Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEROZTWORZONY

Następne hasło: NIEROZUMIANY »

NIEROZUM (17) sb m

W pisowni łącznej (13), w rozłącznej (4).

e oraz o jasne.

Fleksja

	sg
N	nierozum
G	nierozumu
I	nierozum(e)m
L	nierozumie

sg N nierozum (14). ◊ G nierozumu (1). ◊ I nierozum(e)m (1). ◊ L nierozumie (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. rozum.

Znaczenia

Brak rozumu, glupota, prostactwo (17)

Brak rozumu, glupota, prostactwo; fatuitas Mącz, Calep, Cn; insulsitas, stultitia Calep, Cn; dementia, imprudentia Mącz; desipientia, egestas rationis, infantia, inscitia, insipientia, irrationabilitas, perperitudo, secordia, stupor Cn [w tym: czyj (4): G sb i pron (2), ai poss (1), pron poss (1)] (17): Insulsitas – Głupſtwo, nierozun [!]. Calep 547a, 410b, 1012b.

W połączeniach szeregowych (6): Imprudentia/ Nieumieyętność/ Niebáczność/ Nierozum/ Nieroztropność. Mącz 328b, 119d, 216b; Odmienić wiárę wziętą od pierwſzych Apoſtołow/ [...] ieſt według Apoſtołá głupſtwo/ ſzaleńſtwo/ y nierozum wielki. WujNT 658; SkarKazSej 664a, 671b.

Fraza: »(to) (jest) nierozum« [szyk zmienny] (4): Takiego [psa] ia chcę/ ktory y najdzie/ y vgoni/ bo by tho był moy wielki nierozum/ dwu pſow/ dla záiącá/ iedney beſtiej/ chować. GórnDworz S2; BielSpr 46; SkarŻyw 312; Nie rozum to/ chciéć táić/ co ſie wydáć muśi GórnTroas 43.

Wyrażenia: »bydlęcy nierozum« (1): Przetoż brzydźmy ſię temi heretyctwy/ ktore do ták grubego y bydlęcego nierozumu przywodźi ſzalone od kośćiołá ś. odſtąpienie. SkarKaz 118b.

»nierozum (jest) wielki« [szyk 3:2] (5): GórnDworz S2; Ktemu nierozum ieſt wielki/ gdy kto tym gośćiá cżeſtuie/ cże^go ſam nierad pożywa: pewna rzecż iſz ſię tego ieść nieimie. SkarŻyw 312, 27; WujNT 658; SkarKazSej 662a.

Szeregi: »nierozum a nieobaczność« (1): Nisi velis in eadem imprudentia persistere, Wyyąwſzy byś chćiał w tym nierozumie a nieobácznośći przedſię trwáć. Mącz 397a.

»nierozum i złość« (1): Y to ieſt nierozum wielki y złość/ ktorey ſię bárzo miedzy wámi náśiało. SkarKazSej 662a.

Synonimy: głupość, głupstwo, grubijaństwo, grubość, grubstwo, niebaczność, nietrafność, nieumiejętność, niewiadomość, prostość, prostota, szaleństwo, szaloność.

Cf ROZUM