[zaloguj się]
[pdf]

NIEDALEKO (311) av

W pisowni rozłącznej (214), w łącznej (97).

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 13 r., w o 1 r. błędne znakowanie).

Sł stp, Cn notuje, Linde brak.

1. O stosunku przestrzennym: w niedużej odległości, w sąsiedztwie, w pobliżu, opodal; na małą odległość; z małej odległości; prope (proxime) Miech, Mącz, Cn; non longe Mącz, PolAnt, Vulg; iuxta Mącz, Vulg; in propinquum Miech; in extremo, iuxtim, propter Mącz; in proximo Modrz; haud procul, in conspectu, in ictu, propinque, in propinquo Cn (276): Ezop iż niedáleko był/ Xántus do niego przemowił BierEz E2v, N2; MiechGlab 56; LibMal 1545/94; RejFig Bb2; RejWiz A5v, 22v, 64v, 93, 98; Rzekł Fáráo/ idźcieſz ná puſzcżą/ ále nie dáleko odchodźcie BielKron 29v; [Berna] Wſzytki ma żywioły okrom winá/ ktore nie dáleko z ichże źiemié do nich idzie. BielKron 283; Gdy gdźie Krol iedźie/ thedy go noſzą co známienitſzy ná ſtolcach álbo ná rámionach ieſli nie dáleko BielKron 453v, 119v, 248v, 306v, 445v; Mącz 179d [2 r.], 326c, 481b; GórnDworz P8, Q8v; HistRzym 31v; Gdi deſzcż widzi nie dáleko w ſuchy cżás/ á v niego go nie máſz tedy łáie. RejZwierc 57, 174v; BudBib Gen 44/4; HistHel D; Strum Cv; BudNT przedm b2v, c7 [3 r.]; ModrzBaz 111v; SkarŻyw A4, 134, 573; GórnRozm G2v; ActReg 87; OrzJan 90; Drzewcá/ nim tám doiedźieſz/ w dródze złamáć wáruy/ Gdy niedáleko woyſká/ Lardum ie poſmáruy WyprPl C2; LatHar 737; WujNT przedm 4; SarnStat 1286; KmitaSpit B; CzahTr L2; nie dáleko biegu Do Białey kárcżmy maſz przed ſobą fliśie KlonFlis Hv,C.

niedaleko kogo, czego (107): MIloſciwy pán Iezus [...] wezwáł vcżenniki ſwé oſobliwie na górę Tábor/ nie daleko Nazaret OpecŻyw 41 v; FalZioł V 17b, 44a; BielŻyw 80; MiechGlab 7, 8, 39; Thrzoſz pyenyedzi bill vkradl zwoza wnoczi na noczlyegv wkarczmye v Maſura wewſzi nyedalyeko glogowcza. LibMal 1548/140, 1543/72v, 73 [3 r.], 1545/108, 1547/137, 1548/146 (15); RejFig Aa8 [2 r.]; RejZwierz 45v; BibRadz Gen 35/8, Iudith 3/12; A mam też tu ſąſiády nie dáleko ſiebye/ Mieſzkam z nimi w roſkoſzy RejWiz 66, 26v, 81v; Niema też Káſztelian z woyſkiem we wśi ſtáwáć/ ále niedáleko wśi. UstPraw D2v; BielKron 60v, 62, 78, 158v, 159 (33); Mącz 9c, 65c; GórnDworz T4; Atám nie daleko páłacu Krolewſkiego był ieden przekop wielki w ktory źwierzętá leśne były ſchadzány HistRzym 66v, 88; RejPos 204, Ooo; RejZwierc 26, 174v, 273v, 274, Aaav; BiałKaz L3v, Nv; BudNT przedm b4v; ModrzBaz 129v marg; Oczko 7v; SkarŻyw [236], 324, 356, 542; NIe dáleko téy głowy okrutnégo wężá/ Widáć żáłoſny wyraz poklękłégo mężá. KochPhaen 3, 16; GórnRozm H; ActReg 105, 168, 171; Phil C; GórnTroas 28; WujNT Ioann 6/23; SarnStat 558 marg; KlonFlis B4v, G4v.

niedaleko od kogo, od czego [funkcja zbliżona do przyimkowej] (85): OpecŻyw 12; Roſnie w tey ziemi ziele ktore v nas Tatarſkim zową, bowiem nie daleko ieſt od Tatarow. MiechGlab 41; LibLeg 11/63, 84; LibMal 1543/68 [2 r.], 1544/93v, 1548/146v; MurzHist B4; GliczKsiąż Ev; Iágnieſſká Pánná/ niedáleko od Ieruzálem sobie nową Regułę wymyſliłá KrowObr 134v; BibRadz I 41a marg, 158c marg; BielKron 56, 142v, 148, 237v, 266v (18); Lauernalis porta Romae, Bramá w Rzimie nie daleko od kośćioła Lauerny boginiey. Mącz 185d, Id, 3c, 11c, 15d, 16a (36); GórnDworz Y8; BudNT przedm b2, Matth 8/30; A Márynus y Romnáldus/ niedáleko od onego klaſztorá ná puſzcżą poſzli SkarŻyw 571, 74, 311; StryjKron 36, 95, 115, 395, 421, 487, 747; PaprUp E3v; A było nie dáleko od nich ſtádo wielkie wieprzow ná paſzey. WujNT Matth 8/30, Luc 7/6, loann 21/8; CzahTr D4v.

niedaleko około czego (1): ták że [kule] nie dáleko około krolewſkiey głowy latáły. BielKron 308.

niedaleko za kim, za czym (3): Krol [...] poſłał wſzytek lud przećiw woyſku Moſkiewſkiemu ktore leżáło nie dáleko zá rzeką Berezyną. BielKron 411, 247, 307v.

niedaleko skąd (4): Leop Act 27/28; Ieſth od tąd nie dáleko ieden rycerz HistRzym 42, 42fv; Nie dáleko ſtąd trzy oſtrowy mamy/ Myśliborſki z nich naprzod oglądamy. KlonFlis G.

W charakterystycznych połączeniach: niedaleko biegać, być (51), (od)chodzić (iść) (5), latać (lecieć) (2), leżący (2), leżeć (9), mieszkać (2), odjechać, osiąść (2), padać, położyć się, posadzić się, ruszyć się, skoczyć, stu(wa)ć (3), wrocić, wyjść.

Połączenia: »gdzie [= gdzieś] niedaleko« (3): tá bieſiádá thák tákiem ludziom ſmákuie iáko kozie Wilcży głos kiedy gdzie nie dáleko wyie zá płotem. RejZwierc 91; Oczko 30v; ActReg 28.

»tam niedaleko« = niedaleko stamtąd [szyk 16:1] (17): LibLeg 11/11; RejFig Bb; támże nie dáleko ſą wyſpy kthore zową Moluce BielKron 445v, 28, 286, 286v, 308, 430v, 432, 456; HistRzym 45, 66v, 88; PaprPan Hb; SkarŻyw 249; Tam niedaleko Oſſá w gardźiel ćiecżę [!] Wiśle KlonFlis G3, H.

»tu niedaleko« = niedaleko stąd (5): RejWiz 146v; Ale tu ieſt miáſteczko nie dáleko [Ecce nunc civitas ista propinqua] do ktorego vćiec mogę BibRadz Gen 19/20; OrzRozm G2v; SkarŻyw 165; ActReg 28.

»tuż niedaleko« (2): Wodá z niey [z rury] oná ſlicżna iáko kryſztał płynie/ A wnet tuż nie dáleko záſię w zyemię ginie. RejWiz 34; RejZwierc 186.

Przysłowie: Yáko poſpolicye mowyą/ [...] nie dáleko záwſſe od yábłoni pádnie yábłko. GliczKsiąż Ev.
Zwroty: »niedaleko chodząc, jeżdżąc« = nie szukając innych przykładów, nawiązując do przykładów z najbliższego otoczenia; ne longius abire, non discedere longius Cn (3 : 3): A niedáleko ieżdząc / niechay kto obyidzie/ w Krákowie wſzyſtki kośćioły/ y niechay ſpyta/ ktore go tn ſwiętego kośćioł? [...] Tu kośćioł ſwiętego Stániſláwá/ Pathroná Polſkiego. [...] Tu Kośćioł Pánny Máryey KrowObr 219v; RejWiz A4v, 149v; CzechRozm 110v, 128v; O czym naydzieſz w Kronikach Moſkiewſkich y v Herberſteiná folio 8. et folio 88. in commentarijs Moſchouiticis niedáleko chodząc. StryjKron 416.

»niedaleko widzieć, widzący« = mieć, mający krótki wzrok (1 : 1): Lucini quibus sunt parvi utrinquae ocelli et brevis visus, Którzy nie dáleko wáidzą [!] pátrzą yáko ſzczurek z miechá Mącz 198b; WujNT 809 marg.

Przen (7):

niedaleko od kogo, od czego (3): Leop Act 17/27; O cżym Páweł s. mowił do Atheniencżykow: Záiſte wiedzmy/ że nie dáleko ieſt od káżdego z nas Pan Bog RejPosWiecz2 91; Nie dálekoś ieſt od kroleſtwá Bożego. WujNT Mar 12/34.

a) O podobieństwie (4):
Fraza: »[kto z kim] niedaleko chodzą« = są podobni (1): Drudzy twierdzą żeby to [Cyganie] Cicones być mieli/ Co w Thráciey [...] śiedźieli. Bo Cicones z Cygány/ nie dáleko chodzą: Więc ich ná to mniemánie przezwiſká vwodzą. KlonWor 6.
Zwroty: »niedaleko chybiać [kogo], odstrzelić się [od kogo czym]« = być podobnym; non multum abludere Mącz (1 : 1): Vicinus illi, Podobien yemu/ nie dáleko ſie od niego twarzą odſtrzelił. Mącz 493d, 199a.

»niedaleko się z prawdą mijać« = być bliskim prawdy (1): Proxime ad verum accedunt, Nie dáleko ſie s prawdą miyáyą/ Blisko prawdy ſą. Mącz 326a.

2. O stosunku czasowym (22):
a. O czasie przyszłym: w najbliższej przyszłości, wkrótce, niedługo; prope PolAnt, Cn; propinque, proxime Cn (21): FalZioł IV 23c; MurzNT Ioann 11/55; Kiedy w ćięſzkiey niemocy z vſt śmierdźi/ á pierwey to niebyło: śmierć niedáleko. SienLek 22, 23; RejAp 4; RejPos 4v, 9v, 111v, 113, 251v; RejZwierc 192; KochList nlb 1; Zyto ſye w polu doſtawa/ Y ſwoią bárwą znáć dawa: Iż iuż nie dáleko żniwo KochSob 62; KochFrag 45.

niedaleko czego [funkcja zbliżona do przyimkowej] (1): iuż niedáleko práwie ſłońce było wiecżoru/ gdy po práwey ſtronie przez one pagorki końce drzewcow widáć było BielKron 307v; RejPos 183.

niedaleko do czego (1): Eximitur dies. Nie daleko do wyecżorá. Mącz 102d.

niedaleko od kogo (2): iuż ſnadź vkázuią ſie znáki iż nie dáleko od niey [bestyjej] ſą ty wyroki o niey vcżynione. RejAp 146. Cf Wyrażenie.

niedaleko komu (1): Wiedz á pewnie oſądz że takowemu ſmierć ieſt niedaleko. FalZioł V 12v.

Zwrot: »niedaleko się przybliżać« (1): Mieſzkayz námi miły Pánie/ bo ſie iuż náſz on nędzny wiecżor nie dáleko do nas przybliża. RejPos 110v.
Wyrażenie: »niedaleko [od kogo] odeszłe czasy« (1): Iákie pokuty zá dawnych onych á nie dáleko od Apoſtołow ś. odeſzłych cżáſow [...] bywały ReszList 148.
b. O przeszłości (1):
Zwrot: »niedaleko być od naszej pamięci« = zdać się niedawno (1): ſpráwy ktore ſię wnim [w królestwie węgierskim] dźiały niedáleko ſą od náſzey pámięći [a memoria nostra remotae non sunt] ModrzBaz 127v.
3. Prawie, omal, około; prope Cn (8):
Fraza: »niedaleko (jest) od tego, tego« = mało brakuje, żeby...; non multum abfuit, venit in periculum Mącz (2:1): MurzHist B3v; Nec multum abfuit quin caderet, Máluczko nie padł/ nie dáleko od tego było yż trochę nie padł. Mącz 429c, 480d.
Zwrot: »niedaleko (być), zdać się« [w tym: od czego (3), kogo (1)] = być podobnym, niewiele się różnić; non procul abhorrere, propiorem esse Mącz [szyk zmienny] (3:1): Rzekł młodzyeniec/ ſwiádomciem iuż tego chłopięciá/ A nie táki tám rozum iáko v dzyecięciá. Boć mi dawał łáćinę áż mi ſie łeb kurzył/ [...] Ach gdzyeſzbych ia też mógł być nie dáleko tego RejWiz 68; Mącz 250a, 326a; Obcemu więcey życzyć/ niżli ſwemu/ Coś niedáleko zda ſie od zazdrośći. KochOdpr A4.
a. O ilości (1): Trzyſtá lat nie dáleko iáko pámiętawá/ Spráwę ninieyſzym ludziom ſtárą wiedzieć dawá [ = dajemy]: Aby ſie ták ſpráwiáli iáko ich przodkowie BielRozm 3.
4. Trochę (1): Wargi ſubtilne nie daleko odwiſłe, cżłouieka roztropnego y we wſzitkim bacżnego znam⟨onuą⟩. GlabGad Ov.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Prope, Blisko/ Niedáleko. Mącz [325]d, 179d.

niedaleko od kogo (2): Abest non longe a me, Nie dáleko yeſt ode mnie. Mącz 429b; Propius abes, Nie dáleko tam od niego. Mącz 429b.

Synonimy: 1., 2., 3. blisko; 2.a. niedługo, prędko, rychło.

Cf DALEKO, [NIEPODALEKU]

ASt