[zaloguj się]
[pdf]

NIELUTOŚCIWY (40) ai

nielutościwy (26), nielitościwy (14); nielutościwy OpecŻyw (2), ForCnR, GlabGad (3), MiechGlab, Leop (2), KochPs (3), SkarŻyw (2), GrabowSet (2), CzahTr, KlonWor, SzarzRyt; nielitościwy Mącz (3), RejPos (2), Calep; nielutościwy : nielitościwy BielKron (5:6), KochFr (1:1), GosłCast (1:1).

W pisowni łącznej (34), w rozłącznej (6).

e oraz o jasne.

Fleksja
sg
mNnielutościwy fNnielutościwå nNnielitościw(e)
Gnielitościw(e)go Gnielutościw(e)j Gnielutościw(e)go
Dnielitościw(e)mu D D
Anielitościw(e)go, nielutościwy A Anielutościwé
Inielutościwym I I
pl
N m pers nielutościwi
subst nielutościw(e)
G nielutościwych
D nielutościwym
A m pers nielutościw(e)
I m nielutościw(e)mi
V m pers nielutościwi

sg m N nielutościwy (12). ◊ G nielitościw(e)go (1). ◊ D nielitościw(e)mu (1). ◊ A nielitościw(e)go (3), nielutościwy (1). ◊ I nielutościwym (1). ◊ f N nielutościwå (3). ◊ G nielutościw(e)j (1). ◊ n N nielitościw(e) (1). ◊ G nielutościw(e)go (1). ◊ A nielutościwé (2); -é (1), -(e) (1). ◊ pl N m pers nielutościwi (1). subst nielutościw(e) (2). ◊ G nielutościwych (3). ◊ D nielutościwym (1). ◊ A m pers nielutościw(e) (3). ◊ I m nielutościw(e)mi (1). ◊ V m pers nielutościwi (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. Niemiłosierny, bezlitosny, okrutny; immisericors Calep, Cn; impius Vulg; apathes Mącz; durus ac ferreus Cn (35):
a. O ludziach i ich cechach (31): śilniciem to mężowie wręcż a nielutoſćiwi. ForCnR D2v; kthori [Saturnus] one ziemię y lud ſobie przyrownaiąc cżyni ie okruthne á ſtraſliwe, nie lukoſciwego [!] przyrodzenia MiechGlab 36; BielKron 71, 77v, 107; Calep 508a; Ze Bog karze mowiemy/ że nielutośćiwy GrabowSet L2; Ieſt ſługą iego pilnym/ y ſługą prawdźiwym/ A mym nieprzyiaćielem/ y nielutośćiwym. GosłCast 15; trudno z pánem/ á/ gdźie nielitośćiwa Páni ieſcze/ iákóż rzecz przećiw niéy prowádźić? GosłCast 72; KlonWor 39.

nielutościwy na kogo (1): Powiedziano mu/ iſz Ian Biſkup Hierozolimſki [...] z ſtał ſię ná Biſkupſtwie ſkąpy/ łákomy y ná vbogie nielutośćiwy SkarŻyw 454.

W przeciwstawieniu: »lutościwy ... nielutościwy« (1): yż tákie kroleſtwo Kryſtuſowi przed ſądnym dniem przydzie ná lutośćiwe ludzi/ wygładziwſzy nielutośćiwe BielKron 214v.

W charakterystycznych połączeniach: nielutościwy(-a, -e, -i) Bog, bogacz, człowiek (ludzie) (3), mąż (2), mistrz, nieprzyjaciel, przyrodzenie, urzędnik, żyd.

Wyrażenie: »okrutnik nielutościwy« (2): Cżoło podługowate [...] ſrogiego znamionuie y okrutnika nie lutoſciwego. GlabGad N4, P2.
Szeregi: »nielitościwy, niemiłosierny« [szyk 1:1] (2): Areopagita, [...] Metaph. Nielitośćiwy niemiłośierny człowiek. Mącz 15c, 12a.

»okrutny a nielutościwy« (1): mężowie okrutni a nielutoſciwi/ ij cżemu takowé okrucieństwo nad vmarlym ciałem dzialácie? OpecŻyw 153v.

»nielutościwy a złościwy (a. zły)« [szyk 1:1] (2): OpecŻyw 108v; Krol pierwej podatkámi wielkimi y nieznośnemi/ y złemi á nielutośćiwemi vrzędniki trapić Chrześćiány pocżął SkarŻyw 304.

W przen (2): Wyrwi mię z ręku nielutośćiwych Nieznáiomego ludu KochPs 209 [idem] 209.
Przen (3):
Wyrażenie: »śmieré nielutościwa« [szyk 2:1] (3): KochFr 122; CzahTr L3v; Nogą nielutośćiwey śmierći podeptány. Pytaſz przecz ták nadobny kwiáteczek/ ku wiośnie Gdy drugie kwiátki roſną/ z nowu niewyrośnie? SzarzRyt D2.
α. W funkcji rzeczownika (7): Niemáſz miru nielutośćiwym Leop Is 48/22; Ia też wiem iż tym dobre w ocży záchodzi ktorzy ſie Bogá boią y wielbią/ á nielitośćiwemu namnieyſze dobro przydzye BielKron 81, 214.

W połączeniu szeregowym (1): podbrodek koncżati y zaoſtrzony, iako też y nos, gniewniwego ſmiałego á nie lutoſciwego takież y chytrcza znamionuie. GlabGad O7.

W przeciwstawieniach: »nielutościwy ... litościwy, sprawiedliwy« (2): zniewoliwſzy nielutośćiwe/ będą litośćiwi pánowáć ná thym ſwiećie. BielKron 214v, 80.

W porównaniu (1): A nielutośćiwy iáko morze wrzące/ ktore ſie nie może vpokoić Leop Is 57/20.

b. O czynach (4): iákie tám okrucieńſtwo/ łupieſtwo/ morderſtwo nielithośćiwe cżynili Hiſzpáni z Niemcy/ wyſłowić trudno BielKron 204v; Piſzą też iż to byłá pomſtá Boża nań o nielutośćiwy vcżynek ktory vcżynił nád pierwſzą żoną ſwoią BielKron 368.

W połączeniu szeregowym (1): Cżemuż [...] ten ſwięty obraz iego máżeſz á plugáwiſz ſproſnoſcią ſrogiego/ nielitośćiwego/ á niekrześćiáńſkiego żywotá ſwego? RejPos 164v.

Wyrażenie: »nielitościwe niemiłosierdzie« (1): A tu pomyſl moy miły brácie/ co to ieſt tákie nielitośćiwe á nie krześćiáńſkye niemiłoſierdzye twoie/ [...] záſmućić wſzytki rzeſze niebieſkie RejPos [249].
2. Ciężki, trudny do zniesienia; saevus Mącz (5): ieſli pobory nielitośćiwe będą vmnieyſzone/ tedy niebędziem ſie wymáwiáć ſpoſług BielKron 221; Mącz 364a; KochPs 162; KochFr 110.
Szereg:»srogi, nielutościwy« (1): KAZ/ niech moie teſkliwe Troſki/ ktore mnie do dná pogrążáią/ A świátem przyćiſkáią/ Srogie/ nie lutośćiwe/ Acż nie ieden dźień/ ſercá żrzeć przeſtáią. GrabowSet K2.

Synonimy: 1. ciężki, frasowliwy, frasowny, gniewliwy, gniewniwy, nieludzki, niemiłosierny, niemiłościwy, nieubłagany, okrutny, przykry, srogi, surowy, tyrański, złościwy, zły; 2. bolesny, ciężki, dokuczliwy, dokuczny, dolegliwy, ogromny, srogi, surowy.

Cf LUTOŚCIWY

MM