[zaloguj się]
[pdf]

MOCNIE (1485) av

mocnie (746), mocno (699), mocnie a. mocno (43); mocnie ListRzeź, PatKaz II, PatKaz III, BielŻyw (2), ConPiotr, ZapWar (2), KromRozm I (4), MurzHist (10), MurzHistSkt, MurzNT, KromRozm II (11), KromRozm III (6), Diar (3), KrowObr (15), LeszczRzecz, OrzRozm, OrzQuin, GórnDworz (3), RejPosWiecz2 (4), BiałKat (6), GrzegŚm, KuczbKat (3), RejPosRozpr, RejPosWstaw (2), BiałKaz (2), CzechRozm (21), CzechEp (3), KochJez, GórnRozm, KochCn, GosłCast (7); mocno GlabGad (10), MiechGlab (2), KłosAlg (2), WróbŻołt (4) DiarDop, RejFig (3), RejPosWiecz3, BielSat (2), HistHel, Strum (15), BudNT (2), Oczko (2), NiemObr (3), KochFr, ReszList, WerGośc, BielSjem (2), KochPieś, PudłFr (2), GostGosp, GórnTroas, GrabowSet (3), KołakSzczęśl. WysKaz (2), JanNKar, PowodPr (2), CiekPotr, CzahTr (6), KlonWor, PudłDydo, ZbylPrzyg; mocnie : mocno BierEz (1 : 4), OpecŻyw (3 : 7), MetrKor (1 : 2), TarDuch (1 : 1), FalZioł (124 : 20), LibLeg (6 : 4), RejPs (8 : 1), SeklWyzn (8 : 2), SeklKat (3 : 3), RejKup (3 : 4), HistAl (9 : 2), BielKom (1 : 1), GliczKsiąż (2 : 2), LubPs (58 : 2), GroicPorz (1 : 1), RejWiz (5 : 27), Leop (6 : 3), RejZwierz (1 : 5), BibRadz (14 : 2), BielKron (42 : 24), GrzegRóżn (1 : 1), KwiatKsiąż (3 : 1), Mącz (24 : 8), SienLek (17 : 7), RejAp (8 : 73), HistRzym (5 : 2), RejPos (108 : 238), RejZwierc (9 : 69), BietSpr (2 : 9), WujJud (13 : 4), WujJudConf (3 : 1), BudBib (5 : 4), PaprPan (2 : 1), KarnNap (2 : 1), ModrzBaz (9 : 1), SkarJedn (9 : 4), KochPs (3 : 2), SkarŻyw (26 : 8), StryjKron (1 : 2), RzeszPrz (1 : 6), ArtKanc (20 : 3), PaprUp (1 : 2), ActReg (1 : 2), Calep (7 : 4), LatHar (2 : 3), WujNT (7 : 9), SarnStat (33 : 7), SiebRozmyśl (3 : 2), SkarKaz (3 : 12), PaxLiz (1 : 9), SkarKazSej (2 : 7).

[Za wątpliwą postać hasła uznano przykłady w formie comp i sup pochodzące z tekstów, w których nie wystąpiła forma posit lub wystąpiły dwie i więcej różnych form].

-c- (1252), -cz- (222), -tz- (11).

Oba o oraz e jasne.

comp i sup (49 + 7), -mocniej (56); ~ -éj (9), -ej (2), -(e)j (45). sup nå- (6), n(a)- (1).

Sł stp notuje, Cn: mocno, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.: mocno.

1. Przy użyciu dużej siły fizycznej lub psychicznej, silnie, energicznie, mężnie; fortiter Vulg, Mącz, Calep, Cn; valide Vulg, Mącz, Calep; valenter Mącz, Calep, Cn; potenter HistAl, Mącz, Cn; enixe, firme, obstinate, vehementer Mącz; athletice, praevalide Calep; forte HistAl; dure PolAnt (364): OpecŻyw 125v, 138v; TarDuch [C4]; Węgorz. [...] á przeto ieſt ſam ſliſki/ iako go mocznie ſciſka: tako ſie więczey wydziera. FalZioł IV 29d; á potym maią być ony mieſtcza paraliżem zarażone nacierane moczno FalZioł V 77, I 38b, 149d, III 38d, IV 16c, V 26, 84, 91v; Mądrego znak ieſt żadnego ku vpadu nie przypędzać, á gdyż by czo mocnego przyſzło mocznie to odeprzeć BielŻyw 53, 5; MiechGlab 11; gdis tak moczno y mądrze odkupił rodzay ludzki. WróbŻołt 56v; a ich [mnichów] ſwięta cżiſtoſcz moczno tłvcze kroleſtwo ſzatanſke. SeklWyzn a3; Zábiegáli im [...] Iednoroſce/ zubrowie/ y ſmokowie/ ktore mocnie zbiáli [fortiter impugnabant; byly ge barzo mocznye HistAl 1510 312]. HistAl H5v, D8, M5; MurzHist K4, Q2v, T3; LubPs H2; Albo gdy lecowego mocno nie náwiedzyeſz/ Pewnieć gdzye koło złamáć/ pewnie w lás záiedzyeſz. RejWiz 29v; Acż toż cżáſem ty gromy y wiátry dzyáłáią/ Gdy ſie mocno mieſzáiąc o ſię vderzáią. RejWiz 151v, 29v [2 r.], 84v, 106, 134; Tedy Máchábeycżyk [...] przypuśćił mocno [ferociter; okrutnie WujBib] k ſſturmowi Leop 2.Mach 12/15, Iudic 5/26; LeszczRzecz A3; ále iuż tám w kuchni/ Naydzieſz ogyeń gotowy/ iedno mocno dmuchni. RejFig Aa4; RejZwierz 111v, 143; A thákci ſię mocnie [per potentiam] rozraſtáło ſłowo Páńſkie/ y bráło moc [invalescebat]. BibRadz Act 19/20; [Fulko, król jerozolimski] ſtale Krześćiáńſkiey rzecży bronił á Turkom mocno odpierał/ ktorych wiele porażał BielKron 178v, 202v, 315v; KwiatKsiąż M; Obstinate negare, Mocnie pzreć [!]. Mącz 257c; Omni contentione pugnatum est, Wſziſtkiemi ſiłámi mocno ſie tego domagano. Mącz 263c; Pancratice, Po ſzermiersku/ yáko yeden zápáſnik/ to yeſt mocno y ſmiáło. Mącz 275a, 232a, 430c, 474b [2 r.], [497]a; záćiśniż mu [koniowi] mocnie Nozdrze/ áże pryśnie SienLek 168, 116, 116v, 161, 174, 187, 188; RejAp 193v; gdy z grobu kámiennego mocnie przyłożonego y zápiecżętowánego/ żadney rzecży nie ruſzywſzy/ iáko iáki promień ábo zarzá/ przeniknąć racżył. RejPos 135v; ále ſie ciśń mocno záſłowy á zá náukámi Páná ſwego RejPos 169v; Ale ſie ty rzuć mocno do tarcżey Páná ſwego RejPos 264, A5v, 78, 79v, 196, [236]; BielSat N2, N2v; ábyś także ſwe obycżáie onemiſz ćwiocżki iego zákował á moczno záhartował w ſobie RejZwierc 20; á nie puſzcżay go ſwowolnie na thy omylne trawy iego/ ále go wież [!] mocno v żłobu RejZwierc 130; á on wſzędy pilnie vpomina/ áby grunty dobrze záſádzano/ áby mocno ná teble bito/ thák ſie káżdemu zda/ niech co natrwálſzego zákłáda/ iż to wſzytko przetrwać ma. RejZwierc 159v, 34v, 58, 193v, 210v; nákładwſzy ná każdy woz drew wielkich ſurowych álbo śiáná ná wybuchowáne wozy odwilżywſzy ie mocno przypowęźić. BielSpr 63v, b2, 15, 21v, 31, 38v, 74v; Sámći ią [moc odpuszczania grzechów] Pan Chryſtus do nich [kapłanów] ták mocno przywiązał. WujJud 82v; WujJudConf 82v; Wołał mocno [clamavit fortiter] y mowił ták/ Porąbćie drzewo/ á obetnićie gáłęzie iego BudBib Dan 4/14[11], Ion 3/8; bić ony Pale/ ták/ żeby óny Pale mocno wźiemię weſzły Y Bórtnice żeby mocno były przybité/ od ónych Palów. Strum K2v, G2, G3v, H2v, Kv, K2 (9); BudNT przedm a3; CzechRozm 203; Oczko 20v; bo poki ludzie Syná Bożego wćiele/ wzoru doſkonáłego żywotá y przykłádu ták wielkiego Krolá y Bogá niewidzieli [...] poki też łaſki oney śiły y pomocy przez krew tegoż Páná nie wzięli: poty robić ták mocno niemogli. SkarŻyw A5; kártki doſtáło dziećię/ ktorą mocnie ile mogło śćiſkáiąc/ wydrzeć iey ſobie niedopuśćiło SkarŻyw 200; zá prawdę y świátłość Chryſtuſowę/ mocnie ſię chwytáli. SkarŻyw 231, 29, 32, 41, 56, 58 (11); StryjKron 51, 672; ReszPrz 86; WerGośc 260; BielSjem 38 [2 r.]; Iáwno ieſt że z martwych Pan/ mocnie wſtał zwyćiężywſzy ſam/ vſpráwiedliwił nas y obżywił. ArtKanc F14; Wſtąpiłeś sławnie/ k Oycu ſwemu y wielebnie/ záśię k ſądu ná świát przydzieſz mocnie. ArtKanc H2v; ActReg 105; Constringo ‒ Zcziskąm, moczno wiązę. Calep 249b, 109b, 431b, 844b, 1100b [2 r.]; GórnTroas 12; Abowiem ſtrzały twoie vtknęły we mnie/ á mocnie przyćiſnęłá mię ręká twoiá. LatHar 161; Od dyabłow opętáne mocnie rozwięzował LatHar 519, 263, 456; JanNKar C4; SiebRozmyśl H2v, L; PowodPr 46; SkarKaz 387b; CzahTr E2, L; GosłCast 39, 59; Ktore [włosy] ſzcżeſawſzy zápleść/ więc mocno záwinąć PaxLiz D2v, D3; SkarKazSej 657b, 676b, 705b [2 r.]; Ktora [sława] przed tym áż w niebo doſyć mocno biłá. PudłDydo B2.

Ze zdaniem okolicznikowym stopnia i miary [w tym: z zapowiednikiem: tak (5); iż(e) (3), aż (2)] (5): ręce mu tak mocno okolo ſlupa przywiązali/ aż były ſcżyrnialy OpecŻyw 125v, 101v, 128; HistAl Iv; SienLek 182v.

W przeciwstawieniu: »mocno... słabo« (1): nicią albo iedwabnem ſznurem vwięzać niebarżo moczno: any też nazbyt ſlabo/ á to dla tego aby ſie nie zerwała albo niewykiełzła FalZioł V 26.

W porównaniu (1): Pátrzże gdy mocne wiátry prochy wzgorę wznoſzą/ [...] Gdy przydą w ty mokrośći/ wnet ſie w kupę zlepią/ A wiátry iáko młotem/ ták to mocno ſklepią. RejWiz 151.

W charakterystycznych połączeniach: barzo mocnie (2); mocnie (przy-, sprzy-, u-, w-, za)bić (8), chwiać sobą,(u)chwycić się (3), ciąć, (ob-, przy)ciągnąć (4), dmuchnąć, domagać się, drzeć, gryźć, (za)hartować (4), imać się,(u)jąć się (2), nacierać (trzeć, zetrzeć) (7), najechać, nasadzić się (2), natrzeć, odeprzeć (odpierać) (6), odganiać, opasać, oprzeć się (2), porażać, postawić się, przebić, przeć, przeć [= negować], przełomić, przepasać, przyłożyć, przypowęzić, sklepać, stąpać, ścisnąć (ściskać, ściągnąć) (7), tłoczyć, tłuc (3), trząść, uderzyć (uderzony) (5), ufasować, upominać, (po-, przy-, z)wiązać (uwięzać, zawięzać) (22), (wy)wieść (2), wycisnąć (3), wydrzeć się, zawinąć (zwić) (3).

Zwroty: »mocnie bojować, bić się, walczyć, wojować, spierać się« [szyk zmienny] (5 : 2 : 5 : 2 : 1): abychmy ſie stobą modlili/ ij o naſſe zbawienijé motzno boiowali OpecŻyw 103, 101v, 188; Poſtawćie Vryaſſá ná przodku/ tám gdzie namocniey ſie ſpieráią [ubi fortissimum est proelium; gdźie natęſza bitwá WujBib]: odſtąpćieſz go że ták będzie zábit. Leop 2.Reg 11/15; [Karzeł Wielki] dwu Krolu ich [Saracenów] w roſpácż y ku vćiekaniu przywiodł/ bijąc ſie ſnimi mocnie á ſthale. BielKron 279, 344; KwiatKsiąż O3; Achillis, nomen regis Epiri, Który s Rzimiány mocnie walcził. Mącz 334b; HistRzym 76v, 83v, 116v, 129v; KarnNap B4v, E4v, Fv.

»mocnie bronić (się)« [szyk zmienny] (37): BierEz 04; MurzHist C4; Bowyem on vmye mocno bronić ſwoiey krzywdy. LubPs P3v, A4, H2v, bb6v marg; GroicPorz mm2; RejWiz 187; Ceſarz obacżywſzy iż ſie bronią mocno/ kazał ſyny ich wieść przodkiem ku ſzturmu. BielKron 351v, 57, 222v [2 r.], 356v, 373, 396, 423v, 447; RejAp 163; RejPos A2v, [77]v, 206v, 230; ſkocżył wnet do niego/ źwirzętá rozgromił/ ſam podle niego mocno go broniąc ſtánął RejZwierc 98v, 101; w tym Ewángeliſty Doktorá wáſzego Lutrá odſtąpili/ ktory nietylko obrázy záchowáć kazał/ ále ich mocnie przećiw Károlſtádowi bronił WujJud, 52v, 52v, 143, Mm5; HistHel A; SkarŻyw 392, 573; NiemObr 20; pocżął Piotr Pana mśćić/ Máłchowi vcho vćiął/ chcąc go mocnie bronić ArtKanc D12, M18v, M19v; PaprUp E; SkarKazSej 683a.

»mocnie [z kim] czynić« (1): pocżęli Turcy ná zad vćiekáć/ Węgrzy thym mocniey snimi cżynili BielKron 243.

»mocnie dzierżeć (się), zadzierżać się« [szyk zmienny] (41 : 1): GlabGad F3v; RejKup r3; Ale gdy ſye ſlowá Bożego ták mocnye dźyerżyſz czemu ſye nye owáłáſſyſz ćla kroleſtwá Bożego/ według ſlowá bożego? KromRozm I d M2; KromRozm II b3, b3v, d3, iv, i2v (8); káżdy krzeſćiyánin [...] yego [Kościoła] iáko ſlupá y gruntu prawdy mocnye ſye dźyerżeć muśi KromRozm III A2, A4v, C6, L5v, Q3; LubPs B4v marg; KrowObr A4; Záwżdy do tego ciągni co ieſt ku dobremu/ A dzyerz mocno ná wodzy gdy ciągnie ku złemu. RejWiz 37, 63; BielKron 34v; Mącz 140b, 345a, 495d; OrzQuin L2; iáko Pan wierne ſwe ſprawce mocno dzierży w oney żadną mocą nie zgwałconey ręce ſwoiey. RejAp D, D, 74v; O nieſzcżęśćie niezbożne thák ſie mnie mocno dzierżyſz HistRzym 25v; RejPos 89v, 122v, 150v, 172, 260v, 261v [2 r.]; á pomyſlay ſobie czo to ieſt ſławá/ cnotá/ a potćiwość/ á dzierz ſie tego mocno iáko pijány płothá RejZwierc 38v; Káżdy mądrze gol śrzodku ſie dzierz mocno RejZwierc 217v, 21 [2 r.]; CzahTr [D2]a; GosłCast 43.

»mocnie panować, rozkazować, władnąć« = dure dominari PolAnt [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): ále mam tákiego duchá w ſobie/ ktori ſmyſlowi memu ták mocnie pánuie [tam fortiter dominatur]/ iż żadnym obycżáiem ſpokoinem mię być niedopuſzcża HistAl Iv; LubPs P6; do Kráiny ktorą zową Sárágná/ w ktorey Krol Sárágná mocnie roſkázował BielKron 443, 457v; BudBib Ez 34/4.

»mocno pilnować« (1): Iáko gdy poććiwy pan álbo poććiwy poſeł widzącz krzywdę iáką poſpolitą/ álbo widząc vſzcżyrbek iáki Rzecżypoſpolitey/ iż ſie mocno o to záſádzi/ mocno tego pilnuie broni á ſtrzeże RejZwierc 101.

»mocnie przeprzeć« (2): O pochodzeniu Ducha S. y od Syná ták iáko od Oyca/ nápiſał iedne kśięgi przećiw nowym Grekom: ktore teſz y ná ziáchániu w Barze/ [...] mocnie przeparł/ y vpor ich bezrozumny vkázał. SkarŻyw 337, 335.

»mocnie się (s)przeciwi(a)ć« = vehementer adversari Mącz (9): Iako Alexander przyiechał do Tebe miaſta/ ktore zburzył y z gruntu wykorzenił dla tego iż ſie mu mocnie przećiwili [eo quod... fortiter sibi restitit]. HistAl D3; Mącz 216c, 409a; Ale thy maſz ſie im mocnie przećiwić/ y maſz ie zábić miecżem pokuty HistRzym 117; RejZwierc 260; RejPosWstaw [1103]; SkarJedn 168, 196; SkarŻyw 436.

»mocnie sta(ną)ć« (2): á piſał Noſtody kſiążęciu ſwemu áby wielki zaſthęp zgothował á przećiw ludu Macedońskiemu mocno ſtał [ut... contrastaret; y szeby... sprzeczywylbyszya HistAl 1510 191] HistAl E7v; KuczbKat 140.

»mocnie trzymać (się)« [szyk zmienny] (32): Bo kiedy maſz co pewnego/ Trzymay ſie mocno onego BierEz H4; FalZioł V 33v; KrowObr A4, B2; Leop Ruth 3/15; BibRadz *4; á po pięcznasćie lat ku obyczaiom maią być [dziatki] mocno trzimani. KwiatKsiąż N4v; RejZwierc A4v, 266v; WujJud 135; WujJudConf 125v; BudNT Tit 1/9; CzechRozm 77v; SkarJedn 82, 149, 155, 228; SkarŻyw 75, 180; Ani dbam o káſztelaná Trzymáiąc ſię mocno dzbaná. KochFr 92; ReszPrz 8, 92; ReszList 190; KochPieś 29; ArtKanc M12v; PaprUp A3; WujNT 445, 690; PowodPr 56; Trzymayże mię mocno Pánie w tym złączeniu z tobą/ á z ręki mię ſwoiey nie wypuſzczay SkarKaz 162b; CiekPotr C2v; GosłCast 35.

»mocno się trzymać« = powstrzymywać się (1): Tylko ſię mocno (trzymay) [Tantum robora te] ábyś krwie nie iadł/ bo krew ieſt duſza BudBib Deut 12/23.

»mocnie w pamięci trzymać« = dobrze pamiętać (1): Náucżyćielá ſwego pytał cżęſto/ coby to był Bog: á co mu powiedziano/ to mocnie w pámięći trzymał. SkarŻyw 200.

»słowo mocnie trzymać« (1): Co o ſobye rozumieſz/ to o drugim mnimay/ Nie vrągay nikomu/ ſłowo mocnie trzymay. BielKom C4v.

»mocnie ukrocić« (2): KochJez A3v; Strzeż ſie: bobym vmiáłá mocnie ćię vkróćić/ Nieuchronioną pomſtą mſcząc ſie GosłCast 58.

»mocnie się zastawiać, zastanowić, zastawować« = fortiter resistere HistAl (15 : 1 : 1): HistAl B5v; BielKom C7; KrowObr A; yż [Luter] ieſzcże ná then cżás piſmá ſwięthego co dzień tho ſie chćiáł lepiey vcżyć/ áby ſie thym mocniey wſzytkim przeſládowcom záſtánowił. BielKron 225, 437v; Enixe obstare plebi, Mocnie ſie záſtáwić/ ſprzećiwić poſpolſtwu. Mącz 248b, 311c; BielSpr 15; WujJud 216; RejPosWstaw [1103]; iż ten ſtan [uczeni] zá cżáſu ludźi ſtárodawnych/ cżęſtokroć ſię przećiwił y mocnie záſtáwował [saepe restitisse]/ złey pożądliwośći Krolow ModrzBaz 130, 43v, 132v; SkarJedn 181, 197, 255; NiemObr 42.

»mocnie zwyciężyć« (1): ciebie chwálémy Alleluia/ ktorys tako motznie zwyciężyl motzárze piekielné OpecŻyw 174.

Wyrażenia: »co namocniej« (1): á pothym wyciſni przez ſukhno czo namoczniey możeſz/ á onemu czo przeczedziſz przyday ſadła FalZioł I 104d.

»dobrze mocno« (1): y wpuśćić go iednym kóńcem w ſłup/ czopem dobrze mocno wbić ná Mech. Strum G4.

»tym mocniej« (6): FalZioł IV 23b; BielKron 251v, 376v; Mącz 295d; żeś ſie był w.m. dla wzięcia pośiłku cofnął/ iáko owo Táran názad odwodzą/ áby tym moczniey vderzył GórnDworz Dd5; ReszPrz 38.

Szeregi:»niemniey bogomyślnie jako i mocnie« (1): A Scipio będąc wtych lećiech/ Bormiſtrza/ naiwyſzſzego hetmana Rzymſkiego/ mieſzczanina/ ktemu Oica/ niemniey bogomyſlnie iako y mocznie záſadźiwſzy ſię zachował KwiatKsiąż N.

»mocnie a gruntownie« (1): Prawdá że Mniſzy bárzo záwadzáią ále Heretykom/ [...] że kośćiołá Powſzechnego przećiwko wſzelákim błędom bárzo mocnie á gruntownie bronili WujJud 143.

»mocnie a gwałtownie« (1): ieſli by ſye złoczyńcá mocnie á gwałtownie bronił/ czyniąc ſługam gwałt/ á nie mogł by być poiman GroicPorz mm2.

»mocnie i mądrze« (1): Rychło potym wziął go z ſobą ná Koncilium do Baru/ [...] Tám Greki mocnie y mądrze przepárł SkarŻyw 335.

»mocnie a mężnie« [szyk 1 : 1] (2): Leop 1. Mach 8/2; Abowiem wiele ich było ktorzi wpotkaniu nawalnych cżoł/ mężnie á mocnie ſię bili KwiatKsiąż O3.

»mocnie a niepochybnie (a. bez pochyby)« (2): Tego [Chrystusa] náuki ták w wykłádániu piſmá S. yáko y w wyerze/ [...] mocnye á nyepochybnye dźyerżeć ſye mamy KromRozm III Q3; GosłCast 35.

»mocnie a obronnie« (1): y ná thy woyſká iego ktorzy mocnie á obronnie bronią tey ſwiętey prawdy iego. RejAp 163.

»mocno i srodze« (1): Chorych (owiec) nie pośilaćie/ [...] y (owſzem) mocno nád nimi pánuiećie y ſrodze [dure... et tytanice]. BudBib Ez 34/4.

»mocnie a stale« (4): A ták koſcyołá we wſſem mocnye á ſtale dźyerżeć ſye mamy/ nyechcęmyli zbłądźić KromRozm II y2; BielKron 178, 279; HistRzym 129v.

»mocno i stateczno« (1): iż [miasto Rzym] ták záwſze mocno y ſtátecżno oycow y vcżyćielow ſwych Apoſtołow náukę y podánia trzymáło ReszList 190.

»mocnie a (i) upornie (a. uporem)« [szyk 1 : 1] (2): Ták mocnie á vpornie ná to ſie był náſadził [nieprzyjaciel]/ Aby tu boiowniki iego wierne wygłádził. LubPs hhv; KrowObr A4.

»mocnie i wszechmocnie« (1): uyznauayącz wſzechmocznoſzcz boſką ktory wſzytko moczny uczynycz/ y to mocznye y wſzechmocznye uczynyly [!] yſz yego przebytek y matka wczyſtoſzczy ſyą przeſz grzechu pyeruorodnego y wſzelkyego począla wzyuoczye ſwey matky PatKaz II 71v.

a. Zbrojnie, z wojskiem (21):

W połączeniu szeregowym (1): gdy nieprzyiaćielá wyrozumieſz iáko mocno/ iáko zbroyno/ iáko z wielkim woyſkiem przećiw thobie ćiągnie álbo leży okopány BielSpr 25.

Zwroty: »mocnie [na kogo] ciągnąć« (2): Ieſlyby czego boſſe uchoway thego liatha niſſly Syem koronny doydzie, mocznie nieprzyacziel na Corone cziągnal ConPiotr 35; BielKron 207v.

»mocnie dobywać« [szyk zmienny] (7): Oblegſzy Tytus Ieruzálem/ dobywał go mocnie ſtrzelbą y drábinkámi. BielKron 147, 249, 251v, 252, 328, 376v, 423v.

»mocnie iść, przychodzić« = potentissime venire HistAl (1 : 1): HistAl Av; Zebráli ſie potym Brábánći/ mocnie ſzli przy ſpiżach ktore wiezyono ná Hinzberg. Przećiw ktorym wyrwał ſie Gwilelm/ poráżon ná głowę od nich áż vciekł. BielKron 192v.

»mocno leżeć« = być w dobrze obronnym miejscu (1): á ták wyrozumiawſzy miey to ná dobrym bacżeniu iákoby go [nieprzyjaciela] miał pożyć/ ieſli mocno leży/ gotowy/ ma wielką ſtrzelbę/ thákież zbroię ćięſzką/ nie przypuſzcżay nań ludu bliſko BielSpr 25v.

»potkać, potykać się mocnie« = fortiter contendere Vulg [szyk zmienny] (6 : 2): Leop 2.Mach 8/16; potkáli ſie ſnimi mocnie trwáłá bitwá długo BielKron 215, 57v, 105v, 201 v, 339v, 348; Lecż żaden nie weźmie korony/ kto ſie o nię mocnie nie potyka. WujJud 108v.

»wjachać mocno« (1): á zebrawſzy lud wielki/ wiáchał w źimię [!] iey mocno/ á palił y ſćiſnął lud HistRzym 33.

»zebrać się mocnie« [szyk zmienny] (3): Ná Stefáná Woiewodę zebrał ſie mocnie Turek y s Tátáry/ cżynili mu ſzkody w iego źiemi BielKron 396, 41v, 205v.

2. Tak, że trzeba duzej siły fizycznej lub psychicznej, żeby coś zniszczyć, zlikwidować; solidnie, trwale, wytrwale; firme Vulg, Mącz, Calep, Cn; firmiter Miech, JanStat, Cn; constanter, immobiliter Mącz; maxime Modrz; tenaciter Calep; fortiter Cn (389): BierEz F4v; OpecŻyw 169; włoż ie [glisty] do ſklenicze á zatkay dobrze moczno/ potym wſtaw w mrowiſko FalZioł V 117, V 17d, 25v, 28; RejPs 34v; yáko kyedy ono kto nyemoże zá rázem wyrwáć álbo obálić drzewá álbo kołu mocnye w źyemi tkfyącęgo KromRozm I M4v; KrowObr 43v; RejZwierz 143; Iáko wiążánie y bálki drzewiáne w budowániu mocnie zięte [ligata in aedificium; ſpoione WujBib]/ záchwianiem nie bywaią rozerwáne BibRadz Eccli 22/19, Iob 41/6; gałká z Ratuſzá Krákowſkiego ſpádłá/ ktorą nowo y mocno był ćieślá wpráwił. BielKron 400v, 191 v; GrzegRóżn N4v; Mącz 248b; RejAp 30, 91; RejPos 102, 115, 117v, 297v, 301v; á co woyt rozezna iż potrzebnego ieſt/ to woytowa niechay mocno ſchowa y zápieczętuie RejZwierc 15v; á háwtuy ie [dobre przykłady] ſobie moczno iáko wzory ná pámięći y ná vmyſle ſwoim RejZwierc 23v, 8v, 19, 71v, 248; BielSpr 8; Strum G3, G3v; SkarJedn A4; SkarŻyw 201; Duracina persica ‒ Broskwinią albo owoc moczno ſie trzimaiąci. Calep [345]b; By nádźieie ich pilne/ Mocno w ich ſercách zákorzęnione/ Twierdząc/ cżynił vśilne GrabowSet V2; GosłCast 35.

Ze zdaniem okolicznikowym stopnia i miary [w tym: z zapowiednikiem tak (5); że (3), aby (1), jakoby (1)] (5): LubPs V5v; GórnDworz Y; tocieś ty tu prętko odſtąpił náuki ſtárſzych twoich/ w ktoreieś thák mocno trwał żeś bił á mordował/ máło przed tym/ ty ktorzy iey odſtępowáli. RejPos 285; Strum G3; BiałKaz F3v.

W porównaniach (3): [Echinus] zanorzy ſie do dna á wezmie kamień na dnie [...] á tako ſtoij moczno iako kotwicza w ziemi. FalZioł IV 34a; BielKron 247; y otoczona mocnie yako Murem PaprUp D3v.

W charakterystycznych połączeniach: barzo (3), dobrze mocnie; mocnie imować, osiąść, posilić, przyjąć (2), przylepić, przyłączyć, przystawić, przyszychtować, przywrzeć, spiąć, spojony (przypojony) (2), strzec (4), tkwić, trzymać się, wprawić (2), zagrodzić, zakorzeniony, założyć, zamknąć (zamykać, zamknione) (6), zaprzeć się (zaparty) (2), zaszrobować, zatkać, zawierać (zawrzeć) (3), zjąć, zjednoczyć, złączyć.

Zwroty: »mocnie oprawić, obrątrzyć, obwarować, opatrzyć, omurowany, otoczony murem« = firmare PolAnt [szyk zmienny] (6 : 2 : 1 : 1: 1): LubPs V5v; Leop Iudic 9/51; BibRadz 2.Par 32/5, 2.Esdr 7/3, 1.Mach 9/62; BielKron 265; RejPos 78v; Iż muśiſz miłośćiwy krolu dobywſzy miáſtá tego mocno ie opráwić [...] Powiedział Krol: Y iuż ią wiem iáko będzie mocne mury około tego miáſtá vcżynić. RejZwierc 45, 45v; áby zámykano brony y mocnie obrątrzono [contignabunt; zátáráſowané WujBib] BudBib 2.Esdr 7/3; PaprUp D3v.

»mocnie osadzić (a. osadzono)« [szyk zmienny] (5): Też wieſz iáko powietrze ieſt onymi duchy/ Ták mocnie oſadzono/ co zową złyduchy [!]. RejWiz 138v; BielKron 188v, 212v, 216; RejAp 93.

»mocnie postanowić (a. ustanowić), postanowiony, postawić (a. ustawić)« [szyk zmienny] (5 : 2 : 2): LubPs C; RejPos 121, 300; RejZwierc 55, 138v; Tyś morze z źiemią ſpoił/ y mocnie vſtáwił KochPs 110; ArtKanc I16v, N7v; Tuż/ á záraz/ potrzebá pokrzepić ſwé nogi: Y mocnie vſtánowić w piérwſzym torze oné GosłCast 44.

»mocnie stać, stanąć, przystać, zostać, stały« = adhaerere PolAnt, JanStat; praestare Mącz; offirmare Calep [w tym: przy kim, czym (156), w czym (28), z kim (3), za czym (1)]« [szyk zmienny] (208 : 18 : 4 : 1 : 1): BierEz K; FalZioł I 82b, IV 34a, V 80v; GlabGad F3v, Dv, Dv; gdyż wſzelka rzecż moczno ſtoi kthora cżtyrzy węgły ma. KłosAlg A2v, A3v; Alem ia przed ſie ſtał mocnie wobietnicách twoich RejPs 44v; LibLeg 10/98; RejKup r2, ſ5; MurzHist G4, L4, T3, V; DiarDop 107; LubPs A5, E4v, G, G2, I4v (17); Iż ia przed ſię/ mocnie ſtoię przymoich pierwſzych y teráznieyſzych ártykulech do ſkonánia mego KrowObr B4v; Stań mocni ná tey miedzy á nie sſtępuy z drogi RejWiz 134v, A3v, 10, 34, 38v, 51 (15); BibRadz *7, Ex 14/13, 3.Reg 18/6; OrzRozm I4v; BielKron 33v, 45, 223v, 245, 424; Praestare se propugnatorem acerrimum libertatis, Mocnie ſtáć zá wolnością poſpolitą. Mącz 419b; Animi magnitudinem afferre ad alicuius causam, Swiebodnie ſtale mocnie/ á áż do gárdła przi kim ſtáć. Mącz 122b, 418b [2 r.]; SienLek 187; owſzem mocno ſtoycie w nádzieiach ſwych przy tym Panu ſwoim RejAp 87, BB7, BB8v, 3v, 5, 18 (36); y dzis s tą wiárą mocno ſtoią/ bo o tym piſmá y obietnice pewne wſzędy máią. RejPos Iv; Iż błogoſłáwiony tho cżłowiek kthory ſie boi Páná ſwoiego/ á w przykazaniu iego mocno ſthoi [mandata eius vult valde PolAnt Ps 112/1]. RejPos 44, A4, A4v, A6, 2v [2 r.], 5v (90); RejZwierc Bv, 25v, 29, 33, 38 (16); BielSpr 30v, 31; WujJudConf 12v; BudBib Eccli 24/28; tám mogą być pale bité/ tylé ilébyś rozumiał: á to dla tego żećby Vpuſt tym mocniéy ſtał Strum M4v, Hv; SkarJedn 395; KochPs 15; A iáko zá wáłem/ zamek mocnie ſtoi: ták zá temi Ceremoniámi [...] krzepcży ſię vmocniá wiárá náſzá. SkarŻyw 114, 553; ReszPrz 76, 107; ArtKanc P5, T13v; ActReg 48; Offirmo ‒ Przi rzeczi moczno ſtoei [!], zaſadząm ſie. Calep [726]b; KochCn B4v; WujNT 519; SarnStat 989; SiebRozmyśl K3v; Zacność domu wáſzego w ſłáwie mocno ſtaley. PaxLiz A3, E2v; GosłCast 59; SkarKazSej 683a, b. Cf »jako dąb mocno stać«.

»jako dąb mocno stać« (1): A nigdy dobrey myſli/ w ſwych ſpráwach nie mieni/ [...] Iáko Dąb mocno ſtoi/ co go wiátr nie ruſzy/ A cożkolwiek przypádnie/ dobrze ſobie tuſzy. RejZwierz 113v.

»mocnie stawić się [(przeciw) komu; czemu]« (3): [Chrystus] przećiw wſzytkiemu świátu mocnieyſię [!] ſtáwił niżli iáki Dyáment. SkarJedn 23, 313; SkarŻyw 14.

»mocnie twi(e)rdzić (a. potwi(e)rdzić, a. przytwi(e)rdzić, a. utwi(e)rdzić), potwirdzać (a. utwirdzać), utwi(e)rdzony« [szyk zmienny] (13 : 4 : 13): chwal páná ſwoiego/ ábowiem on vtwierdził mocno zawiáſy około zátworzenia twoiego a ſtrżeże/ áby wpokoiu záwżdy ſtały gránice twoie RejPs 216v, 166, 172v; LubPs H4v, M4, Z3; RejAp 86v, 116, 149v, 173, 197; RejPos 1v, 46v, 89, 90, 104 (13); A gdy ſie ták będzieſz ſpráwowáć/ tedy mocno onemu pirwſzemu ćwicżeniu pothkowek przytwirdziſz/ iż ſie rzadko będzyeſz mogł poſliznąć RejZwierc 26; WujJudConf 8v; PaprPan A3; KochPs 41; Chwałá Bogu ná niebie [...] Pokoy ludźiom ná źiemi mocno vtwierdzony GrabowSet F3v; około Zydowſkiego záchowánia świąt/ y wſtrzymawánia ſię od potraw w zakonie zákazánych/ y to do czáſu tylko/ áżby ſię byłá Chrześćijáńſka wiárá mocniey vtwierdziłá WujNT 570.

»mocnie (u)gruntować, ugruntowany, fundować« [szyk zmienny] (6 : 1 : 1): Ktoryś wſzytki grunty zyemie mocnie racżył fundowáć/ Iż ſie iuż ná wieki wiecżne truduo [!] máią zepſowáć LubPs X5v, T2v marg, ff3 marg; RejPos 302; A ktory powiáda vfa w Páná Bogá ták mocnie śię gruntuie że iáko gorá Siońſka/ niebędźie poruſzony. BiałKaz F3v; SiebRozmyśl K3v; SkarKaz 207a, Oooo3b.

»mocno usadzić« (2): Aż nákoniec Lew Papież Kárłá Wielkiego krolá Fráncuſkiego mocno ná tey ſtolicy vſádził RejAp 113, 183v.

»mocnie (wy)trwać« [w tym: w czym (13), przy kim, czym (8)] [szyk zmienny] (26): LibLeg 8/132v; RejPs 187v; RejKup aa6; Wſſytko ſie yuż nyech sſtánye podług ſercá twego/ Rádá twa nyech mocnye trwa yuż cżáſu káżdego LubPs E4; RejWiz 35; Leop VVv; BielKron 258; Tenax propositi, Co przedſię weźmie w tym mocnie trwa. Mącz 446c; RejAp 46v; GórnDworz Y; á wytrwa mocnie w ſtałośći twoiey przy ſwiętym poſtánowieniu á przy tey ſwiętey woley Páná ſwego/ áż do końcá RejPos 187v, 16v, 57, 139v, 152v, 230 (9); ReszPrz 75; PudłFr 47; LatHar 52, 607; WujNT 707; SiebRozmyśl Bv; SkarKaz 279b.

»mocnie zasadzić (się)« (3): bo ſie nie dzierży onego żywego/ mocnego/ á wiecżnie trwáłego kámieniá/ ná ktorym był Piotr ſwięty mocno záſádził fundáment Koſciołá s. RejAp 64v; RejPos 178v; WujJud 120v.

»mocnie zbudować (a. pobudować), zbudowany« (3 : 2): bowiem w Kijowie brony mieſczkie/ thakież y wieże moczno zbudowane [firmiter edificatas] miały dachy pozłoczone MiechGlab 5; LubPs F3v, Z4; RejZwierc A4v; SkarKaz 245a.

»mocno zosta(wa)ć« [w tym: w czym (2), przy kim (1), z kim (1)] (3 : 1): LubPs M4v; RejWiz 135v; káżdey rzecży pokuśić/ á ktora ieſt nalepſza przy they mocno zoſtáwáć. RejZwierc 21v; SkarŻyw 231.

Wyrażenia: »co namocniej« (1): do ktorey [wieży] ſie byli zbiegli mężowie poſpołu y niewiáſty/ y wſſyſcy ſtárſſy onego miáſtá/ zámknąwfzy á obwárowawſſy drzwi co namocniey [clausa firmissime ianua] Leop Iudic 9/51.

»mocnie obronny« (1): A w wyedzye ye do myáſtá mocnye obronnego/ Gdzye ſye yuż bać nye będą nic nyebeſpyecżnego. LubPs Y4v.

»tym mocniej« (2): Cżemu w ſzyi ſą koſci y karki. (‒) Aby głowa tim mocniey ſtała. GlabGad Dv; Strum M4v.

»mocnie umocniony« (2): RejPosWiecz2 92v; Tám [św. Antoni] y pokuſy rozmáite/ y naiázdy ſzátáńſkie/ mocnie w Chryſtuſie vmocniony ſkruſzył SkarŻyw 543.

»mocnie wystawiony« (1): Zamek krolewſki nád rzeką bárzo koſztowno á mocnie wyſtáwiony. BielKron 280v.

Szeregi: »nalepiej a namocniej« (1): Antiſtenes on Atenieńſki Mędrzecz gdy go pytáli [...] iákoby káżda Rzecżpoſpolita nalepiey á namocniey mogłá być poſtánowiona/ tedy ták powiedział RejZwierc 55.

»mocnie, (a) nieporusznie (a. nieodmiennie)« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 234a; iáko ma ſobie przyiacielá y obieráć/ y obrawſzy iáko mocno á nieodmiennie przy nim w ſwey ſtátecżnośći ſtać RejZwierc 93v.

»mocnie, (a) obronnie« [szyk 1: 1] (2): Firme, Mocnie/ Stale/ Obronnie. Mącz 128c; RejPos 29.

»mocno a pewnie« (1): Bo tak jako poki z muru się wapno nie wykruszy, mur mocno a pewnie stoi DiarDop 109.

»prawdziwie a mocnie« (1): ábychmy prawdziwie á mocnie ſtali przy thych wiernych á nieodmiennych ſłowiech Páná náſzego. RejPos 189v.

»mocnie i srogo« (1): Lecż iż y oni cżuli o ſobie/ onemu ſię poduſzcżániu mocnie y ſrogo ſtáwili SkarŻyw 14.

»stale, (a, i) mocnie« [szyk 8 : 6] (14): LibLeg 8/132v; Mącz 128c, 418b; á chociaż ſmierć przed ſobą widzi/ iednák ták ſtale/ á mocnie trwa/ ſerczem y vmyſłem vgruthowánym/ w ſwym przedſię wzięciu/ iż mu ono niebeſpiecżeńſtwo/ [...] nigdy w nicżym nie przekáźi. GórnDworz Y; RejPos A4, A4v, 16v, 57, 139v [2 r.], 153; KuczbKat 435; Calep 421a, 1054a.

»statecznie, (i) mocnie« [szyk 1 : 1] (2): Mącz 418b; Mocno y ſtátecznie w świetckich pokuſách trwáli/ Páná miłuiąc/ nigdy przemoc ſie nie dáli. SiebRozmyśl Bv.

»mocnie a upornie« (1): ale rozlicznemi i nowęmi obyczaimi a zdradami v ſądow rzeczy ſprawowáł/ [...] i przeciwko wiadomyi a iaſnyi práwdźie/ mocnie a vpornie ſtoiąc MurzHist L4v.

»mocnie, (a, ani, i) wiernie« = fideliter et firmiter JanStat [szyk 4 : 3] (7): MurzHist T3; RejWiz 103; RejAp 60v, 118; RejPos 2v [2 r.]; iż wiernie y mocnie przy nas y potomkách náſzych będą ſtać z ſwą przyiáźnią/ rádą/ y pomocą ná wieczné czáſy/ y na wieki. SarnStat 989.

3. Bardzo, intensywnie, znacznie, z dużym nasileniem; uparcie, usilnie; obnixe Mącz; fortiter PolAnt (606): FalZioł II 23v, V 102v; Cżemu ludziem gdy moczno piją, albo gdi ſie długo ſmieią łzi z ocżu pochodzą. GlabGad B5v; Bowiem rzecży ktore moczno woniaią zmieſzawſzy ſie z wilgotą ciała ieſzcże grubſzą wonnoſć cżynią GlabGad I4, B5, B6v, B7, C3v; RejWiz 118; RejZwierz 23v, 139; kazał do muru drábiny przyſtáwiáć/ y mocnie ſtrzelbę puſzcżáć BielKron 147; KwiatKsiąż A4v; Obnixe adverbium, Mocnie/ Vśiłownie/ Donagláyąc/ Gwałtownie. Mącz 248b; vciekay ſie mocno do onego zwirzchniego páſtérzá ſwego RejPos 124v; owom ią ſłużká á niewolnicżká Páná moiego/ niechay ſie sſtánie nádemną ná wſzem ſwięta wola iego. [...] ábychmy w káżdych trudnoſciách náſzych/ á w káżdych niepodobnych przypadkoch náſzych/ vcżyli ſie ich [tych słów] mocno RejPos 272, 157v, 159, 172, 184, 188v (14); A iáko Doktor vcżony gdy widzi wádę iáką w cżłowiecżym ciele ieſzcże nie bárzo názbyt ſzkodliwą/ tedy ią też lekkiemi ziołki y wolnemi ſiropki iáko może lecży á opátruie. Ale gdy też obacży iżby ſie ſzyrzyć ábo zápaláć chciáłá to iuż mocno ágáryku dokłáda y korrozywámi záſypuie. RejZwierc 78v, 112v; ſwárzyli ſię z nim mocno [fortiter]. BudBib Iudic 8/1; Co mowi P. Piotrowi. Daj pośiłek bráćiey: To ſię więcey w potomkách piotrowych/ niſzli w ſamym S. Pietrze/ ktory miał bráćią ták mocnie Dvchem S. pośiloną/ pokazáło. SkarJedn 82, 221; Gdy niektory Filoſof mocnie ſie ſpierał [acrius contendenti]/ iż mądry niemoże ſie omylić ModrzBaz 65, 48v; SkarŻyw A5v, 167, 570, 571, 580; Cżęſto do mnie więc inſzé dáry poſyłáły/ Bych im był przyiaćielem/ o to mocno trwáły PudłFr 32; iż w kupowániu Zup Truchlá/ Henzel/ Buttá/ [...] między ſobą mocnie ſie práwowáli/ wádźili [vicissim fortissime litigaverunt JanStat 34] SarnStat 370; GosłCast 59.

W połączeniu z przysłówkiem wzmacniającym „barzo” [w tym: „mocnie” + av (1), av + „mocnie” (2)] (3): GlabGad B7; Swieckimi rzecżámi mocnie bárzo vboſtwá Chryſtuſowego náſláduiąc gárdził. SkarŻyw 202; ArtKanc 116.

W połączeniach szeregowych (3): iako to ieſt pravda nąſlodſzy [!] Iezu kryſte/ y mocznie przez wąthpienia prawdziwie wierzę TarDuch D6; LubPs Z3; RejPos 34v.

Jako określenie wzmacniające w połączeniu intensyfikującym (2): Słyſzyſz nędzniku á mocno ſłyſzyſz/ coć tu nieomylnie Pan twoy powiedáć racży RejPos 335; wierzę y mocno wierzę/ á zbić ſię żadney pokuśie y niećierpliwośći nie dam. SkarKaz 551a.

W charakterystycznych połączeniach: mocno doświadczyć, kazać, odnawiać, podpomagać, posilać (posilony) (3), powyższon, prawować się, przestrzegać, przywłaszczyć, spierać się, starać się (2), swarzyć się, szukać wspomożenia, uciekać się, uważać, wyciągać, wzgardzić (2), wzruszać, zwierzyć się.

Zwroty: »być mocno pilen« [szyk zmienny] (2): RejAp 37v; A ták rádzęć chceſzli go nie ſtráćić/ bądź mocno pilen ſwiąthego głoſu iego/ náuk/ á poſtánowienia igeo RejPos 261.

»mocnie chcieć« (3): Alexander [...] áby zá boga go chwalono tego mocnie chciał. GliczKsiąż F5; BielKron 303; RejPos 350v.

»mocnie garnąć się« (2): A niewiem cżemuby ſię ludźie rycerſcy do tákiego mieyſcá niemieli mocnie gárnąć [non magnopere sit appetendus] ModrzBaz 103v, 9v.

»mocnie iścić (a. uiścić)« [szyk zmienny] (9): RejAp 197 [2 r.]; á ná koniec cie w tym viśćił mocno ten Pan zbáwiciel twoy właſnemi vſty twemi RejAp 120v, 159v, 211, 307, 334, 352v, Ooo4.

»poruczać (a. poruczyć) (się) mocno« [szyk zmienny] (4): rozmyſlay o nim [Bogu] w nędznym á w obłędliwym ſercu ſwoim/ á porucżay ſie mocno w opiekę iego. RejPos 115, 84v; RejZwierc 206; co cżynić w tey niebeſpiecżnośći/ Iuż ſie mocnie porucżam Boſkiey opátrznośći. PaprPan Ggv.

»mocno przypatrzyć (a. przypatrować się), patrzać« [szyk zmienny] (7 : 1): A ták porucżywſzy ſie w opiekę Pánu ſwemu nie ſie nie lękay [...] á przypátruy ſie mocno ſpráwam Páńſkim RejAp BB6v; A tákże też ty káżdy Krześćiáńſki cżłowiecże [...] pátrzay mocno ktory duch ieſt s prawdy RejPos 126, [203]v, 209, [236]v, 245, 250; GosłCast 66.

»mocno ufać (a. dufać); dufający; mocnie swe ufanie położyć« [szyk zmienny] (38; 1; 1): RejPs 178v; Bo ten Pan yeſt ſam obrońcá káżdego wyernego/ Ktory yedno mocnye vfa miłoſierdzyu yego. LubPs Ev, B3v, Cv, Fv, H2, H4v (12); Ezechiaſz Krol lud ſwoy vpomina áby mocnie vfał Pánu Bogu Leop 2.Par 32 arg; obáczćie/ izali kto był záwſtydzon ktory mocnie ſwe vfánie położył w Pánu [fiduciam habuit Domino; w Pánu nádźieię miał WujBib] BibRadz Eccli 2/10; RejAp 15v; RejPos 67v, [108]v, 110, 120v, 126 (18); BiałKat 71; Ktokolwiek mocnie vfa pánu ſwemu/ Nieporufzony ſtoi KochPs 189; WujNT 430; CzahTr F4; PaxLiz D4.

»(bez żadnego wątpienia) mocnie wierzyć (a. uwierzyć)« [szyk zmienny] (169): OpecŻyw 18; TarDuch D6; SeklWyzn 2, Cv, g4v, e4; Mamy wiedzieć y moczno wierzyć ze pan Bog wſzechmogący ieſt wtroycy iediny SeklKat N3v, E4v, N4v, R, Y; RejKup o7v, o8; Ya ktory mocnye wyerzę/ y owſſem śmyem rzec iż wyem/ iż yeſt czyſćyec KromRozm I I4v, K; MurzHist S2 [2 r.]; KromRozm II dv, k; LubPs H4v, Z3, aa3v marg; Iáko długo wthym mdłym żywoćie będę/ iż mocnie wierzyć y dzierżeć będę wiárę krześćijáńfką/ według vftaw Apoſtołow KrowObr 41, 10, 57v, 70, 90v, 240v; RejWiz 179; BibRadz Rom 8/38, *7; RejAp 11v, 173v; nie bądź niedowiárkiem ále wierz mocno. RejPos 118, 9, 15v, 17, 31, 67v (73); RejPosWiecz2 92v, 95v, 96; RejPosWiecz3 98v; BiałKat 71, 176; RejZwierc 69, 128, 196v [2 r.], 197 [2 r.], 197v, 265; WujJud 104, 104v; BiałKaz G3; CzechRozm 2, 4v, 5, 33v, 77 (19); Wierząc temu mocnie/ iż cżłowiek Iezus Chriſtus ieſt ſynem Bdżym [!] CzechEp 218, 179; NiemObr 103; ArtKanc L3v, M2, N4, N15v, N16, N20v; KołakSzczęśl C4v; WujNT 89, 292, 319, 330, 333, 611, 777; WysKaz 39 [2 r.]; SkarKaz 243b, 551a [2 r.]; CzahTr B2v.

»włożyć mocno oczy [na kogo]« = umocnić (1): firmabo ſuper te oculos meos: Dam ia tobie rozum y naucżę ćię aby vmiał tą drogą chodzić á włożę naćię mocno oczi moię [vmocnię nád tobą oczy moię WujBib] WróbŻołt 31/8.

»mocnie wyznawać« [szyk zmienny] (10): KrowObr 51v; RejAp 39, 121; RejPos 234v; Mocnie wyznawam/ że Obrázy Chriſtuſowe/ Mátki Bożey/ y inſzych Swiętych máią być záchowáne WujJud 26v; SkarŻyw 203; Amen mocnie wyznawamy/ á tho zupełnie wierzymy/ że ty nas wysłucháć racżyſz ArtKanc M19v; SkarKaz 1b, 205a, 276a.

»mocnie (za)chować (a. zachowywać), zachowujący« [szyk zmienny] (16 : 1): KromRozm III Q3; RejZwierz 34; A iżby mocnie záchowywáli ony dni Purym [Ad confirmandum dies fortium Purim] czáſow ſwoich/ iáko im ie poſtánowił Márdocheuſz Zyd BibRadz Esth 9/31; RejAp 40; RejPos 33v, 168, 210; A iżeś przy thym poſłubił wiárę y poſłuſzeńſtwo ſwoie temu Pánu ſwemu/ chowayże mu ią mocno RejZwierc 196v, 24, 83, 241; WujJud 239v; BudBib Esth 9/31; ArtKanc T11; ieſliże vfność y chwałę nádźieie áż do końcá mocnie záchowamy [si fiduciam et gloriam spei usque ad finem firmam retineamus]. WujNT Hebr 3/6; CzahTr Fv; ZbylPrzyg B3.

Wyrażenie: »tym mocniej« (1): Abyſmy tym mocnyey y ſtaley wyerzyli/ iż pan Yezus Kryſtus yeſt Syn Bogá KromRozm I k.
Szeregi: »często i mocno« (1): Nie dziw iż Szátan y częſto y mocno kuśi Chrześćijány WujNT 208.

»mocnie a dostatecznie« (1): ale y cżego ſie tak naucżywamy/ to lepiey vmiemy/ ſkładniey wymawiąmy/ y mocżniey a doſtatecżniey pamiętamy. KwiatKsiąż L2v.

»gorąco barzo i mocnie« (1): Thák Ormiánie gorąco bárzo y mocnie wiárę S: rozmnożyli SkarJedn 304.

»gruntownie abo mocnie« (1): ktoby tey iego wiáry kátolickiey gruntownie/ ábo mocnie/ nie wierzył CzechEp 228.

»mocnie a nieodmiennie« (1): á temu mocnie á nieodmiennie wierz/ iż ták ieſt á nie inácżey RejPos 90.

»mocnie a nieporuszenie« (1): przez wſſyſtkye czáſy zgodną á yednoſtáyną ſpráwę y porządek/ przez ápoſtoły podány/ mocnye a nyeporuſſenye záchowuyący. Ten wyznawamy KromRozm III Q3.

»pewnie a mocnie« (1): ták im pewniéy á mocniéy wierzymy/ nie z dowodu którégo: iedno z obiáwienia ſłowá Bożego BiałKat 71.

»mocnie a pilnie« (1): A thu iuż mocnie á pilnie ſłuchay á przypátruy ſie/ gdyżeś iuż ſłyſzał iáki tho ſrogi wrzod na ſobie nośiſz RejPos 327.

»mocnie a stale« [szyk 2 : 1] (3): KromRozm II k; kto iedno będzye chciał mocnie á ſtale vfáć iemu/ iáko możnemu Pánu á nawſzechmocnieyſzemu Krolowi ſwoiemu. RejPos 316v, 352v.

»mocnie i statecznie« (1): A to ſłowo Wierzę ná tym mieyſcu/ nieznámionuie nam bacżenie/ domyślánie/ álbo iákie mnimánie: ále/ [...] niepochybne y naypewnieyſze przyzwolenie/ ktorym vmyſł cżłowiecży mocnie y ſtátecżnie wierzy Pánu Bogu KuczbKat 10.

»wiernie a (i) mocnie« (1): ktorey [wiary] ieſliby ktho wiernie/ y mocnie niewierzył/ y nie trzymał/ zbawion być żadnym obytzáiem nie może KrowObr 77. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

a. Skutecznie, pewnie, szybko (o skuteczności leczenia); efficaciter Mącz (139): Też maiorana scżyrwoną lebiodką vwarzona w wodzie albo w winie w chuſcianym vorecżku/ á pothym ciepło przykładay ſobie na żywot/ vſmierza mocznie boleſć kthora z wiatrow pochodzi FalZioł I 84a, I 1b, 9b, 57b, 60a, 80d (32); Mącz 115b; SienLek 132, 141, Oczko 35v.

W połączeniu z partykułami wzmacniającymi [w tym: barzo (12), jeszcze + comp (1), tym + comp (1)] (14): Rzeczy moczniey miękczącze. [...] Ieſzcze moczniey miękczącze. Galbanum/ bdelium/ ſtorax/ armoniak/ ty to rzecży naydzieſz w aptecze FalZioł V 97, I 24b, 44a, 59c, 60b, 108d (13); Oxypora, Nieyáka maść s octem przemieſzána áby tym mocniey przenikáłá. Mącz 271d.

W charakterystycznych połączeniach: mocnie czynić (3), czyścić, działać, łamać, odmiękczać (miękczący) (3), psuć, przechodzić, przenikać, sprawować (sprawiać) (4), uśmierzać (3), wyganiać, wyrzucać, zabijać; puchlina klęśnie mocnie.

Zwroty: »bronić mocnie« (2): wezmi Hałunu z ſzeſć dragm/ Gallaſu ſiedḿ dragm, vwarż w cżyrwonem winie [...] przykładay na dymiona, Broni wypukliny mocznie. FalZioł V 41v, V 62v.

»goić, gojący mocnie« [szyk zmienny] (18 : 1): Też ſok Kuklikow z grinſpanem zmieſzany, fiſtuły ſpaia y goj mocznie. FalZioł I 58b; Maſc mocznie goiącza rany FalZioł V 109v, *2v, I 24c, 25b, 35d, 55d (19).

»leczyć mocnie« [szyk zmienny] (3): Też wroble proſo ſtłucżone na proch/ á pothym z winem pite [...] przed febrą ktora na każdy dźień bywa/ lecży ią mocznie/ á ieſt rzecż doſwiadcżona. FalZioł V 90, II 12c, V 82v.

»mocnie oddala [co]« [szyk zmienny] (8): bobki zaięcże vſuſzone/ z pieprzem á z winem pite/ mocznie bolenie krzyżow oddala. FalZioł V 84, *8, I 106b, 113c, II 6b, III 33b (8).

»pobudzać mocnie« [szyk zmienny] (5): Też ma mocz korzeń Marzany cżiſcienia vątroby a ſledziony, zatkanie gich otwiera/ y theż pobudza niemoc przirodzoną j vrinę mocznie FalZioł I 121b, I 9a, 110a, V 87 [2 r.].

»mocnie pomagać (a. wspomagać)« (3): takież gdy thego na ſledzionę zwierzchu przyłożiſz/ mocznie wſpomaga ſledzionę FalZioł I 60a, I 2d, V 87.

»mocnie przyciągać (a. wyciągać, a. ciągnąć)« (5): Theż proch tey Coloquintidy mocżnie zził zagniłą flegmę y kolerę ciągnie FalZioł III [32]b, I 139d, III [32]b [2 r.]; SienLek 126.

»mocnie rozpądzać (a. spądzać, a. wypądzać), pędzić (a. wypędzić)« [szyk zmienny] (8 : 5): ſok piołynowy [...] [...] zgania ſmoſtz pod ocżyma: [...] y też z inſzych mieſtz tziala mocne [mocnie SienHerb 3b] ſpądza. FalZioł I 1c; Naſienie they trawy w winie warzone albo w wodzie/ vryuę [!] pędzi mocznie FalZioł I 60b, I 47c, 53b, 88a, 130a, II 13c, V 78, 85; czárnuchy ze trzydźieśći źiarnek w chuſtkę záwiązawſzy w łono włożyć/ też tho mocnie wypądza łożyſko. SienLek 115, 105v, 133v, 173v.

»suszyć (a. wysuszać), wysuszający mocnie« [szyk zmienny] (3 : 3): IAłowcowa wodka ieſt ciepła I wyſuſzaiącza mocznie FalZioł II 13c, I 34b, 40a, 139b, III 35d; Albo korzéń lubſzczykowy w Winie warz á thą iuchą wymyway/ toć mocnie ćiekące ſadzele ſuſzy y goi.SienLek 128v.

»uzdrawiać mocnie« (1): á to gdy na ranę przykłada: vzdrawia rany krwią płynącze mocznie FalZioł V 115v.

»mocnie wywodzić (a. przywodzić) [co]« [szyk zmienny] (8): FalZioł I 58d, 59c, 118c, 129d, 140d, III 5b; Izopu w ocćie wárzonego iuchę charcháiąc/ mocnie rymę przywodźi/ otwieráiąc ſápkę. SienLek 73, 91.

»zastanawiać (a. (za)stanowić) mocnie« [szyk zmienny] (18): ale liſt Brzoſkiniowy vſuſzony á na proch ſtłucżony/ krew zaſtanawia mocznie FalZioł I 110c, I 55b, 115b, 134c, 139b, III 33a (14); Albo kreẃ záięczą w mleku wárzoną niechay ije/[...] tho wſzyſtko biegunkę mocnie záſtánowi SienLek 102, 101v, 102v [2 r.].

Szeregi: »mocnie a barzo« (1): boć mocne lekárſtwo/ mocnie á bárzo pomaga: lekkie lżey. SienLek 46.

»pewnie a mocnie« (1): ono wino pewnie á mocznie chrobaki w vſzoch zabija FalZioł V 79v.

»mocnie a pożytecznie« (1): Ian Neſuo też mowi o tim zielu iżby miało wywodzić flegmę z żołądka y theż s cżłonkow barzo mocznie á pożytecżnie FalZioł I 59c.

»mocnie a (i) rychło« [szyk 1 : 1] (2): Też Szafran zmieſzany z inſzemi lekarzſtwy ſerdecżnemi tym rychley y mocniey mocz onych lekarzſtw do ſercza przywodzy. FalZioł III 7c, V 82v.

»siłno, mocnie« (1): Theż na barzo zbytnią biegunkę krwawą/ vcżyń oſḿ albo dzieſięć piłułek z woſku [...] á na nocz połkni/ ſiłno mocznie ſtanowi. FalZioł V 86.

b. Dobitnie, zdecydowanie, stanowczo; nervose Mącz; (150): BierEz Ov; ſzukay pokoya a mocznye yego naſzladuy PatKaz III 143v; RejKup ee2; Dawamy wam mocno ná przykazánie [Damus vobis firmiter in mandatis; Przykaszvym wam mocznye HistAl 1510 188]/ áby wſzelki z was nam zgotował skor/ zwierząt pobitych dobrze opráwnych tyſiąc HistAl E7; LubPs R3v; Leop *B2v; Obacżywſzy potym Lizyáſz/ iż woyfká iego tył podáły/ a woyſko Iudaſzowe śmiałość bráło/ będąc mocnie ktemu gotowe [et quomodo parati sunt]/ ábo żywo zoſtáć/ ábo vmrzeć/ wroćił ſie do Antiochiiey BibRadz 1.Mach 4/35; BielKron 63v; GrzegRóżn M3v; Neruose aduerbium, Mocnie/ tęgo. Nervose dicere et afferere, Tęgo czego podpieráć. Mącz 246a, 103b; iż cżęſto powtarzał [Chrystus] ſłow twoich/ iákoby iáką przyſięgą mowiąc: Záprawdę záprawdę powiádam wam. Znacżąc to mocno/ iż iego ſłowá ſwięte ſą pewnie prawdziwe á ni w cżym nieomylne. RejAp 86, 36, 195v; RejPos 47v, 103, 116v, 124v, 239v (10); RejZwierc 65v, 101, 134v, 196; áleby tym ſpoſobem rzecży oſądzone ſtwirdzone były/ cżem ſię ſtan Rzecżypoſpolitey mocno záwiera [quibus status reipublicae maxime continentur]. ModrzBaz 96v, 37; SkarŻyw 511, 535; ArtKanc G14, L3; WujNT 431; áby [...] Sędźiowie oboiéy ſtrony ku czynieniu ſpráwiedliwośći tym mocniéy [fortius JanStat 852] byli przywiedźieni SarnStat 1076, 89; GosłCast 41; SkarKazSej 683b.

W połączeniu ze zdaniem okolicznikowym stopnia i miary [w tym z zapowiednikiem: tak (2); by (1), iż (1)] (2): gdyż dźiatki nie w ſwey wierze/ wćiéláią ſye do wiernych kośćiołá [...] w wierze duchownych (to ieſt kmotrów) y ćieleſnych rodźiców ſwych/ którzy zá nié przyrzékáią/ y wiárę poſlubuią: tey wiáry nie ſwey ták mocnie vżywáią: iż okrzczoné w cudzey wierze/ bywáią zbáwioné BiałKat 186; ArtKanc V2v.

W charakterystycznych połączeniach: mocno brać się (3), dawać, dopirać się, dowodzić, kłaść, obiecować, podpierać, rozkazować, sprzeciwiac się, ważyć, wyrażać, zaklinać, zarzekać się, zasadzić się, znaczyć.

Zwroty: »mocno dzierżeć« [szyk zmienny] (19): MurzNT 96; KromRozm II f4; Pan przypomináć racży: Iż nie tylko ábyś ſie nie záprzał wiáry moiey/ ále mocno dzierżyſz/ to ieſt/ wyznawaſz imię ſwięte moie. RejAp 25v, 36, 37, 40 [3 r.], 40v, 70, 124; RejPos 49, 52v, 55, 57, 61, 103v, [154]; PaxLiz Ev.

»(o)powiedać (a. opowiedzieć) mocnie« = asseveranter loqui Cn [szyk zmienny] (4 : 3): áleć tu Pan mocno powiedać racży/ iż ſie tákiemu duchowi przypátruy/ iákiżkolwiek ieſt/ tylko iżby był duchem prawdy RejPos 284, 119, 187v, 198, 228, 301v, 303.

»posta(no)wić, postanowiony mocnie« [szyk zmienny] (5 : 2): RejPs 138v; Abowiem ktho poſtánowił w ſercu ſwoim mocnie [statuit in corde suo firmus]/ niemáiąc potrzeby (thego) ále máiąc moc woli ſwoiey/ á thák vmyſlił w ſercu ſwoim/ záchowáć pánnę ſwoię/ dobrze cżyni Leop 1.Cor 7/37; áby zoſtał mocno przy ſámey ſzcżyrey rádzye á náuce iego/ y przy ſwiętym poſtánowieniu iego/ ktore mocno ſpráwić y poſtánowić racżył RejPos 326v, 126, 302; SkarŻyw 478; WujNT 1.Cor 7/37.

»mocnie poświadczać (a. poświadczyć)« (7): A tu Ian ſwięty mocno to nam poſwiadcża/ iż tho pewna á iſtotna prawdá ieſt/ co nam tu opowiedáć racży RejAp 190; RejPos 157, 293, 294; RejZwierc 9v, 11v, 256.

»mocnie potwi(e)rdzić (a. potwirdzać)« [szyk zmienny] (10): Mącz 89b; RejAp 194; iż Bog Ociec od wiekow zácżął w Boſtwie ſwoim Syná ſwoiego/ cżego potwirdził mocnie/ y przez Proroki/ y właſnemi vſty ſwoiemi/ przodkom náſzym/ ná wielu mieyſcách/ y w nieomylnych obietnicach ſwoich RejPos 151, 78 [2 r.], 202, 232v, 234v; RejZwierc 197v [2 r.].

»mocnie przykaz(yw)ać (a. rozkazać)« = dare in mandatis, mandare firmiter HistAl [szyk zmienny] (7): A thim lyvdziom waſſym. ktorzy na granyczy ſą potrzeba. abiſczyą moczno roſzkazaly. yſzbi walaſkiey ziemye drvgi raz nyekazili. MetrKor 46/118; LibLeg 10/91, 11/88v; HistAl C4, D8; BielKron 218v, 386v.

»mocno strzec (a. przestrzegać)« [szyk zmienny] (4): Abowiem tak moczno ma strzedz ſerce przykazania bożego iakoby przyſięgi. WróbŻołt pp; LubPs ccv; RejAp CC2; KochPs 196.

»mocnie (się) trzymać« = firme retinere Vulg; firmare PolAnt [szyk zmienny] (17): Wyznawam też to/ y tak mocznie trzymam SeklWyzn c4v; O tei vſtawie oſtatecżnego teſtamentv pana Chriſtvſowego [...] tak mocznie trzymam/ że żadne Concilium/ Synodus/ Decreta/ ani żadna dawnoſć/ albo też zwycżai/ może mieć takową mocz/ aby teſtament pana Chriſtvſow/ mogł przemienić SeklWyzn d4v, C, f4, f4v; KrowObr 145v; Leop Hebr 3/6; BielKron 303; áby pan Koſtká/ ktory ſtronę białychgłow mocnie trzyma/ niemiał przycżyny męſzcżyzn ſthrofowáć. GórnDworz Cc8; WujJud 2, 25v, 26v; BudBib Esth 9/29; PaprPan G; ReszPrz 96; WujNT przedm 26, 833 marg; Wierzę co mi obiecał. wierzę y mocno trzymam o wſzechmocnośći iego/ o prawdźie iego/ iż mi ią ziśći SkarKaz 551a.

»twi(e)rdzić (a. ćwierdzić) mocnie« [szyk zmienny] (9): Duchownych ty ſą dobre vczinki tego Bożego przikazania/ cwierdzić moczno/ á ſwiatczić prawdziwie zdowodem pyſma prawde ſlowa Bożego SeklKat M2; MurzHistSekl ktv; Rzymyánye też chcąc ſye Grekom obmowić s przodká ſwego Romuluſá [...] ćwyerdzili to mocnye/ żeby myał był mieć oycá Marſá. GliczKsiąż B3v; RejFig Ee3v; BielKron 331v; Mącz 390b; BiałKat 93v; RejPos Rozpr b4v; Calep 105a.

»mocnie upominać (się)« [szyk zmienny] (6): iákoby zły ſługá kthory ni w cżym nie pilen powinności ſwoiey/ á przedſię ſie mocno będzye vpominał iurgieltow ſwoich. RejPos 251v, 189v, 251v, 261, 302 [2 r.].

»mocnie utwierdzić, utwierdzony« (4 : 1): RejPos 75v, 300, 325; W ktorym [stanie małżeńskim] Pan Bog ten ślub ſpráwił. Y ták go mocno vtwierdźił: By ſię tego nikt nie ważył/ Rozłęcżáć, co Pan Bog złącżył. ArtKanc V2v; GrabowSet O3.

»mocnie wołać« (4): A Pan twoy tu ná cię mocno woła/ nie wierz á nie day ſie zwodzić RejPos 261, 205, [236]v; SkarKazSej 663b.

»mocnie zeznawać« (1): kto przecżcie ſpráwy ábo piſmá Apoſtolſkie/ iáko tám mocnie wſzyſcy zeznawáią/ iżechmy to wſzytko widzyeli/ ſłyſzeli/ y ręce náſze iáwnie ſie wſzytkiego dotknęły. RejPos 281.

Szeregi: »mocnie i dowodnie« (1): ZAden ártykuł wiáry náſzey/ ták mocnie y dowodnie vgruntowány nie ieſt/ iáko ten o zmartwychwſtániu Páná náſzego. SkarKaz 207a.

»dziwnie a mocnie« (1): iż ſie záwżdy tego [Matka Boska] nádziewáłá/ iż tho pewnie s czáſem ná ſwiát przypáść miáło/ czo nam było przez Proroki dziwnie á mocnie záſlubiono. RejZwierc 129.

»mocnie i gorąco« (1): Mocnie tedy do niego y gorąco wołaymy. Vczyń Pánie SkarKazSej 663b.

»mocnie a nieomylnie« (1): gdyż władza tego rozwiązánia nie tylo ná źiemi/ ale y w niebie być mocnie / á nieomylnie opowiáda. BiałKat 166.

»statecznie a mocnie« (1): tęż też [wiarę] zupełną y niepokaláną/ áż do śmierći ſtátecżnie á mocnie zá Bożą pomocą trzymáć y wyznáwáć będę WujJud 27.

»mocnie i (a) śmiele« (2): GrzegŚm 36; áby tę náukę/ o dwu ofobách Sákrámentu/ mocno y śmiele wſzędźie kazáli ReszPrz 59.

c. Zastępuje zależnie od kontekstu przysłówek intensyfikujący odpowiedni dla danego czasownika, np. szybko (1): Mąż ná koniu zbroyny ſiedzi/ Máiąc tarcżą mocno pędzi. GliczKsiąż Av.
4. Prawomocnie, zgodnie z prawem, z gwarancją prawną, obowiązująco, przy pomocy aktów prawnych; firme, firmiter, inconcusse, potenter JanStat (125): Diar 59; Ktore [rzeczy] on ſam tylko yednym roſkazániem ſtworzył/ A onym Boſkim ſwym ſłowem ták mocnye założył. LubPs ff3v; áni mię w tym on mogł mocnie obligowáć BielKron 220v; Nápiſano to mocnie y piecżęćiami vtwierdzono z obu ſtron ták krolow iáko y pánow Węgierſkich y Rákuſkich BielKron 310v; Summo iure contendere, Mocno ſie s kim w práwo wdáć. Mącz 444c; RejPos 276v, 333; ale [naszy przodkowie] ſtátecżnie przy tym co ich poććiwemu ſtanowi należáło y ſtali y mocno tego vżywáli. RejZwierc A3, 196v, 259; SarnStat 89, 163, 881, 948, 1004; SkarKaz 119a.

W połączeniu szeregowym (1): Przy których Conſtituciách mocnie/ zobopólnie/ y ſtale ſtoiąc [cum quibus firmam mutuam et constantem servantes assistentiam JanStat 753] [...] wieczną y nigdy nieodmienną będźiemy chowáć iedność. SarnStat [994].

W charakterystycznych połączeniach: mocnie mieć [co] (3), napisać, obligowáć, pełnić (wypełniać) (2), postanowić, refutować, strzec (przestrzegać) (5), trwać (2), używać (2), wydać (2), wystrzegać, założyć, zgodzić, zostać.

Zwroty:»mocno w ręce dawać« = udzielać pełnomocnictwa (1); wybyera ſobye rzecżniki á Prokuratori/ kthorem onę ſwą rzecż mocno wręce dáye GliczKsiąż N3v.

»mocnie dzierżeć, (z)dzierżany« = firmiter tenere JanStat [szyk zmienny] (15 : 5): ListRzeź w. 24; MetrKor 40/815; RejPs 146v; LibLeg 11/168; BielKron 210v; RejPos 56, 102; Bo nie przetoć ieſt Bog ſławny iż ieſt bogiem/ ále iż ieſt dobry/ ſpráwiedliwy/ miłoſierny/ á káżdemu mocno práwá dzierży/ y wolnośći nádáne iego. RejZwierc 45v, 44v, 261; ActReg 76; SarnStat [7]v, 13, 89, 163, 164 (9).

»mocno nabyć« (1): Deiedzicztwem [!], to ieſt moczno nabyłem ſwiadecztwa, to ieſt przykazania twego. WróbŻołt ppv.

»mocnie ob(o)wiązać [kogo]« [szyk zmienny] (2): ktory [Jagiełło] ſie obowiązał y potomki ſwoie mocnie zapiſy y przyſięgámi ty cżterzy ártykuły dzyerżeć BielKron 390v; RejPos 103v.

»mocnie się rozsądzić, osądzony« [szyk zmienny] (1 : 1): RejWiz 190; Niech kśiążę świátá tego/ groźi nam ſrogo/ nic nie może/ bo mocnie oſądzone/ á potępia go słowo Boże. ArtKanc K7.

»mocnie skarać« (1): thakowem lyvdzyam [złoczyńcom] biſczye thego nyeprzepvſczaly y nyefolgowaly. Wſchiſtkye biſczye mocznye a okrvthnye ſkaracz daly. LibLeg 11/141v.

»mocnie skazywać« (1): ABy na przyſzłé czáſy kśięgi Káncelláriiéy náſzéy tym pilniéy były piſáné y chowáné/ chcemy y mocnie ſkázuiemy [volumus et firmiter decernimus JanStat 288] SarnStat 321.

»mocnie stać« (4): ModrzBaz 95; TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano: iż dárowánia ſtale y mocnie máią ſtac [donationes fixae et firmae debeant permanere JanStat 125]/ choćby téż Przywiléy ná nie nie był dan SarnStat 136, 95, [994].

»mocnie (s)trzymać, trzymany« = firmare PolAnt; firmiter tenere JanStat [szyk zmienny] (15 : 4): MetrKor 40/811; LibLeg 10/91v, 11/24v, 28v; Czosz wssythko sthrony vyssey mianovane mayą sobie sysczicz y spelnycz a mocznie trzimacz poth zakladem vyssey mianowanym ZapWar 1550 nr 2665, 1550 nr 2666; Diar 57; BibRadz Esth 9/29; BielKron 217, 223v [2 r.], 413v; Zapowiedźi wſzelákie áby mocno trzymáli w mieście [...] zwłaſzcżá około powietrza GostGosp 142; SarnStat 12, 163, 844, 1014, 1148, 1218.

»mocnie ustawić, stanowiony« [szyk zmienny] (1 : 1): BielKron 105; Iż rozerwał przymierze świeżo námowione/ Albánow y Rzymiánow mocno ſtánowione. KlonWor 32.

»mocnie utwierdzic« (3): BielKron 390v; StryjKron 612; A co powiedaſz/ iżby to iuſz po Iſzpáńſku było/ by was Xięża ſądźic mieli: nie teſknili ſobie z tym oni dawni/ prżodkowie waſzy/ owſzem mocnie to tobie vtwierdźili byli á leśćie wy to wſzyſtko połamáli. GórnRozm D2v.

»mocnie uwiązać, wwiązać, związać« (1 : 1 : 1): GroicPorz ddv; y vcżynił przymierze/ y przyśięgą mocnie ie związał/ áby ſię nieſkłániáli do innych Bogow SkarŻyw 504; Iż my władzą Rámięniá Królewſkiégo [...] przerzeczoną ſtronę práwem wygrawáiącą w dobrá twoie przerzeczoné/ wedle iego zámknienia przezyſków mocnie w wiążemy [potenter intromitti JanStat 671] SarnStat 830.

»mocnie (za)chow(yw)ać, (za)chowany« = firme observare JanStat [szyk zmienny] (12 : 3): ysz pan twoy wſkazal ze ono [przymierze] tak yako prziſſiagl y obyeczal trzimacz y chowacz mocznie chcze LibLeg 10/64; [prawo] któré inną Vſtáwą náſzą roſkazáliſmy/ áby mocno było chowano. SarnStat 1241, 12, 163, 190, 204, 893 (14).

»mocnie (za)pieczętować, zapieczętowany« (3 : 1): RejAp 196; RejPos 240, 263v; gdy im przynioſł ná kámiennych tablicach iáwną wolą á roſkazánie ſwięte iego/ tedy im tho thák mocnie zápiecżętował RejZwierc 5.

»mocnie zaślubić (a. poślubić, a. (za)ślubować, a. zaślubienie uczynić), obiec(ow)ać (a. obiec(ow)any), poprzysiąc (a. poprzysięgać, a. poprzysiężony), przyrzec, ręczyć« [w tym: zaślubić a obiecać (6), ręczyć a zaślubić (1)] [szyk zmienny] (18 : 11 : 5 : 1 : 1): Iścyec teſtámentu ſwego wyecżnye nye zábacżył/ Słowá co tyſyąc narodom mocnye przyrzec racżył LubPs X6v, bb4, cc, dd2; RejFig Dd7v; RejAp 86v [2 r.], 87, 128v; iż to záſlubienie Abráámowi ſwiętemu onemu ták mocnie vcżynione záwżdy powtarzáli á opowiedáli ludowi Bożemu RejPos 297v, 21, 29, 158, 180, 182 (18); RejZwierc 32v, 87, 129.

Wyrażenie: »tym mocniej« (3): A iżby przerzeczony Wóyt náſz/ y śiedm Láwników rzeczonégo ſądu náſzégo nawysſzégo tym mocniéy y pilniéy [eo fortius et cum exacta diligentia JanStat 1023] ſądowi przerzeczonému naiwysſzému y w wydawániu ſkazánia przypilnowáli/ y oné odpráwowáli SarnStat 956, 512, 1240.
Szeregi: »dziedzictwem to jest mocno« (1): WróbŻołt ppv cf »mocno nabyć«.

»mocnie a nieodmiennie« (1): thak iakośme śie około thego zwolili y obowiązali, thakową rzecz y vffałe, niny y na prziſſłe czaſy mocznie a nieodmiennie dzierżecz ListRzeź w. 24.

»mocnie a nieomylnie« (1): doſyć mamy nátych ſwiętych ſłowiech iego [...] gdzye nam to mocnie á nieomylnie záſlubowáć racży/ iż żaden nie vmrze kto weń wierzy RejPos 352v.

»mocnie, (a, i) nieporuszenie (a. nienaruszenie), niezłomnie« (6 : 1): LibLeg 11/24v; ActReg 76; Ktore wſzyſtkié y kożdé z oſobná rzeczy my Mikołay Biſkup Wármieńſki [...] mocnie nienáruſzenié wypełniáć [firmier, illaese et inconcusse tenere, exequi JanStat 912]/ y niezgwałcenié ná wieki chowáć obiecuiemy SarnStat 1127, 13, 164, 1022, 1165.

»mocnie, (i) niezgwałcenie« (6): To przydawáiąc [...] mocnie y niezgwałcenié dźierżeć/ y roſkazáć dźierżeć [firmiter et inviolabiliter tenere et servare JanStat 49] SarnStat 163, 163, 893, 948, 1040, 1218.

»mocnie a okrutnie« (1): LibLeg 11/141v cf »mocnie skarać«.

»mocnie i pilnie« (2): A iżby zgodá z tákim vważeniém vczyniona/ z więtſzą oſtrożnośćią mogłá bydź od oboiéy ſtrony mocniéy y pilniéy [fortius et attentius JanStat 857] chowána SarnStat 1080, 956.

»mocnie a skutecznie« (2): chcemy/ ſkázuiemy/y mocnie á ſkutecznie [firmissime et irrefragabiliter JanStat 244] ná wieki obiecuiemy [prawa] chowác. SarnStat 898, 190.

»stale i mocnie« (2): TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano/ iż dárowánia ſtale y mocnie [fixae et firmae JanStat 925] máią ſtać/ choćby też Przywiléy ná nié nie był dan SarnStat 95, 136.

»wiernie i mocnie« (1): roſkázuiemy/ ábyśćie ninieyſzéy zapowiedźi náſzéy wiernie y mocnie [fideliter et firmiter JanStat 261] przeſtrzégáli SarnStat 219.

5. Dużą ilość, wiele razy (1): Wiedzyáłáć oná o tym/ cżytáłáć y ſłycháłáć tho mocno/ od przodkow ſwoich/ iż to záſlubienie Páńſkie miáło ſie pewnie á iſtotnie wypełnić RejPos 271v.

Synonimy: 1. krzepko, mężnie, możnie, ostro, silnie, twardo; a. silnie, zbrojnie; 2. krzepko, nieodmiennie, nieporuszenie, obronnie, pewnie, silnie, stale, statecznie, trwale, twardo; 3. barzo, dobrze, gorąco, wielmi; a. barzo, dobrze, pewnie, rychło, silnie, znacznie; 4. nieodmiennie, nieporuszenie, niezgwałcenie, stale.

Cf NIEMOCNIE, WSZECHMOCNIE

JB, TG