![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: MYŚLICTWO | Następne hasło: MYŚLIMICKI » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
MYŚLIĆ (1440) vb impf
myślić (1361), myśleć (3), myślić a. myśleć (76); myśleć Strum (2); myślić : myśleć ActReg (19 : 1). [Za postaci wątpliwe uznano formy praes, imp, impers i part praes z tekstów, w których brak pewnej odmianki (tzn. inf, praet, fut, con) lub jako pewne zaświadczone są obie. Wyżej wymienione formy z tekstów z zaświadczoną jedną odmianką pewną zostały pod nią podciągnięte. Formy „myśleł” i „myśleli” uznano za utworzone od bezokolicznika „myślić” z przejściem fonetycznym -il, -ił w -eł, -eł.]
myślić (504); myślić a. myslić [zapis: -ſ- (868), -ſſ- (1), -s- (13), -(ś)- (43)] (925), myślić a. myszlić [zapis: -ſz-] (11); myślić ListRzeź, March2 (12), BierRozm, MurzNT (5), OrzRozm (7), KochZg, OrzQuin (9), KuczbKat (10), KochMon (4), WujJud (3), WujJudConf (2), BudBibKaw (2), ModrzBaz (33), Oczko (2), KochPs (16), CzechEpPOrz (2), KochFr (6), KochBr, KochMarsz, KochWz (3), KochMRot (3), WerGośc (6), BielSen (3), BielSjem, KochPam (2), KochPieś (4), KochSob (3), KochTarn (2), PudłFr (11), ArtKanc (5), GórnRozm (9), KmitaPsal, KochProp, KochWr, ZawJeft (4), GostGosp (4), GostGospSieb, GórnTroas (2), GrabowSet (10), KochAp (3), KochFrag (4), OrzJan (29), WyprPl (2), KołakCath, KołakSzczęśl (2), RybGęśli, WujNT (35), WysKaz (2), JanNKar, SarnStat (6), SiebRozmyśl (3), WitosłLut, KlonKr (2), PowodPr (2), SkarKaz (20), VotSzl (2), CiekPotr (11), GosłCast (15), SkarKazSej (14), KlonFlis (3), KlonWor, Zbyl Przyg; myślić a. myslić BierRaj (2), OpecŻyw (25), ForCnR, LibLeg (8), HistJóz (4), FalZioł (3), BielŻyw (8), BielŻywGlab, GlabGad (3), MiechGlab (2), WróbŻołt (16), WróbŻołtGlab, RejPs (16), RejRozpr (7), SeklWyzn, RejJóz (31), SeklKat (5), RejRozm, RejKup (29), RejKupSekl, HistAl (17), KromRozm I, KromRozm III, Diar, DiarDop, BielKom (5), GliczKsiąż (10), LubPs (25), GroicPorz, KrowObr (14), RejWiz (56), OrzList, KochZuz, RejFig (11), RejZwierz (9), BibRadz (29), BielKron (41), GrzegRóżn (5), KochSat (5), KwiatKsiąż, Prot (6), SarnUzn (2), SienLek (5), RejAp (9), GórnDworz (29), RejPos (43), BielSat, GrzegŚm (7), HistLan (9), RejZwierc (58), RejZwiercPodw, BielSpr (2), RejPosRozpr, RejPosWstaw (5), HistHel, Strum (2), StryjWjaz, CzechRozm (35), PaprPan (9), KarnNap, KochOdpr (3), StryjKron (13), KochJez (2), KochSz (5), PaprUp (5), ActReg (40), Phil, PaxLiz (3); myślić a. myszlić PatKaz I, PatKaz II (2), PatKaz III (3); myślić : myślić a. myslić March1Wiet (1 : 2), BierEz (13 : 19), MurzHist (3 : 4), Mącz (25 : 26), HistRzym (4 : 60) BiałKat (1 : 1), BudBib (4 : 13), BudNT (4 : 3), SkarJedn (1 : 1), SkarŻyw (36 : 46), CzechEp (22 : 2), NiemObr (7 : 3), WisznTr (2 : 4), LatHar (22 : 1), CzahTr (1 : 5); myślić : myślić a. myszlić KmitaSpit (3 : 1); myślić a. myslić : myślić a. myszlić LibMal (2 : 2), Leop (32 : 1), Calep (2 : 1).
| inf | myślić, myśleć | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| indicativus | |||||||
| praes | |||||||
| sg | pl | ||||||
| 1 | myślę | myślimy, myślemy, myślim, myślime, myślem | |||||
| 2 | myślisz | myślicie | |||||
| 3 | myśli | myślą | |||||
| praet | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| sg | pl | du | ||||
| 1 | m | myśliłem, -m, -em myślił, -em myślåł | m pers | myślilismy, -smy myślili, -chmy myślili | m pers | |
| f | -m myśliła | m an | m an | |||
| 2 | m | myśliłeś, -eś myślił, ty myślił | m pers | -ście myślili | m pers | |
| f | -ś myśliła | m an | m an | |||
| 3 | m | myślił, myśl(e)ł | m pers | myślili, myśl(e)li | m pers | myśliłasta |
| f | myśliła | m an | m an | |||
| n | myśliło | subst | myśliły | subst | ||
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był myślił |
| n | było myśliło | |
| fut | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | będę myślił | m pers | |
| 2 | m | będziesz myślił, myślić będziesz | m pers | będziecie myślić |
| 3 | m | myślić będzie, będzie myślił, będzie myślić | m pers | |
| imperativus | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| sg | pl | du | ||||
| 1 | myślmy | myślwa | ||||
| 2 | myśl | myślcie, myślicie | ||||
| 3 | niechåj myśli | niechåj myślą | ||||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | bych myślił, bym myślił | m pers | bysmy myślili, bychmy myślili |
| n | subst | bychmy myśliły | ||
| 2 | m | byś myślił | m pers | byście myślili |
| f | byś myśliła | m an | ||
| 3 | m | by myślił | m pers | by myślili |
| f | by myśliła | m an | ||
| n | by myśliło | subst | ||
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | by był myślił |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | myślono | |||||
| participia | ||||||
| part praes act | myśląc, myśląć, myślęcy | |||||
| part praet act | myśliwszy | |||||
inf myślić (256), myśleć (1); -ić : -eć ActReg (11 : 1; 85). ◊ praes 1 sg myślę [w tym: -e (4)] (76). ◊ 2 sg myślisz (36). ◊ 3 sg myśli (217). ◊ 1 pl myślimy (19), myślemy (6), myślim (3), myślime (1) ListRzeź, [myślem]; -emy MurzHist, KochFr, ActReg (2); -im SkarKaz (2); -emy : -imy Mącz (1 : 1), NiemObr (1 : 1); -imy : -im WisznTr (1 : 1); ~ -emy (1) MurzHist, -émy (1) KochFr, -(e)my (4). ◊ 2 pl myślicie (24). ◊ 3 pl myślą (91). ◊ praet 1 sg m myśliłem, -m, -em myślił (43), -em myślåł (1) Strum R. f -m myśliła (3). ◊ 2 sg m myśliłeś, -eś myślił (3), ty myślił (1) RejKup. f -ś myśliła (3). ◊ 3 sg m myślił (191), myśl(e)ł (1) PaprUp Dd. f myśliła (19). n myśliło (2). ◊ 1 pl m pers myślilismy (2) LibLeg, BudBibKaw, -smy myślili (1) SarnStat, -chmy myślili (1) RejJóz. ◊ 2 pl m pers -ście myślili (2). ◊ 3 pl m pers myślili (91), myśl(e)li (1) PaprUp G2. subst myśliły (4). ◊ [3 du m pers myśliłasta]. ◊ plusq 1 sg m -m myślił był (1). ◊ 3 sg m był myślił (1). n było myśliło (1). ◊ fut 1 sg m będę myślił (3). ◊ 2 sg m będziesz myślił (4), myślić będziesz (2); będziesz myślił BibRadz, RejPos, RejZwierc; myślić będziesz OrzJan; będziesz myślił : myślić będziesz CzechEp (1 : 1). ◊ 3 sg m myślić będzie (4) Mącz, RejZwierc, SkarŻyw, CzechEp, będzie myślił (2) BierEz, BibRadz, będzie myślić (1) BielŻywGlab. ◊ 2 pl m pers będziecie myślić (1). ◊ imp 2 sg myśl (39). ◊ 3 sg niechåj myśli (2). ◊ 1 pl myślmy (2). ◊ 2 pl myślcie (12), [myślicie]. ◊ 3 pl niechåj myślą (1). ◊ 1 du myślwa (1) RejZwierc [272]. ◊ con 1 sg m bych myślił (6) BierRaj, RejPs (2), BudBib, CzechEp, ActReg, bym myślił (2) OrzQuin, LatHar. ◊ 2 sg m byś myślił (5). f byś myśliła (2). ◊ 3 sg m by myślił (25). f by myśliła (1). n by myśliło (3). ◊ 1 pl m pers bysmy myślili (5), bychmy myślili (1) SeklKat; ~ -ili (5), -(e)li (1) PaprUp F. subst bychmy myśliły (1). ◊ 2 pl m pers byście myślili (5). ◊ 3 pl m pers by myślili (11). ◊ con praet 3 sg m by był myślił (1). ◊ impers praet myślono (6). ◊ part praes act myśląc (186), myśląć (2), [myślęcy (cum f)]; -ąc : -ąć Mącz (1 : 1), SkarŻyw (22 : 1). ◊ part praet act myśliwszy (2).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Rozmyślać, deliberować, rozumować, rozpamiętywać, przywodzić sobie na myśl, na pamięć
(504)
- a. Wyobrażać sobie (2)
- 2. Obmyślać, zamyślać, zamierzać; dbać, starać się, troszczyć się, usiłować; liczyć na kogo, na co; życzyć (855)
- 3. Mniemać, sądzić, uważać; rozumieć (80)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (1)
myślić co (25): OpecŻyw 46; March2 D2v [4 r.]; nieprzeſtánę wdobrey nádziegi przywodzić ſobie nápámięć łáſkáwych ſpraw iego/ vſtáwicznie myſląc wſſytki ſpráwy iego [Boga] RejPs 113; RejJóz L4v, O2v; HistAl A7; RejWiz 142v, 170; Mącz 59b, 191c; SienLek 11v; HistRzym 52; CzechRozm 2v; co też teraz [Helena] Niebogá myſli/ wiedząc/ że dziś o niey w rádzie Oſtátecżne namowy KochOdpr B; Oczko 3v; SkarŻyw 160; KochFr 58; co we dnie myślimy/ To nocnego cżaſu záś we ſnie widzimy. WisznTr 30, 16; LatHar 577; Było co myślić/ byłá do wielkiéy czći drogá. SiebRozmyśl F3v. Cf myślić co około kogo.
myślić co około kogo (1): coś Boſkiego około Meſyaſzá/ [...] cżytał y myślił [...] Náthánáel. SkarŻyw 383.
myślić na co (5): Leop Is 57/11; BielKron 108; [starzy skarżą się na dzisiejsze czasy] twirdząc/ iż wſzytko idzie co dálej tho gorzey/ [...] myſliłem ná to cżęſtokroć/ y było ná co GórnDworz H5, C8v; gáni [Pan Bóg] w tym hárde á wynioſłe myſli ludzkie/ ktorych vżywáią tylko ſwiátu kwoli/ nic nie myſląc ná dobrodzyeyſtwá Páńſkie/ á iż to mamy od niego. RejPos 306.
myślić za co (1): Abowiem niepráwość moię ia ogláſſáć będę: y będę myſlił zá grzech moy [et cogitabo pro peccato meo]. Leop Ps 37/19.
myślić nad czym (2): Istud vocabulum diu me exercuit. Długom myslił nád tym słowem. Mącz 14c; KochSz C3.
myślić o kim, o czym (180): BierEz E3, H2v, M4v; OpecŻyw 7v, 165v, 166, 168v; á krol ma w noczi myſlić o ſprawie ludu ſwego, á wednie to myſlenie ma ku vcżynkowi przywieſć. BielŻyw 166, 65, 106; iż cżaſem pan Bog obiawia nie czo ocżym cżłowiek pirwey myſlił. Cżaſem też obiawia ocżym nigdi nie myſlił. GlabGad L4, C2v; BierRozm 14; Memor fui dierum antiquorum: meditatus sum in omnibus operibus tuis: in factis manuum meditabar. Rozmyſlałem na ony dni ſtare y rożmyſlałem we wſzythkich vczynkach thwoich/ a myſliłem o vcżynkach rąk twoich. WróbŻołt 142/5; WróbŻołtGlab A2v; RejPs 44v, 92, 130, 182v; RejRozpr E4, I3v; RejJóz D7, I3v, L4v, M6v [2 r.], O2v, O5; RejRozm 408; RejKup c8v, F, f3, p7v; HistAl A7; MurzNT 73v; GliczKsiąż N2v; LubPs N2v, Rv, R2, eev; RejWiz 69, 70v, 72v, 82, 95 (11); Leop Prov 28/5; RejFig Bb2v, Dd5; RejZwierz 143; Onći ſam [Bóg] wyproſtuie rádę y vmieiętność iego [wiernego]/ że będzie myſlił o tháiemnicách iego [et in absconditis suis cogitabit]. BibRadz Eccli 39/9[10]; OrzRozm B; GrzegRóżn C2v; KwiatKsiąż G4; Stulta est meditatio futuri mali, Szalona rzecz yeſt myſlić o prziſzłych niefortunách. Mącz 213a; Quae nunc tibi animo sententia surgit, O czym teraz myśliſz/ co w tobie teraz leży. Mącz 435b, 6b, 59b, 95d, 144d, 233b (14); OrzQuin I, Y3v, Zv; Prot C; SarnUzn F4; RejAp 11, 36, 48v, 86v, 154v (7); GórnDworz M4v, P4v, S2v, Mm2v; HistRzym 61v; iż pirwſzego dniá mátká iego [Jezusa] święta máło myſliłá o zginieniu iego. RejPos 40; Ludzye cżáſow ſwych niektorzy prośći/ cieſzyli ſie niekthoremi podobieńſtwy ſwieckiemi/ myſląc o tey troiákośći perſon Boſthwá iedinego. RejPos 149, 16v, 183, 184v, 204, 342; BiałKat 23v; HistLan C; KuczbKat 400; RejZwierc 2v, 102, 134, 166, 170v (9); WujJud 222v; BudBibKaw A2; HistHel C3; pokazał mi [sługa panu] tákié pożytki/ o którychem ia nigdi niemyſlał. Strum R; CzechRozm 2v, 16v, 33v, 111, 222v (7); PaprPan M4; Lecż ná tákich weſelach/ trzebá myślić o dobrodźieyſtwie Bożem [cogitandum est de beneficio Dei] ModrzBaz 36v, 23v, 97, 102v, 114, 128; KochPs 203, 207; SkarŻyw 46, 74, 134, 161, 196 (12); CzechEp 141, 294, 341; NiemObr 46, 92, 103, 110, 124, 133; WerGośc 246; KochTarn 79; ArtKanc I8v; Pan Hetman rzekł ze się oto nie wyiachanie tak barzo frasuię iż wnocy niesypiá otym pilnie mysląc ActReg 15; OrzJan 22, 81; Abowiem złość ſwoię opowiádáć będę/ y będę myślił o grzechu moim [cogitabo pro peccato meo Vulg Ps 37/19]. LatHar 163, 56, 88, 134, 561, 602, 636; WujNT Luc 3/15; WysKaz 41, 46; SkarKaz )(2v, 45a, 207a, 275a, 387b (9); CiekPotr 15; GosłCast 26; PaxLiz E4v; Ludźie [...] prożni y pyſzni/ ktorzy mniemáią/ iż ſię wolnemi iáko źrzebię v oſłá vrodźili/ ktore o vźdźie y wodzy nie myśli. SkarKazSej 659b.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami i odpowiednikami: o tym (20), to (4), na to (3), poty; zaimek pytajny (56), iż (15), zaimek względny (9), że (5), aby (4), -li (2), jako, poki] (91): BierEz Q3; Ieſtliżes cżłouiek to czos ieſt zawżdy o ſobie myſl. BielŻyw 106; RejJóz E; RejKup F, f3v, f5; Gdyż Alexander myſlił iákoby ty gory były ták rozdzielone [cogitaret qualiter montes isti divisi essent]/ nie ludzką ręką ále nawáłnoſcią potopu rzekł ie być rozbite. HistAl K8, L3; MurzNT 103v; GliczKsiąż C7; LubPs R5; [marynarz] Myſli ieſli w Kárybdym kędy nie zápłynie/ Albo ieſli też ſrogą ſzcżęſcien Scillę minie. RejWiz 12; On vbogi młodzyeniec idąc w drogę ſobie/ Myſli co go vcżyły ony dwie oſobie. RejWiz 142v, 14, 41v, 84, 84v [2 r.], 131 (10); Leop 4.Esdr 4/50, Luc 14/31; RejZwierz 33v; OrzRozm Kv; Loktek żáłośćiwy będąc s ſtrácenia oycżyzny/ chodził płácżąc iáko deſperat po leſiech myſląc co cżynić BielKron 368v; GrzegRóżn B4; Mącz 353b, 480c; Myſliłem we dnie w nocy iáko wynidź z długu Prot Bv; SarnUzn D3v; RejAp 5v; GórnDworz P4v; HistRzym 12, 23, 47v, 76v, 133; RejPos 19, 66v, 149, 186, 197v (8); GrzegŚm A4; Owa on nędzny ſtárzec w wielkiey ſwey żáłośći/ Myſlił cżymby rátowáć mogł nędzney ſtárośći HistLan B4, B4, Cv; Potym też y ná to myślic máią/ że ludźie ym ſą krewceyſzy y ſłabſzy/ [...] tym więcey lekarſtw y cżęśćiey potrzebuią. KuczbKat 420, 35; A vkażże mi kogo coby myſlił o tym/ Co ſie wżdy z námi ma dziać ledá gdy ná potym. RejZwierc 246, 115v, 170v, 174v, 236v [2 r.], 237v (9); CO to ieſt Bog kto chce myſlić/ Muśi we łbie dziwnie kryſlić. RejZwiercPodw 183v; RejPosRozpr c4; CzechRozm 125; wktóréy [naturze]/ iż ze czterzech żywiół w ćiele/ á z duchá nieśmiertelnégo [człowiek] złożón ieſt/ czym ieſt/ y co to zá żywioły/ áby myślił/ ogień/ wiátr/ wodę/ y źiémię: z których/ y iego/ y wſzyſtkich inſzych rzeczy żywiących/ iſtność ieſt złożóná Oczko 3v; KochPs 51; Ráz przed iutrznią ná łoſzku nie ſpiąc myſlił/ iáko prorocy rzecży dálekie y przyſzłe widzieli SkarŻyw 332; Tedy Arcybiſkup zwieśiwſzy głowę/ myślił co miał vcżynić/ á Páná Bogá ſię ſercem rádził. SkarŻyw 510, 91, 99, 118, 243, 341 (8); CzechEp 86; KochEr 124; KochSz C3; WisznTr 19, 30; KochPieś 16, 52; PudłFr 11; ZawJeft 25 [2 r.]; OrzJan 42; zátrwożyłá ſię [Maryja] z mowy iego [anioła]/ y myśliłá iákieby to było pozdrowienie [cogitabat qualis esset ista salutatio]. WujNT Luc 1/29, Luc 3/15; SiebRozmyśl F2v; SkarKaz )(2; CzahTr K3v.
Z przytoczeniem [w tym z zapowiednikami: tak(o) (14), to(ż) (4)] (50): A lew przed tym niż ią [mysz] puśćił/ O tey rzecży táko myſlił: A cożby tu ſławy nábył/ Bych ták liche źwierzę zábił. Miłośierdzie z nią vdziáłam/ [...] Możećiem ſie co przygodzić/ W cżym mi potrzebna może być. BierEz M4v, D2v [2 r.], D3, I4; Licemiernicy [...] podſluchaiątz tego/ ze zloſci myſlili: ten cżłowiek bluzni OpecŻyw 43, 44v, 46, 46v, 129; y yąl myſzlycz Symeon y czo to ten prorok rozumyal yſz tak pyſal oto panna pocznye y porodzy PatKaz II 60, 60; RejKup v2; HistAl F2, L3; KrowObr 48; RejWiz 44v, 177, 190v; bo ták ſobie [niewiasta] myſliłá: że bym też y ſſáty ſie iego dotknęłá/ tedy będę zdrowá [dicebat enim: Quia, si vel vestimentum eius tetigero, salva ero]. Leop Mar 5/28; BielKron 13, 82v; KochSat Bv; GórnDworz Fv, N5, Xv, Dd3; HistRzym 28v, 29; HistLan A3, Fv; KochPs 113; Tedy ſię bárzo ztrwoży/ y myſlić pocżnie: ná weyrzeniu Anioł/ ále ná rádzie nieprzyiaćiel ieſt. SkarŻyw 151, 57, 100, 332, 341, 347 (9); WerGośc 246; PaprUp Ev; OrzJan 8, 18; SkarKaz 120b; CiekPotr 55; ſerce záraz źle moie tuſzyło. Myślę: co będźie prze Bóg? GosłCast 20, 56, 72.
Z przytoczeniem wprowadzonym przez part praes act verbi dicendi [w tym: rzekąc (41), mowiąc (10)] (51): OpecŻyw 7v, 74; Dixerunt in corde suo cognatio eorum [...] Ten wſzytek rodżay żły ſpołem myſlił w ſercżu ſwoim rzekącz/ zagubim na ſwiecie wſzythki dni ſwięte. WróbŻołt 73/8; HistAl F2; Leop Luc 7/39; Tedy poczęli myſlić Doktorowie y Fáryzeuſzowie/ mowiąc/ Y coż zacz ieſt ten co mowi bluznierſtwá? BibRadz Luc 5/21; Vsłyſzawſzy tho Domician myſlił ſam w ſobie rzekąc: Pierwa mądrość iuż záchowáłá me zdrowie. HistRzym 58v, 26v, 28, 28v, 29v, 36 (37); BudNT Matth 21/25; Tám widząc ich dziwne ono nabożeńſtwo/ [...] myſliłá ſobie w ſercu/ mowiąc: błogoſłáwiony táki żywot SkarŻyw 13; A wſzyſcy ktorzy ſłyſzeli/ kłádli do ſercá ſwego (marg) myślili v śiebie (–) mowiąc: Coż wżdy to zá dźiećiątko będźie [posuerunt ... in corde suo dicentes: Quis, putas, puer iste erit]? WujNT Luc 1/66, Matth 16/7, 21/25, s. 153 marg, Luc 5/21, 20/14.
W połączeniu z zaimkiem przysłówkowym „tak” ogólnie określającym to, o czym się myśli z odniesieniem do treści poprzedzających (3): Nieieſt Bog iny możnieyſzy nád mię [cesarz o sobie]. A gdyż ták myſlił/ záſnął. HistRzym 41v, 28v, 52v.
W połączeniach szeregowych (9): Modlitwá [ma w sobie] wſſelkye ćwiczenye duſſe/ myſląc/ cztąc/ ſlucháyąc/ modląc ſye KromRozm I I2v; ábyſmy záwſſe o náukách ſobye myſlili/ cżytáli/ á piſáli GliczKsiąż N2v; gdy ſie kto práwowáć ma [...] yáko ſie wtem prácuye/ yáko wyele pyecżołuye/ myſli/ nye doſypya/ byega/ yeździ/ kożdy to nye tylko máły/ wyelki/ vmye powyedzyeć GliczKsiąż N3v; iż im [duchem] myſlimy/ rádźimy/ ſądźimy/ ſmęćimy śię/ weſelimy śię/ chwalimy Bogá GrzegŚm 47; RejZwierc 156v; ábyś racżył [...] odpuśćić/ cżymemkolwiek dniá dźiśieyſzego/ myśląc/ mowiąc/ y cżyniąc/ wyſtąpił. LatHar 70; nie bez przycżyny Páweł S. o ſobie nápiſał: Będąc dźiećięćiem/ mowiłem iáko dźiećiná/ rozumiałem iáko dźiećiná/ myśliłem iáko dźiećiná. LatHar 130, 561; kto o tym niewie ábo nie wierzy/ ábo nie myśli/ wżdy ſię z tego zmartwychwſtánia náuczay SkarKaz 207a.
W charakterystycznych połączeniach: myślić barzo, częstokroć, długo (4), dowcipnie, dziwnie, krotko, mało, niewiele, pilnie(-o) (2), ustawicznie (3), źle.
[»myślić w sobie myślęcy«: bo myslila iest wssobie, myslieczi y rzekla SprChęd 83.]
»myślić przedtym« = przewidywać (1): Praecogito, Myſlę przed tym. Mącz 59b.
»myślić w sercu (a. w sercach)« [w tym: swym (13), twoim (2)] (16): WróbŻołt 73/8; Tedy Alexander [...] pocżął w ſwym ſercu myſlić ieſliby ſie z zwycięſtwem do Mácedoniey wroćił [in corde suo cogitare cepit. Si [...] remearet]. [...] Tedi Alexander pocżął w ſwym ſercu myſlić [incepit ... in mente sua dicere]/ powiedz mi naſwiętſze drzewo kto mię ma zábić. HistAl L3, F2; Leop Is 57/11; SarnUzn D3v; Puſtelnik to widząc/ myſlił w ſercu ſwoim Iuż bacżę że to ieſt zły duch HistRzym 29, 28, 52 [2 r.], 59v, 121v, 130; KochPs 113; SkarŻyw 13; WujNT Luc 3/15.
»myślić u siebie« (2): Nurzánie Iohánowe z niebali było czyli zludzi? odpowiedzćieſz mi. Y myslili v ſiebie mowiąc [ratiocinabantur apud ipsos dicentes]/ Iesli rzecżemy z niebá/ rzecże/ przecżżeśćie mu przeto nie wierzyli? BudNT Matth 21/25; WujNT 192 marg.
»myślić sobie« = cogitare sibi Vulg [szyk zmienny] (47): BierEz D2v, D3, I4; OpecŻyw 129; ForCnR Ev; RejJóz L4v [2 r.], O2v; RejKup v2; GliczKsiąż N2v; Potym ſzedł myſląc ſobie ná wyſoką gorę RejWiz 82, 108v, 131, 142v, 170, 177 [2 r.]; Leop 4.Esdr 4/50, Mar 5/28; BibRadz Gen 31/31; OrzRozm Kv; GórnDworz Fv, M8v, N5, P4v, Xv, Dd3; HistRzym 12; RejPos 149; GrzegŚm A4; HistLan A3; RejZwierc 174v; SkarŻyw 13, 57, 91, 100, 118 (8); Názáiutrz ráno wyſzumiawſzy ſię/ pátrzy gdźie leży/ [...] myśli ſobie/ ieſlim ia to com był Ceſárzem álbo nie. WerGośc 246; WisznTr 19; MYślęć ia ſobie nie raz o Philozophijéy/ Myślę téż ſobie nie raz o ſwoiéy Zofiiéy: Kim ſye lepiéy zábáwiáć PudłFr 44; OrzJan 8, 18; CzahTr K3v.
»myślić miedzy sobą« (2): A oni pocżęli myſlitz miedzy ſobą rzekątz [cogitabant inter se dicentes Vulg Matth 21/25; myślili ſámi w ſobie/ mowiąc WujNT; myslili v ſiebie mowiąc BudNT]: Rzecżeli kto z nás/ z nieba: rzecże nám/ a cżemuſcie mu niewierzyli OpecŻyw 74; WujNT Matth 16/8.
»z sobą myślić« [szyk zmienny] (3): Bo [...] [Sokrates] powiedźiáł/ że s ſobą myśli/ ieſli téſz bogoẃie ktorą inſzą pracą maią MurzNT 103v; GrzegRóżn F4; PaxLiz A4v.
»myślić (sam) w sobie« [szyk zmienny] (46): OpecŻyw 46, 130; PatKaz II 60; rozumieiąc głos iego [Aleksandra] y oſobę iego widząc/ pocżął w ſobie ſam myſlić [intra se cogitare et dicere cepit]/ záiſte mi ſie zda że to ieſt Alexander HistAl F2v; KrowObr 48; Leop Luc 7/39; BielKron 13, 82v; Commentor, Zmyślam/ Myſlę ſam w ſobie/ Rozważam ſam w ſobie. Mącz 61c; y myſlił ſam w ſobie rzekąc: Poydę ieſzcże ná ſwoy páłac/ áza mię poznáią moi HistRzym 43v, 26v, 28v [2 r.], 36, [39], 41v [2 r.] (30); y myſliłá w ſobie pilno [Panna Maryja]/ [...] iákieby tho pozdrowienie być miáło/ y coby ſie przez nię miáło rozumieć. RejPos 272; HistLan Fv; WisznTr 16, 30; WujNT Matth 16/7, 21/25, Luc 20/14.
»z trzaskiem [= pośpiesznie, gwałtownie] myślić« (1): Lechowie, Wzgárdzili nimi [rządzącymi wojewodami], á o iedney głowie Z trzaſkiem myślili KlonKr A2.
»nie (wiele) myśląc« = szybko, bez namysłu (2): PaprPan Q3; W przyiáźni raz záczętéy záwżdy trwał ſtátecznie [Jan Tarnowski]/ Ná to káżdy nie myśląc mógł kázáć beſpiecznie. KochTarn 74.
»myślić wysoko« (1): Graeckie ſłowo μετεωρηξεσθαι ieſt wątpliwe. Bo ſię rozumieć może/ ábo/ Ani ſię z niebios o tym wywiáduyćie: ábo / Ani pátrzćie w zgorę/ wątpiąc o Bozkiey opátrznośći: ábo/ Ani ſię wahayćie: ábo/ Nie myślćie wyſoko WujNT 249.
»myślić i czytać« (1): SkarŻyw 383 cf myślić co około kogo. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»myślić i miłować« (1): Lecz y teraz choć go nie widźim/ przedſię łácniey o nim [Synu Bożym] myślim y łácniey go miłuiem SkarKaz 487b.
»(ani, nie, nie tylko) myślić, (a(l)bo, ale, i, ani) mowić« [szyk 10 : 7] (17): OpecŻyw 46, 165v, 168v; KrowObr 48; OrzRozm A3v; O cżym nam dziwno y myſlić y mowić/ bo thego rozum cżłowiecży żaden właſnie nigdy zrozumieć nie może. RejZwierc 2v, 230; CzechRozm 111, 131; Mogł płákáć o P. Bogu myśląc y mowiąc kiedy iedno chćiał. SkarŻyw 574, 160, 356; PaprUp Ev; NiemObr 92; LatHar 577, 602; SkarKaz 551a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»myślić i namowy czynić« (1): O tym tedy y myśląc y namowy cżyniąc BudBibKaw A2v.
»myślić i pisać« (1): BErozus on Hiſtoryk by tu chciał zeyść z niebá/ Wiele myſlić y piſáć o tymby mu trzebá PaprPan M4.
»prosić abo myślić« (1): A temu ktory może dáleko obfićiey vczynić nád to o co prośimy ábo myślimy [quam petimus aut intelligimus; niżli prośimy álbo rozumiemy Leop] WujNT Eph 3/20. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»nie myślić ani się przypatrować« (1): Boć ſie iedno táki káżdy trwogi boi/ ktory o niey nigdy nie myſli/ áni ſie iey przypátruie RejZwierc 166.
»myślić i rozbierać« [szyk 1 : 1] (2): CzechRozm 2v; Iełá [!] myſlić/ y rozbieráć zſobą: Kogoby mogłá mieć ſwą ozdobą. PaxLiz A4v.
»myślić a rzec« (1): wſzakoſz wzdy ſyą yąl [Symeon] dzyuouacz myſlącz a rzekącz ſam wſobye O yako to ten prorok nyeroſtropnye napyſał PatKaz II 60.
»myślić i uważać« (1): iz myslono y vwazano, iesli znienawisci przyiaźn przerobic ActReg 129.
»(ani) wiedzieć i (ani) myślić« (2): bo co dáley to bliżey ku ſmierći idziemy/ á o niey áni wiemy áni myſlimy gdzie nas zdibáć á záſkocżyć ma RejZwierc 170v; SkarKaz 387b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»myślić, (albo (ws)pamiętać« (2): KwiatKsiąż G4; Day myślić o oſtátnim dniu/ day pámiętáć o ſkonániu ArtKanc T8v.
»nie wspomnieć ani myślić« (1): iżeś ſkłámáłá/ y námieś nie wſpomniáłá/ ániś myſliłá w ſercu twoim [non es recordata neque cogitasti in corde tuo]? Leop Is 57/11.
myślić co (3): iż ſie ſerce twe vdáło zá inſzą drogą/ á co inſzego myſli niż ieſt ſzcżyra drogá woley Páná twego. RejPos 64v, 64v; RejZwierc 251v.
myślić czym (1): możeli ie rozſądek dowćipu ludzkiego ogárnąć? o ſkutkách iego [Królestwa Chrystusowego] duchownych ſercem kámieniſtym myſlić/ á vſty nieobrzezánymi mowić? CzechRozm 185.
myślić o czym (14): RejPs 75v; Teraż żaſię czo mi ſie tu nowo przytrefiło O cżym nigdy me ſercze ſnadz było nie myſliło RejJóz I6, M5v; HistAl M8v; RejWiz 6v, 27v; Zadne ſerce nie może myſlić o tych rzeczách iakoby przyſtało [Et digne non cogitabit in illis cor] BibRadz Eccli 16/19; RejPos 65; RejZwierc 228v; CzechRozm 185; KochPs 49; ZawJeft 28; Lekka myśl/ niepodobné rzeczy przed śię bierze: O ſtárośći nie myśli/ áni ná śmierć pomni KochFrag 15; LatHar 588.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikami i zapowiednikami: o tym, to; jeśliby, jako, zaimek względny] (3): RAcż miły panie: załozic kres ięzykowi y ſercu naſſemu: aby ono niemyſliło: a on niemowił to co by było nad wolą ſwiętą twoię RejPs 60; MurzHist O3v; myſlże teraz cżęſto/ iáko miłośćiwie dla ćiebie przedwiecżny Bog sſtał ſię [...] ſługą cżłowieká grzeſznego. LatHar 394.
W połączeniu z zaimkiem przysłówkowym „tak” ogólnie określającym to, o czym się myśli (1): Czo ſie mnię teraz dzywnie nie chczącz przytrefiło O cżym me ſercze nigdy ſnadz tak nie myſliło Toć ſie ono prorocztwo/ teraż wypełniło RejJóz M5v.
myślić co (146): BierEz C3v, Iv, Q3, Q4; OpecŻyw 43; PatKaz III 146v; ſpokoinichmy prziſzli my ſludzy twoi nic nye myſlymy złego [nec quidquam famuli tui machinantur mali Vulg Gen 42/11] HistJóz C2, C3; BielŻyw 53; Qui cogittauerunt iniquitates in corde [...] Ktorzy myſlili złoſci w sercżu ſwoim WróbŻołt 139/3, 4/5, 34/20, 37/13, S7; A ia iſćie wnawięczſſem ſwem przeſtráchu nic inego niemyſlę iedno vćiekáć ſie ktobie RejPs 83, 184; RejRozpr E4; RejJóz C5v, E6v; O tos iuż mas czos myſlyla Na mnies ſię nieomilyła. RejKup f6, Hv, v3, cc4v, cc7v; LubPs I4v; Ale znáć po poſtáwie y z zwycżáiu twego/ Iżeś cżłowiek pocżćiwy á nie myſliſz złego. RejWiz 46v, 59; Ale ći ktorzy ſzukáli mi złego/ proznośći mawiáli á zdrády cáły dzień myſlili [dolos ... meditabantur; zdrády wymyśláli WujBib]. Leop Ps 37/13; A złoſnicy lepak/ według tego co myſlili [secundum quae cogitaverunt]/ káráni będą Leop Sap 3/10, Ps 2/1, Prov 6/14, Ez 11/2, 1.Cor 7/34; RejFig Bb2v; RejZwierz 44v; BibRadz Sap 2/21, Eccli 16/22, Matth 1/20; OrzRozm B; pytał ich pothym ſenat co myſlą/ ieſli chcą przekáżáć prawdziwemu piſmu ſwiętemu ku powiádániu BielKron 214, 186, 253v, 369v, 392v; Mącz 188a, 253a; OrzQuin I3; GórnDworz Mm3; HistRzym 24, 34; iuż dzyeń odedniá nic nie myſli iedno áby ſie záwżdy kurzyło/ á hucżáło w domu iego RejPos 162, 133, 289; kthóry [Daniel] ácz Bogiem nie był/ wiedźiał co myſlił Nabuchodonozor król BiałKat 158v; GrzegŚm A4v, 30, 31; RejZwierc 50v, 77, 84v, [233]v, Aaa3; BudBib Sap 2/21, Eccli 19/23; BudNT 1.Cor 13/5 [4], 2.Cor 1/17 [2 r.]; ModrzBaz 63v; ták śćiśnione ludzie ſercá maią/ iſz nic inego niemiſlą/ iedno áby ſobie było/ áby ſię tylo znim ſamim dobrze działo. SkarŻyw 115, 294, 487; StryjKron 607; KochFr 4, 67; GórnRozm A3; KmitaPsal A4; PaprUp F; Bo kłopot ſerce trapi/ á żal żywot hydźi/ Myślęli co/ nie pocżnę: pocżnęli/ nie ſpráwię/ Głowę troſką/ á ręce prożną pracą báwię GrabowSet Ov; KochFrag 25; OrzJan 8, 30, 76, 77; LatHar 489; RybGęśli Dv; WujNT Matth 1/20; JanNKar A3v; áby z nich [z proroctw] miał kto wiedźieć/ co P. Bog myśli y czynić chce/ y co o ludzkich przygodách [...] poſtánowił. SkarKaz 518a; CiekPotr B4; GosłCast 29; SkarKazSej 662a. Cf myślić co z kogo; co komu; co przeciw(ko) komu, przeciw czemu; co na kogo; co o kim, o czym; Ze zdaniem dopełnieniowym.
myślić co z kogo (3): PatKaz III 146; WujJud 63v; nie iżebyſmy byli doſtáteczni ſámi z śiebie co myślić [cogitare aliquid a nobis] iáko ſámi z śiebie: ále doſtáteczność náſzá z Bogá ieſt. WujNT 2.Cor 3/5 [przekład tego samego tekstu PatKaz III].
myślić co komu (24): HistJóz E4v; BielKom E7v; LubPs I2v, S3; GroicPorz e4; BibRadz 1.Mach 9/71; BielKron 28, 125, 213, 220; Prot C; HistRzym 19v; RejZwierc 140; BielSpr c2; potwierdziwſzy im tego przyſięgą/ iſz im nie myſlił nic złego/ áni przyiaćiołom ich [non quaeremus vobis mala et amicis nostris] BudBib 1.Mach 7/15; CzechRozm 232v; CzechEp 8, 27; ActReg 19; GrabowSet L2; OrzJan 89; Bo ná tym wielka pomoc wodzowi dobremu/ Wiedźieć co nieprzyiaćiel myśli woyſku twemu. KmitaSpit Bv; CiekPotr 25; GoslCast 29.
myślić co przeciw(ko) komu, przeciw czemu (13): LubPs G3, K3v; Aman [...] przećiwnik żydowſki/ myſlił przećiwko im złe rzecży/ áby ie był pozábijał [cogitavit contra eos malum, ut occideret illos] Leop Esth 9/24; Coż więc myſlićie pyzećiwko [!] Pánu [Quid cogitatis contra Dominum]? Leop Nah 1/9, Sap 3/14; To ieſt/ gothowem ćiebie wypuſćić z thego karánia com ia myſlił przećiwko tobie. BibRadz I 458c marg, Sap 3/14; HistLan B3; WujJud 63v; BudBib Nah 1/11; CzechRozm 231v; a obywátelomby ſię też zágrodźiłá drogá myślić co chytrze przećiwko nam [occasio moliendi aliquid mali adversum nos] ModrzBaz 126v; StryjKron 562.
myślić co na kogo (2): Co myślićie ná Iehowę [Quid cogitabitis ad (marg) contra (–) Dominum]? BudBib Nah 1/9, Ier 29/11.
myślić co o kim, o czym (6): BierRaj 17v; RejWiz 73v; Abowiem vźrzą koniec mądrego/ á nie zrozumieią coby myſlił o nim Bog [quid cogitaverit de illo Deus]/ y cżemuby go Pan ták obronno miał. Leop Sap 4/17, Ier 29/11; BudBib Iob 31/1; O naszych wiezniach co mysli atom niemogł zrozumiec to raz longo carcere ie karać, to drugy raz leuiter ie wspominac ActReg 102.
myślić komu, czemu [= dla kogo, dla czego] (22): ale naprzód piſáł [biskup] do Suffragana Padwienſkiégo (ktory mu nad inſzé o złém myślił) MurzHist V2v; Tákżeby też ći ſtanowie od Páná przeźrzeni/ [...] áby nie tylko ſobie y pátrzyli/ y myſlili/ y cżynili/ ále wſzytkim cżłonkom porucżonym ſobie RejPos 281; Oczko 26. Cf Z przysłówkiem.
myślić naprzeciwko komu, przeciw czemu (18): Oto iakoć naprzećiw ludu twemu złoſciwą radę wzięli j myſlili naprzećiwko ſwiętim twoim [et cogitaverunt: adversus sanctos tuos]. WróbŻołt 82/4, 139/9; KołakCath C4. Cf myślić co przeciwko komu; Z przysłówkiem.
myślić na co (6): ⟨I będ⟩zieſz miał żywot ſlawny długi ⟨Nie m⟩yſl ná to doczeſne zbieránie RejRozpr K3v; CiekPotr 49. Cf ze zdaniem dopełnieniowym.
myślić o kogo, o co = dbać (7): GórnRozm I4v; Ale o sławę swoię ani o Decrety ni czyie niemyslę bo mię dosiądz niemogą ActReg 166, 12 [2 r.], 164; WujNT Eph 3/20. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
myślić o kim, o czym (384): Wiem iż mię ty nienawidziſz/ A o inney żenie myśliſz. BierEz B4v, R3v; OpecŻyw 7, 83; FalZioł V 50v, 88v; Thedy Atila [...] myſlił o pomſcie/ á ziechawſzi z onego mieſtcza oblegl miaſto Kawienſkie y dobył. MiechGlab 54; RejPs 51; Za thąſch thedi namową naczal yuſch o goſpodinyey miſlycz, y Richlo potym chcziall oną ſzyekyerą ſprząthnacz LibMal 1543/76v; RejRozpr I3v; RejJóz C, F3v, M8v; (did) Pleban niekaze myſlycz opotomkach. (–) Ach mas ty ſobą czo czyniċ A nie o potomkach myſliċ. RejKup l7, f2v [2 r.], f3, f4v, f8, G, t4v (10); Leop 1.Cor 7/34; A to wſzytko ſtąt pochodźi że o przyſłym żywocię niemyſlemy MurzHist A4v, B3v, V2v; Diar 54; BielKom nlb 4; y otuchę im dáyą [niektóre matki synom]/ thák o Wenuſie yáko y o inſſych nyezbednych rzecżach myſlić a ſtáráć ſie. GliczKsiąż E3; Co teraz walki wſſędzie wráyą/ wten cżás nye tylko żeby o nich było ſlycháć/ ále áni o nich niemyſlono káżdy myał ná ſwym doſić. GliczKsiąż H2v; LubPs L2, Q3, Rv, ee4, gg5; KrowObr 22, 33, 90, 186v, 195, 236v; Aż y máły Záiącżek co ſiedzyał w pokoiu/ Nie myſlił nic o zwádzye áni o rozboiu RejWiz 126, 12v, 54, 62v, 69, 77v (11); Leop 1.Cor 7/34; RejFig Aa5v, Bb8v, Ee3; RejZwierz A5, 23v, 24v, 103v; Vbogić ieſtem y niedoſtháteczny/ ále Pan myſli o mnie [Dominus cogitabit mihi (marg) de me (–)]/ będąc rátunkiem moim y wybáwićielem moim BibRadz Ps 39/18, Ez 38/11, Philipp 8; OrzRozm A3v, B, Fv; BielKron 88, 123v, 161, 242v, 319v, 322v; KochSat C; KochZg A2v; Nihil pensi habere, Nic o czim nie myślić. Nic nie dbáć. Mącz 288c, 212d, 265d, 505b; OrzQuin B, G4v; Prot B3v; RejAp 102v; GórnDworz E8 [3 r.], E8v, Y6, Bb5, Gg3v, Hh4; HistRzym 4v, 17v, 19; Iuż myſliſz o ſkrzyni/ o kuchni/ o ſtáyni/ o żenie/ o cżeládzi. Iuż wieſzaſz klucż ná ſzyi/ maczaſz kraty by nie oſłábiáłá/ pociągaſz kłotki. RejPos 138v, 6v, 18v, 34, 37, 62v (11); GrzegŚm 38; HistLan B2v; RejZwierc B2v, 41v, 54, 71v, 94v [2 r.] (17); RejPosWstaw [413], 42, [1102]v, [1433]; Strum P4; CzechRozm 230v, 232 [2 r.], 236, 237 [2 r.], 241v; IVż my leżmy beſpiecżnie gdy Mikołay w polu/ Nie myſlmy nic o walce ále o pokoiu. PaprPan Xv, Fv, L2, Aa3, Bb2v; o iáko cżęſto ſwary [małżonkowie] miedzy ſobą wſzcżynáią/ á o rozwodźie myślą [divortium machinantur]? ModrzBaz 53v, 15 [2 r.], 18v [3 r.], 22 [2 r.], 22v [2 r.], 24v (15); SkarJedn 380; KochOdpr B3v; Oczko 26; KochPs 71; lud wielki przez pięć tyśięcy/ ſzukáiąc poćiechy y pomocy w chorobach: wypráwił ſię zá nim [za Jezusem] máło co myśląc o potrzebách ćieleſnych. SkarŻyw 384, 31, 52, 56 [2 r.], 71, 192 (24); CzechEp 138, 144, 166, 206, 338 [2 r.]; NiemObr 39, 118, 129, 172; KochWz 138; KochMRot B2v; WerGośc 214; Nie myśl mátko o ſzátách drogim złotem tkánych/ [...] Ráczéy mi máry gotuy KochPam 87; KochSob 60; PudłFr 10, 38, 44 [2 r.], 52, 69; GórnRozm A4v, C3, D, H4v; KochWr 23; PaprUp L2v; y trzeba się znim nieskwapliwie obchodzic, [...] a przecie oswych rzeczach myslec ActReg 85; Pan Wda Lubelski milczy oswey drodze, a Pan Podskarbi obciązony inszemi cięzarami, nie mysli o iego wyprawie. ActReg 128; Ia się osię nic niestaram choć wm kazesz osobie myslic ActReg 166, 5, 15, 55, 104, 164 (11); do grodzey żerdźi/ tego źimie przycżynić: y myślić też o pługu/ o woźie/ o bronie. GostGosp 80, 96, 155; Phil Q4; GrabowSet M2v [2 r.]; KochFrag 20; nic inſzégo [cesarz turecki] nieczyni/ o żadnéy rzeczy bárźiéy nie myśli/ nic więcéy nie prágnie/ áni ſobie życzy/ ieno áby co prędzéy Polſkę vbiégł. OrzJan 89, 30, 37, 48 [2 r.], 52, 78 (11); LatHar 122, 246, 513, 598 [2 r.], 678; KołakSzczęśl A3v; WujNT 233, przedm 14 [2 r.], s. 138 marg, 170, 1.Cor 7/34 [2 r.], s. 593 marg; SarnStat 144, 987; SiebRozmyśl H3; KlonKr A2; PowodPr 51; Wierzę w Bogá ktory mię ſtworzył y odkupił/ iż on o mnie myśli/ y ſtáránie ma o mnie oycowſkie SkarKaz 550b; VotSzl B4; wiele ná człowieká Przypada, o czym myśli, y o czym nie myśli. CiekPotr 25, 45, 49; GosłCast 39, 72; SkarKazSej 665b, 674a, 675a, 695a, 696a; KlonFlis E4v [2 r.]; ZbylPrzyg B2v; [Niewczás o lekárſtwie myślem/ gdy śmierć przynagla ArtTanat 49]. Cf myślić co o kim, o czym; Ze zdaniem dopełnieniowym; Z przysłówkiem; »ani myślić«, »myślić o gardle [czyim]«.
myślić po czym [= o czym] (1): Wieczei teras po ſpowiedzy Myſlyċ gdy czie ſmierċ nawiedzy. Dawnoċ bylo oney myſlyċ Wiedzaċ zes tego niemial żbyċ. RejKup f3.
cum inf [w tym z elipsą inf (2)] (136): dla tego myśląc á chcąc [...] pożytek vczynić Polakom. Myſliłem mowę polſką ij xięgi polſkie moym nakłádem wybiyáć March1Wiet Av; BierEz Qv; HistJóz A2; MiechGlab 11; WróbŻołt 139/5; LibLeg 10/147, 11/22, 56; ábowiem mię iuż nic to nieobruſſy by mnie nábárziey człowiek myſlił zle vczynić. RejPs 83, 34v; RejJóz L4v; A ſtymze dom pana oſſowskyego pana pyotra Splawſkiemv nadyachacz y pyenyadze ym pobracz myſzlil. LibMal 1546/111v, 1546/111v; SeklKat I4; RejKupSekl a5v; MurzHist M3v, N3; Nie myſlę wyrzędzić złośći/ Iedno piję do ſytośći [Bachus o sobie] BielKom E7; że ten ktory żonę poymuye pokutowáć myſli. GliczKsiąż Pv, D7; RejWiz 8v; gdy przeſthał mowić Achior/ rozgniewali ſie náń wſſyſtcy przełożeni [...] y myſlili go zábić [cogitabant interficere eum] Leop Iudith 5/26, 4.Esdr 11/25, 31, Sap 18/5, Dan 6/4, Zach 1/6, Act 27/39; Potym Ioás myſlił opráwowáć Dom Páńſki [fuit in corde Ioas ut innovaret domum DOMINI]. BibRadz 2.Par 24/4, I 186b marg, 2.Mach 12/8, Act 27/39; Myſlił w then cżás Sáládyn Krześćiánom záſię Ieruzálem puśćić BielKron 179v, 14v, 66, 97, 101v, 201v, 244; GrzegRóżn E2; Moliri bellum, Myślić wóynę nápocząć. Mącz 229c; Aveo scire quam rerum rationem instituat, Radbym wiedział co myśli czinić/ co przed ſię bierze. Mącz 413c, 175d, 212d, 229c, 289c, 429b; Prot A2, A3; SienLek 107v; Sukno tę moc miáło/ że kthożkolwiek ná nim ſiedział/ á gdzieſzkolwiek myſlił być/ tám wnetki był. HistRzym 61, 123; RejPos 68v; KuczbKat 135, 280 [2 r.]; KochMon 20, 32, 33; WujJud 125v; Gaſzma powieda/ że ty y Iudowie myſlićie ſię ſprzećiwić [cogitatis rebellare] BudBib 2.Esdr 6/6, Ex 2/14, Iudic 20/5, Ier 36/3, 1.Mach 11/14; BudNT przedm a4; że my żadną miárą nie odłącżamy/ áni odłącżáć myſlimy onych wiernych chwalec Bożych CzechRozm 24, 79, 127v, 226, 233v [2 r.], 237, 251; PaprPan G3v; ModrzBaz 118; KochPs 204; Myślił Krol ſpuśćić ſynowi kroleſtwo/ á ſam przy ś. Bonifacyuśie mieſzkáć SkarŻyw 576, 27, 80, 88, [197], 250, 573; StryjKron 155, 360, 421, 522, 737; nie myślę nigdy złym zá złe oddawáć CzechEp *4, 8, 102, 206, 338, 378, 424; CzechEpPOrz *4v, **3v; KochJez A2; KochFr 79; KochMarsz 155; KochSz C; KochWz 137; WisznTr 23; KochPam 84; KochPieś 2, 14; PudłFr 5, 45; KochProp 7; tak ye [ród Zborowskich] wytracic miſlono PaprUp F4v, G2; ActReg 6, 48 [3 r.], 68, 81, 104, 130; LatHar 26; WujNT Act 27/39, 2.Cor 10/2; KlonKr C4v; KmitaSpit B2, B3, C4v; PowodPr 59; Czekałem ćię Pánie kiedy mię záwołaſz: myślęć ſię ochotnie odezwáć SkarKaz 553a, 384a; CiekPotr 52; Dźiś wſzytko wywrzéć myślę/ myślę wſzytkié rozumy Ná iego głowę ſádźić GosłCast 15, 59; SkarKazSej 682a.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikami i zapowiednikami: o tym (94), to (7), na to (4), o to; zaimek pytajny (144), aby (36), zaimek względny (27), żeby (11), by (8), że (4), iż(by) (3), -li] (234): ListRzeź w. 15; BierRaj 16v; gdyżem zgotował litęry [!] [...] myſląc cobych miał ták krotofilnego náprzod wybiyáć March1Wiet Av; Dworne rzecży tám [pani] myśliłá/ Iákby śie tego pomśćiłá. BierEz C3v; Cżęſto nań [na miód] leżąc poglądał/ Myſląc by gi dobrze przedał. BierEz Q3, D2, E4, F2, F3, F3v (13); OpecŻyw 1v, 8, 68v, 69v, 70v [2 r.] (9); ForCnR Ev; FalZioł IV 56b; BielŻyw 156; Licemiernici, naucżeni y inſzy okrutni myſlili aby mie zabili. WróbŻołt O, 61/5, oov; ſtáráiąc ſie wielką pracą o rozliczne rzeczy/ á ná to nie myſli [człowiek] kto ieſſcze tego będzie pożywał. RejPs 59; a potim ony [Turcy] miſlyą wziacz syedmygrodzką Zyemie y Sybyn y ynsche zamky y ziemie a vaſcha M. nyemiſlyczie yzbi niebilo tak LibLeg 11/56, 10/154; Bo wáſſe pierwſſe czwiczenie Stáráć ſie o dobre mienie A przed ſie ná to nie myſlić Aby zá to doſyć czynić RejRozpr B4v, C3; Czo należy kv dobrei ſławie/ o tym myſłczie [haec cogitate PolAnt, Vulg Philipp 4/8; to obmyślayćie WujNT] SeklWyzn 3v; Bo na to trzeba myſlić gdy kto w ſzcżęſciu pływa Iakoby miał vćirpieċ gdy nieſzczęſcie miewa RejJóz I5, D2v, I2, O5; SeklKat D4; Ma on othem myſliċ doſyċ Iakoby ſwoy ſtan wynoſſyċ. RejKup o5v, g2v, l3, p2v; HistAl B7v, C, C2v, F3, M8v, N2; MurzHist Cv; LibMal 1553/177; DiarDop 107; GliczKsiąż H8, L3v; Iákby mię z gruntu wywroćić o tym wſzytko myſlili. LubPs T5v, O2, hh6; KrowObr 34v, 35, 48v, 71, 78v; A nie dármoć ták wybladł wſzytko o tym myſląc/ Aby ſtanu nie zelżyć RejWiz 74, 28, 99, 177v; Leop 4.Esdr 11/28, Esth 16/14, 1.Cor 7/34; OrzList h4v; KochZuz A2v; RejFig Bb5v; Bo myſlił Saul iákoby wydáć Dawidá [Saul cogitabat deiicere Dawid] w ręce Filiſtynom. BibRadz 1.Reg 18/25, Ier 32/35, I 438c marg; OrzRozm R2v; myſlić [król] pocżął ták ſam z ſiebie iáko z niektorych rády/ iákoby odćiągnąć ná zad z ludem BielKron 306v, 27, 72, 112v, 127, 175v (11); GrzegRóżn H3v; KochSat B4, Cv, [C2]v; Mącz 42d; GórnDworz O7, S8, Aa6, Dd2, Gg5v, Ii3; HistRzym 19, 29, 59, 73v, 127; RejPos 30v, 101, 138v, 209v, 217, 251; Myſlę iáko z pośrodká nieprzyiaćioł wynić. BielSat Gv; KuczbKat 310; Bo máłoć ciáło o tym myſli kiedy ſie náie/ ieſli ná ſrebrze/ ieſli ná gliniáney miſie iadło/ [...] Máło też o tym myſli ieſli ná pſtrey kołdrze ábo ná proſtym wezgłowku ſpáło RejZwierc 105v, 41v, 58v, 63v, 87, 91 (15); BielSpr 2v; KochMon 19; WujJudConf 241v; RejPosWstaw [412]v; á (to) Saul (cżynił) myſląc áby ták wpadł Dawid do rąk Peliſztymow BudBib 1.Reg 18/25; Abowiem mi żal żem mu kiedy dał corkę ſwą zá żonę/ gdyſz ták myſlił iákoby mię był zábił [quaesivit enim occidere me]. BudBib 1.Mach 11/10, 2.Mach 4/21; Myśliliſmy ná to komubychmy ie naſłuſzniey offiarowáć mieli. BudBibKaw A2; álbo co myślę/ wedle ćiáłá myślę [quae delibero, secundum carnem delibero]? BudNT 2.Cor 1/17; CzechRozm 68, 237; PaprPan Dd; KarnNap ktv; y o tem myślą [urzędnicy wzięci z innych powiatów]/ iákoby ſię ztámtąd wynieśli [sed et de migrando in sua cogitent]/ y o to nic niedbáią/ iákie mnimánie po ſobie zoſtáwią ModrzBaz 74v, 43, 59, 118v; KochPs 16, 22, 50; SkarŻyw 50, 171, 207, 333, 396, 553; StryjKron 122, 421; CzechEp 4; KochFr 11; KochWz 139; WerGośc 250; WisznTr 32; bo źli bárzo byli/ Y iáko kogo podyść/ to tylko myślili. BielSen 17, 14; PudłFr 11, 44 [2 r.]; GórnRozm B3v, D2, I3v; ZawJeft 3; Pan Hetman powtorzył [...] vpominaiąc aby otym myslono, zeby pieniądzmi nieomieszkąno, boby dla nich w drodze stać przyszło. ActReg 15, 80, 102, 104, 113, 129; GostGosp 84; GostGospSieb +4v; Priámowégo wnuká [Ulisses] zá rączkę prowádźił/ Myśląc żeby okrutnie ze świátá go zgłádźił. GórnTroas 70; GrabowSet A2 [2 r.], C2, O3v; á gdy mu [arcybiskupowi Gamratowi] przypominano [...]/ áby o tym myślił/ iákoby dłużnikowi zápłáćić: Doſyćem ia/ powiáda/ myślił/ gdźiem pieniędzy miał doſtáć/ niechayże téż ón myśli zkąd mu ie zápłácą. KochAp 11; OrzJan 58, 61, 67, 69, 101, 133; LatHar 190; A gdy was wodźić będą wydawáiąc/ nie myślćie (marg) nie troſzczćie ſię. G. áni ſię námyślayćie. G. (–) przedtym cobyśćie mowić mieli [nolite praecogitare quid loquamini; nic ſie nie rozmyſlayćie Leop ] WujNT Mar 13/11, Matth 10/19, 16/8, Mar 8/17, Luc 14/31, Act 5/33; Tákże ia téż myśląc Ziemſkiego práwá zebránié, komubych miał naſłuſzniéy ofiárowáć y dedykowáć, nie widzę ieno W. M. Pánóm moim. SarnStat 550; o tym myślimy [meditantes in animo fatigamur JanStat 904] wnocy y wednie: ábyſmy im pokóy y odpoczynienié obfité vczynili. SarnStat 1120, 851, 1018; WitosłLut A2v; Mátká gdy śle ſynowi w dáleką kráinę pieniądze: nie myśli o tym iż zginą. SkarKaz 383b; á iż ſię dowiedźieli ludźie że w ony trćinie byli oni Smocy/ miſlili o tym/ iákoby ich z onąd wyniſzcżyć. CzahTr D4, D4v, K4v; PaxLiz A4v, B3v; SkarKazSej 658b, 662a, 664b, 694a; [yſzby mowil brathv szwemv roboe y myszlylastha yakoby oną trvczyna daly alexandrowy [ut loqueretur fratri suo Roboe. Et cogitarent qualiter potionem illam ... offerrent; áby ſie zmowił z brátem ſwym Roboaſem/ y vmyſlili iákoby ten trunk podáli HistAl N] HistAl 1510 524; Nolite cogitare: Quomodo quid loquamini [...] Niemislice co mowic mace Krofej F2v.] Cf myślić komu ze zdaniem dopełnieniowym; o kim, o czym ze zdaniem dopełnieniowym.
myślić komu ze zdaniem dopełnieniowym (1): [dobre uczynki są] Miſlyć á żędać czoby ſam rad wydzial bliznemu ſwemu SeklKat N2.
myślić o kim, o czym ze zdaniem dopełnieniowym (8): RejKup o5v; Nie tylko też o tym ciele náſzym wſzytko myſlić ſie nam godzi/ iákoby w doſtátku á w powadze było chowano BielKom nlb 4; Ale Pan moy myſlił o mnye tu cżáſu káżdego/ Iákoby myę wywyodł z mego vpádku ſrogyego LubPs L2; Leop Prov 21/12; RejZwierc 176, [272]; ModrzBaz [38]; SkarKaz 383a.
Z przysłówkiem w funkcji dopełnienia bliższego [w tym: komu (19), (na)przeciw komu (2), o kim, o czym (2)] (45): BierEz S; PatKaz III 111v; BielŻyw 43; aduerſum me cogitabant mala mihi [...] wſzitci nieprzijaciele moi naprzeciw mnie zle myſlili. WróbŻołt 40/8, 34/4; RejJóz O2; SeklKat I2v; RejKup e3v; HistAl D7; GliczKsiąż Gv; LubPs L2v, L3; RejWiz 112v; RejZwierz 59v; Ten co okiem mruga zle myſli [Annuens oculo fabricat mala; knuie złośći WujBib] BibRadz Eccli 27/24; A iżby był na wieczną pámiątkę zginienia tym ktorzy nam źle myſlą [qui nobis insidiantur]. BibRadz Esth 16/22, Ps 34/4, 40/8, Prov 14/22; BielKron 67, 342v; Mącz 184a; nikomu on zle nie myſlił/ nikogo nie krzywdził GórnDworz Ee; BudBib 1.Mach 11/8; StryjWjaz B4; ModrzBaz 25v; KochPs 47, 48, 53, 81; SkarŻyw [236], 436; StryjKron A3v, 416, 567; BielSen 14; Bog z niebá tu pátrzy/ [...] Iáko kto myśli y mowi/ y wſzelkie rzecży cżyni ArtKanc Q5; ActReg 85, 116; GórnTroas 39; GrabowSet G3v; Komu wſzytko omierznie/ ni ludźióm/ ni ſobie/ Myślić dobrze niemoże GosłCast 47, 66. Cf Przysłowia.
W połączeniach szeregowych (14): RejZwierz 24v; BielKron 186; RejPos 281; GrzegŚm A4v, 31; RejZwierc 94v [2 r.]; Grzech ieſt [...] to co [...] przećiw Zakonowi Bożemu cżynimy/ mowimy/ álbo myślymy. WujJud 63v; BudNT 1.Cor 13/7[6]; ktory áni czyni/ áni mowi/ áni myśli/ iedno te rżeczy/ z ktorych mu wolny vmyſł/ wolne ſumnienie rośćie GórnRozm A3; ma Pan o nim [o pomocnym słudze] wiedźieć/ y myślić/ y płáćić/ y wychowánie dobre dáć powinien/ iáko iedney podporze ſwoiey GostGosp 155; OrzJan 101, 133; LatHar 489.
W przeciwstawieniach: »myślić ... mowić (3), czynić, okazować się« (5): RejKup cc4v; Mącz 184a; RejZwierc 84v, Aaa3; Długo myśl/ á prędko cżyń/ ták nas Mędrzec vcży BielSjem 29.
W charakterystycznych połączeniach: myślić dobre (o dobrym, nic dobrego, dobrze) (8), co in(sz)ego (insze) (3), co przeciwnego (2), zdradę (zdradliwe rzeczy, zdradliwie) (9), złe (złość, o złem, nic a. co złego, złe rzeczy, złośliwie) (50); myślić o sobie; myślić chytrze, długo, mało (co) (4), barzo mało, z nadzieją, w nocy i we dnie (2), pilnie (z pilnością) (6), prożno (4), szczerze, ustawicznie (9), wiele, wszytko (2), zawżdy (3); namniej nie myślić.
zproſtá głupi/ indźiéy przećię mierzy/ indźiéy myśli. OrzJan 21.
»myślić o gardle [czyim]« = nastawać na czyje życie (1): Miał Dáryus ná ſwoim dworze dwu rycerzu [...] ktorzy chcąc ſie Alexándrowi tym záchowáć/ myſlili o iego gárdle. BielKron 125v.
»mowić (sobie) myśląc« (2): [młodzieniec] Mowi myſląc/ mnięć tám być RejWiz 108v; HistRzym 3.
»myślić myśli« (3): ij przeſ moc ſbawyenney mαky ij myloſcywey ſmyercy twoyey miſl o mey duſſi miſly pokoya anyeucyſnyenya alye myloſyerdzya BierRaj 17v; Leop Ier 29/11; Bo ia wiem myśli/ ktore ia myślę ná was [ego novi cogitationes quas ego cogitans (marg) cogito (–) super vos] BudBib Ier 29/11.
»myślić sercem [jakim], głową« [w tym: sercem i głową (1)] [szyk zmienny] (3 : 1): OpecŻyw 1v; mąż nieuzytecżny/ [...] złym ſercem myſli złe [pravo corde machinatur malum]/ á ná káżdy cżás niezgody ſieie Leop Prov 6/14; Miłoć kogo prawdziwym á cnotliwym zową/ Myſlże więc też ty o tym y ſercem y głową. RejWiz 99.
»myślić w sercu (swoim) (a. w sercach)« [szyk zmienny] (9): Nie dármo ty cudnie mowiſz/ Ale ine w ſercu myſliſz BierEz Q4; OpecŻyw 43; WróbŻołt 4/5, 139/3; KochZuz A2v; GrzegŚm 30; KochPs 50; KochFr 11; LatHar 190.
»myślić sam z sobą« (1): że one dwie piorá ktore pozoſtálj/ ſámy z ſobą myſliły/ áby też Krolowáły [apud semetipsas cogitabant et ipsae regnare] Leop 4.Esdr 11/28.
»myślić sobie« (1): Myſli ſobie nieborak/ co dáley ma cżynić RejWiz 177v.
»myślić (sam) w sobie« (2): Nie nawidzyał tedy Ezau brátá ſwego Iakobá záwżdy/ y myſlił ſam w ſobie zábić go [dixitque in corde suo ... occidam Iacob fratrem meum Vulg Gen 27/41] po śmierći oycowey. BielKron 14v; myſliłem ſam w ſobie/ iákobych ſie á ſkim puśćił do Indyey kráiny obfitey BielKron 457.
»swoje myślić« (1): y temu pochlebuie y owemu: á ſwoie myśli/ iákoby obu oſzukał. SkarKazSej 262a.
»troskliwie myślić« (2): a ktoſz teſz z wás troſkliwie myśliąc [anxiatus (marg) cogitans (–)]/ może przydac ku wzroſtowy ſwemu łokieć iedén? MurzNT Matth 6/27, Luc 12/25.
»czuć, myślić« (1): Otim cżuć/ otim myſlić uſtawicżnie trzeba/ Iakoby ſię mogł wrocić KochSat B4.
»czynić (a. uczynić), (a, albo, ani) myślić« [szyk 7 : 1] (8): SeklKat D4, I2v; RejPos 133; WujJud 63v; Gdyż tego Dawid [...] nie cżynił/ áni o tym myślił. CzechEp 166; FRáſzki to wſzytko cokolwiek myślémy/ Fráſzki to wſzytko cokolwiek czyniémy. KochFr 4; ActReg 164; że wſzytkié ſpráwy iego [cesarza tureckiego]/ co czyni/ co myśli do tego ſie śćiągáią OrzJan 8. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.].
»(nie) dbać i (ani) myślić« (2): RejPosWstaw [412]v; ktorzi nic niedbáią y nic niemyślą [qui soliciti nihil sunt] o rzecżách ludźi ſobie poddánych ModrzBaz 22v.
»myślić abo (i) moc« [szyk 1 : 1] (2): ActReg 68; Iákoby Pan náſz tákie cudowne ſpráwy prozno obiecował/ nie myśląc ábo nie mogąc ich wypełnić. WujNT 365.
»myślić, ani (i) mowić« [szyk 1 : 1] (2): pocżćiwy pan [...] iuż nie vmie nicz mowić áni myſlić/ iedno co ſławie á pocżćiwośći należy. RejZwierc 50v; ArtKan Q5. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.; w przeciwstawieniach 3 r.].
»nie myślić, nie nadziewać się« (1): then zwolennik Páńſki/ nigdy o tym nic nie myſląc/ nigdy ſie tego nie nádzyewáiąc/ ieſt náznácżon [...] ná ſtan Apoſtolſki RejPos 286v.
»nie myślić ani się pytać« (1): á o tym namniey nie myſlili áni ſie pytháli/ iákoby byli ich [świętych] żywotow á ich ſpraw náſládowáli RejPos 209v.
»myślić i pracować« [szyk 1 : 1] (2): Nawięczey ſtharzy doctorowie praczowali i myſlili o lekarzſtwiech ktoreby kaziły iad wſciekłego pſa FalZioł V 88v; KrowObr 186v.
»(i) myślić, (i) radzić« [szyk 4 : 4] (8): Wiémci ocżym myſlicie ij radzicie OpecŻyw 83; RejZwierc 41v; Bo słuſzna rzecż ieſt/ áby ten ktory o wſzytkich rádźić y myślić ma [qui consulere debet ac prospicere omnibus]/ był nád wſzytkie inſze mędrſzy ModrzBaz 22v, 15, 24v; GostGosp 84; GosłCast 72; ktorzyśćie [posłowie] tu ná to ſię ziácháli: ábyśćie o tym myślili y rádźili/ iákoby lud wſzytek nie ginął SkarKazSej 664b.
»ani (nie) myślić ani słuchać (a. słychać)« [szyk 1 : 1] (2): NiemObr 39; Ani chcą drudzy myślić/ áni ſłucháć o tym/ O to dbáią co dźiś ieſt/ nie co ma być potym. KołakSzczęśl A3v.
»sprawować i myślić« (1): abychmi wſzyſtko ſprawowały y miſlili wedluk woley twoiey SeklKat C3v.
»(nie) myślić a (i, ani) starać się, staranie mieć« [szyk 5 : 3] (6 : 2): ſtaramy śie y othem myślime, aby takowa naſſa czeladz nam na prziſſłe cżasi poſłuſſnieiſſa y powolnieiſſa beła ListRzeź w. 15; GliczKsiąż E3; RejPos 217; KuczbKat 310; á cżemużbyś ty o obronie ták pilnie myſlić y ſtáráć ſie miał? CzechRozm 232; Wiemy iſz otym záwżdy wſzytcy práwie Papieżowie myślili/ y ſtáránie mieli. SkarJedn 380; GórnRozm I3v; SkarKaz 550b.
»myślić i usiłować« (1): Ták y teraz nas y wſzytko Chrześćijáńſtwo poźrzeć y zhołdowáć myślą y vśiłuią [Turcy] VotSzl Bv.
»myślić i wypełniać« (1): ále iáko wiecie/ zli záwżdy zle myſlą y wypełniáią [mali ... cogitant mala et committunt; ysze szli szle rzeczy myszlyą HistAl 1510 65] HistAl D7.
»myślić i wyrządzać« (1): żeby racżey [...] złe tu ćierpieli/ niżby komu inſzemu co złego myſlić y wyrządzáć mieli. CzechEp 27.
»(ani) myślić a (ani) żędać« (2): bich tez any miſlyl any zᾳdal yedno cobich tobye wſdzyαcznego baczil BierRaj 16v; SeklKat N2.
»albo życzyć albo i myślić« (1): gdybym co złego miał/ I. M. ábo życżyć/ ábo y myślić? CzechEp 8.
myślić co (6): á ſnadzież nic nienálazł/ áby co inego ſerce myſliło niżli vſtá powiedáią. RejPs 22; KrowObr 12v; KochMRot Bv; Miłość nie zayźrzy/ złośći nie wyrządza/ nie nádyma ſię: [...] nie wzruſza ſię ku gniewu, nie myśli złego WujNT 1.Cor 13/5. Cf myślić co komu, co przeciw komu.
myślić co komu [= przeciw komu] (1): nikomuby podeśćia [cnota] niemyśliłá [nemini dolos meditari ... iuberet] ModrzBaz 136v.
myślić co przeciw komu (1): Rychléy coś przećiw niemu myśli głowá moiá/ Nie da wytchnąć ni żáżyć lubégo pokoiá. GosłCast 29.
myślić komu [= o kim] (1): Serce też nie iedno ſobie ſámo myſli w potrzebach ſwoich. RejPos 281.
myślić o czym (3): SkarŻyw 13; Serce obżerce káżdego tylko myśli o káłdunie WerGośc 214; LatHar 394.
cum inf [w tym: z elipsą inf (1)] (5): BielŻyw 169; á co ieſzcże zemną Sżcżeśćie myſli poczynáć/ ty ſam wieſz/ moj pánie. KochOdpr Bv; iſz go [św. Pawła Pustelnika] pogáńſtwu/ iáko Chrześćiániná/ ná śmierć/ [...] myſlił [mąż siostry] SkarŻyw 50; KochJez A3; WOynę powiedzyeć myſli ſerce moie/ Do ktorey miecżá nie trzebá/ ni zbroie. KochSz A2.
Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Iuż ſerce záwżdy myſlić muśi iáko by ſie w myſlach ſwoich/ y w ſpráwach ſwoich podobáło iemu [Bogu]. RejPos 236; Myślże o tym/ duſzo moiá/ [...] ábyś ſię naprzod ná one przez kilká tyśięcy lat cżekáne/ [...] táiemnice gotowáłá. LatHar 393.
Z przysłówkiem w funkcji dopełnienia bliższego (1): gdy kto piękne ſlowa Vmie więcz ſtawić komu a zle myſli głowa RejJóz O2.
W połączeniu szeregowym (1): To teſz ieſt rzetz niepodobna/ áby Papieſz ſiedząc W rzymie/ [...] miáł być ná kożdym mieyscu rázem [...] y widzieć iako głowá co tzłonki myſlą/ mowią/ y tzynią KrowObr 12v.
W charakterystycznych połączeniach: myślić wszytko, złe (źle) (2).
myślić co (24): LibLeg 11/142; MurzNT Matth 9/4; Abowim nye z inąd ſye ſſczęły kácyrſtwá/ [...] yedno z tąd/ iż kápłaná bożego ludźye nyepoſluſſni/ áni myſlą o tym [á tego nie bacżą SkarJedn 62]/ iż yeden yeſt w koſcyele doczeſny kápłan KromRozm III M2; LubPs N5; KrowObr 228v; Leop Matth 9/4; Mącz 111b, 347b; OrzQuin H2; RejPos 310v; KuczbKat 15; Iákoby temu zábiegáiąc co pánná myſliłá/ y iákoby ták k niey mowiąc: ty ták mniemaſz/ że płodu w żywoćie ſpráwić nikt nie może iedno mąż CzechRozm 158v; Bo zle rozumieć o ták dziwney Pánience/ y tákich cnot nieſłychánych białey głowie/ nieśmiáł (marg) Iozeph co myſlił bącżąc brzemienną małżonkę ſwoię. (–) SkarŻyw 243; ActReg 29; WujNT Matth 9/4, Mar 2/8, Luc 5/22; SkarKaz 157a, 489b; Gdy owo owce ſtrzygą co więc myśli báran/ Rozumie to że y on z nimi będźie karan. CzahTr E4v. Cf myślić co o kim, o czym.
myślić co o kim, o czym (4): CzechRozm 119v; coż inſzego mamy myślić o tych ktorzi to práwo ſtánowili [quid aliud de conditoribus huius legis cogitare potest] ModrzBaz 81; A wieſzli ty co ia o tobie y o innych myſlę? Ieść niechceſz/ nie dla poſtu/ ále dla żáłośći SkarŻyw 196; WerGośc 246.
myślić o kim, o czym (14): RejFig Bb3v; áby kto o mnie nie myſlił nádto cżym mię być widźi [ne quis me existimet supra id quod videt in me; áby kto o mnie nie rozumiał więcey nád to WujNT] BibRadz 2.Cor 12/6; Mącz 484b; CzechRozm 232; CzechEp 154, 255. Cf myślić co o kim, o czym; o kim, o czym ze zdaniem dopełnieniowym.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami i odpowiednikami: tak (6), to; iż(e) (20), że (8), aby (4), żeby (4), by (2), iżby, jako, zdanie bezspójnikowe] (41): myſlylysmy ze yeſth [wojewoda mołdawski] pan chrzeſczyanſki naſego zakonv, a on bil Tvrczin thelko wnaſze schathy obleczon LibLeg 6/190v; BielŻywGlab nlb 10; March2 D2v [3 r.], D3; RejPs 178v; á ſtąd pocżąłem myſlić iże ty w ſobie maſz [cogitavi quod ... habeas] nieiáką cżąſtkę boſtwá HistAl M7, C8; Leop 1.Reg 20/26; RejFig Bbv; Iazon záſię czynił mord nad mieſzcżány ſwemi/ [...] áni myſląc że ſzczęśćie z zginieniem ludu iego złączone miáło być wielkiem nieſzcżęśćiem lecż mniemáiąc żeby nád nieprzyiaćioły/ a nie nád mieſcżány zwyćięſthwo odzierżeć miał. BibRadz 2.Mach 5/6; choćiaż był Nikánor w ſwey wielkiey hárdośći ták wywyzſzony/ myſląc iż miał nád wſzytkimi hufy Iudaſzowymi zwyćięſtwo otrzymáć [decreverat commune de Iuda statuere trophaeum]. BibRadz 2.Mach 15/6; OrzQuin Ev; SienLek 44v; GórnDworz M8v; GrzegŚm A4; KuczbKat 175; RejZwierc 236v; CzechRozm 25v, 215, 232; SkarŻyw 203, 383; CzechEp 126; ArtKanc K10v, Q9; GrabowSet C2; tym práwem [...] nie to myślili/ áby królowie wáſzy poſługę wáſzę v was kupowáć mieli OrzJan 60; KołakSzczęśl C2; WujNT Ioann 11/50; Bo nie dármo ſię vczniowie przeſtráſzyli/ y myślili/ że to nie práwy w ćiele Chryſtus SkarKaz 204a; CiekPotr 38; Nie myśl/ by krom winnośći/ ſpádłá ná ćię trwogá. GosłCast 20; Toż o ſwym tym kroleſtwie myślćie: ieſli ſię w nim ſzerzyć wielom wiar daćie/ pewnie ie rozdwoićie ábo roztroićie/ y rozdźielone ná częśći ginąć muśi. SkarKazSej 685a, 674b, 699a. Cf myślić o kim, a czym ze zdaniem dopełnieniowym.
myślić o kim, o czym ze zdaniem dopełnieniowym (4): CzechRozm 232; ModrzBaz 58; Przydáie potym Dániel ty ſłowá: y ták rozumieć o ſobie będźie [Antioch] (álbo wedle inſzych przekłádu/ myślić o tym będźie) iż może odmienić cżáſy y zakon CzechEp 381; ze per iusta media o sobie nie myslemy by nąm nie miano tego dzierzec co Hetman obiecał ActReg 89.
Ze zdaniem dopełnieniowym w połączeniu z przytoczeniem (1): Myślił/ iż te łáchmány/ y ten ſprzęćik wſzytek/ Y mnie y towárzyſtwu nie przyidźie w pożytek. KlonWor 43.
Z przytoczeniem [w tym: tak (2)] (3): otom ia ták myſlił [Ecce dixi apud (marg) cogitavi in (–) me; Miáłem za tho że Leop; Mnimiałem że WujBib]/ wychodząc wyidzie/ á ſtánie/ y wołáć będzie imieniem Iehowy Boga ſwego/ y podyimie rękę ſwoię ná mieyſce/ á (ták) zbáwi mię trędu. BudBib 4.Reg 5/11; SkarJedn 158; WyprPl A2v.
Z przytoczeniem wprowadzonym przez part praes act verbi dicendi: rzekąc (1): a the biſczye ſprawe przeſz omyeſkanya ſprawyly. y thego biſczye nyemiſlyly rzekancz thi rzeczi na ſthronye ſzye ſthali: nyech banda tham ſprawyone. LibLeg 11/142.
W połączeniu z przysłówkiem w funkcji dopełnienia bliższego (12): RejPs 198; Verberare cogitationis convitio, Zlie o tim myślić. Mącz 484b; podniosło ſie ſerce iego/ ták iż mnimał by nikogo więtſzego w páńſtwie nádeń nie było/ á gdyż ták myſlił iádąc/ wpadł w ieden doł HistRzym 66v; KuczbKat 351; BudNT Mar 2/8; WujNT Mar 2/8. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
»myślić u siebie« (2): poznawſzy wnet Iezus [...] iż ták v śiebie myślili/ rzekł im/ cżemu to rozmyślaćie w ſercach wáſzych [quia sic ratiocinantur]? BudNT Mar 2/8; A záś zá mądrego wſzytcy ſądzą/ ſkromnie o ſobie rozumieć/ á o drugich ták v śiebie myślić/ iż [de aliis vero illam cogitationem habere, ut...]/ choćiaby ſię też zdáli nie práwie być bez wády/ á wſzákże wżdy iednák máią ſwoie godność[i] ModrzBaz 58.
»myślić sobie« [szyk zmienny] (5): A nic nie rzekl Saul w on dzień: myſląc ſobie [cogitabat enim]/ żeby ſie mu [Dawidowi] podobno przydáło ná on cżás nie być cżyſtym/ áni ocżyśćionym. Leop 1.Reg 20/26; CzechRozm 232; SkarŻyw 203, 383; ActReg 29.
»myślić w sobie« (2): á nie chćiey ták w ſobie myślić/ iżby ćię miał Pan opuśćić ArtKanc K10v; WujNT Mar 2/8.
»myślić albo powiedać« (1): będę ſie oto ſtárał ábych nietylko otem myſlił álbo powiedał ále y ſkudkiem to okazał RejPs 178v.
»rozumieć i myślić« (1): Boże tego vchoway ábyſmy ták rozumieć y myſlić mieli: żeby nam to zárowno miáło być cżynić/ iáko y nie cżynić CzechRozm 215.
»tuszyć i myślić« (1): y ták byś ſobie zá wżdy tuſzył y myſlił. Iż choćby co ná ćię z woley Bożey przyſzło: on by ćię záś ſam z tego wſzytkiego wybáwił CzechRozm 232.
»nie wiedzieć ani myślić« (1): Wy nic niewiećie/ áni myślićie [Vos nescitis quidquam nec cogitatis] iż nam ieſt pożyteczno żeby ieden człowiek vmárł zá lud WujNT Ioann 11/50.
»wierzyć ani myślić« (1): A wierzyc śie też niegodźi/ áni o tym myślić/ áby tám Ciáło Páná Chriſtuſowe ſtworzone być miáło KuczbKat 175.
Synonimy: 1. rozumować, rozważać, zastanawiać się; 2. dumać, radzić, starać się, troszczyć się, żędać; 3. baczyć, »mieć za co«, mnimieć, rozumieć, sądzić, tuszyć.
Formacje współrdzenne: domyślić się, namyślić się, obmyślić, odmyślić, omyślić, pomyślić, przemyślić, rozmyślić, rozmyślić się, umyślić, wymyślić, zamyślić, zamyślić się, zmyślić, zmyślić się; myślać, namyślać, namyślać się, nawymyślać, obmyślać, omyślać, pomyślać, powymyślać, przemyślać, rozmyślać, rozmyślać się, umyślać, wymyślać, zamyślać, zmyślać, zmyślać się; domyślawać się, obmyślawać, omyślawać, pomyślawać, przemyślawać, przymyślawać, rozmyślawać, zamyślawać; domyśliwać się, omyśliwać, pomyśliwać, przemyśliwać; rozmyślować się.
Cf BOGOMYŚLNY, DŁUGOMYŚLNY, JEDNOMYŚLNY, KRZYWOMYŚLNY, LEKKOMYŚLNY, MYŚLĄCY, MYŚLENIE, MYŚLONY, WIELKOMYŚLNY, WOLNOMYŚLNY, WYSOKOMYŚLNY
KK