[zaloguj się]
[pdf]

NIEMAŁY (760) ai

W pisowni łącznej (623), w rozłącznej (137).

e oraz a jasne (w tym w a 19 r, błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNniemały fNniemałå, niemała, niemał(a) nNniemałé
Gniemałégo Gniemałéj Gniemałégo, niemał(a)
Dniemał(e)mu Dniemał(e)j D
Aniemały Aniemałą Aniemałé
Iniemałym, niemał(e)m Iniemałą Iniemałym, niemał(e)m
Lniemałym Lniemałéj Lniemałym, niemał(e)m
pl
N m pers niemali
m an niemali
subst niemałé
G niemałych
D niemałym
A subst niemałé
I m niemałymi, niemał(e)mi
f niemał(e)mi
n niemał(e)mi
L niemałych
inne formy
sg f A a. I - niemałą; pl I m a. n - niemałymi, niemał(e)mi

sg m N niemały (63). ◊ G niemałégo (21); -égo (7), -(e)go (14). ◊ D niemał(e)mu (2); -ęmu (1) MurzHist, -(e)mu (1). ◊ A niemały (167). ◊ I niemałym (42), niemał(e)m (5) RejPs, ZapWar, GórnDworz, PaprPan, GórnRozm. ◊ L niemałym (13). f N niemałå (69), niemała, niemał(a) (13); ~ (attrib) -å (66), -a (1) SkarŻyw; ~ (praed) -å (1). ◊ G niemałéj (19); -éj (3), -(e)j (16). ◊ D niemał(e)j (5). ◊ A niemałą (117). ◊ I niemałą (24). ◊ A a. I niemałą (1). ◊ L niemałéj (10); -éj (1), -(e)j (9). ◊ n N niemałé (26); -é (5), -e (1), -(e) (20); -é : -e Oczko (1:1). ◊ G niemałégo (11), niemał(a) (1) Diar 86 [może od MAŁO]; -égo (3), -(e)go (8). ◊ A niemałé (33); -é (5), -e (1) SarnStat (5:1), -(e) (27). ◊ I niemałym (7), niemał(e)m (1) Diar. ◊ L niemałym (2) MurzHist, SkarŻyw, niemał(e)m (1) RejPs. ◊ pl N m pers niemali (1). m an niemali (cum sb psi) (1). subst niemałé (28); -é (5), -(e) (23). ◊ G niemałych (10). ◊ D niemałym (2). ◊ A subst niemałé (42); é (5), -(e) (37). ◊ I m niemałymi (1), niemał(e)mi (1) BielKron (1:1). f niemał(e)mi (4). n niemał(e)mi (3). m a. n niemałymi (5), niemał(e)mi (2) SkarŻyw (5:2). ◊ L niemałych (6).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Oznacza znaczną lub dość znaczną wielkość (760):
I. Określa wielkości mierzalne (460):
1. O rozmiarach przestrzennych; capax Mącz (64): Ryby żadney nie náleźli: Iedno kámień dobrze niemáły BierEz I3, B; FalZioł IV 41d, V 92; RejJóz I8; RejKup i5; RejZwierz 22; Dziesiąta bramka, w ktorey są perly Orianſkie niemale, na Axamiczie czarnem ſzadzone. WyprKr 32v, 17v, 29v, 31v, 38; Capax templum, Niemały koścyol [!]/ który wiele ludzi może w ſóbie orgarnąc [!] Mącz 35b, 35b, 210d; HistLan Fv; RejZwierc 226; báńkę niemáłą w dołek ná żołądku poſtáwić Oczko 20; CzahTr E2v.

W charakterystycznych połączeniach: niemała(-e, -y) bańka, bierzmo, bramka, brzuch, dąb, dziura (2), feret, gromniczka, jama, kamień, kosz, kościoł, kubek, kuflik, kula, perła (3), ryba, snop, świeczka, wor.

Przysłowie: Cżemu thy vpátruieſz źdzyebłko w oku brátá ſwego/ á bierzmá niemáłego nie możeſz obácżyć w właſnym oku ſwoim? RejPos 170.
Wyrażenie: »sztuka niemała« (3): FalZioł IV 56a; [Bóg] Wypuſzcża lod iáko Kryſztał ſztukámi niemáłemi LubPs ff3; RejZwierc 168.
a. O powierzchni; multus PolAnt; magnus Modrz (27): LubPs gg4; LItewſka Ziemiá [...] ma wſobie lud rozmáity/ Kſięſtwá nie máłe/ tak Ruſkie iáko Litewſkie álbo Zmodzkie BielKron 436v, 309, 434; Mącz 411d; Tu ieſt Folwárk niemáły/ Dobytku w nim ſiłá Prot C4; RejAp 182; KwiatOpis [C2]v; BudBib 1.Reg 26/13; Strum O4; Ieſt w kóniec gór Rákuſkich ku Gorycyéy mieyſce w okrąg głębokié/ y niemáłé Oczko 9v, 9v; ActReg 41; GostGosp 108; SarnStat 271; Miedzy Sżkárpáwą/ y Leniwką pádłá Wyſpá niemáła KlonFlis Hv; PudłDydo A2v.

W charakterystycznych połączeniach: niemały(-e, -a), folwark, jezioro, księstwo, miejsce, osiadłość, państwo, plac (2), pole, powiat, puszcza, stawek, trakt, wojewodztwo, wyspa.

Wyrażenie: »niemała część« = magna pars Modrz [szyk 8:2] (10): ZapWar 1542 nr 2450; BibRadz Num 11/1, I 106b marg; DVńſkie Kroleſtwo zámyka w ſobie niemáłą cżęść źiemie okrom wyſpow. BielKron 292, 129, 305v; trzebá to mieć ná bacżeniu/ áby żaden nietrzymał vrzędu w powiećie/ iedno ktoby tám niemáłą cżęść ośiádłośći miał ModrzBaz 75, 106; StryjKron A3v; KochPam 80.
b. O długości lub szerokości; magnus, non exiguus Miech (3): w ktorą [rzekę Dniepr] wpada druga rzeka niemała pocżynaiącza ſie v Chmielnika imieniem Bug. MiechGlab 78, 26; BielKron 292.
c. O objętości ciał bezpostaciowych (11): MiechGlab 25; kiedy ſobie pan Mikołay podpił/ á kthoś do niego niemáłą pełną wypić chciał/ rzekł onemu [...] GórnDworz Q4v; Záwżdy ná cię wychodzą niemáłe obroki. HistLan A3v.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym ilość czegoś = dużo (7): FalZioł V 94; Páweł názbierał niemáłą gromadę [aliquantam multitudinem] chroſthu Leop Act 28/3. Cf Wyrażenia.

Wyrażenia: »w niemałej jakości [= ilości]« (2): Też biała vrina ſubtelna/ á cżęſto odchodzącza wniemałey iakoſci Znamionuie zapalenie nyrek FalZioł V 3, V [2].

»obfitość niemała« (2): Ty obżywyaſz z łáſki dzdzem zyemyę záboláłą/ A potym z nyey wywodziſz obfitość nyemáłą LubPs P5, Y5.

»niemała wielkość« (1): [Apollon] niemáłą wielkość złotá y śrebrá y ſzat wźiąwſzy/ á w okręt wſzedwſzy dał ſie ná bieg. HistRzym 10v.

W przen (1): A kſiążę iego [= czart] z wielką rádoſcią [...] potwirdza to nád nimi/ rozumieiąc ſobie niemáłe żniwo vmnożyć s tego/ do gumná ſwoiego. RejPos 334v.
2. O ilości: liczny; plurimus Miech, copiosus, multus Miech; magnus Mącz (139): aliſci drugá rota niemałá k nim ſie z miaſta przybliżá OpecŻyw 154; MiechGlab 15; LibLeg 11/77v, 85v; Nyemáłeć zebránye zacnych á vczonych biſkupow było w Aphrice z Donatem KromRozm II q2v, q3; widall theſz tham nyemale Zyazdi thowarziſtwa ſobye nyeznayomego LibMal 1553/179; Diar 77; Tegoż roku Ceſarz puśćił ſie z Bárchioná wodą do Afriki z ludem niemáłym BielKron 212v, 59, 66v, 99v, 116, 179 (27); Turma, Hufieć/ poczet yeznych nie máły. Mącz 470b, 5d [2 r.], 60b; RejAp 117v; GórnDworz Z4v; s którą [wdową] też tákież ſzłá druga tłuſzcża niemáła. RejPos 221; BielSpr 27v, 41v; MycPrz II C4v; PaprPan F3v, Gg2; Byłá tám przy tych męcżennikách ſtraſz niemáłá. SkarŻyw 208, 187, 372; StryjKron 472 [2 r.]. 487, 587; KochJez B2; vpátrzywſzy ludźi gromádę nie máłą/ Wymawiáłá im iáwnie cnotę zániedbáłą. KochPhaen 5; zebrawſzy poczet przyiaćiół niemáły [...]: Puśćiłeś fye do Gdańſká po głębokiéy Wiśle KochPam 84; GórnRozm I3; ActReg 53; Phil K; gdy on wychadzał z Ierychá y vczniowie iego y rzeſza niemáła WujNT Mar 10/46, s. 8; Przyſzło w tym ná pośiłek ludu niemáłego/ Od przyległych Krolikow z kráiu Indiyſkiego. KmitaSpit C4v; Zbor tych Nowokrzcżeńcow/ ktory tám ieſt niemáły/ poſpolićie też modły do Báálá ſwego cżynił PowodPr 35; CzahTr E; Pomiiam okwitość ról/ y zbóż oſtárzáłych/ [...] liczbę ſtad niemáłych. GosłCast 17; vtracaćie to czymby ſię niemáłe woyſko vchowáć podobno mogło. SkarKazSej 659b.

Użycia w pl = dużo (16): tę maſć zową doktorowie Maſć Populeon/ ieſth w niemałych potrzebach vżythecżna FalZioł I 104c; MiechGlab 26; GroicPorz A4; iuż ſie niemáłe głoſy roznośiły o możnośći iego RejPos 242v, 204v, 206; Oczko 23v; Cudy niemáłemi wſławion y zá żywotá/ y po śmierći. SkarŻyw 168, 334, 336, 374, 412, 452, 462; Vyźrzyſz znáki nie máłé wrodzonéy hoynośći KochDz 106; Przećiwko tym wſzyſtkim Confȩderáciiam, záwſze proteſtáciȩ bywáły niemáłé ná Séymiéch. SarnStat 115.

W formie niezłożonej (1): Ktory [zbór chrześcijański] iż za zjazdem ludzi niemała na sejmy koronne znaczniej by się zebrać mogł, aniż gdzie indziej na stronie Diar 86.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym ilość kogoś = wielu, wiele (29): Y był ich tam [myszy] ſyem niemáły/ Bo wſzyſtki ſpołem mieſzkáły. BierEz K; Naydzyeć tákich ná ſwyecye nyemáłe páſmo/ ktorzy nye życżą tego vcżnyom ſwym/ áby ſie cżego dobrego náucżyli GliczKsiąż L8v, B6v; KwiatKsiąż F3; Iuventus, Hufiec niemáły młodzieńców/ młódź. Mącz 179c; SarnUzn G6; gdy go [mnicha] náwiedzáło wiele ludzi/ wniemáłym zgromádzeniu ich/ kazał ſobie węgla żarzyſtego przynieść SkarŻyw 100. Cf »niemały poczet«.

W charakterystycznych połączeniach: niemała(-y, -e) gromada, huf(iec) (4), lud (21), narod, pasmo (2), poczet [= orszak, oddział] (15), rota, rzesza, sjem, stado, straż, tłuszcza (3), wojsko (13), zebranie (3), zgromadzenie, zjazd (2); niemałe błędy, ceremonije, cuda (7), defekty, drapiestwa, głosy, odmiany, potrzeby, protestacyje, przechadzki, przypadki, przysady, znaki.

Wyrażenia: »niemała część« [szyk 6:5] (11): BielKron 308; LeovPrzep E2; RejZwierc 185v; Toć ſą właſnie ſłowá Ireneuſowe do Viktorá Papieża Rzymſkiego/ ktory niemáłą cżęść Kośćiołá Bożego chćiał odłącżyć WujJud 194; PaprPan A4v; Boże day/ áby to Rzymſkie imię/ ktore teraz niemáłą cżęść [bona pars] Chrześćijáńſtwá pod ſwą mocą ma/ śiłę ſwoię rácżey obroćiło przećiw nieprzyiaćiołom páńſtwá ſwego ModrzBaz 106; StryjKron 31; ActReg 95; Iest téż tu [w języku wołoskim] Polſkiégo ięzyká część niemáła [tj. liczne elementy] przymiéſzána SarnStat 1224, 1051 [2 r.].

»od lat niemałych« = od wielu lat, od dawna (1): roſpomni ſobie thy wſzytki cżáſy iuż od lat niemáłych/ nie znácżnieli Pan iuż znáki ſwoie okázuie nád námi gniewu ſwoiego? RejZwierc 194.

»niemały(-a, -e) poczet [= ilość], liczba, mnostwo, wielkość« = wiele [szyk 12:10] (12:8:1:1): Tamże gdy do Peſthu tatarzy przyſli/ wielkoſc nie małą ludu pobili poſpolitego [multi plebei collecti ... perierunt]. MiechGlab 16; RejPs 38v; Bo JKM prze inne sprawy na sejmy przypadające [...], uczynić tym sądom dosyć nie może, [...] gdyż się ich tak nie małe mnostwo od wielu lat zatrzymało. Diar 24; Ano ich wyzdycháło wnet pocżet nyemáły LubPs R6v; BielKron 405v; Sic magnum numerum obsidum imperavit apud Caesarem, Roskazał áby mu nie máłą lidżbę więźniów w więźienie dano. Mącz 280b, 55d; RejAp 39v; Tákowych ludzi ná ſwiecie iáko hiſtorie ſwiádſzą byłá niemáła licżbá GórnDworz Y, Z4v; RejPos 242v, 331; BielSpr 62; CzechRozm 263; PaprPan A3v; KarnNap ktv; NIc teraz po mych fráſzkách: bo inſzé náſtáły/ Których poczet ná káżdy dźięń widzę niemáły. KochFr 79; ActReg 127; KochAp 12; OrzJan 62; WysKaz )?( 2; SarnStat 1045.

a. Obejmujący swym zasięgiem wiele jednostek (14): LibLeg 10/67; A niemała w ludziech dziurá [= ubytek] Iáko náſtáłá pleurá RejRozpr G4; tákże potym [Herod] z niemáłym krwie roźlaniem Zydom roſkázował. BielKron 139v; Tegoż też roku wielkie zwycięſtwo Portugálcżycy otrzymáli w Indyey/ [...] wſzákże z niemáłą ſwych vtrátą. BielKron 191v, 284, 307, 360v, 417, 424; BielSat Hv; BielSpr 61v; Dla tego náſzy popadwſzy niemáłą ſzkodę w ludu pieſzym/ [.,.] názad odciągnąć muſieli StryjKron 752; SarnStat 115.

W charakterystycznych połączeniach: niemala(-y, -e) dziura (2), korzyść [czego], krwie rozlanie (2), nierowność, pobor [= zabranie], szkoda [w kim] (3), utrata [kogo], zapędzenie bydła.

Wyrażenie: »niemała część« (1): do záłożenia fundamentu tey przedſięwziętey Hiſtoriey náſzey Litewſkiey/ Ruſkiey/ Zmodzkiey/ y niemáłey częśći Polſkiey [...] przyſtępuię StryjKron A.
3. O czasie (150):
a. Długi, długotrwały; multus Vulg, PolAnt; non modicus Vulg; non exiguus JanPrzyw (149): Była przeto niemała rozmowka miedzy posły Diar 30, 49, 91 [2 r.]; GroicPorz A3; Iákoż z drogi niemáłey/ ieść mu ſie iuż chciáło HistHel B2, C3v; BudNT przedm a6; że ná on oſtátecżny punkt y chwilę rozłącżenia duſze z ćiáłem/ przygotowánia potrzebá nie máłego LatHar 639, 214; SarnStat 1005.

W charakterystycznych połączeniach: niemała(-e) droga (2), konsultacyja, namowy, praca, przygotowanie (2), rozmowka, traktaty, zabawienie na urzędzie, zminka.

Fraza: »byłby czas niemały« (1): byłby cżás niemáły/ By ſie iego poſtępki wypráwowáć miáły. RejWiz 36v.
Wyrażenia: »niemałą chwilę, przez chwilę niemałą« = długo, przez dłuższy czas (3:1): tak placżątz/ [...] niemalą chwilę podług cżaſu przemieſſkali. OpecŻyw 154v, 166; Ktory [Leonidas] s troſzecżką ludu przez chwilę niemáłą/ V Ternopile gory miał ták śiłę ſmiáłą. PaprPan A3v; KochSz C2v.

»czas niemały« = wiele czasu; multum tempus Vulg [szyk 11:5] (16): A za iuż temu ieden czas nie mały przeminął RejJóz O7; Diar 27, 63, 82; do náuki potrzebá wyelkyey prace y pilnosći/ y owſſem nyemáłego cżáſu. GliczKsiąż I6v, M8v, N, N3, Ov; RejWiz 20v; RejAp 152v; CzechRozm 96, 143v; Przetoż niemáły czás ſtrawlli beśpiecznie ſohie poczynáiąc w Pánu WujNT Act 14/3, s.146 marg, Act 27/9.

»do niemałego czasu« = przez dłuższy czas do określonego momentu (1): któré [miejsca i uroczyska] ná tych tám niebeſpiecznych mieyſcách Lenny/ Wiecznośćiámi/ álbo téż do iákiégo niemáłégo czáſu záśiádáćby miáły SarnStat 88.

»na niemały czas, za niemały czas« = na długo, na dłuższy czas [szyk 2:1] (2:1): RejPs 216v; odlecą ich [kurcząt] ná niemáły cżás rodzicj ich RejPos 81v; Człowiek náſádźił winnicę/ y náiął ią oraczom: á ſam odiáchał precz zá niemáły czás [peregre fuit multis temporibus]. WujNT Luc 20/9.

»od niemałego czasu, od czasow niemałych« = od dłuższego czasu, od dawna; a non exiguo tempore JanPrzyw (9:1): Diar 86; BibRadz *2v; nie możemy przyść ku żadney porządney á poſtánowioney ſpráwie náſzey iuż od cżáſow niemáłych. RejZwierc 119; Powiedzże mi ieſli ſie co dobrego poſtánowiło ábo ſpráwiło w Koronie od niemáłego cżáſu? RejZwierc 194; Strum A2v; SkarŻyw 134; CzechEp 12; SarnStat 13, 1058, 1187.

»po niemałym czasie« [w tym: w pl (1)] = po dłuższym czasie; post multum temporis Vulg; post multos dies, post tempus multum PolAnt (8): Po niemáłym cżáſie/ vmárł Krol Egyptſki. Leop Ex 2/23; BibRadz Ios 23/1, Is 24/22, Matth 25/19; RejAp 31; potym po niemáłych cżáſiech zábito kilkánaſcie wnukow iego RejZwierc 10v; BudBib 3.Reg 18/1; WujNT Matth 25/19.

»przez niemały(-e) czas(y), niemały przez czas, niemały czas [A], czasu niemałego« [w tym: w pl (2)] = długo, przez dłuższy czas; diebus multis, dies multos Vulg, PolAnt; ad tempus PolAnt; diutine Mącz; per multum tempus, tempus non modicum Vulg [szyk 47:43] (52:1:36:1): LibLeg 10/61v, 63v, 11/173v; RejKup ſ4v; KromRozm II cv; KromRozm III L6; Diar 37, 56 [2 r.]; GliczKsiąż B2v; Y był [naród izraelski] myeſſkáyąc w zyemi Chám cżáſu nyemáłego LubPs Y; iż wſzytki okrutniki y możne krole/ kthorzy przez niemáłe cżáſy chcieli y chcą záthłumić á wyniſzcżyć chwałę kroleſtwá Páná Kryftuſowego/ y kościoł ſwięty iego/ ſrodze pokáráć á w niwecż obroćić będzye racżył. LubPs Z4, F2v, P3v; GroicPorz A3v; RejWiz 46v, 94v; Leop *A3v, 1.Mach 13/26; BibRadz Deut 1/46, 1.Mach 9/64, 11/65, Luc 18/4; Amurath trwał niemáły cżás w pokoiu BielKron 248; mieſzkał thám Boleſław przez niemáły cżás BielKron 348, 48, 49, 52, 52v, 69 (18); Mącz 91a; Prot B; LeovPrzep B3v; RejAp 106v; Miłował thę białągłowę [...] nie ſproſny młodzieniec ieden cżás niemáły GórnDworz Aa4v, H3v, Ff4v; RejPos 50, [203]; RejZwierc 48; BudBib 4.Esdr 14/4; HistHel B3; BiałKaz H4v; CzechRozm 185; PaprPan Dd, Ee4v; SkarJedn 11, 227; SkarŻyw 283; CzechEp 176, 373; NiemObr 25, 137, 169, 178; WerGośc 222; Przećieś PAnie zapomniał mnie ták cżás nie mały? ArtKanc Q9; GórnRozm H [2 r.]; PaprUp G2v; Látá twoié ſye nie bały Stráchu śmierći/ choć niemáły Przez czás obtaczał ćię młodą ZawJeft 45, 8, 47; ActReg 41, 69; GrabowSet A2; WyprPl A2v; P. Bog iedney godźiny dáie/ cżego/ dla pewnych przycżyn/ przez niemáły cżás nie dáie. LatHar [249]; WujNT Luc 18/4, Act 14/27, 18/19, s. 513; SarnStat 1018, 1019; CzahTr D4; PaxLiz Bv, D4v; SapEpit A2; RybWit [A]v.

»za niemałem czasem« = dawno (!): iż widział być rzecż niepodobną/ áby go od okrucieńſtwá/ w ktore ſie iuż był/ zá niemáłem cżáſem wpáſł/ miał odwieść GórnDworz Kk6.

»niemała część« (1): Y niemáła częſć żywotá mego myſląc o tem z żáłoſćią mi odeſlá RejPs 44v.

»wiek niemały [A]« = długo, przez dłuższy czas (1): Máyą to wyedzyeć iż nyemáły cżás potrzebá áby ſyná przy náucżycielu zádzyerżeli/ nye rok nye dwá/ ále cżás yáki álbo wyek nyemáły GliczKsiąż N.

»od niemałego wieku« = od dawna (1): ty pożáry ktore od niemałego wieku w ſercách náſzych goráią z ſtrony [...] złupienia y trzymania ſzpitalá náſzego źiemie Pruſkiey BielKron [3322].

»przed niemałym wiekiem« = dawno (1): Miéy ſwoię niezwyćiężoną rękę nád człowiekiem/ Którégoś ty fobie obrał przed niemáłym wiekiem. KochPs 122.

b. Późny (1):
Wyrażenie: »czas niemały« = późno (1): A gdy iuż był tego czás nie máły [cum iam hora multa fieret]/ przyſzedſzy vczniowie iego/ rzekli WujNT Mar 6/35.
4. O tekście: długi lub dość długi (15): Othoſz maſz niemáły wykład z Auguſtyná KrowObr 15v; byłyby kſięgi niemáłe kthoby chćiał doſtátecżnie wſzytko wypiſáć/ iákimi oſobámi Pan Bog tám thę ſtronę źimną ozdobił. BielKron 295v, 280; że náſzy brácia doſyć niemáłe fáſcicuły názbieráli ſentenciy tákich z Oycow SarnUzn G6, G6; GórnDworz Dd8; Iż pan ſtáry ma długow v ludzi niemáło/ Ktorych ſobie inwentarz iuż ſpiſał niemáły HistLan C; RejZwierc Aaav; CzechRozm 162; Támżem też com ſam widział/ y com ſłyſzał/ y com mogł wyrozumieć porządniem w Comentarz niemały wierſzem ſpiſał StryjKron A3v, A3v; CzechEp 129; CzechEpPOrz *3; LatHar 287.
Wyrażenie: »garść niemała« = dużo (1): Wiérſzów ći ſwoich garść niemáłą nioſę PudłFr 15.
5. O wieku (8):
a. Między dzieciństwem a dojrzałością; grandiusculus Mącz (7): BierEz M3; RejZwierz 4v; filii puberes, Którzy yuż niemáli ſą/ yáko chłopiec we czternaście lat/ ſzpyczak/ á dzieweczká we dwunaście. Mącz 329a, 148c; HistLan F3v; Aliquantus ‒ Niemały podrosłek. Calep 52a.
Wyrażenie: »niemałe lata« (1): bo iednegoż [syna] miał/ tákże gi przy ſobie chował áż do niemáłych lat RejZwierc 274.
b. Stary (1):
Wyrażenie: »lata niemałe« (1): Przyſzedſzy k látom niemáłym Sálomon/ iął ſie zbytecżnego gámráctwá BielKron 78v.
6. O wartości materialnej; plurimus Miech; magnus (maximus) Mącz; non modicus, non pauci JanStat (79): FalZioł IV 56b; LibLeg 10/71; miedzy ſwemi ku doſtoiénſtwám i doſtatkowi niemałęmu przyſzedł. MurzHist B4; Diar 23; BibRadz I 203d marg; gdzye thám nádánie vcżynił niemáłe brátom zakonnym S. Páwłá BielKron 396v, 146, 289v, [3322]; GórnDworz P7v; BiałKat 298v; HistLan E4v; poiął był drugą żonę támże w Ruśi z imieniem máłym RejZwierc 273v, 84; Dzieśiątego roku rodzicy iego vmárli: y ſpádło nań niemáłe dziedzictwo SkarŻyw 235; Tegoż czáſſu roku 1367. Skarb niemáły Kroleſtwu Polſkiemu zginął StryjKron 447; ReszList 164; GostGosp 98; té/ którzy ſie przed nimi práwowáli/ w ſpráwách ták wielkich iáko máłych/ pieniądze przjmuſzáli kłáśdź niemáłé SarnStat 954; VotSzl D3; CiekPotr 54.

W charakterystycznych połączeniach: niemała(-e, -y) aukcyja, bogactwo, dar, dług, dostatek, drapiestwo, dziedzictwo, imienie (2), jałmużna, majętność, nadanie, pieniądze (4), pobor, podarze, podatek, skarb (3), upominek, wina.

Połączenie: »dosyć niemały« (1): Satis magna pecunia, Doſić niemáłe pieniądze. Mącz 369b.

Wyrażenia: »część niemała« (1): powinni y opiekunowie połowicę ábo część niemáłą iey dźiedźictwá y poſágu odeymuią SkarKazSej 705b.

»koszt(unek), nakład niemały« [w tymi koszt i nakład (1)] [szyk 12:5] (12:6): Nuż iákie dziś gry náſtáły Zktorych ginie koſt niemáły RejRozpr G4v; ZapWar 1545 nr 2646; GliczKsiąż M6; GroicPorz e4; Turek [...] wźiął dwá lithe obrázy złote/ koſztem niemáłym zá krolá Máthyaſzá vrobione BielKron 259; Ponere sumptum, Vtrácác/ koſztunek nie máły wiesć. Mącz 432c, 113c; RejZwierc 74; BudNT przedm a5; Abowiem ten ſam y ná przetłumácżenie tych śláchetnych kśiąg: á potym y ná wypuſzcżenie z druku/ nakłádow niemáłych nielitował. ModrzBazBud ¶6v; Oczko 17v; StryjKron A3v; PaprUp F3v, G3v; GórnRozm G3v; SarnStat *4; my tákiego koſztu y nakłádu/ ácz nie máłego/ ále potrzebnego/ nie mielibyſmy żáłowáć VotSzl E4.

»niemały(-a) pożytek, korzyść, zysk« = quaestus non modieus PolAnt, Vulg [szyk 6:6] (7:3:2): Kupiec tám ſługi wyſtáwiał/ Ná targ áby ie poprzedał: Y wźiął zá nie zyſk nemáły [!] BierEz Bv, R2v; BibRadz Act 19/24; BielKron 42, 406; Pcżołi/ owce niemáły pożitek vcżynić mogą/ tákże ine rzecży. RejZwierc By, 108, 108v; Tráfiſzli stym [owsem] ná látá wolné/ vźrzyſz że weźmieſz korzyść niemáłą tylé troie więtſzą niżlibyś z Rybámi Staw ſpuśćił. Strum Lv, A3; GostGosp 102; WujNT Act 19/24.

»niemała sum(m)a« [szyk 6:4] (10): Dárował go Papież niemałą ſummą pieniędzy BielKron 257v, 228; GórnDworz Rv, R4; RejPos 302v; vkazał mu ſummę niemałą złotá ná kupách SkarŻyw 98; We Włoſzech/ we Fránciey/ gdy kto y nie máłą ſummę vkrádnie/ niezáwżdy o to gárdłem karżą GórnRozm G4; PaprUp I3v; Phil I3; SarnStat 440.

»niemała szkoda, strata (a. utrata)« = damnum maximum Mącz; magnum detrimentum JanStat; non modicum dispendium JanPrzyw [szyk 11:2] (11:2): ListRzeź w. 15; LibLeg 11/89; pożycż kopy brácie/ Bo wierem teraz przyſzedł k niemáłey vtrácie. RejWiz 72; Mącz 77d; bo oná oycá właſnego zdradziłá/ gdyż przez iego woley ćiebie z ćiemnice wybáwiłá/ przecoż iey Oćiec niemáłą ſzkodę w odkupie ćierpi HistRzym 5; Strum Rv; GórnRozm I2; PaprUp F3v; SarnStat 328, 558, 887, 1208; PowodPr 58.

Przen (5): GliczKsiąż Q; Iákoż ſłyſzę ten Abram/ nowo z Włoch náſtáły/ Ze to może w tym domu/ klenot być niemáły. RejZwierz 66; Virgo satis dotata est, si pudioa est, Pánná vczćywa á dobrze wychowána/ nie máły poſag zá ſobą ma. Mącz 95b; Pátrz iż do kryſu bieżyſz o zakład niemáły RejZwierc 180; gdy iuſz nie máły ſkarb vmieiętnośći zebrał SkarŻyw 332.
7. W wyrażeniu: »po, w niemałej części« = w dużej mierze, w znacznym stopniu [4:1] (5): GórnDworz Kk3v; ActReg 133; WyprPl A3v; LatHar +6; Wiem że to ludźie wiedzą po niemáłey cżęśći/ Ktorzy cżęſto ſłycháią ſtąd y zowąd wieśći. CzahTr C3.
II. Określa wielkości niemierzalne (300):
1. Mocny, znaczny; non modicus Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; non parvus PolAnt, Vulg, JanStat; magnus Mącz, JanStat; non minimus Modrz, Vulg; plurimus Miech; non levis JanStat (256):
a. Oznacza intensywność zjawisk fizycznych, częściowo wymiernych (20): Mnogieć ſą morſkie nawáły/ W rzekách też vpor niemáły BierEz B4v; OpecŻyw 138, 148; PAprociana wodka ieſt niemałey ciepłoſci FalZioł II 10b; Deſzcż/ albo zachmurzenie niemale FalZioł V 55, I 96d, 128c, II 10b, 12b, V 55; LudWieś Bv; Terazbyś tám vſłyſzał wſzędy krzyk niemáły. RejWiz 163, 125v; Leop Iob 39/3, Act 27/20; Oczko 8; WujNT Act 27/20; Widźim/ áno go iáſność niemáła okryłá GosłCast 74; KlonFlis F3; PudłDydo [B6].

W charakterystycznych połączeniach: niemała(-y, -e) burza, ciepłość, cierpność, głos, gomon, jasność, krzyk, niepogoda, ogień, ostrość, płacz, powietrze, ryk, śnieg, targanie, upor, wiatrek, zachmurzenie, zapalenie, zimność.

b. Oznacza intensywność cech, przeżyć, objawów, skutków działania (236): March1 A3v; táć ieſt niemáła wádá/ Ieſli maſz złego ſąśiádá. BierEz P3v, H4v; OpecŻyw 144v; thym namazuy nogy bolącze vznaſz pomocz niemałą. FalZioł I 46a, I 33b, 57d, III 42d; BielŻyw nlb 4; BielŻywGlab nlb 8; GlabGad A5, Gv, I2v, N3v; BierRozm 20; WróbŻołtGlab A5; RejPs 107v, 114, 133v, 182; Y ſtrach y dzyw iſcie tam był na nas nie mały RejJóz N4v, A5, M7, Q2; wczim nyemale ſzye nam vblyzenye od pana Voyewodi ſthalo. LibLeg 11/160v, 11/175; RejKup h3v; MurzHist Q3v, R2; Diar 35, 43, 74, 82, 87, 88; zaprawdę ten targ niemałe nam podejrzenie czyni DiarDop 119; wye to káżdy doſtátecżnye że thego nyemáła potrzebá yeſt/ áby rodzicy dzyeći á ſyny ſwe ná wodzy mieli GliczKsiąż F8v, A3v, B, C5v, E, F7 (10); Widziſz iáko w duſzy ſwey ćirpię cięſzkość niemáłą LubPs hh5, Pv, P5; GroicPorz e4, cc4; Vſtá y nos gdy do nich przydzye co wonnego/ Iuż z niemáłą roſkoſzą vżywáią tego. RejWiz 21, 69, 110, 173v, 188; ludzie Pogáńſcy onego wyſpu nie máłą nam ludzkość okazáli. Leop Act 28/1, *A3v, 4.Esdr 12/18, 1.Mach 13/49, Act 12/18; Y gdy dźień náſtał/ thedy był rozruch nie mały miedzy draby BibRadz Act 12/18, *4v, Act 19/23; Skáły/ gory/ ktore miáſto obiegły w koło/ ſą miáſtu zá obronę niemáłą. BielKron 282v, 130, 173, 214, 306, 308v (11); KwiatKsiąż C3, C4v, G2, N3; Aspergit hoc mihi molestiae haec epistola, Przidáye mi niemáłey troski y ſmutku ten lift Mącz 404a, 245d, 323b, 359d; LeovPrzep D4; RejAp 119v, 152v; Ma y metáphorá dobrze wzięta/ niemałą grácią GórnDworz Q5v, H5, S6, Ff7v; Bo rozumieſz gdy párſzywy cżłonek vźrzyſz v pięknego ciáłá/ iż nie máłą obrzydę cżyni ciáłu onemu. RejPos 172, 17v, 221v, 256, 300; BielSat G3, H, N2; HistLan B3, D2, F4v; Daſz opilcy dzban gorzałki iż oſzáleie álbo zdechnie/ á przedſię to v niego niemáłe dobrodzieyſtwo. RejZwierc 95v, 13v, 99v, 110, 171v, 187, [203]v; WujJud 200v; RejPosRozpr c3v; łácna napráwá w Rzecżypoſpolitey Krzesćiáńſkiey być może z niemáłą pociechą ludzi wiernych RejPosWstaw 42v, 22v, [413], [414]v, 42; A w ten cżás w Sámáriey/ ták był głod niemáły/ Ze też ludzye/ y ine dobytki zdycháły. HistHel B3, B4; MycPrz II Cv; Strum A2; BiałKaz B2v, B3; BudNT Ff8v; CzechRozm 1v, 52v, 95, 182, 197, 216v, 223v; HIdaſpis on kroi Perſki dla hoynośći ſłynie/ Dla ktorey y v bogow był w niemáłey cenie PaprPan S4, V v, Y4, Dd, [Hh5]v; ModrzBaz 92v, 140v; Przeto nie máła ieſt rózność/ iż Piotrowi dáne ſą klucże nie iednego nieba/ ále wielu niebioſow. SkarJedn 67, 347, 374; Oczko 1, 3; gdy powieść y porządek tego przedziwnego náwrocenia z ſamych vſt tego to Apoſtołá vſłyſzem/ nie máłe zbudowánie w Bogu wziąć możem. SkarŻyw 79, 352, 412, 487, 544; CzechEp 424; Był nie máły ſpor/ y o ty ſłowá NiemObr 141, 22, 121; KochFr 87; KlonŻal kt; ſtrách był w niebie y trwgá nie máła KochMuza 26; ReszPrz 31; WisznTr 11; BielSjem 37; KochPam 80; PudłFr 40; BielRozm 23; KmitaPsal A3; PaprUp A3; ZawJeft 35; iednoc y w tym są nie małe difficultates ActReg 95, 46, 134; Ieſt też w niemáłey ſławie oná niewiáſtá Lácená Phil N2, B, P3, R3; KochCz B2v; LatHar 251; KołakCathOkuń A2; Gdzie iuż widzieć możem nie máłe kośćiołá rozmnożenie y rozſzerzenie. WujNT [405], 21, Act 12/18, 15 arg, 2, 19/23, s. 861; W czym nie máłé vbliżenie ſpráwiedliwośći obywátele Powiátu tego Koléńſkiégo odnoſzą SarnStat 740, 80, 171, 175, 282, 485 (9); SkarKaz 386a, b, 416b; VotSzl Cv; GosłCast 57, 59; PaxLiz Cv; KlonFlis Cv; PudłDydo A4.

W charakterystycznych połączeniach: niemała(-y, -e) angaryja, biesiada [= uciecha], boj, bolenie, cena, ciężkość (uciążenie) (3), cześć (4), ćwiczenie, dobrodziejstwo (5), dowcip, głod (4), gracyja, krotofila, krzywda (5), lekarstwo, lekkość (2), ludzkość, miłość (2), moc (4), mol [= zmartwienie], myślenie, nadzieja, najazd, niebezpieczność, niezgoda, obrażenie (2), obrona (2), obrzyda, ochota, ohyda, omieszka, otucha (2), owaga, ozdobienie, piecza, pilność (5), pobudka, pochop, pochwała, pociecha (17), podejrzenie, podobieństwo, podziwienie (dziw) (6), pomoc (11), potrzeba (6), poważność, praca (6), przeszkoda, przygana, rozkosz (3), rozmnożenie, różność (roznica) (7), rozruch (5), sława (2), smętek (smutek) (3), spor(ka) (7), strach (postrach, przestrach) (13), swar (2), szaleństwo, szczęście, szczyt [= obrona], trapienie, troska (3), trudność (2), trwoga (2), ubliżenie (3), udręczenie, ujma, upadek, uroda, utrudzenie, utwirdzenie, uważanie, wada (2), wątpliwość (2), wina, wstyd, występek, wzgląd, zaburzenie, zαoność, zamieszanie (2), zapalenie, zaście, zatrudnienie (2), zbudowanie, znak, zruszenie, żałość (żal) (6).

Wyrażenia: »część niemała« [szyk 2:1] (3): ZawJeft 32; WujNT 627; Téż Iuriſdyciiéy część niemáła záwiſłá w tym Podſkárbiégo SarnStat 418.

»niemały pożytek (a. użytek), zysk« [szyk 13:7] (19:1): ForCnR A3v; FalZioł I 100c, V 44v; BielŻywGlab nlb 13; Diar 30; GliczKsiąż K6; GroicPorz n4; BibRadz *5v; KwiatKsiąż I2v; BiałKat 378; kto ie [pisma] cżyta ma z nich niemáłe pożytki. HistLan kt, A2v; KuczbKat 185; Y tho z niemáłym ná ſwiecie pożytkiem/ Gdy kto w ſwych ſpráwach podoba ſie wſzytkim. RejZwierc 214, 247v; BielSpr 4v; RejPosWstaw [412], [414]v; BiałKaz B3; Ieſli bowiem ſłowá y rádá iego tobie doſyć vcżynią/ niemáły zyſk ſtąd odnieſieſz Phil S4.

»niemała szkoda« [szyk 8:8] (16): MiechGlab 35; LibLeg 10/56, 66v, 91, 91v, 11/89v, 140, 171v; RejWiz 149v; BielKron [3322]v; KwiatKsiąż A; BielSat N4; BielSpr 13; MEmpricius Britáńſkie Kſiążę á zuchwáłe/ Rad ludzyom krzywdy cżynił y ſzkody niemáłe PaprPan G3v; BielSjem 40; Iuſz za iego Panowania niemała także ſzkode Tatarzijn vtzinil PaprUp O3.

Szeregi: »ciężki a niemały« (1): O ludzkie záślepienie/ wielce zápámiętáłe/ przecż ſię w ćięſzkie trapienie/ chcąc wdawaſz, á w niemáłe? ArtKanc M14.

»osobny i niemały« (1): ta rzecż potrzebuie prace y pilnoſci oſobney y theż nie małey GlabGad F4.

»niemały a znaczny« (1): ktorzy [nieprzyjaciele] ſie o Polſkę z niemáłemi á znácżnemi ſzkodámi opieráią BielKron [3322]v.

2. Ważny, istotny (43): FalZioł +2; WróbŻołtGlab A3; Bowiemem ia vznawſſy wielkie dobrodzieyſtwá twe/ dałem niemáły przikład y ynem ludziom áby ſie ſtáráli o miłoſierdie [!] twoie RejPs 39; znaczy ſie tu niemáła táiemnicá około odkupienia náſſego. RejPs 69; każdy z osobna namawiali posły długiemi i niemáłemi słowy, aby [...] o obronie postronnej namawiali Diar 39; on Mężoboycá ktory ſye kryie álbo zbieży/ iuż przes zbieżenie ſwoie niemáły dał znak do tego/ że ieſt onego Mężoboyſtwá winien GroicPorz n4v, Bv, hh4; Bo go [Broniewskiego] y pan vżywa/ ná ſpráwy niemáłe RejZwierz 89, 63v; KwiatKsiąż F3v; RejPos 171v; choćby zgołá nigdźiey w ſtárym piſmie tego nie cżytano/ niemáłe ieſt wſzyſtkiego Kośćiołá [...] świádectwo y poważność WujJud 240; Oto maſz nie máłą omyłkę/ bo miáſto cżterzech nápiſano cżterdźieśći CzechRozm 136v; KlonŻal A2; Nadrugą tez stronę nie małe takze są racye, żeby nie mieszkanie ten Seim był złozon ActReg 134; Liczba dwunaśćie Apoſtołow ma w ſobie nie máłą táiemnicę WujNT 136, przedm 1, 15; niemáłyſmy wſtępek do nápráwienia tego Ziednoczenia y téy po częśći náruſzonéy Vniiéy vczynili SarnStat 1019, *6, 1051, 1292; VotSzl D2; Miłość/ miłośći wzgárdą/ fortél to niemáły. GosłCast 42; Niemáła też ieſt przyczyná niezgod/ lekkie vważenie Krolewſkiey od Bogá zwierzchnośći, SkarKazSej 674b.

N sg f w funkcji orzecznika (2): KochWr 35; rozumiey żeć y to nie máła/ ſtać przy prawdźiwey y rzecżywiſtey oblicżnośći LatHar 77.

W charakterystycznych połączeniach: niemała(-y, -e) akcesyja, fortel, korrektura, omyłka (2), powinność, przyczyna (3), przydatek, przykład, przysada, racyja, słowa, sprawa (2), świadectwo, tajemnica (2), wstępek, znak (6).

Połączenie: »dosyć niemały« (1): ácżkolwiek to [że są obdarzeni rozumem i bogactwami] ieſt doſyć niemáła przycżyná [satis est] do vftáwienia ſrożſzego karania ModrzBaz 73.

Wyrażenie: »niemała rzecz« [w tym: w funkcji orzeczcznika (10)] [szyk 9:4] (13): KromRozm III A3; Bo aby też ty sejmiki miały być dla obierania sędz[i]ow i stanowienia sądow, iż to są rzeczy niemałe i wszem należą, potrzeba, aby wszyscy o ty radzili Diar 82, 43; iż to yeſt nyemáła rzecż Bogu co obyecáć GliczKsiąż L4, K7, N7; á wſzák wieſz iż to roſkoſz ſtárych/ Aby mieli rozmowy o rzecżách niemáłych. RejWiz 20v, 128; BiałKat 371; Nie máła rzecż ieſt/ kto chce bácżyć/ vcżyć iezdnego álbo pieſzego Rycerſkim rzecżam BielSpr 2, b2v; BiałKaz L; GosłCast 50.

Iron. (1): Dzyeń s. Ianá bylicą ſie opáſáć/ á cáłą noc około ogniá ſkákáć/ y toć też niemáłe vcżynki miłoſierne. RejPos 225v.

3. Wysoko urodzony, należący do klas wyższych (1):
Wyrażenie: »stan niemały« (1): wſſędy ruſſaſz zuchwáłych A ktemu ſtanow niemáłych RejRozpr I.

Synonimy: I. 3.a. niekrotki; 5.a. niedrobny; 6. nielekki.

Cf MAŁY

LWil