[zaloguj się]
[pdf]

NIESTATEK (60) sb m

W pisowni łącznej (58), w rozłącznej (2).

Oba e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N niestatek niestatkowie
G niestatku niestatków
D niestatkowi niestatk(o)m
A niestatek, niestatka, Niestatka niestatki
I niestatki(e)m, niestatkięm
L niestatku
V niestatku niestatkowie

sg N niestatek (21). ◊ G niestatku (11). ◊ D niestatkowi (1). ◊ A niestatek (12), niestatka (1) PaprPan [w znacz. 2.], [Niestatka]. ◊ I niestatki(e)m (1), [niestatkięm]. ◊ L niestatku (3). ◊ V niestatku (2). ◊ pl N niestatkowie (1) [w znacz. 2.]. ◊ G niestatków (2); -ów (1), -(o)w (1). ◊ D niestatk(o)m (1). ◊ A niestatki (3). ◊ V niestatkowie (1) [w znacz. 2.].

Sł stp notuje, Cn s.v. niestateczność, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Rozpustność, skłonność ku złemu, niedostatek, wada; abusio, malus usus, perversio BartBydg; inconstantia Vulg; libido, stuprum, turpido, vanitas Mącz (31): iakoby wſzelka niewiaſta by też niewiem iaka thedy ona z ſwego przrodzenia [!] ku nieſtatkom ieſt barzo ſkłonna BielŻyw 133; gdy náturá dzyecyęca ma wſobye cos przyrodzonego/ ku zuchwálſtwu á nyeſtátkowi GliczKsiąż E2v; KrowObr 210v; Wſzakże kiedy vbogi przychodzi k doſtatku/ Hardość ſie w nim nayduie y wiele nieſtátku. MycPrz I B4, I C3; Iednego mnichá prze nieſtátek á niekárność iego/ wygnał z gniewem Benedict S. SkarŻyw 252; Potym gdy ſyn on/ iemu porucżony podrosł/ z złym towárzyſtwem nieſtátkow pátrząc/ iedney Chrześćiáńſkiey pániey/ do ſwey plugáwey myśli vżyć chćiał. SkarŻyw 457; Awa cżego niewźiął práwny nieſtátek/ odeymie bezpráwne iednánie oſtátek. PowodPr 65; Więc przyidźie zátym háńbá/ nędzá/ niedoſtátek/ Odſtąpienie przyiaćioł: y wſzytek nieſtátek KlonWor 34.

niestatek czego (1): SkarŻyw 463 cf »krewkość i niestatek«.

niestatek w czym (1): Niemniey czi, ktorzi inſſe sgarſſaią, a ku nierządnośczi, iako na igrę, na wino, na piwo, y na inſſe nieſtatki/ w ſſprawach/ prziwodzą, maią bycz karani ListRzeź w. 43.

niestatek czyj [w tym: ai poss (2), G pron (1)] (3): Byśćie wſzytki vcżone ludzie ze wſzytkiey Grecyey [...] zwiedli: wſtydzić ſie záwżdj nas muſzą/ á do ſwego ſię nieſtátku rzucą SkarJedn 365; Lecż gdy wnędzy oney záwołali do Bogá oycow twoich: niepomniał Pan Bog ná pierwſzy nieſtátek ich SkarŻyw 558; Wyćiągną go iák ſtronę/ wywrocą łopátki: A on plećie y ſwoie y cudze nieſtátki. KlonWor 39.

W połączeniach szeregowych (7): Abusio, malus usus, perversio, przewroth, zly zviczay, przewrothnoscz, nyestatek sromotha, nyerząnd BartBydg 3; GlabGad N6v, P7v; Mącz 475b; Iáchał Iſidor do Cárogrodu/ vpominał/ mowił/ y śmiele Greki karał/ grzech ich táki y nieſtátek y ſwą wolą przekładáiąc SkarJedn 323; LatHar 649; SkarKaz )(3.

W przeciwstawieniu: »niestatek ... statek« (1): Możeſz znáć po Tytule/ co w tych kśięgách ſtoi: Nieſtátek/ co ſye ſtátku tych czáſów nie boi. PudłFr kt.

Szeregi: »krewkość i niestatek« (1): TO co ná przodku w zakonách y klaſztorách dobrze y świątobliwie ieſt [...] poſtánowiono/ prze krewkość y nieſtátek przyrodzenia ćiáłem obłożonego: być niemoże/ áby zá cżáſem niesłábiáło SkarŻyw 463.

»niestatek i matactwo« (1); á teraz [kacerstwa] w tákim ſwym nieſtátku y mátáctwie/ náſzem tylo łákomſtwem/ [...] ſtoią. SkarŻyw 238.

»nierząd, (a, i) niestatek« [szyk 3:2] (5): Tráfia ſie tákich náucżycyelow doſić/ ktorych ſie nyeſtátek á nyerząd wſſytek trzyma ktorych trzebá ſie ſtrzedz nyepomáłu. GliczKsiąż L7; Sentina per translationem, Mieyſce wſzech nieſtátków y nierządów płodzenia/ á wirudnego łotrowſtwá y niecnot zgromádzenia. Mącz 382c, 180c, 396a, 506d.

»niestatek i (wszelki) uczynek niedobry« (1): Bowiem gdźieć ieſt zawiść y ſwar/ támći nieſtatek/ y wſzelki vcżynek nie dobry [ibi inconstantia et omne opus pravum]. Leop lac 3/16.

»złość a (i) niestatek« (2): GliczKsiąż E2; do onego wmiłoſierdziu nieprzebránego Bogá żywego oycow ſwoich/ ktory ná ich złośći y nieſtátek niepámiętał SkarŻyw 559.

2. Człowiek lekkomyślny, zmienny, niestały, płochy (8): Goleni barzo poroſłe, pſothliwoſć wielką znamio⟨nują⟩á bywa taki plotka, nieſtatek/ darmopych, nie barzo zwycżayny ku dobremu. GlabGad P6v; Y nálazł do niecnoty wnet tákiego ſwiádká/ Klaudiuſá iák y ſam tákiego nieſtátká. PaprPan Gg3; Iáko Hierycho znácży niedoſtátek/ Ták cżłowiek/ bez twey rády/ ieſt nieſtátek GrabowSet N4; O nieſtátku nierozumny. Doktormiby kośćielnymi nie byli/ by namniey od ſłowá Bożego odeſzli. SkarKaz 43a; O nieſtátkowie/ niegodniśćie tym ludźiom świętym nog vmywáć y cáłowáć/ ták ſtárym/ ták świętym/ wy ćieleſnicy/ y młodźi/ milczćieſz wżdy iuż /á prawdę poznayćie. SkarKaz 159a, 81a; Rob ſobie nieſtátku/ á Páná Bogá proś o potrzeby ſwe/ á przeſtáy ná ſwym ſtanie/ á nie bądź vtrátnikiem y proznuiącym SkarKazSej 670a.

W połączeniu szeregowym (1): Bowiem palcze odſtawaiące od ſiebie znamionuią cżłowieka lekkiego plotkę, nieſtatek y lichotę. GlabGad P2.

3. Nieustatkowanie, niezrównoważenie, niestałość, zmienność, płochość, lekkomyślność; inconstantia Mącz, Cn; instabilitas, levitas, mobilitas, vanitas, volubilitas Cn (21): Widząc Wenus iey nieſtátki/ Iż niechce być cżłowiek z kotki: Záſię iey twarz przemieniłá BierEz I3v; Satis mirari nequeo eorum inconstantiam, Nie mogę ſie wydźiwić ich nieſtátku. Mącz 223c; V heretykow też prożno znáiomośći o Bogu prawdźiwym ſzukáć. bo tám wielki nieſtátek. raz ſą/ drugi raz ich nie máſz: raz to mowią drugi raz owo: iedni ták drudzy inák. SkarKaz 275b.

niestatek w czym (2): Tákić ſię nieſtátek / w tych wymyſlech ludzkich pokázuie/ iż oto nie tylko ſłowu Bożemv ſprzećiwiáią ſię/ ále ſámi między ſobą niezgodni ſą. NiemObr 139; WujNT 31.

niestatek czyj [w tymi G sb i pron (8), pron poss (2), ai pass (1)] (11): SeklKat B3; Zámykáiąc tę wtorą cżęść/ á vpor nieznośny Grekow pokázuiąc/ przywodzę ich Hiſtoryká Greckiego/ y zdánie iego o oſmym Zborze/ y o tákim nieſtátku nieſzcżęſliwych Grekow SkarJedn 328, 84; SkarŻyw 352; ábych Papieżnikom ich nieſtátek pokazał NiemObr 122, 54, 176; Imienia nie bierz Bożego/ ná prożność nieſtátku twego ArtKanc M4; Spráwuie ſię/ iż to/ że do nich nie przyſzedł/ iáko był vmyślił/ nie sſtáło ſię żadnym nieſtátkiem iego. WujNT 2. Cor 1 arg, s. 625 marg, Yyyyy 4v.

W połączeniach szeregowych (4): Inconstantia, Nieſtałość/ Nieſtátek/ niepewność. Mącz 418c, 190a; SkarŻyw 76; Niechże z temi ſwemi nowinkámi vćiekáią/ ktorych czás ten bárzo máły od Lutrá odkrył: iż ſą pełne odmiány/ nieſtátku/ fałſzu/ y niezgody SkarKaz 550b.

Szeregi: »nietrwałość i niestatek« (1): Heretycką Synagogę po cżterzech rzecżách poznáć: po niezgodzie: po nietrwáłośći y nieſtátku. SkarJedn D5v.

»nieustawiczność i niestatek« (1): Nieuſtáwicznoćć y nieſtátek w náuce. WujNT 31.

»niestatek i niewstyd« (1): á ten nieſtátek y niewſtyd Heretycki/ wſzytkiemu świátu y wſzytkim świętym Bożym/ męcżennikom/ Biſkupom/ Doktorom/ mátáctwo ſromotne zádáiąc SkarJedn 84.

4. [n-pers: Thegoz dnia pomięniony Bartoſz Nawrocyk, przedal ſzterzy zagony roliei, Szymunowy Nieſtatkowy, za 16 groſzy ZapWpol 1549 4/11; przyſtąpywſzy przed nas z Procuratoręm ſwym Szymunęm Nieſtatkięm, powzdal dziedzycztwo Thomaſzowy Fliakowy ZapWpol 1549 4/18; Przyſtąpyl przed mie Jakuba Wymkla, Woita w Jutroſzynie, y przed moię lawycę Macieia glowkę Szymuna Nieſtatka ZapWpol 1549 4/19.]

Synonimy: 1. brak, grzech, krewkość, niecnota, niedostatek, nieprawość, nierząd, wada; 3. lekkomyślność, lekkość, niepewność, niestałość; nietrwałość, nieustawiczność, płochość.

Cf NIESTAŁO, NIESTAŁOĆ, NIESTAŁOŚĆ, NIESTATECZNOŚĆ, STATEK

AKtt