[zaloguj się]
[pdf]

NICZYJ (35) pron

W pisowni łącznej (34), w rozłącznej (1); w tym rozdzielone przyimkiem (1).

Fleksja

sg m G niczyj(e)go (2). ◊ f N niczyja (4). ◊ G niczyjéj (8). ◊ I niczyją (1). ◊ n G niczyjégo (10. ◊ D niczyjemu (1). ◊ I niczyim (1). ◊ L niczyj(e)m (1). ◊ pl N subst niczyje (3). ◊ G niczyich (3). ◊ A subst niczyj(e) (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

Zaimek dzierżawczy odpowiadający zaimkowi rzeczownemu „nikt”; w zdaniu zaprzeczonym zastępuje zaimek „czyjkolwiek” lub przymiotnik „cudzy”; nullius Pol Ant, Modrz, Vulg (35):
1. Żaden do kogoś należący jako jego własność (10): chlebaſmy nicżinego [!] nigdi darmo nieiedli SeklKat X3v; Srebra y złotá/ albo odzienia nicżyiego nie żądałem BudNT Act 20/33; Bo chćieli/ áby od ſkłádánia takiego podatku Rzecżypoſpolitey/ nicżyiá máiętność niebyła wyłącżoná ModrzBaz 120; ZapKościer 1581/23; ActReg 45.
a. W funkcji rzeczownika: »niczyje« (5):

W przeciwstawieniu: »niczyje ... swe« (1): nye grodzylyszmy nynaczyem yedno na swem ZapWar 1522 nr 2279.

Zwrot: »niczyjego nie potrzebować, pragnąć, gwałtem wydzierać« = pozostawać przy swoim, zadowalać się tym, co się ma [szyk zmienny] (2:1:1): CzechEp 58; Niechcę ia nigdy bráćie pragnąć niczyiégo. WyprPl B4v; á iżbyśćie ſię z obcemi vczćiwie obchodźili: á niczyiegoż nie potrzebowali [nullius aliquid desideretis] WujNT 1.Thess 4/12, s. 719.
2. Żaden właściwy komuś, należący doń jako część składowa (5): iakosz niczyia [potencja] większa wPolscze niebyła ActReg 117.
a. O częściach ciała (2): Nogi twoié/ té ręce łzámi vmywáią/ Których niczyie nogi ná świećie nie znáią GórnTroas 48.

Z wyrazem użytym metonimicznie: nikt (1): iż ſie nicżyie vſzy nie obráżą GórnDworz O8.

b. O cechach psychicznych (2): Acżkolwiek też nieradbym nicżyich niedoſtátkow obiawiał/ wſzakże mię do tego ći ktorzy mię ſtrofuią przymuśili. BudBib b2.
Wyrażenie: »niczyj na świecie« (1): Sálomon s ktorego mądroſcią nicżyiá ná ſwiecie mądrość nie porowna/ [...] vcżynił w kſięgach ſwych rozmowę GórnDworz Bb7v.
3. Żaden przez kogoś przeżywany, doświadczany (2): nie bądź przyczyną/ biſkupie drogi/ Nicziiéy/ lubo ſłuſznéy/ lub płonéy trwogi. KochPieś 52.

W przeciwstawieniu: »niczyj ... każdy« (1): Aleć Pán Bog nieżąda śmierći nicżyiey/ [...] iedno tego chce/ áby ſie każdy náwroćił á żył pobożnie. KarnNap D.

4. Żaden komuś przysługujący, na kogoś skierowany (4): ComCrac 12; ModrzBazBud ¶5v; wſzákże póki tá cognicia nie dóydźie/ niechcemy derogowáć Práwu niczyiemu. SarnStat 97; Wolnośći ſię też tem nicżyiey nie náruſzy/ iáko ſię inſzemi Conſtituciámi wolnośći nie náruſza GrabPospR K4.
5. Żaden przez kogoś popełniony, spowodowany, wyrażony, wydany (14): MurzHist T2; Diar 76; Leop Eccli 42/22; będę mogł/ nie boiąc ſie nicżyiego ſtrofowánia mowić to/ co mi naprzód do vſt przydzie. GórnDworz C8v, O4v; Bo nie myſli w pokoiu iedno o kopiey/ A namniey ſie nie lęka ſrogośći nicżyiey. PaprPan Bb2v; wſzcżynáliby nieſnaſki y bunty á nie mogliby nicżyim roſkázowániem ábo pánowániem być pohámowáni [nec alicuius imperio coerceri possent]. ModrzBaz 25; nie ma Bóg w myśli niczyich złośći. KochPs 16; A iż też ten ieſt ſam ſtworzyćielem/ który do ſtworzenia rády y pomocy/ nicżyiey nie potrzebował CzechEp 273; GórnRozm H3; ActReg 166; A iego płácżu nie mogły nicżyie Słowá vſkromić GrochKal 7.

Połączenie: »niczyj iny« (1): niczyjej inej jurysdycyji nad sobą nie czujemy ani znać chcemy, jeno WKM Diar 87.

W charakterystycznych połączeniach: niczyj(-a, -e) dekret, jurysdycyja, mowa, nawod, panowanie, pomoc, prośba, rada (4), rozkazowanie, słowo, srogość, strofowanie, zdanie, złość.

Wyrażenie: »niczyj na świecie« (1): wchodzą w dziwną dumę/ á w dzierżenie o ſobie/ zá cżym áni rády/ Ani zdánia nicżyiego ná ſwiecie iuż nie przypuſzcżáią. GórnDworz Ee4v.

AŻ