemożemy/ á wy możećie [cum nos infirmi sumus, vos autem potentes]. BudNT 2.Cor 13/9.
a. Być silnym z korzyścią czyją, pomagać komu [komu czym] (1): A ták nie tylko ſobie mogł ſwym vmiáłym pływániem/ ále y drugie w cáłośći záchował od nieprzyiaćielá. BielSpr 5v.
2. W wypowiedzeniach przeczących: (s)tracić siły, sta(wa)ć się bezwładnym, (o)słabieć; infirmari PolAnt, Vulg; non posse Vulg; praepediri Mącz (12): KromRozm II v2v [2 r.]; Oſieł rzekł/ vlży mi co/ bo ia iuż nie mogę. Włoż ná Koniá RejZwierz 121; Praepeditus morbo, Nie może przed chorobą. Mącz 294c; BudNT 2. Cor 13/4, 9; Konie nam iuż nie mogą to dobrze widźiemy. CzahTr L2v.

W przeciwstawieniu: »nie moc ... być mocny (a. możny)« (3): BibRadz 2.Cor 12/10; ktory [Chrystus] do was niemoże/ ále możny ieſt w was [qui in vos non infirmatur, sed potens est in vobis]. Bo ácż vkrzyżowan był z niemocy/ ále żywie z mocy Bożey. BudNT 2.Cor 13/3; Dla tego ſię kocham w krewkośćiách/ w potwarzách/ w potrzebách [...] Abowiem gdy nie mogę/ tedym ieſt mocny [cum enim infirmor, tunc potens sum]. WujNT 2.Cor 12/10.

a. W cytatach dwuznacznych: o niemocy płciowej (2): rymy piſáli/ Aby ſie cżym kto może/ pániey podobáli. Ieden ſtoiąc nápiſał/ iuż dáley nie vmiem/ Drugi przyſzedł wziął kretkę/ nápiſał ia vmiem. Ten wyſzedł á ow przyſzedł przypiſał ále łgáć/ Ten przyſzedſzy obacży/ iął rym pilnie mázáć. A do tego przypiſał/ co piſał nie vmiem/ Vmieſz ále nie możeſz RejFig Bb6; Emeriti anni, Stárość/ gdy yuſz yeden dáley nie może. Mącz 218b.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Polleo, Mogę/ Przemogę. Mącz 308b; Queo, Mogę. Mącz 340a; Nequeo, Niemogę. Mącz 340a; Possum, Mogę. Mącz 430b; Konnen. Moc. Posse. Calag 311b; Possum ‒ Mogę. Calep 825a.
*** Dubia (3): Si nequeas paululo, at quanti queas, Ieſli nie możeſz máło/ yednák yákokolwiek naydrożey możeſz. Mącz 440c; a oczyecz puſzczyel ſzynowy swemu Walkowy dom Ieden na dlug a yeſli moſzj, otrziwacz[!] ten dom tym yego lyſza ZapKościer 1585/62v; Tu narazie ote Dzierzawy ktoremu się nawiecznosc daley by nie moze diligentia zeby było to do skutku nie przyszło, wiec y Pany Bathore przypomnieć y przy nim y po odiezdzie iego iaką chęc po mnie znali ActReg 79.

Formacje współrdzenne: domoc się, nadmoc, dopomoc, podpomoc, pomoc, przemoc, przeniemoc, przepomoc, rozmoc się, rozniemoc się, spomoc, spomoc się, wspomoc, wspomoc się, wymoc, wymoc się, wzmoc, wzmoc się, zamoc się, zaniemoc, zapomoc, zapomoc się, zmoc, zmoc się; domagać się, dopomagać, dopomagać się, magać, podpomagać, podpomagać się, pomagać, porozniemagać się, przemagać, przemagać się, przepomagać, przepomagać się, rozmagać się, rozniemagać się, spomagać, spomagać się, wmagać się, wspomagać, wspomagać się, wymagać, wzmagać, wzmagać się, zamagać, zamagać się, zapomagać, zapomagać się, zmagać, zmagać się.

Cf MOGĄCY, MOŻE, 2. NIEMOC

AK, MB