Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [MYŚLIWIE]

Następne hasło: [MYŚLIWIECKI] »

MYŚLIWIEC (70) sb m

myśliwiec (28), myśliwiec a. mysliwiec [zapis -ſ, -s-] (39), myśliwiec a. myszliwiec [zapis -ſz-] (3); myśliwiec UstPraw, Prot, BielSat, KochMon, Calag, CzechEp, KochSob, BielRozm, GostGosp, KochCn (2), KochFrag, SarnStat, PowodPr (2), SkarKaz, VotSzl, KlonFlis (2), KlonWor (3), SzarzRyt; myśliwiec a. mysliwiec GlabGad, RejRozpr (2), GliczKsiąż, RejWiz (5), Leop (3), RejZwierz (5), BibRadz (3), GórnDworz (3), RejPos, RejZwierc (6), BielSpr, PaprPan; myśliwiec a. myszliwiec LibMal (2); myśliwiec : myśliwiec a. mysliwiec BielKron (2 : 1), Mącz (3 : 3); myśliwiec a. mysliwiec : myśliwiec a. myszliwiec Calep (3 : 1).

W N sg: -ec (22), -eć (1); -ec : -eć Mącz (4 : 1; 490b).

Fleksja

	sg	pl
N	myśliwiec	myśliwcy
G	myśliwca	myśliwc(o)w
D	myśliwcowi
A	myśliwca	myśliwce, myśliwc(o)w
I	myśliwc(e)m	myśliwcy, myśliwcami
L		myśliwcach
V	myśliwcze

sg N myśliwiec (23). ◊ G myśliwca (3). ◊ D myśliwcowi (1). ◊ A myśliwca (7). ◊ I myśliwc(e)m (3). ◊ V myśliwcze (2). ◊ pl N myśliwcy (19). ◊ G myśliwc(o)w (4). ◊ A myśliwce (3) BielKron, Prot, RejZwierc, myśliwc(o)w (1) RejRozpr. ◊ I myśliwcy (2) PaprPan, SzarzRyt, myśliwcami (1) VotSzl. ◊ L myśliwcach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Łowca, myśliwy, człowiek zajmujący się polowaniem (68)
- Przen: Złodziej, rozbójnik, rabuś (3)
- a. Sługa pomagający łowcom na polowaniach albo też polujący samodzielnie na użytek swego pana (8)
2. Człowiek skłonny do obmyślania raczej złego (2)

1. Łowca, myśliwy, człowiek zajmujący się polowaniem; venator Mącz, Calag, Calep, Cn; vestigator Mącz, Calep, Cn; indagator (ferarum) Mącz, Calep; aviarius Mącz; captator Calep; auceps Cn (68): RejRozpr I; Albo owi myſliwcy/ co po poloch trąbią/ A ze pſy ſie gonięcy/ cudze żyto gnąbią. RejWiz 162, 6v, 11v, 162 marg; UstPraw Dv; RejZwierz 121v [2 r.], 128; BibRadz I 351b marg; Boni venatoris est indaganter quam plurimas feras capere, Ná dobrego myſliwćá [!] należy zá ośládą zwierzu nábyć. Mącz 168b; Vestigator, Ośliednik/ myśliwieć/ ten zwłaſzczá który ośládą źwierzu dochodzi. Mącz 490b, 168b, 483c; Y myſliwiec poźrzawſzy ná pſá/ ná ptaka/ iuż hnet wie czo w nim wre/ ieſli rącży/ ieſli łucżny/ ieſli łowny/ ábo gniewliwy GórnDworz L15; Ieſli pan zwaycá/ vźrzyſz káżdego z árkábuzem około niego [...] ieſli myſliwiec/ áliż iuż wſzyſcy trąbią v wrot iego. RejPos 245v; BielSat C4v; nie gniewa ſie myſliwiec ná ieleniá á wżdj [!] go zábije. RejZwierc 76v, 110; KochMon 20; PaprPan Sv; Calag 293a; KochSob 64; BielRozm 22 marg; Vestigator – Za ſliadem chodząci, miſliwiecz. Calep 1118a, 161b, 525a, 1109b; Iednákié téż obyczáie/ iednákié zábáwienia człowieká ku człowieku poſpolićie ćiągną; iáko żołniérz ku żołniérzowi/ myśliwiec ky [!] myśliwcowi záwżdy ſię ma. KochCn B4v; GDyż myśliwcy [lepores venantes JanStat 1109] vbogim ludźióm zwykli ſzkody wielkié czynić/ depcąc ich máiętność y zbożá SarnStat 673; PowodPr 68; Tłuſtego ſkromnym/ prędkiego ćiekáwym Muśi zwáć kto chce być myśliwcem práwym/ Wątrobę lekkim/ á gdy ſię obłowi/ Pſom herab mowi KlonFlis Fv, Fv; SzarzRyt Cv.

myśliwiec na co (1): Był [Kazimierz Jagiellończyk] wzroſtu mkłego/ proſty w obycżáioch/ [...] myśliwiec ná źwierz wielki y máły BielKron 397v.

W połączeniu szeregowym (1): ćwiczą ye [zwierzęta swoje dzieci] álbo ná byeg/ álbo ná latánie/ álbo ſkakánye/ o cżym álbo oſocżnicy/ myſliwcy y ptáſſnicy dobrze powyedzieć mogą. GliczKsiąż F3.

W porównaniach (5): áby cżłowiek otworzywſzy przyiacielowi [...] ſercze/ vmyſł/ y tháiemnicze ſwe wſzytki/ nie był od niego ták przyrwan iáko owo od myſliwczá żorawie ſiecią GórnDworz M2; áby tákowe złe ludzi náturá/ náſchwał dla tego przyiemne ſtworzyłá/ żeby łatwiey głádką twarzą/ iáko myſliwcy ponętą ptaki/ zdradzáć mogli. GórnDworz L14v; PowodPr 66; Naprzod wiemy iż gniew ieſt w nas/ [...] iáko ſługá y niewolnik v rozumu: ieſt iáko chárt ná ſmyczy v myśliwcá SkarKaz 313b; Bo tą [lichwą] vbogie ludźi połowi do ſzcżętá: Iáko ptaſznik Cietrzewie/ cżubáte cżecżotki Iáko Sárny myśliwiec/ y rybołow płotki. KlonWor 75.

W tłumaczeniu hebrajskiej nazwy etnicznej Sydończyk (1): Tám [w Szeolu] kxiążętá z pułnocy wſſyſcy/ y wſſyſcy myſliwcy [universi venatores Vulg; omnis Sidonius (marg) universi Sidonii (–) PolAnt; wſzyſcy łowcy (marg) Sydończycy, H. (–) WujBib]/ ktorzy dowiedzieni ſą z zábitemi Leop Ez 32/30.

Wyrażenia: bibl. »mocny, [wielki] myśliwiec« (2): Ten [Nemrod] był mocnym Myſliwcem [potens venatione] (marg) Srogi okru⟨t⟩nik/ á práwie ſro⟨g⟩ich źwierząt przy⟨ro⟩dzenie máiąc. (–) przed pánem BibRadz Gen 10/9, Gen 10/9; [Quasi Nemrod robustus venator coram Domino yakoby Nemroth przeczywnÿ y pysznÿ/ y krąbrnÿ przed panem bogiem albo secundum literam/ byl wyelkym Myſzlywcem/ {ſzmyaly^m} TomZbrudzBrul 93].

»myśliwiec z ptaki« (1): Naprzod pijánice/ gámraći/ myſłiwcy s ptáki/ Alchimiſte/ y ći wſzyſcy ktorzy ſie lekkiemi rzecżámi obieráią/ ći ſie nie godzą [ku sprawie wojennej] BielSpr 2v.

[»myśliwiec ze psy«: Hárab Cżárt [...] ktory myſzliwce ze pſy ſpráwuie PostępekPrCzart 69v.]

Szeregi: »ptasznik, (abo) myśliwiec« (2): Mącz 20d; Gdyż náleźieni ſą w ludźie moim nie zbożnicy/ záſádzáiąc ſie zdrádliwie iáko ptaſznicy ábo myśliwcy [insidiantes quasi aucupes Vulg Ier 5/26] PowodPr 66. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»rybitw i myśliwiec« (1): áż záś potym przez rybitwy y myſliwce przywiedźie ie Pan do ziemie ſwey Leop Ier 16 arg.

W przen (9): RejWiz 47v; Leop Ier 16/16; Ale zá náſzych cżáſow/ gdzie táki Scewolá/ Bo trudno o myſliwcá/ do tákiego polá/ Dla Rzecżypoſpolitey áby ſie miáł ſpárzyć RejZwierz 42; (nagł) Chárt ná podſzcżuwácże. (–) [...] Tákżeć náſzy myſliwcy/ po dziſieyſze látá/ Wodzą Chárty ná ſmycży/ ná nędznego brátá. RejZwierz 128v; Nuże moy miły leniwcże/ Ná piecu ſławny miſliwcże RejZwierc 231v, 249v; WSzytko myśliwcy ná tym biédnym świećie/ Możnieyſzy záwżdy podleyſzégo gniećie. KochFrag 39.

Wyrażenia: »kozi myśliwiec« = myśliwiec ladajaki, mogący co najwyżej domową kozę upolować (1): Pátrzayże tego leniwcá/ Práwie Koziego myſliwcá RejZwierc [233]v.

»myśliwiec muszany« = pająk (1): Araneus muscarius, Páyąk záſtáwiáiący śidłá ná muchy/ Myſliwiec muſzány. Mącz 238d.

Przen: Złodziej, rozbójnik, rabuś (3): Prot C4v; Bierze owce y świnie/ y bydło rogáte [...] Aż ſię chłopi obacżą/ y znáć ſobie dádzą: Ná Myśliwcá onego mężnie ſię vſádzą. KlonWor 21; Zdybie cżáſem Cietrzewiá z cżerwonym ćiemieniem/ W złotogłow vbránego/ z ſzárłatny^m grzebieniem: Záſtrzeli go myśliwiec/ nie cżeka ruſznice/ Kámieniem/ ábo z wozá dobywſzy kłonice. KlonWor 35.

a. Sługa pomagający łowcom na polowaniach albo też polujący samodzielnie na użytek swego pana (8): yſch pyothr Granowſky poſlal bill knyemv Baydorką miſzliwcza ſzwego do krziwynya zliſtem LibMal 1546/122, 1543/ 72v; RejRozpr Hv; Myſliwczy gdy ſwe pány ná myſliſtwo łudzą/ Temi ie też trąbámi y z wiecżorá budzą. RejZwierc 120; áby Pánowie Stároſtowie vkráinni/ [...] ſługámi ſwoimi/ á zwłaſzcżá drobnieyſzymi/ kuchárzmi/ myśliwcámi/ etc. pocztow nie oſadzáli VotSzl E4v; Pan ktory chce dobrze żyć/ ma mieć Myśliwcá ná kuropátwę/ ćietrzewiá/ żorawiá/ gęś/ y ná inſzego ptaká ku żywnośći należącego: bo tego rzadko ná tárgu kupi. Kto ma puſzcżą á wielki źwierz w niey/ nie ieſt ták głupi coby śieći álbo ſtrzelcá nie miał. GostGosp 152.

W przen (2): Kſiążę ich [czartów] ma theż oſobne ſwoie myśliwce/ iedny wietrzne drugie źiemne: ći myſliwcy nie ptakow áni záięcy gonią/ ále złośći ludźiem rozmáite wyrządzáią BielKron 467.

2. Człowiek skłonny do obmyślania raczej złego (2): Ręka z palci ktore [...] proſto ſtoią, znamionuią ſkępcza, łakomcza/ myſliwcza/ y robotnika dobrego, ſthałoſć też vmyſłu á nie ledaiakie zwiedzenie od ſwey woley. GlabGad P2v.

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem ten [papież Jan XIII], nie tylko był ſproſnym Epikurem, cudzołożnikiem, wſzetecżnikiem, Sodomcżykiem, kosterą, myśliwcem, drapieſcą etc. CzechEp 419.

Synonimy: 1. łowca, łowcz, łowczy, łowiący, łowiec; a. strzelec.

Cf MYŚLIWY