[zaloguj się]
[pdf]

ROW (55) sb m

rów (10), row (1); -ó- : -o- Mącz (6:1); row-.

Fleksja
sg pl
N rów rowy
G rowu rowów
A rów rowy
I rowem rowami
L rowie rowi(e)ch

sg N rów (10). ◊ G rowu (8). ◊ A rów (8). ◊ I rowem (7); -em (4), -(e)m (3). ◊ L rowie (2). ◊ pl N rowy (4). ◊ G rowów (3); -ów (1), -(o)w (2). ◊ A rowy (8). ◊ I rowami (1). ◊ L rowi(e)ch (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Ukształtowane naturalnie lub sztucznie wgłębienie terenu, zwykle podłużne; fossa Mącz, Modrz, Cn; fossura Cn (50): ZapWar 1532 nr 2388; Krol theż mienią że tám niedáleko Mohacżá w rowie w iednym pełnym wody vtonął BielKron 308; Vmiey rzekę przepłynąć/ i row ſnadnie ſkocżić KochSat Cv; Gralla, Pálcat álbo drążek którym ſie ydąc podpieráyą/ też o którym przes płoty álbo rowy skaczą. Mącz 148b, 29c; tułał ſię [św. Symeon] po gorách puſtych/ aſz tráfił ná ieden row nie bárzo głęboki y ſuchy y weń ſię ſpuśćił SkarŻyw 29; StryjKron 254; KmitaSpit C5.

W połączeniach szeregowych (3): Pothonęło ich [żołnierzy] w rowiech niemáło w bágniech/ tákże w káłużách. BielKron 308, 307v; Lacunosus, Pełny grub/ rowów/ nierownych mieyſc y dołów. Mącz 182c.

W przeciwstawieniu: »gora ... row« (2): tedyć też do woyny trzebá koni dobrych: ktoreby [...] cżęſtem przeieżdżániem ćwicżono/ do ſtępnego chodu/ [...] po gorách y rowiech biegánia ModrzBaz 110; StryjKron 255.

Szereg: »row i doł« (1): A kácerſtwo deſzcżowi gwałtownemu podobne ieſt: z ktorego prętko vlice y rynſztoki wody ná bierzą y wſzytki plugáſtwá z miáſtá wynoſząc/ pędem wielkim rowy y doly cżynią SkarJedn 24. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
a. Wykop ziemny (33): Circumfodio, Wkoło kopam/ Okopawam/ Puſzczám rów wkoło. Mącz 132c.
Szereg: »grobla i row« (1): Ktemu niechby ſobie groble y rowy [aggeres item fossasque] cżynili [ludzie młodzi]/ przez ktoreby ſkakáli ModrzBaz 110v.
Przen: Herezja (w nawiązaniu do wyobrażenia rowu pełnego błota) (3): Abowiem tym ſpoſobem poddáni W.K.M. [...] wzgárdźiwſzy te zákálone Odſzcżepieńſkie rowy/ z ſzcżerych ſtudnic wodę przezrocżyſtą náuki Chriſtuſowey cżerpáć będą. WujJud b2; Przeto ktorzy tego Duchá vcżeśnicy nie ſą/ [...] ſobie kopáią ſtudnie błotne/ z rowow ziemſkich y z onego błotá piją wśmiárdłą wodę SkarJedn 10, 25.
α. Kanał służący do odprowadzania lub doprowadzania wody; alveus, aquaeductus, colliciae Mącz, Calep; incile Mącz, Cn; aquagium, euripus, lacuna Mącz; diacopi Calep; agogae, dioryx, fossatum, incilia, inciliae Cn (23): Alveus alioqui dicitur. Káżda rzecz wydrożona. Też Rów którym wodá ſcieka. Mącz 7b, 13b; Ná wiérzchowinie Stáwu nadáléy w ſtáiániu od Zálania wody/ vczyń iákié wſparćié Wody/ iákążkolwiek Groblą: z ónegóż mieyſcá/ práwie od Rzéki/ poczni czynić Rów/ wielki wedle potrzeby/ iákobyś rozumiał/ żebyć ónym Rowem wodá Gośćinna mogłá odchodźić. Strum M4v, D13 [2 r.], N4v [2 r.]; Calep 317b; wſzákoż niźiny rowámi może [gospodarz] nápráwowáć GostGosp 65.

row do czego (2): Aquaeductus – wodi prziwod, wodne przikopi, row do prziwiedzenią woti. Calep 85b, 214b.

row ku czemu (2): Incile, Rurá albo rów ku prziwodzeniu wody. Mącz 167d, 182c.

W połączeniach szeregowych (3): Item Euripi dicuntur, Zrzódłá/ Kánałá álbo rury którémy z daleká wodę do miáſta álbo ynſzego mieyſca/ przywodzą/ row ſtrugá/ przekop też może być zwan. Mącz 109c; Colliciae – Brozda, rinna, row do ſzcziągnienia wody. Calep 214b, 85b.

Zwroty: »kopać row; rowy [= rowów] (a. [rowow]) kopanie« (1;1): Iako my nyekopaly row naymyenyv vyczolkach gląbyey yedno thak yako byl z dawna gląboky ZapWar 1521 nr 2220; GostGosp 160; [Cożbym tu miał wylicżáć pokrapiánie źiemie/ ábo kopánie rowow dla oſuſzenia polá CiceroBBud 26 (Linde)].

»przebić row« (1): A kiedy iuż óny żłoby włożyſz [...] co nagłębiey/ Przebiyże od nich Rów thák głęboki y ſzéroki iáko óny żłoby ſą włożóné. Strum G3.»row sypać« (1): Dayże ten Rów ſypać wſzyſtko podle Stáwu Strum N.

Szeregi: »row albo brozda« (2): Colliciae, Rowy álbo brózdy miedzi zagony/ któremi wodá ſcieka. Mącz 59c, 428b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»gruba albo row« (1): Lacuna, Káłużá błoto/ też grubá álbo rów ná polách ku ſpuſzczániu wody z pól. Mącz 182c.

»row, (albo) przykop(a)« [szyk 1:1] (2): A ná Wierzchowinié wyprzy ónę wodę z Rzéki/ wiedźże ią Rowem/ álbo Przykopą dó ónéy Báſzty. Strum F4v; Calep 57a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

β. Okop okalający jakiś teren w celach obronnych, zwykle wypełniony wodą (2):
Zwrot: »row wykopać« (1): y trzy przekopy álbo rowy głębokie przywiodſzy w nie wodę wykopáć dał [Teodricus] wten czás/ chcąc tymi záſtáwámi/ chytrych á częſtych vkradkiem wtarczek/ y naiázdow do Zieḿ Pruſkich Litwie y Zmodzi zábronić. StryjKron 427.
Szereg: »row, (albo) przekopa« [szyk 1:1] (2): Nili apud veteres dictae sunt Fossae quibus circumdabantur Ludorum loca et septa sive canales aquarum aliunde deductarum, Szranki/ Rowy/ Przekopy. Mącz 247b; StryjKron 427.
γ. Zbiornik na wodę; cisterna, congregatio PolAnt (2): Vcżyniliśćie też row miedzy murámi/ ná wodę ſtáwu ſtárego BudBib Is 22/11.
Przen (1):
Wyrażenie: »przekopany row« (1): ktorzy ſzukaćie Iehowy poyzrzyćie ná ſkálę zktorey wyćięći ieſteśćie/ y do przekopánego rowu [perforationem cisternae] ſkądeśćie wyięći. BudBib Is 51/1.
δ. Tunel, podkop (1):
Szereg: »chod albo row« (1): Cuniculus, [...] Chód álbo rów pod ziemią tayemny/ Sámołówká. Mącz 72b.
b. Koryto rzeki (3): Tedyć powiedam iż Wiſłá dwoiáka. Iedná Sámicá/ druga Láchá/ nowem Co ćiecże rowem. KlonFlis F2.
Wyrażenie: »row rzeki« (1): Abowiem yż Scipio y Lelius y podcżas Augur Sceuoła [...] zwykli byli gdy vmysł ochłodzić chćieli/ na brzegach morſkich álbo w rowiech ſtarych rzek/ kámyki y żołwiki zbierać KwiatKsiąż Pv.
Szereg: »row albo (i) brzeg« [szyk 1:1] (2): KwiatKsiąż Pv; wnet wrzece wodá płynąca wzgorę vſtępowáć [...] pocżęłá: á tá co byłá ná dole/ zbiegłá [...] y przeſzli wſzyſcy ſuchą nogą rzekę onę. A wodá ſię zgory pomáłu ſpuśćiłá/ y nápełniłá rowy y brzegi ſwoie iáko pierwey. SkarŻyw 501.
2. Grób, miejsce pochówku zmarłego; sepulchrum PolAnt (4): Lecż ty wyrzuconeś z grobu twego [...] iáko ſzáta zámordowánych/ po przebijánych miecżem/ ktorzy z ſtępuią do kámieni rowu (marg) To ieſt/ do grobu kámiennego. (–) BudBib Is 14/19.
Przen: Szeol, w pojęciu Starego Testamentu kraina wszystkich zmarłych (3): Pocżytano mię z ſtępuiącemi do rowu/ byłem iáko mąż bez śiły. BudBib Ps 87/5, Is 14/15.

W połączeniu szeregowym (1): Położyłeś mię do rowu ſpodniego [in lacu inferiori] do ćiemnośći/ do głębokośći. BudBib Ps 87/6[7].

3. n-loc Miasto na Podolu (dzisiejszy Bar) (1): Acż był ieden Stároſtą ná Rowie gdzie dziś Barem zową RejZwierc 273v.

Synonimy: 1. doł, dziura, gruba, jama, padoł, padoła, parsk; a. loch, potok, przekop, przykop, struga, studnia, wykopanie; α. brozda, kanał, rura, rynna; β. fosa, okop, okopanie; γ. brunna, cysterna; δ. chod, ganek, podkop, podkopanie; b. potok; 2. doł, grob, mogiła.

ALKa