Zwroty: »budzić [w kim] narzekanie« (1): Dokądem táił ſwoich niepráwośći/ Ledwiem mógł nosić ſwé mizerné kośći: A niewidomé ſumnięnia ſzczypánié Budźiło we mnie iáwné narzekánié [Quoniam tacui, inveteraverunt ossa mea, dum clamarem toto die Vulg Ps 31/3]. KochPs 44.

»z wielkim narzekaniem frasować się« (1): ogień wieczny/ ktory oni [Litwini] Znicz názywáli/ ná wielkiey Gorze nád Rzeką Niewiązą/ Krol zálać y zágáśić kazał/co ſię oni z wielkim nárzekánim fráſowáli przeklináiąc Polakow/ y Litwę Chrześćiánow StryjKron 542.

»napisać narzekanie [na co]« (1): Nápiſał też nárzekánie ná nierząd Polſki. Przytym Apophtegmátá rozmáite. Przemowę do poććiwego Polaká ſtanu Rycerſkiego. RejZwierc [275]v.

»płakać [kogo] z lamentliwym narzekaniem« (1): A Lud [ruski] poſpolity niewierny płákáli Bogow ſwoich z lamentliwym nárzekániem StryjKron 140.

»narzekanie (u)czynić, udziałać; naczynić się narzekania« [szyk zmienny] (8:1;1): OpecŻyw 156; Leop 3.Mach 4/2; RejFig Ee3v; A przethoż rozdárſzy ná ſobie odzienie ſwe/ vcżynili wielkie nárzekánie [planxerunt planctu magno]/ y poſypáli głowy ſwe prochem. BibRadz 1.Mach 4/39; BielKron 146; HistLan D3; Obácżże iáki tám płácż á iákie tám nárzekánie przyſzedſzy do domu ſwego vcżynić muśi z żonką á z dziatkámi ſwemi/ wołáiąc o pomſtę do Páná ſwego. RejZwierc 189; SkarŻyw 167, 581; áleś ſie vſtáwnie náczynił deſpektów/ y nárzékánia bráćiéy twoiéy/ áżeś náoſtátek y ſam wolał groſzem kmiotká ſwégo/ odkupić powinność ſławy żołniérztwá twégo. OrzJan 54.

»narzekania [czyjego] ulżyć« (1): Gdym rzekł/ vćieſzy mię łoże moie/ á narzekania mego vlży mi pośćiel moiá [ardebit in eloquio meo cubile meum]. BudBib Iob 7/13.

»upracować się w narzekaniu« (1): á iżem ſie vprácował w płácżu á w nárzekániu moim/ zálewáiąc ná káżdy dzyeń łzámi ſwemi nędzne łoſzko moię RejPos 309.

»(u-, wy)słyszeć, słyszano jest narzekanie (a. głos narzekania)« = vox lamentationis audita est Vulg; audire clamorem PolAnt [szyk zmienny] (13:5): Ale pan chce ſie poruſſyć wyſlyſſawſſy nárzekánie niedoſtátecznych/ á gotuie vbogiemu mieyſce/ áby był beſpieczen RejPs 17; MurzNT Matth 2/18; LubPs Y3v marg; Leop Ier 9/19; Rozweſelę ſię w Ieruzálem/ á rozráduię ſię nád ludem moim/ nie będzie w nim dáley ſłyſzeć głoſu płáczu/ áni głoſu nárzekánia [non audietur in ea ultra vox fletus, et vox clamoris]. BibRadz Is 65/19, Ex 6/5; BielKron 318v; RejAp 153v; Głos w Ramye ſłyſzan ieſth/ łkánie płácż y nárzekánie wielkie RejPos 25v [idem BudNT, WujNT], 7; RejZwierc 43; BudBib Ex 2/24; BudNT Matth 2/18; Vsłyſz pánie (k tobie wołam) nárzákanie moie/ Vſłyſz/ á rátuy: niech swięté chowam práwá twoie. KochPs 185, 17; SkarŻyw 479; WisznTr 29; WujNT Matth 2/18.

Wyrażenia: »dzień narzekania« (1): A (ták) záwolał Pan Iehowá Ceweoth w dzień on płácżu/ y nárzekánia [ad fletus et ad planctus]/ y obłyſienia y przepaſánia worem. BudBib Is 22/12.

»głos narzekania« = vox clamoris, vox gemitus PolAnt (3): Boć głos narzekániá rzewniwego ſſlyſſan ieſt z Sionu [quia vox lamentationis audita est de Sion]. Leop Ier 9/19; Kośći moie przyſchły do ſkory moiey dla głoſu nárzekánia mego. BibRadz Ps 102/6, Is 65/19.

»głośne narzekanie« (1): [Herod] dźiatki niewinne mordowáć kazał. Támći było záſmucenie/ głośne nárzekánie/ vbogich y ſmętnych mátek ArtKanc C14.

»narzekanie ludzkie« [szyk 2:1] (3): Tymi tedy ták wielkimi ſzkodámi y nárzekánim ludzkim [...] Krol Albricht poruſzony/ Sláchcie wſzytkiey kazał ſię ná woynę ruſzyć StryjKron 677; ZawJeft 8; SzarzRytJSzarz nlb 2.

»płaczliwe narzekanie« = planctus Vulg (2): Leop Am 8/10; Quiritatus – Płaczliwenarżękanię. Calep [890]a.

»pokorne narzekanie« (2): Pokorne narzekanie pokutuiącego człowyeka. RejPs 57 marg, Ff2v.

»narzekaniem poruszony, poruszon z narzekania« (2:1): BielKron 14v; StryjKron 677; nárzekániem ludzkim poruſzony/ ſtárałem ſie/ iákobym [...] powinnośći moiey bráterſkiey/ á przytym ſławy brátá mego nie odbiegał. SzarzRytJSzarz nlb 2.

»rzewne (a. rzewniwe) narzekanie« = lamentatio Vulg, Mącz (4): Leop Ier 9/19; Lamentatio, Lamentowánie/ Rzewne nárzekánie. Mącz 183b, 189c; moy Pánie/ [...] Tákże ćię/ z płácżem rzewne nárzekánie/ Tákże wołánie me/ przed ćię nie wynidźie? GrabowSet G3v.

»smętne (a. smutne) narzekanie« = quiritatio Calep (4): RejJóz B6; A záſię brzmiał niezgodliwy krzyk nieprzyiaćioł/ y ſmętne nárzekánie [miserabilis vox] nád dziatkámi roſchodziło ſię których opłákiwano. BudBib Sap 18/10; vcżynił ſię [czart] Oycem S. Wilhelmá/ ktory iuſz był dawno vmárł: y w iego iáko żywey oſobie/ vcżynił ná Syná dziwne á ſmutne nárzekánie SkarŻyw 167; Calep [890]a.

»żałosne (a. żałobliwe, a. żałobne) narzekanie« = lamentum, planctus Vulg; luctus PolAnt (11): RejPs 43v; Leop Sap 18/10, Ier 9/20, Ez 26/17; BibRadz 1.Mach 1/42; Lugubris eiulatio Záłoſne narzekánie. Mącz 199b; A ći kthorzy go nie poználi/ iuż Pan powieda/ wzgárdzili Oycá/ tákże y mnie. A ták pomni káżdy thu ná żáłobliwe nárzekánie Páńſkie ná tákiego káżdego RejPos 336v, 328v; BudBib 1.Mach 1/42; MWilkHist F2; Opiſuie Dawid żałobne nárzekánie Izráelcżykow: iż gdy ich w niewolą Pogáńſką wiedźiono: tedy ná ſtánowiſkach powieſzáli ná drzewach inſtrumenty muzyki ſwey. PowodPr 74.

Szeregi: »narzekanie, fukanie« (1): Ieſtliże też ſie ożęniſz, wiecżna pracza tobie zawſze naſtanie, narzekanie, fukanie BielŻyw 50.

»głos (wołania) i narzekanie« = vox clamoris PolAnt: Rozlegałći ſie theż niezgodny głos nieprżyiaćieli/ y żáłoſne nárzekánie bywáło słyſſáne płácźących dziatek [et flebilis audiebatur planctus ploratorum infantium]. Leop Sap 18/10; BibRadz Ier 25/36.

»klątwa a narzekanie« (1): [Żydzi] klątwy á nárzekánia vcżynili/ iáko obycżay mieli ná Ceſárzá y od niego przełożone. BielKron 146.

»krzyk a (i) narzekanie« = plangor et lamentatio Mącz (2): Mącz 302d; Nádziewałem ſie też w niey [w winnicy [= u ludzi]] ſądu ſpráwiedliwego/ áliśći krzyk á nárzekánie [et ecce clamor Vulg Is 5/7]. RejPos 59v.

»narzekanie a (i) lamenty« [szyk 1:1] (2): Turpe est viro debilitari, dolore frangi, Nie należy ná mężá vſtáwáć y lámenty á narzekánia ſtroić. Mącz 78d; LatHar 250.

»łkanie i narzekanie« (1): Acż teraz ćiáłá śmiertelne/ w źiemi chowáią nie cudne/ wſtánąć z grobow ku zbáwieniu/ á wiecżnemu oſławieniu. Kędy iuż tám żadne łkánie/ nie będzie, y nárzekánie ArtKanc F19.

»płacz (a. płakanie), (a. albo, i) narzekanie; z płaczem narzekanie« = cum lachrimis clamor Vulg; fletus et clamor PolAnt [szyk 28:3] (29;2): OpecŻyw 110; OpecŻywSandR nlb 4; Leop 3.Mach 4/2; BibRadz Is 65/19; BielKron 30v; RejAp 147, 151v; Zá tákim płácżem/ zá thákim nárzekániem/ obacżyli ſie wdy ludzie GórnDworz Z3; RejPos 255, 309 [2 r.]; HistLan D3; RejZwierc 43, 186v, 189, 255; BudBib Is 22/12; ModrzBaz 102v; SkarŻyw 581; ORSZVLA KOCHANOWSKA TV LEZY: KOCHANIE OYCOWE, ALBO RACZEY PLACZ Y NARZEKANIE. KochTr 13; Pádniże przęd nogámi Bogá naywyżſzego/ Leſz krzyżem pod ozdobnym máieſtatem iego/ Słyſzał on twe nárzekánie/ Widział y gorzkie płákánie WisznTr 29; GrabowSet E3v, S3; Cżekałem áby ſie dźiał ſąd/ áliśći nieſpráwiedliwość: ſpráwiedliwośći/ áli płácż á nárzekánie. PowodPr 65; GosłCast 64; A ſioſtrá [...] obacżyłá/ Ze ſie Dydo nieſzcżęſna ſwą ręką zábiłá. Był tám płácż dość niemáły/ było nárzekánie PudłDydo B6, Bv. Cf »z płaczem a narzekaniem«.

»narzekanie i pomsta« (1): Narzekanie y pomſta pana naſſego na lud żydowski. RejPs 162v marg.

»przygana abo narzekanie« (1): Przygáná ſpráwom Boſkim dána/ ábo ná Páná Bogá nárzekánie. LatHar 114.

»skarga i narzekanie« (1): A choćiaſz Biſkupi y obłudnicy/ ktorzy ſzukáią iákoby známiony lud zátrzymáli/ śmieią ſie z tych to ſkarg/ y z tego nárzekánia WujJudConf 242.

»narzekanie, wołanie« [szyk 1:1] (2): Pan bez wołánia/ bez nárzekánia wielkie^go/ ſam z dobrotliwey łáſki ſwoiey okázáć to racżył/ iż on záwżdy piecżą ma o nędznym cżłowieku RejPos 221v; GrabowSet G3v.

»wzdychanie i narzekanie« (1): Iuż teraz wáſze wżdychánie Y żáłoſne nárzekánie. W weſele ſie wam obroći Ktore ſie nigdy nieſkroći. MWilkHist F2.

»zasmucenie, narzekanie« (1): ArtKanc C14 cf »głośne narzekanie«.

»żałość (a. żal, a. żałoba, a. żałowanie), (a, i) narzekanie« (6): Lamentatio, lachrimae, gemitus, fletus, ululatio, zalovanye, narzekanye. BartBydg 79; Y obrocę ſwiętá wáſze w żáłobę/ y wſſyſtkie pioſnki wáſſe w płácżliwe nárzekánie [in planctum] Leop Am 8/10; HistRzym 7; A thák thego ná ten czás roſądku vżywaymy/ [...] áże by nam do thákowey żáłośći y nárzekánia nie przyſzło. MycPrz II A2; Kiedy vznam że ſłuſzné trapi mię karánié/ Muśi vſtáć żal ſrogi ćiężkié nárzekánié. ZawJeft 41. Cf »z żałością a narzekaniem«.

Wyrażenia przyimkowe: »w narzekaniu« = narzekając (1): Wſzelki lud w nárzekániu ſzukał żywnośći ſwey: dawáiąc co nadrożſzego miał zá to cżymby ſie pośilił. PowodPr 10.

»z narzekaniem« (13): OpecŻyw 111; GosłCast 59; wiele ludźi Zacnych/ [...] ktorzy nieboſzczyká Páná Mikołáiá Sępá Szárzyńſkiego/ [...] piſmá [...] czytáli/ rozmawiáli zemną y z nárzekániem/ żem ſie o to nie ſtárał/ áby prace y piſmá iego do kupy były zá moim ſtárániem zebráne y światłu pokázáne. SzarzRytJSzarz nlb 2.

~ W połączeniach szeregowych (2): zá iego [Gedymina] ſmierćią Woyſko Litewſkie od oblężenia Zamkow odſtąpiło/ z wielkim ſmutkiem/ płáczem y nárzekánim ſynow iego Olgerdá/ Kieyſtuta/ Iáwnućiá/ y inſzych StryjKron 411; Ták ſye długo oboie woyſko potykáło/ Aż ſłońcé ſwoie konie zá morze zágnáło. Wnet przy onym wzdychániu duſz ieſzcze żywiących Z nárzekániém/ y w krzyku w téy łodźi będących/ Zorze ſye zápaliły. ZawJeft 14.

W przeciwstawieniu: »z ochotą ... z narzekaniem« (1): żeby to z ochotą cżynili/ á ni[e] z nárzekániem. ReszPrz Av.

Cf »z narzekaniem frasować się«, »płakać z narzekaniem«. ~