Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIECZYSTOŚĆ

Następne hasło: NIECZYSTY »

NIECZYSTOTA (46) sb f

Zawsze w pisowni łącznej.

e, o oraz a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	nieczystota	nieczystoty
G	nieczystoty	nieczystot
D	nieczystocie	nieczystot(a)m
A	nieczystotę	nieczystoty
I	nieczystotą	nieczystotami
L	nieczystocie

sg N nieczystota (12). ◊ G nieczystoty (10). ◊ D nieczystocie (2). ◊ A nieczystotę (7). ◊ I nieczystotą (5). ◊ L nieczystocie (2). ◊ pl N nieczystoty (1). ◊ G nieczystot (2). ◊ D nieczystot(a)m (1). ◊ A nieczystoty (3). ◊ I nieczystotami (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. jurność, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Wydzielina chorobowa z organizmu ludzkiego (4)
2. Rozpusta, nierząd (37)
- Przen (4)
  - a) Cudzołóstwo w sensie biblijnym, tj. bałwochwalstwo (2)
  - b) W nawiązaniu do Apoc 18/3 (2)
- a. O zwierzęciu (1)
3. Skażenie rytualne w myśl przepisów prawa Starego Testamentu (5)
- Przen (1)

1. Wydzielina chorobowa z organizmu ludzkiego (4): Theż kiedy Kozłek ſetrzeſz na proch [...] á przyłożyſz na bolącżkę [...] ogień z iadem wypądza/ ytheż niedopuſzcża niecżyſtotam przypływać do mieſtcza wrzedliwego boleſnego FalZioł I 151c; Ale chceſzli ábyć nieczyſtoty lepiey z głowy płynęły/ pierwey głowę ćieplymi chuſtámi obwiiáiąc zágrzey SienLek 15v, 11v, 40v.

2. Rozpusta, nierząd; fornicatio HistAl, Vulg, PolAnt; luxuria Murm, Vulg, PolAnt; petulantia BartBydg, Cn; immunditia Vulg, PolAnt; coniunctionis appetitus, lascivia, lascivitas, libidinitas, libido (procreandi), mulierariae voluptatis cupiditas mulierositas, salacitas, tentio Cn (37): Murm 107; BartBydg 113; BielKom D2v marg; BibRadz 1.Cor 10/8; To ieſt (práwi) wola Boża świątobliwość wáſzá/ iżebyśćie śie wśćiągáli od niecżyſtoty. KuczbKat 320; RejZwierc B3v, 231v; Przećiwna ieſt niecżyſtocie wſtrzymáłość/ tákże wiárá á cżyſtość małżeńſka. Kto w they żywie/ á ſtrzeże ſie niecżyſtoty/ ten prawdziwie powſtáie s Pánem Kryſtuſem od vmárłych RejPosWstaw [110³], [21³]; WerGośc 254, 268; WerKaz 295; ArtKanc O17; nie vpiiayćie ſię winem w ktorym ieſt nieczyſtotá/ ále bądźćie nápełnieni Duchem WujNT Eph 5/18.

nieczystota czyja (1): Y mnodzy poydą zá ich niecżyſtotámi/ przez ktore drogá prawdy bluznioná będzie. BudNT 2.Petr 2/2.

W połączeniach szeregowych (9): Sg⟨rz⟩ſſilcyem przecyw ⟨twemu⟩ zakonu ij twemu przikazanyu pichᾳ lakom⟨ſt⟩wem gny⟨e⟩wem. obżarſtwem nyecziſtotᾳ zaſd⟨ro⟩ſcoᾳ naſmyewanym vrᾳganym ij gynimy grzechi mimy ktorichemſyᾳ dopuſcyl. BierRaj 18v; OpecŻyw 76v; Ty ieſzcże będąc cżuiny męki [w piekle] ſobie gotuieſz/ iáko kradzieſtwá/ niecżyſtoty/ cudzołoſtwá ktore pełniſz. HistAl K2; Sromayćie ſie przed oycem y przed mátką o niecżyſthotę/ y przed przełożonym y przed mocnym o kłamſtwá/ przed kxiążęćiem y ſędzim zá grzech/ przed zebránim wiernych y ludem zá nieprawość/ przed towárzyſſem y przyiąćielem zá nieſpráwiedliwość Leop Eccli 41/21; KuczbKat 320; RejZwierc 122; BudNT Eph 5/3; WerKaz 298; Vmartwiayćieſz tedy członki wáſze/ ktore ſą na źiemi/ porubſtwo/ nieczyſtotę/ wſzeteczeńſtwo/ złą pożądliwość/ y łákomſtwo/ ktore ieſt báłwochwálſtwem. WujNT Col 3/5.

W charakterystycznych połączeniach: nieczystoty dopuszczać się, odmawiać, strzec się; pełny nieczystoty; od nieczystoty (po)wścięgać się (2), wstrzymawający się; nieczystocie przeciwny; sromać się o nieczystotę; pojść za nieczystotami.

Szereg: »nieczystota i cudzołostwo« (1): ále on zawſſe odmawyał oney nietzyſtoty y cudzołoſtwá. HistJóz A3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Personifikacje (2): Bowiem iedno trzy dzyewki tám przy nim mieſzkáią/ [...] Pychá á Niecżyſtotá/ trzecia ſproſna Głupość RejWiz 23, 31v.

W przen (5): Co zebráłá twa łákotá/ Roſproſzy to niecżyſtotá. BierEz S3; Theż niewieſcie pogłowie ktemu nawiodł, aby w odzieniu pyſznym [...] niechodziły, iakoby to ku niecżyſtocie ſidła były BielŻyw 29; przed Bogiem niecżyſtothą y báłwochwálſtwem záwżdy ſmierdziſz HistAl K; [Gniew] Zwycięży niecżyſtotę RejZwierc [78²]v, 122.

Przen (4):

a) Cudzołóstwo w sensie biblijnym, tj. bałwochwalstwo (2): Ale opuśćili bogá oycow twoich/ y w niecźyſtoćie chodzili zá Bogámi ludzi they źiemie Leop 1.Par 5/25.

Szereg: »grzech a nieczystota« (1): Krol Iudſki [...] lud Iudſki przywiodł w grzech á niecżyſtoty ſwe [in immunditiis suis] Leop 4.Reg 21/11.

b) W nawiązaniu do Apoc 18/3 (2):

Zwrot: »nieczystotę [z kim] płodzić« = fornicari Vulg (2): Vpádło/ vpádło/ miáſto wielkie Bábilon: y ſtáło ſie [...] ſtrażą wſſego duchá niecżyſtego/ [...] á krolowie źiemſcy niecżyſtothę ſnim płodzili Leop Apoc 18/3, Apoc 18/9.

a. O zwierzęciu (1): ábowiem pies ieſt beſtya nieczyſta/ okrutna y nie powśćiągliwa w niecżyſtocie BibRadz I 113d marg.

3. Skażenie rytualne w myśl przepisów prawa Starego Testamentu; immunditia, peccatum PolAnt (5):

nieczystota czyja [w tym: G pron (2), pron poss (2)] (4): káżdy mąſz [...]/ ktoryby przyſtąpił [...] do świętych (dárow,) ktore poświącáią ſynowie Izráelowi Iehowie/ á onby miał ná ſobie niecżyſtotę ſwoię/ tedy wyniſzcżona będzie duſzá oná od oblicża moiego BudBib Lev 22/3, Lev 14/19, 16/30, 22/5.

Zwrot: »oczyścić od nieczystoty« = expiare ab peccatis PolAnt (2): vcżyni ofiarownik ofiárę zá grzech/ y ocżyśći ocżyśćiáiącego ſię od niecżyſtoty iego/ y zárzeże (ná) cáłopalenie. BudBib Lev 14/19, Lev 16/30.

Przen (1):

Wyrażenie: »nieczystota grzechu« (1): BibRadz I 63d marg cf Szereg.

Szereg: »trąd i nieczystota« (1): Trąd y tákowa zmázá o ktorey ſie tu wſpomina/ známionuie trąd y nieczyſtothę grzechu/ kthorego rozſądek ná ſámego thylko Kryſtuſá Páná [...] náleży BibRadz I 63d marg.

Synonimy cf NIECZYSTOŚĆ.

Cf CZYSTOTA, NIECZYSTOĆ, NIECZYSTOŚĆ

AŻ