[zaloguj się]
[pdf]

NIEROZUMNY (65) ai

W pisowni łącznej (56), w rozłącznej (9).

comp nierozumni(e)jszy (1).

e oraz o jasne.

Fleksja
sg
mNnierozumny fNnierozumnå nNnierozumn(e)
Gnierozumn(e)go Gnierozumné Gnierozumn(e)go
Dnierozumn(e)mu Dnierozumn(e)j Dnierozumn(e)mu
Anierozumny A Anierozumn(e)
Inierozum I Inierozumnym
Vnierozumny V Vnierozumn(e)
pl
N m pers nierozumni, nierozumni(e)jszy
subst nierozumn(e)
G nierozumnych
D nierozumnym
A subst nierozumn(e)
I m nierozumnymi
V m pers nierozumni

sg m N nierozumny (16). ◊ G nierozumn(e)go (1). ◊ D nierozumn(e)mu (3). ◊ A nierozumny (1). ◊ I nierozum (4). ◊ V nierozumny (1). ◊ f N nierozumnå (1). ◊ G nierozumné (1). ◊ D nierozumn(e)j (2). ◊ n N nierozumn(e) (4). ◊ G nierozumn(e)go (1). ◊ D nierozumn(e)mu (2). ◊ A nierozumn(e) (1). ◊ I nierozumnym (1). ◊ V nierozumn(e) (1). ◊ pl N m pers nierozumni, nierozumni(e)jszy (2). ◊ subst nierozumn(e) (4). ◊ G nierozumnych (5). ◊ D nierozumnym (2). ◊ A subst nierozumn(e) (9). ◊ I m nierozumnymi (2). ◊ V m pers nierozumni (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. rozumny.

1. Nie mający rozumu, nie rozumiejący, nieuczony, nieumiejętny; imprudens Mącz, PolAnt, Vulg; irrationabilis Mącz, Calep, Cn; insipiens Vulg, Cn; plumbeus Mącz, Cn; irrationalis Calag, Cn; perperus Calep, Cn; insensatus Vulg; inscitus, pinguis, stolidus Mącz; abderita, [qui] abest a bona mente, amens, bardus, captus corde, delirius, demens, fatuus, infans, infrunitus, inops mentis insciens, inscitus, insulsus, laevus, maccus, morus, stolidus, stultus, stupidus, temerarius, vecors Cn (53): BierEz K3; WróbŻołt R2v; Iák ſye możnye ſpráwy twe Pánye rozſławiły [...] Ktorym mąż nyerozumny nye może zrozumyeć LubPs V2, A5, R2; Mącz 119d; BudNT 2. Petr 2/15; Vnuerſtendig. Nierozumny. Bezrozumny. Irrationalis. Calag 538b; WujNT Rom 10/19; KmitaSpit C4.

W połączeniach szeregowych (6): Inscitus, Nietráfny/ nievmieyętny nieforemny/ gruby/ nierozumny/ głupi. Mącz 372d, 300b, 328b, 347c, 420a; ale [rana] ná vmyśle nie widoma/ bo człowiek nie rozumny/ pyſzny/ łákomy/ ná krżywdę chćiwy/ rownie ieft iáko pijány GórnRozm H3.

W przeciwstawieniu: »nierozumny ... rozumiejący« (1) : A przetoż nie bądźćie nierozumnymi: ále rozumieiącymi [nolite fieri imprudentes sed intelligentes] która ieſt wola Boża WujNT Eph 5/17.

W porównaniu (1): Ządánie pomſti ná złe náucżiciele/ kthorzy ſą iáko nierozumne bydło LubPs P6 marg.

Wyrażenia: »bestyj(k)a nierozumna« [szyk 5:2] (7): Stymi nie trzymam/ ktorzy zwierzchnią poſtawą/ y odzienim/ okazvią cżyſtoſć ale na vmyſle y na vcżynkach/ nad nierozvmne beſtye ſą pſotliwſzy SeklWyzn f3v; LubPs A4v; Mącz 430a; PowodPr 67; SkarKaz 489a; Ale złe práwo [...] Ieſt iáko lew y beſtya nierozumna/ ktora namowić ſię nie da/ áż ią zábić y vmorzyć. SkarKazSej 70lb, 702b.

»nierozumne bydło, bydlę« [szyk 2:2] (3:1): BielKom D6; LubPs P6 marg; inter hominem et beluam hoc maxime interest, Miedzy człowiekiem y beſtią á bydlęćiem nierozumnym tá nawiętſza róznoć yeft. Mącz 430a; WerGośc 241.

»dziecię, dziatki nierozumne« [szyk 3:1] (4): KromRozm I Mv; Krzćili też dźyatki nyerozumne/ á ktore yeſſcze wyerzyć nyemogły KromRozm II x2; WujJud 178; SkarKaz 157a.

»nierozumne rzeczy« [szyk 4:4] (2): Niechac ſię ci wſtydzą ktorzy chrcą y ſwięczą dzwony y yne rzeczy nierozumne/ krom człowieka SeklKat V2; KlonŻal C3.

»nierozumne stworzenie« [szyk 3:1] (4): á właſniebyś miał wzyąć ná przykład ono nierozumne ſtworzenie Boże/ Bocianá ptaká nicżemnego LubPs A4v; SkarŻyw 76; Stworzenia záś nie rozumne [...] Też po ſobie pokázuią Iż ſię ſtąd nie co ráduią. Drzewá ſwoimi pączkámi MWilkHist A3v; WujNT 374.

»zwi(e)rzę nierozumne« [szyk 2:1] (3): BielŻyw 46; LubPs N2v; Zły cżłowiecże/ zwierzętá nierozumne [...] oddáłi [!] iemu [Gwidonowi] dobrodzieyſtwo iego/ á tyś mu zá to oddał złość. HistRzym 68v.

Szeregi: »nierozumny, (a) głupi« [szyk 2:2] (4): Mącz 306c; iakobyſmy tak mniemać otych mieli/ ktorzy lata młode ſwe rozumem przewyſzſzaią/ yzeby niekiedy gdy przydą ku ſtalſzym latom nierozumnymi á głupimi ſię ſtać mieli. KwiatKsiąż E2v; Perperus – Głupi, nieruzumni [!] wicher. Calep 787b, 563a.

»niemy a (i) nierozumny« (3): KrowObr 200; Nád tho ieſzcże przykłádow cnot/ świątobliwośći/ miłośći Bożey/ y męcżeńſtwá z rzecży niemych á nierozumnych/ choćia żywych/ mieć niemożemy. WujJud 50; SkarŻyw 56.

»nierozumny i sprosny« (1): mowię/ że pijánice ſą nád beſtye dáleko nierozumnieyſzy y ſproſnieyſzy. WerGośc 241.

W przen (1): racz miły panye obiaſnic ciemne a nierozumne ſerca naſſe RejPs 112.
a. W funkcji rzeczownika (4): KrowObr 70; czemu ſye o to wſtydáć/ álbo gniewáć kto ma/ gdy komu nierozumnego/ wodzá pewnégo do rozumu vkázuią OrzQuin H2; y zwiela żon Iákobowych/ y zbránia do małżeńſtwá dwu śioſtr rodzonych zbudowáć ſie nie rozumnemu y wtáiemnicách wiary świętey nie biegłemu trudno. SkarŻyw A5.
Szereg:»głupi, nierozumny« (1): O głupi nierozumni/ ktoż inſzy ma wáſze roſterki/ áby was nie poiádły/ oddáláć? SkarKazSej 674b.
2. Świadczący o braku rozumu, o głupocie; nieprzemyślany; bezsensowny (7): ale ie nad inſze heretyki gorſze być rozvmiem/ ktorzy przes ſwoie niepożytecżne poſti y nierozvmne/ ſłow bożych nadaremne brania/ albo mrvcżenia [...] za grzechy inych lvdzi/ żywych/ albo vmarłych/ doſić vcżynić obieczvią SeklWyzn Dv; á zá ich myſlenia nierozumne/ niepráwośći ich [Pro cogitationibus autem insensatis iniquitatis illorum; Lecz zá ſzaloné myśli złośći ich WujBib] (były). Leop Sap 11/16; SkarKaz 43a.
Wyrażenia: »nierozumne głupstwo« (1): mieni ſię kto od Bogá poſłánym/ y powiáda rzeczy dźiwne [...] y rozumieniu ludzkiemu niepoięte: á záraz mu vwierzyć? ieſt to ſproſne á nierozumne głupſtwo SkarKaz 417a.

»nierozumny rozum« (1): Iaćiem/ poprawdźie/ o włos nieſzwánkował: Móy nierozumny rozum to ſpráwował. KochPs 107.

Szeregi: »głupi a nierozumny« (1): Cżwierdzą iż w przaſnym chlebie przenachwálebnieyſzy Sakrament/ poświęcon być nie może. Co ieſt głupi błąd á nie rozumny/ przećiw piſmu S. SkarJedn 345.

»gruby, nierozumny« (1): Gotticum, Gruby/ Nierozumny dofćyṕ. Mącz 147c.

»sprosny a nierozumny« (1): SkarKaz 417a cf »nierozumne głupstwo«.

3. Taki, którego nie można, nie da się zrozumieć (5):

nierozumny komu (1): a coſs to za ć bęndzie/ gdy miaſto ćemv/ poloſchys/ czemu? reſolwvyſche iedno to/ bęndzie nieme ſlowo nierozumne takie/ cſdemu: glupie to ſłowo ieſt przeto nygdi po c. nietrzeba klaſc z. JanNKarOrz F3v.

Wyrażenie: »nierozumny język« (3): y ſamby Sędźia milczał/ gdyby do niego nierozumnym Ięzykiem mówiono. GroicPorz 13v, i2v, 13v.
Szereg: »dziwny a nierozumny« (1): Dźijs też ieſt ſwięto ducha ſwiętego/ dlá dziwné á nierozumné ſprawy ciala ſyna bożego/ bo tę ſprawę ſamému duchu ſwiętemu koſciol ſwięty prziwláſſcżá OpecŻyw 9v.

Synonimy: 1., 2. bezhumny, bezrozumny, błazeński, błaźniwy, dziki, głuchy, głupi, gruby, nadęty, niebaczny, niemądry, nieobaczny, nieopatrzny, niepoważny, nierozmyślny, nieroztropny, nietrafny, nieuczony, nieumiejętny, prosty, sprosny, szalony, tępy, zapamiętały; 3. niezrozumiany.

Cf BEZROZUMNY, NIEROZUMIANY, PRZEZROZUMNY, ROZUMNY

JB