[zaloguj się]
[pdf]

NIENACKI (57) ai

nienacki (43), nienaczki (5), nienacki a. nienaczki (9); nienaczki WujJud (3), GrabPospR; nienacki : nienaczki NiemObr (1:1).

W pisowni rozłącznej (40), w łącznej (17).

e jasne, a pochylone.

Fleksja
sg
n Gnienåcki(e)go

sg n G nienåcki(e)go (1). ◊ sg n G skostn z nienåcka (56).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) – XVIII w.

I. Nagły, niespodziewany (1): Panicus, ut panicus casus, Vpadł z przeſtráchu á z nienackiego wylęknienia. Mącz 275d.
II. Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłówka: »z nienacka« (56):
1. Stopniowo, nieznacznie, niezauważalnie; paulatim Vulg, Mącz, Cn; lente, pedetentim, sensim Mącz, Cn; successive BartBydg; lene Mącz; pedepressim, placide Cn (29): BartBydg 249; Gdźie oto widźicie/ iżem ieſt doſyc duży [...] a coſz potem iednak znienácka niſzczeię i vſtawam MurzHist O; Apoſtołowye znienacká wyáry vczyli. KromRozm II t4v marg, v2; KromRozm III B3v; A dzwięk trąby znienacká roſl więcey/ y im dáley tym ſię więcey rozlegał. Leop Ex 19/19; Subduxit se paulatim a societate, Ták z nienacká ſie ſchrónił á odſzedł od towárziſtwá. Mącz 97a; Respirasset cupiditas atque avaritia paululum, Znienackáby ták tá chćiwość á łákomſtwo vſtáło Mącz 409b, 188c, 262b [2 r.], 294a, 352b [2 r.], c (13); LeovPrzep I4; y choć nam nieprzyiaćiel żaden ieſzeże nie przyćiſka/ áni ná ſzyiey nie leży/ przedśię to ſámi znamy y wołamy/ że znienacżká ginięmy. WujJud A4v, A8, 235; ktorzy [papieże] málucżkimi z przodku będąc/ znienacżká w pośrzodku páńſtwá Rzymſkiego wyraſtáć pocżęli NiemObr 169.

W charakterystycznych połączeniach: z nienacka budować, ciszyć się, ginąć, gotować [= przygotowywać], (z)niszczeć (3), odkładać się, oduczać się, postępować, przyprawować, rosnąć (wyrastać) (2), uczyć (2), upaść, uspokojać się, usta(wa)ć (2), wejść (wchodzić, wniść) (4), wkradać się (2), włudzać się, wsobiać się (3), wstępić, zamoc się, zgasnąć, zwietrzeć.

Szeregi: »z lekka, (a) z nienacka« [szyk 2:1] (3): Insinuatio [...] Apud oratores est figura, Gdy orator ná przodku rzeczey z lekká á z nienacká ſie wkráda/ wſobia á włudza w vmysły ſędziów łáskę á chuć ych ſobie tym yednáyąc. Mącz 395d, 294a, 441d.

»nie zarazem, tak (ale) też z nienacka« (2): KromRozm II v3; Bo iáko nie zárázem Antychryſt vroſł/ y gory wźiął/ ták też znienacká niſzcżeć ma NiemObr 165.

2. Powoli, nieśpiesznie (2):
Szeregi: »z lekka a z nienacka« (1): Remulco, [...] Z lekká á z nienacká ſie wiozę/ niedonaglam wiosłámi. Mącz 351d.

»z nienacka, po trosze« (1): Primis labris aliquid degustare, Zwierſchniemi wárgámi czego skoſztowáć/ to ieſt znienaczká / po troſze. Mącz 321d.

3. Nagle, niespodziewanie, nieoczekiwanie; cursorie, desubito, (de) improviso, obiter, repenter, successive Mącz (19): Intervenit homo deimproviso, Z nienacká ſie tráfił. Mącz 78b; Omen [...] Est enim futurae rei pronunciatio, ori hominis insidens, Sądzenie álbo prorokowánie ná fortunę álbo nieſzczęśćie które ſie ták z nienaczká yuż komu wyrwie. Mącz 263b; Homini praeter opinionem improviso incidi, Wpádłem ná człowieká z nienaczká nic o tym nie miſliąc. Mącz 265d, 30b, 83b, 218c, 256c, 275d (16); z dowodnych árgumentów ſię tego domyślawamy/ że ná nas w rychle z nienacżká nápadną GrabPospR N3.

W charakterystycznych połączeniach: z nienacka nadejść, napaść [na kogo], obejść, pochwycić się, przypadać, trafić się (2), wpaść [na kogo] (2), wpaść [na co = na myśl], wyrwać się; z nienacka zbywający.

a. Natychmiast (2): obiter, Znienagłá/ znienacká / wdochwytki/ przitym. Mącz 256c, 74a.
4. Powierzchownie, pobieżnie; caute, leviter, pedetentim Mącz (4): Leviter transire ac tantum modo perstringere, unam quanquae rem, Z nienacká ták trochę dotknąć tilko dáć znáć. Mącz 422a; Leviter unumquodque tangam, Z nienacká káżdey rzeczy tilko dotknę/ to yeſt przipomionę. Mącz 439c, 421d.
Szereg: »ostrożnie a z nienacka« (1): Caute pedetentimque dicere, Oſtrożnie á z nienacká mowić. Mącz 42a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Lente, Z nienaczká / poliekku. Mącz 188d, 188c.

Synonimy: I. nieobaczny, niespodziany, niespodziewany; II. 2. nienadziale, nienagle.

AŻ