[zaloguj się]
[pdf]

NIECNOTA (396) sb f i m

f (367), m (18), m a. f (11); f znacz. 1., 2., 3., 4.b.; w znacz. 4.a.: RejJóz, RejFig (2), Mącz (11); m w znacz. 4.a.: GliczKsiąż, KochZuz, CzechEp (3), Calep (5), KlonWor (8). [Za rodzaj wątpliwy uznano użycia w znacz. 4.a. z tekstów, w których nie ma użyć z wykładnikami rodzaju. Użycia takie z tekstów, gdzie występują poza tym użycia z wykładnikami rodzaju, zostały podciągnięte pod dany rodzaj].

W pisowni łącznej (395), w rozłącznej (1).

e oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie); -cnot-; w G pl wahania.

Fleksja
sg pl
N niecnota niecnoty, niecnotowie
G niecnoty niecnot, niecnot(o)w
D niecnocie niecnotåm
A niecnotę niecnoty
I niecnotą niecnotami
L niecnocie niecnotach
V niecnoto

sg N niecnota (82). ◊ G niecnoty (71). ◊ D niecnocie (15). ◊ A niecnotę (58). ◊ I niecnotą (53). ◊ L niecnocie (16). ◊ V niecnoto (3). ◊ pl N niecnoty (17), niecnotowie (2) [w znacz. 4.a.]. ◊ G niecnot (37), [niecnot(o)w] [w znacz. 4.a.]; -ot (13), -ót (6), -(o)t (18); -ót KochPs, OrzJan, GosłCast (2); -ot : -ót Mącz (13:2). ◊ D niecnotåm (4). ◊ A niecnoty (20). ◊ I niecnotami (12). ◊ L niecnotach (6); -ach Mącz (3), -åch (3) KrowObr, WujJud, CzechEp.

Składnia przydawki i orzeczenia w znacz. 4.a. typu: ten niecnota był (7) KochZuz, CzechEp (2), Calep, KlonWor (3), ta niecnota była (6) RejJóz, RejFig, Mącz (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Niecnotliwość, skłonność do złego; w pl i w połączeniach typu „wszelka niecnota”: zbiór pojedynczych złych cech charakteru; nequitia Mącz, Modrz, Calag; improbitas, scelus, vitium Mącz, Modrz; fallacia, flagitium, fraus, indoles virtuium ac vitiorum, mendacium, turpitudo Mącz; malitia Calag (175): Ieſli wnętrzną maſz niecnotę/ Mieyże w poſtáwie ochotę: Tym on wrzod łatwie vzdrowiſz BierEz G, L3v, N3v; A piękne to więzienie ieſt poczćiwey duſzy Kiedy krewkiego ciała niecżnota nie ruſzy RejJóz E5v, E2, E5, Gv; GliczKsiąż D7, E3; BielKron 83v; Cumulare scelus scelere, Co dáley to gorzey czinić. Popráwiać ſie w niecnocie. Mącz 72a; Flagrant convivia stupris et flagitiis Romae, Pełno kureſtwá y wſzelákiey niecnoty w Rzimie. Mącz 129b, 301d, 499d [2 r.]; GórnDworz H7v, H8, Iv, Kk3v; RejZwierc 211, 231 [2 r.]; WujJud 262; BudBib Ps 118/150; PaprPan Gg3; ModrzBaz 9v, 57v; KochMRot A2; PudłFr 17; Calep [693]b; Tę [cnotę] nád wſzyſtko dobre mienie [...] Nadroży ſobie ſzácuię/ W niey ſwe kochánie nayduię. Co Bog ſpráwiedliwy widźi/ Gdyż śię ſam niecnotą brzydźi. CzahTr [D]v, [D2] [2 r.]; On ſie będźie śmiał ze mnie w niecnoćie vśilnéy Z moią háńbą GosłCast 50, 33, 47 [2 r.]; KlonWor 4.

niecnota czyja [w tym: pron poss (17), G sb i pron (14), ai poss (1)] (32): BierEz M2, N3v; Bo on kazał obraczać wſzytko ku cżći ſwoiey A nie dał ći vrody ku niecznocie twoiey RejJóz E2, G2v, H7v, L5v [2 r.], O8v; potem powiedźiáł/ iako śię naoſtatek ſtyi ſwyi niecnoty vpamiętał ktoréi przes wielé lat naśladował MurzHist L4v; GliczKsiąż P6; LubPs Q; KochZuz A4; BibRadz II 138b marg; rádźiłem ſye Prokuratorá iednego/ iákobym mogł Pozwow zniknąć Sąśiádá ſwego/ ktoremi mię pozywał o rány/ tedy mi rádził/ ábym ołowem ná ćiele rány śine ſobie poczynił (marg) Niecnotá Prokuratorſka. (—) OrzRozm E2; BielKron 172v; Mącz 168d, 431b, 445c; HistLan F3; RejZwierc 96; ModrzBaz 20v, 81; Otóż (rzeką) on co w złoćie/ Y co vfał w ſwéy niecnoćie/ A w Bogu nie kładł nádźieie/ Dźiś widźim/ co ſye z nim dźieie. KochPs 78, 77; SkarŻyw 308; PudłFr 16, 23; GosłCast 35, 47, 67; Za nie widźiſz niecnoty Pacholarzow onych/ Co pátrzą cudzych żonek KlonWor 58, 62.

G sg w funkcji przydawki: [kto] jest [jakiej] niecnoty (1): Y iakoż bych ia muſiał być też tey niecznoty Bych miał kiedy prżepomnieć tey pańskiey dobroty RejJóz L2.

W połączeniach szeregowych (10): gdi práwye zá dzyećińſtwá/ nyecnoty/ nyeſtátecżnosći/ nyecżyſtosći ſie náucży/ á tego wſię nábyerze. GliczKsiąż I2v; RejZwierc 23v, 63v, 96, 224v; A BEZA záśię zacny mąż/ dla niecnoty/ cudzołoſtwá/ y rozmáitych wſzetecżnośći [...] z gárdłem ze Fráncyey vćiekł. WujJud 218; ModrzBaz 20v, 39v; GórnTroas 52; LatHar +++2.

W przeciwstawieniach: »cnota (46), sprawiedliwość, stateczność ... niecnota« (48): BierEz I4, M2; Lepſsa cznota w więźieniu niż niecnota na ſwobodźie RejJóz H7v marg, A3, C4 [2 r.], E8, H7v; KromRozm III B; Bowiem właſną zapłátę ma káżda robota/ Inſzą záwżdy ſtátecżność/ á inſzą niecnotá. RejWiz 107, 80v, 101, 102v; RejZwierz 21v, 111v; OrzRozm Q2v; bo dziś rychley ieden niecnotą/ niż cznotą vroſcie. GórnDworz L2v, Ff3v; áby ſie dobremu wedle cnoty iego rowno płáćiłá dobroć iego/ á złemu wedle niecnoty iego áby ſie też rowno płáćiłá niecnotá iego. RejZwierc 55, 17 marg, 211v, 212v, [213]v, 220 [2 r.] (15); PaprPan Ff; pirwſzy wiek ták trzebá wychowáć y wyćwicżyć/ áby śię náucżył cnoty miłowáć/ á niecnotámi śię brzydzić ModrzBaz 9, 5v, 27v; KochPs 78; KochMRot A2; COż dźiś po Cnoćie/ gdy niecnotá płáći? PudłFr 9, 9 [2 r.], 16; GrabowSet M4v; RybGęśli C2v; CzahTr [D2]; GosłCast 35, 55; KlonWor 58.

W porównaniu (1): ieſliby mu ſie przytrefiło być przy tákowym złey nátury panie/ ktory by w niecnocie był ták záſtárzáły/ iáko ow chory/ co mu ſuchoty wzmocz iuż nie dopuſzcżą GórnDworz Kk6.

W charakterystycznych połączeniach: haniebna niecnota, harda, jasna, miła, niesłychana, usilna, wielka (4), wnętrzna, wszelaka (2), wszytka (9), wymysl(o)na (2), zakryta, zła; broniący niecnoty, naśladownik, obfity, pełen (pelny) (7), pełno, pochwalenie, prożen, sprosność, zgromadzenie (2), zwalczenie; w niecnocie zastarzały, znany; niecnoty dowieść, doznać (2), nauczyć się; udać się do niecnoty; z niecnoty chełpić się, chłubić się (2), upamiętać się; niecnocie brać moc, zabieżeć, zajźrzeć, zakładać fałszywą postać; niecnotę cirpieć, farbować, kryć (pokrywać) (2), mieć (2), obaczyć, okαzować (pokazać, okazujący) (3), przekładać, w się przyjąć, taić, upatrować, widzieć (2); krzyczeć na niecnotę, szczęście rozdać; pod niecnoty poddać; niecnotą brzydzić się (5), łaskę pańską jednać, mierzić się, urość (2); z niecnotą pomieszać się, wieść żywot; w niecnocie poprawiać się, ufać.

Przysłowia: lepſza cżnota we błocie niż niecżnota we złocie RejJóz C4 marg; Bo v ciebie wierna cznota/ y błotem prżypluskana Snadz zacznieyſza niż niecznota/ złotem przychawtowana RejJóz C4; Lepſza ieſt cnotá W kłopocie/ Niżli niecnotá we złocie RejZwierc [233], 239; Milſza mi z cnotą chudobá/ Niżli z niecnotą ozdobá KochMRot A2. [Ogółem 5 r.]

Sama niecznotha żkarze każdego RejJóz L5v marg, L5v.

Wyrażenia: »bezecna niecnota« (1): RejZwierz 111v cf W przen.

»niecnota wrodzona« (1): Powiedźiałem/ y o tych co przedáią ludźi/ Kiedy ich więc niecnotá wrodzona pobudźi KlonWor 32.

Szeregi: »(jako) cnota i (tak) niecnota; cnota z niecnotą« (2;2): ábowiem ſie rodzimy ſpoſobni s przyrodzenia ktemu/ iż cznotę w ſię przyiąć możem/ thákież też y niecnotę. GórnDworz Ff2v; RejZwierc B3v, 231; CiekPotr 87. [Ponadto w przeciwstawieniach 43 r.]

»łotrowstwo a (i) niecnota« = flagitium et nequilia Mącz [szyk 2:1] (3): Flagitio ardere, Niecnoty á łotrowſtwá być pełen. Mącz 129a, 487d; niechay ſobye łotroſtwem á niecnothą łáſki páńſkiey nie iedna. GórnDworz L2.

»niecnota a sprosności« (1): Kámieńmi záś co w ſkrzyni było ich niemáło/ Wſzytko ono poſpolſtwo zá nimi ćiſkáło. Krzycżąc ná ich niecnotę á ná ich ſproſnośći HistLan F3.

»wszeteczeństwo a niecnota« (1): Bo ieſli vthrátnik álbo pijánicá ſłyſzy iż to ludzie gánią/ iż to wſzetecżeńſtwem á nápoły niecnotą zową/ [...] o iuż mu ſie bárzo ony rozmowy nie podobáią RejZwierc 91.

»niecnota, (i, a, albo, et) złość« = malitia, nequitia Calag [szyk 4:4] (8): KromRozm I C3; KromRozm III B; Nyechay będzye nyewyedzyeć yáka złosć albo nyecnotá/ by thylko nye byłá złosć á nyecnotá żony. GliczKsiąż P6; Mącz 279b, 323c; Calag 98b; GórnRozm H2 marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »z niecnoty« (2):

~ z niecnoty czyjej (1): Pilne przypominánie o wybáwienie áby pan ſam zyął poſromocenie/ ktore kłádą niewierni z niecnothy ſwey ná wiernego. LubPs Q marg.

W przeciwstawieniu: »z prawa ... z niecnoty« (1): Acżći ták właſnie ma być od Krolá prawego/ Aby záwſze złe karał miłował dobrego. Ale ten tho nie s práwá/ lecż cżynił z niecnoty PaprPan Hh2. ~

W przen (64): Cznota z niecznotą woiuie RejJóz A3; Pięknoſcż ſwą y vrodę z niecznotą chczeſz żbraćić RejJóz E5; Bo ſnadź ile ieſt wſzech niecznot tam ſie zbieżą wizytki RejJóz F6v, E8, D4v, O8v; Bowiem oná niecnotá gośćiniec vtárłá/ Szyroko do ſwych dworow RejWiz 89; niechay cie niecnota nic márnie nie ſkrobye. RejWiz 99; Práwie ſie gniázdo ſplotło/ do wſzytkiego złego. W ktorym wſzytki niecnoty zálągnąć ſie mogą RejWiz 175, 80v, 101, 102, 102v; Bo ácż mogą do cżáſu/ ozdobić wykrętki/ Ale to ná niecnotę/ bárzo ieſt ſzpieg prętki. RejZwierz 67; Aby thu ſpráwiedliwość/ ſwe gniazdo rozwiłá/ A bezecna niecnotá/ tám ſie być wſtydziłá. RejZwierz 111v, 21v; Ten ięzyk niecnotę w ludźiach gáśi OrzRozm Q2v; obacżono iego niecnotę zdrádliwą BielKron 172v; gurges et vorago vitiorum, Wſziſtkich niecnot przepaść. Mącz 150b; Expultris vitiorum philosophia, Wypędźicielká wſzech niecnot. Mącz 287b; Ex fraude fallaciis, mendaciis constare totus videtur, [...] yákoby go że wſzech niecnot vlepił Mącz 418b, 411c, 416b, 487d; GórnDworz Gg8; nie wierzę by mogł być gorſzy cżłek ná ſwiecie/ Ktory ſie w tey niecnocie gdy iuż raz záplecie HistLan F3v; niechże ſie łamie á ma vſtáwicżną burdę z niecnotámi márnemi ſwiátá tego RejZwierc 23v; vpádłáby wſzytká niecnotá wymyſlna niepobożnych ludzi RejZwierc 96; Napyęknieyſza tho ná ſławę Delija/ Kto s cnothą dzyerży á niecnotę mija. RejZwierc 211v; Bo tám niecnotá s fáłſzem wſzytko rządzi. RejZwierc 212; Niecnoty kijem iáko wężá dobić. RejZwierc 220; Zacna tho páni iſcie po thy látá/ S pánną niecnotą wielmożna priwatá. RejZwierc 222v; Iuż iey niecnotá ná trzy głoſy gędzie. RejZwierc 223v; Gdy zgodá zacne rozłoży ſwe kramy/ Niecnotá by Szot guzy blizny ſzramy. RejZwierc 228; Niecnotá Wąż iádowity RejZwierc 231; Możną záwżdy wiedzye rotę/ Niedoſtátek ná niecnotę. RejZwierc 233v; Prożno ſie trzeſz mydłem s ſolą/ Ieſli cie niecnoty bolą. RejZwierc 237v; Day niecnocie w rzyć. RejZwierc 238v; Niecnotę okuy/ A s cnotą rokuy. RejZwierc 238v; Záhámuy z gołá/ Niecnocie kołá. RejZwierc 238v, 17 marg, 23v, 55, 212v [2 r.], [213]v (24); Iednoż cnotá niecnocie záwżdy wiele krzywá PaprPan Ff; Od ktorych to niecnot ktorzikolwiek ſą zniewoleni/ ći ſrogich y nieukroconych Pánow pánowániu służyć [...] muſzą ModrzBaz 39v; PudłFr 9 [2 r.]; Pan Bog niecnoćie y złośći rozum odiął. GórnRozm H2 marg; GórnTroas 52; IA Cnotá ſzcżeśćiem coffam/ iam ieſt bicż niecnoty RybGęśli C2v; co cnotá ſpráwiłá Rodźiców/ ich [synów] niecnotá wſzytko oſzpácziłá. GosłCast 35; To ſztuká przednia żeglowánia tego [...] Ominąć ſkrité niebeſpieczne ſkáły/ Zákritych niecnót GosłCast 55, 53, 67, 72; gdy cnotá ſtátecżna: Więc Pan do niecnoty KlonWor 58.

W porównaniu (1): Zyẃże ſie tą niecnotą/ by Bocian żábámi RejZwierz 123.

W charakterystycznych połączeniach: niecnota harda, zdradliwa; panna niecnota; (wszej) niecnoty (wszystkich, wszech niecnot) bicz, mistrz, odmęt, przepaść, robota, schadzka, skała, warstat, wypędzicielka; niecnota gędzie na trzy głosy, goni [kogo], gościniec utarła, oszpaciła [co], płaci się, roście [z czego], rozłoży swe kramy, rządzi (2), skrobie [kogo], upadła, zbłaźnila [kogo], na świecie [kogo] żywi; niecnoty bolą [kogo], zalągną się, zbieżą się; zaczerwi się niecnoty; niecnoty kijem dobić; od niecnot zniewolony; ze wszech niecnot ulepić; być hardym niecnocie, być krzyw, dać pierwsze miejsce, dać w rzyć, rozum odjąć, zahamować koła; niecnotę gasić, (o)kować (2), mijać, wykorzenić, zmoc; na niecnotę szpieg, wieść rotę; niecnotą się żywić; z niecnotą (po)bracić (zbracić) (się) (3), łamać się, mieć burdę (4), potkać się, wadzić się, wojować (2); w niecnocie się zapleść.

2. Zły uczynelc; występek, przestępstwo; scelus Vulg, Mącz, PolAnt, Modrz, Cn; flagitium Mącz, Modrz, Cn; nefas PolAnt, Modrz, Cn; malum PolAnt, Mącz; vitium Mącz, Modrz; crimen, facinus, malefactum, maleficium, nefarium, nequitia Mącz, Cn; turpitudo PolAnt, Cn; iniquitas, impietas Vulg; dedecus, improbitas, iniuria, macula scelerum a. libidinum, maledictum, mors animi, parricidium, peccatum, periurium, piaculum, stuprum Mącz; praevaricatio PolAnt; atrocitas, capital Cn (157): niechay ſie drugi takich niecznot ſtrzeże RejJóz H6v, P4v; RejZwierz 17; Haec aliis nefariis cumulant atquae adaugent, To yeſzcze ku ynſzim niecnotam przycziniáyą Mącz 71d; Plura dicam de peccatis tuis, Powiem więcey o twych niecnotách/ wyſtępkách. Mącz 307a; Improbitatis absolvere, [...] Nálieść kogo niewinnie być ku niecnocie yákiey ciągnionego. Mącz 400d, 68d, 129a, 205d, 231d, 250c (20); Bo then [kościół] vſtáwicżnie wiedzye ná wſzytki niecnoty wierne Páńſkie RejPos 218v; HistLan F2v; Wierz mi iż nie tho koniec złemu ſpráwi/ Ktho niecnot broni piſánemi práwy. RejZwierc 225v, 66, 76, 227; Bo trzey bráciey rodzonych dla imienia zábił. Y potym ſie ná cżwartem tąż niecnotą báwił. PaprPan Hh3v, Gg3, Hh2, Hh3v [3 r.]; SkarŻyw 462; CzechEp 62, 72; KochFr 102; Y ieſzcże máło ná tym/ iż pijańſtwo rozum cżłowiekowi odeymuie/ ále ieſzcże y do wſzelákiey niecnoty y niecżyſtośći podżega. WerGośc 254; bo coż to zá niecnotá zadłużyć ſię? GórnRozm I3; PaprUp L2v; Calep 443a; Phil O; OrzJan 35, 119; RybGęśli C2v; KmitaSpit A3v; PowodPr 52, 65; GosłCast 32; Gdy kto on liſt pokaże z inſzymi przymioty/ Iuż tám doydą ſzálbierſtwá y pewney niecnoty. KlonWor 54, 8, 41.

niecnota czyja [w tym: G sb i pron (24), pron poss (12), ai (poss) (2)] (38): RejJóz H3v; KrowObr 37v; RejWiz 173v; Leop Ios 24/19, 2.Mach 8/33, Apoc 18/5; Znaleźli ią ſámę W ſádzie/ y namawiáią ią áby im zezwoliłá ku ich niecnoćie. BibRadz Dan 13 arg; BielKron 173v; Est in commemoratione omnibus, omnium flagitiorum, Wſziſcy o yego niecnotách mowią. Mącz 428d; Suis cum certis propriisquae criminibus accusabo, Iego własnemi go niecnotámi przed ſądem wyſtrychnę Mącz 436a, 197b, 248c, 250b, 278d, 307a (10); GórnDworz R8, Aa4; HistLan Fv; WujJud 13v, 218 marg, L1v; BudBib Ps 5/11; CzechRozm 226v; PaprPan Gg3; SkarŻyw 413; CzechEp 386; KochSob 66; OrzJan 31, 86, 115; Gdyż to ſłuſznie záſłużył/ zá ſwoie niecnoty GosłCast 66, 62, 75; A Iákub w płácż nieborak/ nád cudzą niecnotą KlonWor 60, 35.

W połączeniach szeregowych (7): BielKron 144v, 150; RejAp 179v; GórnDworz Gg6; WujJud 131v; Phil P2; choć té zdrády/ oſzukánia/ y niecnoty tureckié/ doſyć y áż názbyt ſą dowodné OrzJan 86.

W przeciwstawieniu: »cnota ... niecnota« (1): Ale ieſli kto zasługámi być rozumie mężoboyſtwo niesłuſznie vcżynione/ á iżby go dla tego lżey káráć miano/ że ieſt śláchćic y zacnego rodu/ ći názbyt źle vżywáią bárzo dobrego ártykułu/ ćiągnąc go od cnoty do niecnot ModrzBaz 71v.

W charakterystycznych połączeniach: cudza niecnota, dowodna, jasna, jawna (2), pewna, pospolita, przeszła, sowita, sprosna (2), stara, turecka, tyrańska, wielka (4), własna, wszelaka (7), wszy(s)tka (12), zła; brojenie niecnoty, mnostwo, podejźrzenie, uczesnik, wymawianie, wyrzucanie na oczy; do niecnoty podniata, ponukanie; ku niecnocie ciągniony, pomocnik; niecnotą nienaruszony; w niecnocie doświadczony, doznany; bronić [= zabraniać] niecnoty, dojść, pomścić, strzec się, używać; do niecnoty ciągnąć [= stosować], podżegać (podżoga) (2), przywieść; strzec się od niecnoty; z niecnoty ginąć; przepuścić niecnocie; ku niecnocie przywodzić, zezwolić; gładzić niecnotę, hamować, jawną uczynić, miarkować, okazować, opuścić [= nie przypominać], powtarzać, usłyszeć, widzieć, wyrzucać na oko, wywołać, wyznawać, zamyślić; poduszczać na niecnotę, wspomnieć; w niecnotę wpaść; za niecnotę pomstę garnąć, zasłużyć [co]; niecnotą bawić się, brzydzić się (2), obowiązać się, słynąć, przed sądem wystrychnąć; o niecnotach mowić, pisać, powiedzieć; nie czuć się w niecnocie (2), uznać.

Przysłowie: Kto ſieie pſotę/ Ten żnie niecnotę. RejZwierc 239.
Fraza: »o niecnoto« [okrzyk wyrażający zgorszenie] (1): Infandum, Interiectio quemadmodum malum et similia poni solent, O nieſtetyſz/ O niecnoto. Mącz 118d.
Zwroty: »niecnotę broić (a. zbroić); brojenie niecnot« = malum facere PolAnt [szyk zmienny] (4;1): á oná niecnotá Teraz ſie tám okaże/ coś nędznikom broił RejWiz 122v; BibRadz Ier 41/11; CzechRozm 220v; PaprPan Ff; niebyliby záprawdę ták byſtrzi/ w broieniu niecnot [in perpetrandis sceleribus feroces] ModrzBaz 6.

»niecnotę czynić, działać« = foeda a. nefas facere PolAnt [szyk zmienny] (2:1): BudBib Iudic 19/23, Ez 22/9; Bo gdy burzył [Turczyn] Tordę/ których niecnót nie czynił? OrzJan 103.

»dopuścić się niecnoty« (2): Flagitium et dedecus suscipere, Dopuśćić ſie yákiey niecnoty. Mącz 79d; GrabowSet Ov.

»osławi(a)ć w niecnocie; niesławę czynić niecnotą« = contaminare scelere a. vitiis, flagitiis nobilitare Mącz: (2;1): Aliquem flagitiis nobilitare, Osławić kogo w yákiey wielki niecnocie Mącz 129b; Nomen populi Romani scelere contaminare, Lekkość wyrządźić álbo niesławę vczynić yáką niecnotą. Mącz 439b, 248d.

»niecnotę płodzić, płodzący« = lacerare scelere Mącz; versari in flagitiis a. turpitudine Cn (3:1): Mącz 181b; CzechEp 388; NiemObr 150; Dla plonu/ dla korzyśći niecnotę ſwą płodźi: Morduie/ pali KlonWor 30.

»niecnotę popełnić« = crimen complecti, facinus consciscere a. admittere, scelere se obstringere, scelus perpetrare Mącz [szyk zmienny] (6): Complecti uno crimine omnia, Iedną niectotą [!] wſziſtki niecnoty popełnić. Mącz 304a, 225c, 373a, 422a [2 r.], 439b.

»wszytki niecnoty przypisać« (1): Conferre omnia maledicta in aliquem, Námowić komu co Diabeł kazał/ Wſzyſtki niecnoty przipiſáć. Mącz 205c.

»na niecnotę udać się« [szyk zmienny] (2): KOmodus Ceſarz [...] vdał ſie ná wſzytki niecnoty/ pijańſtwá/ fryierſtwá/ okrucieńſtwá etc. BielKron 150, 144v.

»niecnoty ważyć się« = malum facere PolAnt; dedecus subire Mącz [szyk zmienny] (4): Y ważył ſie niecznoty tey Chciał mię tu miecż po ſwey woli RejJóz G7v; BibRadz Gen 39/9, II 138b marg; Mącz 79d.

»zada(wa)ć [komu] niecnotę« = crimen [alicui] inferre a. obiicere, improperare, os ducere Mącz [szyk zmienny] (6): improperare, Wyrzućić co komu ná oczy/ Wymáwiáć/ Lżić/ Zádáwáć niecnotę/ Sromoćić. Mącz 326b, 123c, 162c, 270d; CzechEp 62; GosłCast 71.

Szeregi: »grzech i (a) niecnota« [szyk 2:1] (3): Pan Bog [...] nie przepuśći niecnotam y grzechom waſſym [scelebritu svestris atque peccatis]. Leop Ios 24/19; GórnDworz Ee8; SkarKazSej 688a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niecnota i nieprawość« (1): Bo to [= zdrada małżeńska] ieſt niecnotá/ y niepráwość [scelus est et est iniquitas] odſądzoná. BudBib Iob 31/11.

»niecnota a (abo, i) nieślachetny (a. zły, a. szkarady) uczynek« (3): Homo multis flagitiis contaminatus, Wiele niecnot á nieśláchetnych vczynków popełnił. Mącz 439b; CzechRozm 226v; KochWr 32. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zbytki i niecnoty« (1): Kárdynałowi iednemu nos vrznął/ drugiemu rękę vćiął/ iż o iego zbytkach y niecnotach Ottonowi Ceſárzowi piſáli KrowObr 37v.

»złość i (albo) niecnota« [szyk 4:1] (5): BibRadz II 138b marg; Mącz 278d; Tenże vcży: Ze Pan Bog vſzechmocny nie ieſt/ ieſliże złych ludźi ná wſzelką złość y niecnotę niepoduſzcża WujJud 218v; CzechRozm 220v; CzechEp 386.

W przen (23): przyſtoyną mu zá iego niecnothę zapłátę dáli. Leop 2.Mach 8/33; Wſzák wieſz że zá niecnotą/ wſzytko ſie złe gárnie. RejZwierz 44v; Cernitis ex uno fonte omnia scelera manare, Baczicie yáko z yednego zrzódłá wſzyſtki niecnoty płyną Mącz 208b; Patefacere fenestram ad nequitiam, Otworźić okno ku niecnocie/ To yeſt dáć prziczinę. Mącz 283c; Ab hoc crimen resilit, Niezoſtoyiſie álbo nie lnie żadna niecnotá ná tym. Mącz 365c; Obstringere se parricidio, periurio, scelere, et huiusmodi [...]. Opętáć ſie wſzemi niecnotámi Mącz 422a; omni scelere coopertus, [...] wſzemi niecnotámi nákrity. Mącz 439b; GórnDworz R8, Ee8; Zwycżay dobry á ktemu pobożna vſtáwá Wywroćiły niecnotę ModrzBaz 5; Iż opilſtwo ieſt mátką wſzelkich niecnot WerGośc 254, 214; Conscelerare — Niecznotą oſzpeczic. Calep 244a; kuźnik złéy niecnoty/ Smieie ſie nie wſtydliwie/ z ſwoiéy złéy roboty. GosłCast 61; Lepiéy było [...] O wſtyd ſie nie záſtáwiáć/ do niecnoty ſkłonić? GosłCast 65, 62, 75; Spowiedź [...] ludźiom do cnoty y dobrych obyczáiow pomaga: kárność onę máiąc/ [...] w ktorey ſkryte y ſerdeczne grzechy y niecnoty giną. SkarKazSej 688a.
Zwrot: »niecnotą mazać (a. pomazować), splugawić się; niecnotą zmazany (a. pomazan), splugawiony« = stupro et scelere maculari Mącz; polluere turpitudine PolAnt; scelere se coinquinare; flagitiis inquinatus Modrz; scelerare Calep [szyk zmienny] (2:1;2:1): Też dał pan Bog iaſny wżrok/ bych my iem potrzali Na każdego beſpiecżnie/ a oczu nie kryli Ktore gdy będą iaką niecznotą żmazane Wierczą ſie więcz przed ludzmi RejJóz E2; Mącz 203b; BudBib Ez 22/11; á ktorzi ſię z niecnoty chłubią/ oni o ſwey płochośći y oſtátecżney nikcżemnośći świádcżą/ máło máiąc ná tem/ że wyſtąpili/ áżby ſię ſowitą niecnotą ſplugáwili. ModrzBaz 57v, 20v; Calep 952a.
3. Hańba, niesława; macula Mącz (18): RejJóz C6v; Nálezyono [w grobie] tablicżkę/ ná niey nápiſano. Obácż káżdy pocżćiwy/ iáka to niecnotá/ Kto iuż y ná vmárłych/ ſzuka łupić złotá. RejZwierz 7v; Mącz 203b; RejZwierc 211; SkarŻyw 269; Drudzy [rzeką]/ iż dla niecnoty ſámáś ſie zábiłá. GosłCast 36, 76.

niecnota czyja [pron poss] (2): Pohań ie ná wiek wieków niech zginą s ſwą niecnotą LubPs S6; GosłCast 33.

W przeciwstawieniach: »cnota (2), sława (2), cnotliwy ... niecnota« (5): RejJóz F3v; A ty byś tám był zoſtał/ gdzie cnotliwi leżą/ Niżliś tu s tymi przyſzedł/ co z niecnotą bieżą. RejZwierz 46v; Pięknie káżdemu przy cnocie ſławnym być/ Niż przy niecnocie ſmętnych cżáſow vżyć. RejZwierc 211; Sławá pány cżyni/ Niecnotá złe winy [lege: wini]. RejZwierc 239, 229.

W charakterystycznych połączeniach: jawna niecnota; wszytki niecnoty; niecnoty skosztować; w niecnoty wpadać; bieżeć z niecnotą, słynąć, zginąć, żyć.

Wyrażenie przyimkowe: »w niecnocie« (3): RejZwierz 10; Wolę iż w piekle żyieſz cnotliwą ná wieki/ A niż maſz żyć ná ſwiecie tu w wielkiey ſromocie/ Nie chcę ia ciebie widzyeć tu w tákiey niecnocie. PaprPan Gg3.

~ W przeciwstawieniu: »cnota ... w niecnocie« (1): Ano cżo ieſt nagorſzego iedno cznothę ſthraćić A w niecznocie iuż ze wſzem złym wiecżnie ſie pobraćić RejJóz F6v. ~

W przen (3): kto ſie w niecnocie/ po vſzy ochynie/ Iuż ten nigdy nie oſchnie RejZwierz 68v; To ieſt nieſzcżęſny co ſławę vtráći/ S pánią niecnotą práwie ſie pobráći. RejZwierc 229; Wolę ták/ niż przyćiſnąć ná małżonka ſwégo Piątno niecnoty méy GosłCast 33.
4. Zły, niemoralny człowiek, łotr, przestępca; improbus (vir), nebulo Mącz, Calep, Cn; facinorosus, scelerosus Mącz, Cn; scelus Modrz, Cn; consceleratus, nequam, scelestus Calep, Cn; degener, furcifer, mastigia, perditor, verbero Mącz; carcer, carnifex, columnarius, contaminatus, flagitiosus, ignavus, impurus, iniurius, lautumiarius, maculosus, nefans, nefarius, nequitiae a. malignissimum caput, perditus, profligatus, propudiosus, propudium, sceleratus Cn (46):
a. O mężczyźnie (43): Potym ta niecznota przyſzła Czo gi to za wiernego maſz RejJóz G7v; Y Wilkby ták był ſłáchćic by mu herby dano/ Lecżby go przedſię záwżdy zá niecnotę miano. RejWiz 100v; Ale miáł z nas obu mocy ten iſty niecnotá/ Wydárł ſie nam KochZuz A4; RejFig Bb6v, Bb7; furcifer, Sługá który ſie w czim przewinił. Nic dobrego Niecnota. Mącz 141a; Virtuti nuncium remisisti, Odpowiedźiałeź [!] cnocie/ to yeſt niecnotąś ſie ſtał. Mącz 254a, 143d, 210d, 243b, 453a, 510b; RejZwierc 48v; BudBib I 311c marg; Słyſzeliſmy że drogá iednego cżłowieká/ idącego dla zakłádu otrzymánia do ſędźiego/ od niecnoty przećiwniká krwią zmázána. ModrzBaz 140v; Czći nie zoſtáwiſz ná bráćie: niecnotá/ Choć z tegóż poſzedł z tobą żywotá. KochPs 75; nazwał w zdraycą Rptey y niecnotą ActReg 70; Calep 244a, 513b, [695]b; Mowili drudzy/ ſtoiąc nád złodźieyſkim trupem: Otoż tobie niecnoto/ coś żył náſzym łupem. KlonWor 25, 8, 22, 26, 35 [2 r.], 50, 62; [wziął ie/ y dał poiymác [!] onych niecnotow ktorzy tám byli FlawHist 21].

W połączeniach szeregowych (4): GlabGad P7v; CzechRozm 216v, 220; gdy mi tego nie dowiedźie/ żebych był złocżyńcą iákim/ báłwochwálcą/ zdraycą/ niecnotą/ złodźieiem/ pijánicą/ wſzetecżnikiem/ ſprośnikiem/ cudzołoznikiem/ krzywoprzyśięſcą etc. CzechEp 63.

W przechvstawieniu: »niecnota ... cnotliwy« (1): Ale co ſię tknie cudzołostwá y roſpusty wſzetecżney, to iego miáło być [...] oſobliwe kochánie: tym ſię báwić miał [...] w nádzieię stolice, iáko ią bez wstydu y boiázniey Bożey Piotrową názywáią, która z nawiętſzego niecnoty, cnotliwego: z nagorſzego, nalepſzego cżyni. CzechEp 420.

W charakterystycznych połączeniach: niecnota duży, isty, jawny, młody, sama, siłna, wielki (3), znamienity; niecnota przeciwnik; mieć za niecnotę; by(wa)ć niecnotą (3), nazwać, stać się.

Wyrażenie:»wirudna niecnota« (3): Scelerosus, Lotrowski. Wirudna/ niecnotá Mącz 371b, 418b, 484b.
Szeregi: »łotr(zyk), niecnota« [szyk 2:1] (3): Co też y Sodomcżykowie oni cżynili/ dobrych/ ſtátecżnych/ cnotliwych/ ſpokoynych/ nye ćirpyeli wſſythcy lotrowye wyelcy/ nyecnotowye známyenići. GliczKsiąż H7; Calep 692a, 952a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»niecnotą, (i) złoczyńca« [szyk 1:1] (2): Mącz [114]b; Aleć mię to ćieſzy przed Pánem Bogiem/ że w Zborecżku náſzym żadnego niecnoty y złocżyńce nie pokaże X. K. CzechEp 61.

Przen (2): Gorſzy pochlebcá niż Kruk choć niecnotá RejZwierc 216v; dyabeł niecnotá/ mogłby Kośćioł gwałtem obálić WerGośc 230.
b. O kobiecie (3): Gdy Ian oſmy niewiástá, nie gdzie w kąćie w gmáchu, lecż iáwnie w Proceſsyą dziećię vrodziłá. Ktora niecnotą będąc, Kośćiołem rządziłá. CzechEp 417.

W przeciwstawieniu: »cnotliwa małżonka ... niecnotliwa« (2): Swą cńotliwą [!] małżonkę/ zháńbiwſzy porzući/ A do iney niecnoty/ obroći ſwe chući. BielSat [I4]v [idem] BielSjem 14.

Synonimy: 1. łoterstwo, łotrostwo, niegodność, niestatek, wszeteczeństwo, złość; 2. grzech, łoterstwo, łotrostwo, niegodność, nieprawość, sprosność, szalbierstwo, wykroczenie, występ, występek, zbytek, złość; 3. hańba, lekkość, niepoczciwość, niesława, sromota, wstyd, zawstydzenie, »zła sława«; 4. gałęźnik, łotr, łotras, łotrzyk, »nic dobrego«, obojętka, odrodek, smard, sprośnik, szubienicznik, wszetecznik, wyrodek, zbrodzień, złoczyńca, złośnik.

Cf BEZCNOCIE, CNOTA, NIECNOŚĆ, NIECNOTLIWY

MM