[zaloguj się]
[pdf]

NIECZYSTY (499) ai

nieczysty (497), nieczyst (2).

W pisowni łącznej (484), w rozłącznej (15).

e jasne.

comp i sup (1+1) (nå)nieczystszy.

Fleksja
sg
mNnieczysty fNnieczystå nNnieczyst(e), nieczysto
Gnieczyst(e)go Gnieczyst(e)j Gnieczystégo
Dnieczyst(e)mu Dnieczyst(e)j D
Anieczyst(e)go, nieczysty Anieczystą Anieczyst(e)
Inieczyst(e)m, nieczystym Inieczystą Inieczystym, nieczyst(e)m
Lnieczystym Lnieczyst(e)j L
Vnieczysty, nånieczystszy V V
pl
N m pers nieczyści
m an nieczyści
subst nieczyst(e)
G nieczystych, nieczystszych
D nieczystym
A m pers nieczyst(e)
subst nieczyst(e)
I m nieczystymi, nieczyst(e)mi
f nieczystymi, nieczystémi
n nieczystymi
L nieczystych
V subst nieczyst(e)
inne formy
sg n A a. pl A subst - nieczyst(e)

sg m N nieczysty (74). ◊ G nieczyst(e)go (56). ◊ D nieczyst(e)mu (9); -ęmu (1) MurzNT, -(e)mu (8). ◊ A nieczyst(e)go (14), nieczysty (14). ◊ I nieczyst(e)m (19), nieczystym (12); -ym KrowObr (4), BielKron (2), SienLek, GrzegŚm, WujNT, SiebRozmyśl; -ęm MurzNT (5); -(e)m : -ym BibRadz (14:2). ◊ L nieczystym (5). ◊ V nieczysty, nånieczystszy (5). ◊ f N nieczystå (26); -å (25), -(a) (1). ◊ G nieczyst(e)j (10). ◊ D nieczyst(e)j (1). ◊ A nieczystą (7). ◊ I nieczystą (8). ◊ L nieczyst(e)j (3). ◊ n N nieczyst(e) (12), nieczysto (2); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -(e) (11), -o (2); -(e) : -o BibRadz (3:1), WujJud (1:1). ◊ G nieczystégo (34); -égo (1), -(e)go (33). ◊ A nieczyst(e) (11). ◊ I nieczystym (12), nieczyst(e)m (1); -ym : -(e)m BibRadz (2:1). ◊ pl N m pers nieczyści (21). m an nieczyści (cum sb: pający) (1). subst nieczyst(e) (15). ◊ G nieczystych, nieczystszych (40). ◊ D nieczystym (16). ◊ A m pers nieczyst(e) (30). subst nieczyst(e) (11). ◊ I m nieczystymi (10), nieczyst(e)mi (3); -(e)mi WujJudConf, -ymi: -(e)mi BibRadz (1:2). f nieczystymi (4) KrowObr (2), CzechRozm, SkarŻyw, nieczystémi (3) OpecŻyw, WujJud, WujNT; -émi (1), -(e)mi (2). n nieczystymi (3). ◊ L nieczystych (5). ◊ V subst nieczyst(e) (1). ◊ sg n A a. pl A subst nieczyst(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. Brudny; immundus Vulg, Mącz, Pol Ant, Cn; impurus, spurcus Mącz, Cn; sordidus Calep, Cn; sordidatus, sordidulus Cn (29): tak ijm Imierdziało z ijch vſt niecżyſtych/ aż ſerce milégo Iezuſa od onego ſmrodu omdléwało OpecŻyw 115; wina barwy ługowey [...] dla ſędow niecżyſtych nie piy. FalZioł V 64v; HistAl M3; Mącz 152b, 194a, 236d, 332c, 411a; Tedy go po vlicách y błoćie włocżyli/ w niecżyſte błotne mieyſcá miotáli SkarŻyw 273; Vyźrzyſz nieucżoſáną/ vyźrzyſz proſtowłoſą/ Z niecżyſtą y ſámopás rozpuſzcżoną koſą KlonWor 6, 52.

W charakterystycznych połączeniach: nieczyste(-y, -a) błoto, kosa, lud (2), miejsce, sęd, usta, woda.

Szeregi: »(albo) plugawy, (albo) nieczysty« [szyk 2:1] (3): Mącz 59a; aby iéy [wody] nieſplugáwił nikt/ álbo co w niéy nieczyſtégo piorąc/ álbo plugáwé ćiáło w niéy płocząc Oczko 26; Calep 993b.

»nieczysty i śmierdzący« (1): ijże żydowie w ten cżas byl lud niecżiſty ij wielmi ſmierdzący/ bo tedy iedli cżoſnek/ ij ijné ſmierdzącé gorycźki OpecŻyw 115.

Przen (1): Przyidźie wſzywe vboſtwo/ vboſtwo leniwe: Przyidźie vboſtwo łżywe/ vboſtwo ruchliwe: Mizerya niecżyſta KlonWor 34.
a. Obrzydliwy, budzący wstręt; opicus Mącz (13): ienci dzis prze nás niecżyſtémi ſlinami vplwán OpecŻyw 129; W tym ługu [...] koſzul od pań ſpodnich: nie prać/ bo ſą niecżyſte albo koſzul od ludzi kroſtawych FalZioł V 65; iż vnich [w Moskwie] to ieſt rzecż ſkáráda y zá niecżyſtego gi máią/ kto ſie Pſá dotknie BielKron 435, 429v; Mącz 265b.

W przeciwstawieniu: »nieczysty ... czysty« (1): po dániu ręki/ ręce ſwe vmyie [Moskwa]/ máiąc inſze zá niecżyſthe/ iedno oni cżyśći BielKron 434v.

Szereg: »nieczysty i plugawy« (1): ktore [uczynki rąk swoich] ſwięty Páweł zowie ſmrodliwym gnoiem/ á Prorok/ chuſtą nietzyſtey y plugáwey niewiáſty KrowObr 58.
α. O zwierzętach (6):
Szeregi: »nieczysty i mierziony (a. omierzły, a. przemierzły)« = immundus et odibilis Vulg, PolAnt (4): vpádło/ miáſto wielkie Bábilon: y ſtáło ſie [...] ſtrażą wſſelkiego ptaká niecżyſthego y omierzłego Leop Apoc 18/2; RejAp 147; BudNT Apoc 18/2; WujNT Apoc 18/2.

»nieczysty i smrodliwy« (1): iedli wſzelki rodzay gádziny niecżyſtey y ſmrodliwey/ to ieſt pſy/ myſzy/ węże/ zdechlinę HistAl M3.

Przen (1): iáko to ná Heretykách dziſieyſzjch widziem/ iſz z piſmá zle zrozumiánego/ wſzytki bluznierſtwá bierzą. práwi niecżyśći páiący/ zwonnego y zdrowego kwiátu iad zbieráią. SkarŻyw 257.
2. Zanieczyszczony, zawierający to, czego być nie powinno; impurus Modrz (8): Niecżyſte Srebro kthore ieſth niebrant, łaczno ſie kazi á vbywa go FalZioł III 34d; Kmiotkowie y ſámi máią vpomináć/ áby niecżyſtego zboża nie śiano GostGosp 106, 102.
a. Nieprzezroczysty, mętny (1): Feculentus, Pełny drożdży/ Mętny/ niecżiſty. Mącz 125c.
b. O roli: zachwaszczony (1):

W porównaniu (1): ále od tego P. Bog rodźice dáie/ áby z nich ſkłonnośći złe/ iáko z roley nieczyſtey chwaſty wykorzeniáli SkarKaz 420a.

c. O języku (1):
Szereg: »nieczysty i plugawy« (1): Widźimy/ że mowá ktorey w ſzkołách vżywáią/ niedawno byłá niecżyſta y plugawa [impurum et inquinatum] ModrzBaz 135.
d. O tekście: zmieniony w stosunku do oryginału (2):

W połączeniach szeregowych (2): Papież Rzymſki [...] też vmie przywodzić piſmo/ [...] ále takowe piſmo/ ktore ieſt okęſzone/ náruſzone/ y nietzyſte. KrowObr C4v, C4.

3. Mający jakąś chorobę skórną (4): ług vcżyniony á potym liſcia nakładz weń niecżyſtą głowę naprawia/ y otręby ſniey ſpądza. FalZioł I 134b; kiedy ſłáby śiędźie/ niepomáłu go ſłábſzym vczynić mogą: albo ieſli był nieczyſty [chory korzystający z kąpieli leczniczych]/ [...] zſtąd ówo bywa/ iż do dni kilku śiadſzy świérzb álbo kroſtj ſye wyſypą Oczko 13v.
Przen (2):

W połączeniach szeregowych (2): Idę/ do dawce żywotá/ ſchorzáły/ Niecżyſty do wod/ łáſki záwżdy trwáły/ Slepy/ do świátłá wiecżyſtey iáſnosći/ Nági/ potrzebny/ do Páná wſzech włośći. GrabowSet O2v; LatHar 208.

4. Według ówczesnych poglądów zawierający składniki szkodliwe dla organizmu (21): Ieſtliby takowe nie ſpanie przychodziło Dziecięciu z niecżyſthego mleka/ kthore wyſyſa z mamki FalZioł V 42, ‡‡3b, II 3c, V 9v; Nieczyſtą wilkość śledźioná wśię bierze. SienLek 16v, 16v, 17v, 96, 147v.

W przeciwstawieniu: »nieczysty ... czysty« (1): czyśćiąc wſzytki potráwy? (marg) To ieſt, odłączáiąc to co w potráwách iest nieczyſtego, od czyſtego co zoſtáie w ćiele. (—) WujNT Mar 7/19.

W charakterystycznych połączeniach: nieczyste(-y, -a) mleko (3), rana (2), wilkość (wilgość) (4), wodność, wrzod, zagniłość.

Wyrażenie: »krew nieczysta« (4): ludziem krwie niecżyſtey ty lekarſtwa małego ſą pożytku. FalZioł V 63, V 61; SienLek 5; gdźieby były żéły zatkáné/ kréẃ nieczyſta Oczko 24.
Szeregi: »nieczysty, (a) niezdrowy« [szyk 1:1] (2): przychodzi takowa niemocz dzieciom z wielkiego ozſania mlekiem niecżyſtym/ nie zdrowym/ ktorego dziecię ſtrawić nie może FalZioł V 43, V 42v.

»nieczysty a pochopny ku skażeniu« (1): cokolwiek sniey krwie będźie/ będźie nieczyſta/ á bárzo pochopna ku ſkáżeniu. SienLek 5.

»nieczysty, to jest zaplugawiony« (1): A ieſtliby rana była nie czyſta/ tho ieſt zaplugawiona/ tedy wezmi oleyku wainſztanowego/ [...] y pomazać tę ranę tym oleykiem FalZioł V 107.

a. W funkcji rzeczownika: »nieczyste« (4):

W przeciwstawieniu: »czyste ... nieczyste« (4): Wątrobá z żołądká wśię ćiągnie wilkośći/ á támo rozdźiela czyſte od nie czyſtego. SienLek 16, 12v, 17v [2 r.].

5. Niemoralny, grzeszny, zły; impurus PolAnt, Vulg, Mącz, Modrz; immundus PolAnt, Vulg (306): bo on nyeczyſty machometh w ſwych kſyągach [...] tak mouy [...] yſz nye yeſt myędzy ſyny adamouymy czlouyek ktorego by nyedotknąl ſzathan PatKaz I 9v; nie to co wchodźi w vſta nieczyſtęm czyni człowieka/ ale to co zuſt wychodźi człowieka nieczyſtęm czyni. MurzNT Matth 15/11, Matth 15/18, 20 [2 r.]; iákośćie vſtáwili y nápiſáli oprziymowániu pod iedną oſobą. I ia oto Páná Bogá [...] proſzę [...] Aby kiedy ná ludzi vbogie y proſte ratzył łáſkáwie weyrzeć/ [...] áby otzy ſwoie otworzyli/ y wthy wáſze vſtáwy ſmrodliwe/ nietzyſte/ y náuki Dijabelſkie weyrzeli KrowObr 203v, 39v, 74 [2 r.], 124v, 222; RejPos 313, 332v; ábychmy nie byli rządzeni duchem ćiáłá náſzego złym á popędliwym/ áni duchem Cżárthowſkim niecżyſtym GrzegŚm 65; Z tądże one niecżyſtych ludźi mowy: Ktoby wieśniaká álbo chłopá zábił [...] iákoby też pſá zábił. ModrzBaz 89; Nieſzcżeſzny [!] narodzie/ tákći bárzo ten Luter niecżyſty ocży zápluſkał SkarŻyw 520, 517; ArtKanc K10; WujNT 361, Apoc 21/27.

W połączeniach szeregowych (3): A ieſli ty zábijaſz/ cudzołożyſz/ krádnieſz/ vpijaſz ſie: Przed ſię pſzenicá ieſt pſzenicą/ y nieieſt dla thego zła/ y niema być zepſowána/ iżeś ty zły/ nietzyſty/ y zepſowány? KrowObr 227v, 227v; Mącz 332c.

W przeciwstawieniach: »nieczysty ... święty (2), czysty« (2): Zowie też piſmo Duchy Angioły/ y diabły/ ále owy świętymi/ cżyſtymi/ á te nie cżyſtymi GrzegŚm 55; WujNT 1.Cor 7/14.

W charakterystycznych połączeniach: nieczysty(-a, -ści) człowiek (ludzie) (6), heretyk (2), kościoł, Luter, Machomet, odpowiedź, rzecz (2), ustawa (2).

Wyrażenia: »duch, czart, diabelstwo nieczyste(-y)« [w tym: duch, czart (1)] = spiritus immundus PolAnt, Vulg; daemonium immundum Vulg [szyk 99:12] (110:1:1): Iezu ienżes timże Apoſtołom twoim mocz wymiatania niecżyſtich duchow od opętanych dał. TarDuch B2v; MurzNT Luc 8/29; Ieſt záſię drugie nápominánie/ treſtanie/ y łáiánie Dijabelſkie/ gdy Duch nietzyſty ieſt w vśćiech fáłſzywych prorokow KrowObr C3v; Záklinam ćie nanietzyſtſzy Duchu/ y wſzyſtká naiázdo Szátáńſka/ y wſzyſtki fántáſmy/ w imię Oycá y Syná y Ducha Swiętego KrowObr 81, B4v, 7, 38v, 52 [4 r.], 52v [5 r.] (46); był w Bożnicy cżłowiek kthory miáł diabelſtwo niecżyſte Leop Luc 4/33, Luc 4/36, Act 8/7, Apoc 18/2; BibRadz Mar 7/25, Act 5/16, Apoc 16/13; RejAp 134, 137v, 147, 148 [2 r.], Ee2; RejPos [77], [308]v [2 r.]; Gdy duch niecżyſty wynidzye od cżłowieká/ chodzi po mieyſcach ſuchych/ ſzukáiąc odpocżynienia RejPosWiecz3 98v; Y wyſzedſzy duchowie niecżyśći/ weſzli w świnie/ y wpádło ſtádo po ſkále do morzá. BudNT Mar 5/13; A wſzkole był człowiek máiący duchá cżártá niecżyſtego BudNT Luc 4/33, przedm a4, Matth 10/1, Mar 3/30, 5/8, Luc 4/36, 8/29, Apoc 18/2; CzechRozm 25v; To ſię tu kłádzie/ ábyś cny cżytelniku obacżył/ iſz ći Heretykowie dziśieyſzy/ towárzyſtwo z duchy niecżyſtymi máią SkarŻyw 92, 213 [2 r.], 436, 453 [2 r.]; CzechEp 38; NiemObr 174; LatHar 176; WujNT Matth 10/1, 12 arg, 43, Mar 1/23, s. 127 marg (28).

»grzech nieczysty« (1): Bowiém [aniołowie] grzéchem nieczyſtym nie ſą pomázáni. SiebRozmyśl L.

»myśl nieczysta« (1): Serce ſtworz we mnie/ wprawdźie przeźrzocżyſte/ Niech nie bywáią w nim/ myśli niecżyſte GrabowSet I3v.

Szeregi: »niezbożny i nieczysty« (1): Vpomina [Juda św.]/ áby byli mocni w wierze raz podáney. Náprzećiw powſtáiącym niezbożnym y nieczyſtym haeretykom. WujNT Iudae arg.

»nieczysty, plugawy« (1): Iuż tám [do nieba] nic niecżyſtego/ nic plugáwego wniść áni ſie zátáić może. RejAp 184. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»smrodliwy i nieczysty« (1): Iako Biſkup Krakowſki ludzką mądrośćią wynicował piſmo ſwięte w ſwoiey odpowiedzi ſmrodliwey y nietzyſtey. KrowObr C4.

W przen (12): nietzyſtym/ y niewiernym/ niemáſz nic tzyſtego/ ále nietzyſty ieſt ich vmyſl y ſumnienie. KrowObr 99v; ktore [apostołów i męczenników] ty vſty ſwymi nie tzyſtymi/ háńbiſz y ſromoćiſz KrowObr 229v; Tyś mię wybawił [...] od ięzyká nieczyſthego [lingua immunda] BibRadz Eccli 51/7; że śie on bárzo cięſzkiego grzechu dopuſzcża/ ktory niecżyſtym ſercem prziymniąc Ciáło Páńſkie KuczbKat 170; ktorzy naświętſzego iego ćiáłá niecżyſtemi rękámi ſie dotykáią WujJud 259v; broniłá tego áby żadne plugawe ſłowo z vſt pánieńſkich nie wyſzło. Bo to ieſt znák niecżyſtey duſze. SkarŻyw 142; Raz do komory wktorey go oćiec był zámknął/ dziurą iedną weyrzał: y świetne przy nim Anioły vyrzał. y záraz ślepym iáko ten co niecżyſtym okiem ná to pátrzył/ zoſtał. SkarŻyw 552; psie niecżyſty/ precż/ precż ſtáry wężu/ ná ſtronę. SkarŻyw 571, 120, 510; GrabowSet H4; WujNT 607.
α. W funkcji rzeczownika (10):

»nieczysty« (7): WujJud 197v marg, Mm7; Vkazáłáś nam niecźyſtym/ iáko ſię o ocżyśćieniu w kośćielnych Sákrámenćiech y ofiárách ſtáráć mamy SkarŻyw 112; Nieczyſtym wſzytko nieczyſte. WujNT Tit 1 arg.

~ Szereg: »nieczysty i niewierny« (3): nietzyſtym/ y niewiernym/ niemáſz nic tzyſtego KrowObr 99v; że niecżyſtym y niewiernym [...] nic nie ieſt cżyſtego WujJud 197v; WujNT 744. ~

»nieczyste« (3):

W przeciwstawieniu: »czysty ... nieczysty« (3): PatKaz I 3v; BudBib Iob 14/4; vmieli cżyſte/ od niecżyſtego/ rozeżnáwáć y odłęcżáć. NiemObr 68.

a. Rozpustny, żyjący w nierządzie; o czynach i myślach: dotyczący nierządu; communis, fornicatus pollutus PolAnt; immodicus, impudicus, inquinatus, libidinosus Mącz; coinquinatus Vulg; inhonestus, obscenus, turpis Cn (142): Niemoc ieſt nie vlecżona/ Mężowi niecżyſta żoná BierEz P2v; KromRozm III D5v; iż Ian oſmy/ niewiáſthá nietzyſta Papieżem byłá/ która w Proceſſyey chodząc przed wſzyſtkimi ludzmi dziećię vrodziłá. KrowObr 234, 139, 221 [2 r.], 221v [3 r.], 227 marg, 235, Tt4v; BibRadz I 66a marg, 1.Cor 10/8, II 143d marg; BielKron 216v; Mącz 329d; tedyby ſie o wſzytkich małżeńſtwách/ y o potomſtwie świętych onych Pátryárchow [...] zwątpić muſiáło: owſzem byſmy ie zá niecżyſte pocżytáć muſieli CzechRozm 163; SkarJedn 359; Gdy go zá cżaſu młodośći iego zápalenie ćieleſne/ y pobudki niecżyſte bárzo gábáły: pokuſy ony y niebeśpiecżeńſtwá vcżyniły go w modlitwie gorącym y pilnym. SkarŻyw 211, 440, 454 marg, 510 marg [2 r.], 511 [3 r.]; CzechEp 416; WujNT 143.

W połączeniach szeregowych (4): SeklKat L3; Naprzod ſą waśniwi/ pyſzni/ á zwłaſzcżá kſiążę ich dźiſieyſzy Anthykriſt/ obłudni/ niecżyſći/ okruthni/ vporni w złoſći/ iáwnie ſwoich niecnot broniący BibRadz II 138b marg; Immodicus libidinis, Zbytny/ ſwey woley/ niecziſty/ niepowśćięgliwy. Mącz 228b, 171a.

W charakterystycznych połączeniach: nieczysta(-y, -e, -ści) biała głowa, dyjakon, kanonik (2), kapłan (7), kleryk (2), ludzie (9), niewiasta (2), pobudka, rzecz (2), towarzystwo, żona.

Zwrot: »być nieczystego miana« = nosić przezwisko nierządnicy (1): Bliſcy y dálecy od ćiebie/ śmiáć ſię będą z ćiebie [Jerozolimo]/ żeś niecżyſtego miáná [sordida (marg) polluta (–) nomine] BudBib Ez 22/5.
Wyrażenia: »grzech nieczysty« = piaculum Vulg; fornicatio PolAnt [szyk 20:18] (38): PatKaz III 130v; ſzoſte y dzieſiąte przykazanie boże vcży/ abyſmy niecżynili grzechv niecziſtego SeklWyzn f3, d2v, f3; Nieczin grzechu niecziſtego krom ſtadla małżenſkiego. SeklKat B3, K, Kv [2 r.], K3, K3v [2 r.], K4 [3 r.], K4v; KromRozm I Cv [2 r.]; GliczKsiąż B7v [2 r.]; Leop Lev 19/29; Gdźie ſię dopuśćił grzechu nieczyſtego z corkámi ſwemi BibRadz Gen 19 arg, II 2a marg, 74c marg, Act 15/29; Vmarthwiayćie cżłonki wáſze ktore ſą ná źiemi/ grzech nie cżyſty/ plugáſtwo/ ſproſną roſkoſz/ złą pożądliwość GrzegŚm 21; KuczbKat 320 marg; WujJudConf 246v; RejPosWstaw [1102], [1103] [3 r.]; SkarŻyw 442, 574; WerKaz 280, 285; ArtKanc M3; LatHar 113; WujNT Zzzzz4v.

»mercha nieczysta« [szyk 3:2] (5): O záchowaiże tego Pánie Boże áby nietzyſta merchá miáłá być Wikárijm Kryſtuſowym KrowObr 32, 7v, 235, 236, 236v.

»nieczysta myśl« [szyk 2:1] (3): Syn Starośćin w niecżyſtey myſli od Czártá vmorzony. SkarŻyw 69 marg, 487; LatHar 118.

»nieczysta pożądliwość (a. żądza)« = concupiscentia immunditiae PolAnt [szyk 1:1] (2): BibRadz 2.Petr 2/10; z ſprawcą domu ſwego Bonifacyuſzem/ krewkośćią ludzką vwiedzioná/ żądzey ſwey niecżyſtey ſłużyłá. SkarŻyw 440.

»rozpustność nieczysta« (1): Ten [papież Jan XIII] ieſzcże s ſwoiey młodości nie był wychowań iedno w roſpuſtnoſciach niecżyſtych á w myſliſtwie. BielKron 174.

»nieczysty sprosnik« (1): Niechay miedzy corkámi Izráelſkimi żadney niewiáſty nie rządney nie będźie/ áni miedzy Izráelczyki nieczyſtego ſproſniká [scortum masculum]. BibRadz Deut 23/17.

»uczynek, sprawa nieczysta(-y)« = cudzołóstwo (1:1): Na ogrodzye ſznya ſzyą na vczynku nyecziſthym pokladall LibMal 1547/132; ZEzwolenie ná myſl ábo ſpráwę niecżyſtą/ przeſzłą/ ninieyſzą/ ábo przyſzłą/ y w niey kochánie. LatHar 118.

»występek nieczysty« (3): iż oto vććiwe małżeńſtwo [...] zowie y názywa/ wyſtępkiem nietzyſthym/ y grzechem plugawym. KrowObr 235, 235 [2 r.].

»nieczysty zysk« (1): z ktorego [niedostatku] do złych ſię rzecży puſzcżáią/ y corki ſwe drugdy ná niecżyſty zyſk wydáią goſpodárze. SkarŻyw 413.

Szeregi: »cielesny, (a, i) nieczysty« (4): Libidinosus, Niepowśćiągliwy/ Cieleſny/ nieczyſty który ſie vdał ná ſwą wolą á nierządność cięleſną [!] Mącz 192a; o ſproſność ćieleſną y towárzyſtwo niecżyſte z pogáńſkimi niewiáſtámi Moábſkiemi [...] kazał Przełożone ktorzy ich od tego nieodwodzili [...] pobić. SkarŻyw 482; WerKaz 280, 292.

»cudzołożny albo nieczysty; cudzołożnicy a nieczyści ludzie« [szyk 3:1] (1;3): Czvdzołożniki/ a niecżyſte lvdzie/ bedzie ſrogoſądził pan bog. SeklWyzn f3v; GroicPorz kk4; Miedzy drugiemi vſtáwámi też tá/ áby kápłani cudzołożni álbo niecżyśći nie śmieli mſzey ſłużyć. BielKron 171v; WerKaz 301. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieczysty a kazirodski« (1): ná niecżyſtą á kázirodſką myśl twoię nigdy niezezwolę SkarŻyw 487.

»niedobry, (albo) nieczysty« (2): IEſli małżeńſtwo ieſth rzetz niedobra/ álbo nietzyſta/ [...] tedyć pan Bog v ćiebie ieſth niedobry/ nietzyſty/ y Epikur/ ktory małżeńſtwo ſam poſtánowić ratzył? KrowObr 220v.

»nieczysty i niepowścięgliwy« (2): iż ieſt wiele miedzy wámi kápłanow nietzyſtych y niepowśćięgliwych KrowObr 228, 227. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieczysty albo nieprawy« (1): á niſſliby miał być nietzyſty/ álbo niepráwy Pan Bog wſzechmogący/ ktory małżeńſtwo poſtánowił KrowObr 221v.

»nierządny a nieczysty« (3): HistAl K; BibRadz Deut 23/17; Towárzyſz nierządnych á niecżyſtych niewiaſt vtráći máiętność WerKaz 299.

»pomazany i nieczysty« (1): Kthorzy vććiwe małżeńſtwo ſromoćićie/ łoże niepomázáne/ pomázánym/ y nietzyſthym zowiecie KrowObr 227. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»tak sodomski, jak nieczysty« (1): dawno by zyemya y nyebo upadło by tak za nas marya nyeproſyla cząſto dla grzechow bog tak ſodomſkych yak nyeczyſtych aby tak bylo myal uczynycz PatKaz III 130v.

»sprosny a nieczysty« (1): Cżego ſię domagaſz ſproſny á niecżyſty Pánie/ córkę ſwoie [!] pomázáć chceſz SkarŻyw 487.

»wszeteczny a nieczysty« (1): iż wſzetecżne á niecżyſte ludźie karze Pan Bog kaźniámi ták ćieleſnymi ná tym świećie/ iáko też y duſznemi y wiecżnemi ná onym świećie. WerKaz 294.

W przen (1): A was nietzyſte dziewice/ y cudzołożniki/ będzie Bog ſądził KrowObr 227.
Przen (12): PatKaz I 17v; Ktoż może [...] vczynić czyſtym tego ktory ſię z nieczyſtego naśienia począł? SkarKaz 347a.
a) O Kościele Rzymskim i papieżu w wypowiedziach innowierców, zwłaszcza w nawiązaniu do Apoc 17 (10): Aby Rzym był onym Bábilonem wielkim/ o ktorym Ian S. piſze/ y mátką nietzyſtą/ y obrzydzenim ziemie KrowObr 25, A3v, 242; Co piſmo ſwięte wodámi zowie to iuż też wiemy/ iż rozlicżne narody ludzkie/ nád ktoremi krolowáłá á ſkrzydłá ſwe rozſzyrzáłá thá beſtia niecżyſta. RejAp 140v.

W charakterystycznych połączeniach: nieczysta(-y) bestyja, cudzołożnica, dwor, matka (2).

Wyrażenie: »niewiasta nieczysta« [szyk 3:2] (5): Aleć ták przybránego chćiał Pan Bog okázáć Papieżá Antykryſtá/ onę niewiáſtę nietzyſtą przybraną w Złoto/ w Kámień drogi y Perły KrowObr 27v, 32, 39v, 119v, 132v.
Szereg: »swowołny i nieczysty« (1): przeſtho dáleko więcey przyſtoi/ áby dźiſieyſzy kośćioł Rzymſki/ był názwan iakim dworem wielkim/ ſwowolnym/ y nietzyſtym KrowObr A3v.
αα. W funkcji rzeczownika; fornicarius Vulg, PolAnt; fornicator, immundus PolAnt (21): KrowObr 221v; Vćiekáć panna nieśmiałá/ áby o vtrátę pánieńſtwá miedzy niecżyſtymi nieprzyſzłá. SkarŻyw 341, 69 marg, 341.

W połączeniach szeregowych (13): iż teſz w żadnym inſzym ſtanie ná ſwiećie/ niemáſz więcey cudzołożnikow/ gámratow/ nietzyſtych/ y Sodomtzykow/ iáko ieſt w tym wáſzym kapłáńſkim ſtanie KrowObr 228v, 64v, 145v, 242v; Leop 1.Tim 1/10; Nieczyſtym/ Sodomcżykom/ tym ktorzy ludzi krádną/ kłamcam/ krzywoprzyſiężcam/ y ieſli co inego ieſth przećiwnego zdrowey náuce. BibRadz 1.Tim 1/10, Apoc 22/15; KuczbKat 320, 390; WerGośc 212; Ani niecżyśći/ áni cudzołożnicy/ áni ſproſnie plugáwi/ áni płći ſwoiey nieprzyſtoynie vżywáiący Bożego kroleſtwá otrzymac mogą. WerKaz 300; iż wſzelki wſzetecznik/ ábo nieczyſty/ ábo łakomiec [...] nie ma dźiedźictwa w kroleſtwie Chriſtuſowym WujNT Eph 5/5; gdy inne widźi pijánice/ łotry/ lichwiarze/ złodźieie/ niecżyſte/ y dźiękuie P. Bogu że on tákim nie ieſt SkarKaz 351b.

Szeregi: »cudzołożnik i (a) nieczysty« [szyk 2:1] (3): SeklKat K4v; Poczćiweć ieſt małżeńſtwo miedzy wſzytkimi/ [...] á niecżyſthe y cudzołożniki [fornicatores et adulteros] oſądźi Bog. BibRadz Hebr 13/4; SkarŻyw 442. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»nieczysty i rozkoszy miłośnik« (1): tamo niecżyſci ij roſkoſſy miloſnicy/ gorątzą ſmolą ſmierdzątzą ſiarką będą pálenij OpecŻyw 191v.

α. O zwierzęciu (1): [kaczka samiec] Ieſth ptak barzo niecżiſty Tak iż też gdi ſie dwa o iednę kacżkę zwadzą tak długo ſie z niey ſwalaią aże ią vmorzą. FalZioł IV 18a.
6. Skażony rytualnie w myśl przepisów prawa Starego Testamentu; immundus Vulg, PolAnt (129): KrowObr 99v; I ieſliby obacżył że ſie pierwſſa bárwá nie przywroćiłá/ áni przyroſlo onego trędu/ oſądzi być ſſátę niecżyſtą/ y ſpali w ogniu Leop Lev 13/55, Lev 19/23; Ale ieſliby z tych zdechlin wpádło co miedzy naſienie moczone/ thedy iuż nieczyſtem ſie ſtánie. BibRadz Lev 11/38; A ktoby iadł onę zdechlinę/ ten powinien vpráć ſzáty ſwe/ á będźie ſam nieczyſtem áż do wieczorá/ tákże y ten coby precz wynoſił on śćierw/ vpierze odźienie ſwe/ á będźie przed ſie nieczyſtem áż do wieczora. BibRadz Lev 11/40, Lev 11/39, 12/2, 5, 15/2, 3 (32); kapłan każe wynieść wſzytki rzecży z domu pirwey niż tám wnidzye/ áby nie były wſzytki rzecży niecżyſte ktore ſą w nim. BielKron 37; Kto ma zmázę przez ſen/ niecżyſty ieſt do wiecżorá. BielKron 37v, 36v [4 r.], 37 [4 r.], 37v [7 r.], 66, 96, 465; RejPos 153v; WujJud 197v marg, 198, 198v, Mm7; wielbłąd choć przeżuwa/ ále kopytá nie dzieli/ niecżyſty ieſt wam. BudBib Lev 11/4, Lev 11/5, 6, 7, 8, 22/6, Ez 4/13; CzechRozm 96, 171v; iedz á nic niecżyſtym nie zow/ co Bog ſtworzył/ y co ku poſłudze ludzkiey y potráwie ſłużyć może. SkarJedn 238; SkarŻyw 112 [2 r.]; iż im [poganom] Ewángelia opowiedána być miáłá/ choćia z przyrodzenia niecżyſtym WujNT 440; iáko w zakonie Moyzeſzowym było wiele pokármow nieczyſtych/ ktorych ſię nigdy ieść nie godziło. WujNT 744, 64, 568, Rom 14/14 [3 r.], s. 570 [2 r.], 1.Tim 4 arg, Tit 1 arg, s. 744.

W połączeniach szeregowych (2): BibRadz I 113d marg; káżdy v nich [u Żydow] iny cżłowiek niecżyſthy/ káżdy pothępiony/ káżdy Bałwochwálcá/ tylko oni ſą ſwięći BielKron 465v.

W przeciwstawieniu: »czysty ... nieczysty« (1): Ku náuce rożeznánia/ w kthory czás co ieſt czyſtego ábo nieczyſtego: A toć ieft vſtáwá około trądu. BibRadz Lev 14/57.

W charakterystycznych połączeniach: nieczysta(-y, -e) bestyja, chleb, człowiek (ludzie) (3), dobytek, jabłko, łoże, płynienie, pokarm (5), rzecz (2), szata, ścirw; nieczysty [ile] dni (2); nieczysty do [ktorego] dnia, [ilu] lat, (aż) do wieczora (19); nieczysty przez [ile] dni (2); nieczystym być (51), sta(wa)ć się (zostawać) (3), (na)z(y)wać (3).

Wyrażenia: »miejsce (jest) nieczyste« = locus immundus PolAnt [szyk 4:1] (5): BibRadz 1.Mach 4/43; ieſli ſie záſię plagá táka álbo ráná vkazáłá/ tedy wſzytek dom rozbiorą á wynioſą ná mieyſce niecżyſte. BielKron 37, 37 [2 r.], 37v.

»źwi(e)rzę (a. zwi(e)rz), bydlę (a. bydła) nieczyste (-y)« = animal immundum Vulg, PolAnt; pecora communia PolAnt [szyk 8:5] (10:3): Roſkazawſzy áby budowali ołtarze/ gáie y báłwány/ á áby im ofiárowáli świnie y bydłá niecżyſte. BibRadz 1.Mach 1/50, Gen 7/2; BielKron 36, 36v marg; a wſzákoſz cżłowieká pierworodnego okupem okupiſz/ á także pierworodne bydlę niecżyſte [primogenitum animalis immundi] odkupiſz. BudBib Num 18/15, 1.Mach 1/50; Zá niecżyſty źwierz/ pocżyta zakon Boży/ to bydlę/ ktore pokármu ſwego nie żuie LatHar 394. Cf »czysty i nieczysty«.

Szeregi: »czysty i (a) nieczysty« = mundus et immundus Vulg; purus et qui non erat mundus PolAnt (6): Bo y w korabyu onym czyſte y nyeczyſte źwyerzętá były KromRozm III C7v; Leop Gen 7/2; BibRadz Gen 7/8; BielKron 4v; WujJud 130v; WujNT 440.

»pospolity [= skażony] abo (i) nieczysty« = communis et immundus Vulg (3): mnie Bog vkazał żebym żadnego człowieká nie názywał poſpolitym ábo niecżyſtym. WujNT Act 10/28, Act 10/14, 11/8.

»skażony i nieczysty« (1): Cżemuſz tedy zakonowi ná niewiáſty ſkáżone/ y niecżyſte dánemu [tj. oczyszczeniu po porodzie]/ ty Pánno bez ſkázy podlegaſz SkarŻyw 112.

»zły a(l)bo (i) nieczysty« (5): kthory ſmieſz mowić y piſáć/ náprzećiwko Panu Bogu/ [...] iakoby on ktorą złą rzetz y nietzyſtą poſtánowił? KrowObr 220v; WujJud 196v, 197v; WujNT 728 [2 r.].

α. W funkcji rzeczownika (15):

»nieczysty« (6): Abowiem ieſli kreẃ ćielcow y kozłow/ y popioł iáłowice/ pokrapiáiąc niecżyſthe poświąca ku cżyſthośći ćieleſney. Iáko dáleko więcey kreẃ Kryſtuſowá BibRadz Hebr 9/13; BudBib Lev 22/4.

~ W połączeniu szeregowym (1): Zakon zá grzeſznego pocżytał/ ktoby ſie vmárłego/ trędowátego/ niecżyſtego/ ábo cżegokolwiek/ y kogokolwiek ſplugáwionego á nákoniec ſzáty iego dotknął CzechRozm 95v.

Zwrot: »nieczyste oczyściać« (1): Niecżyſte w Zakonie dwoiáko ocżyśćiano/ pokropieniem y omyćiem LatHar 165 marg.
Szereg: »nieczysty i czysty« = immundus et mundus PolAnt (2): niecżyſty y cżyſty poſpołu iesć ono będą. BudBib Deut 12/22, Deut 12/15. ~

»nieczyste« (9): Nietzyſtego ſię niedotykayćie/ á ia was prziymę/ y będę wam miáſto oycá/ á wy mi będziećie miáſt[o] ſynow y corek KrowObr C4v [przekład tego samego tekstu (4)] Leop 2.Cor 6/17; BudNT 2.Cor 6/17; NiemObr 12; WujNT 2.Cor 6/17.

~ W przeciwstawieniu: »czyste ... nieczyste« (4): co zá roznicá myędzy ſwyęthym á zmázánym/ á myędzy czyſtym á nyeczyſtym/ vkażą im. KromRozm III K4; Ku rozeznániu czyſtego y nieczyſtego/ á miedzy źwierzęty ktorych ſie pożywáć godźi/ á kthorych nie godzi. BibRadz Lev 11/47; BielKron 36v; WerGośc 258. ~

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Immundus ‒ Niecziſty, plugawy. Calep 509a, 515a.

Synonimy: 1. brudny, niechędogi, nieumyty, plugawy; a. brzydki, brzydliwy, obrzydliwy, ohydny, omierzły, plugawy, przemierzły; 2.a. mętny; 4. niestrawny, niezdrowy; 5. grzeszny, niedobry, nieprawy; a. cielesny, jurny, nierządny, sprosny, wszeteczny.

Cf CZYSTY

AŻ