[zaloguj się]
[pdf]

NIESZCZĘŚLIWY (133) ai

nieszczęśliwy (109), nieszcześliwy (24), [nieszczęstliwy]; nieszczęśliwy SeklKat, HistAl, BielKom, LubPs, RejZwierz, BibRadz (2), Prot, RejAp, GórnDworz, KuczbKat, KochMon, RejPosWstaw (2), ModrzBaz (6), SkarJedn (2), Calag, KochTr (3), StryjKron (7), CzechEp, KochEr (2), KochPhaen, KochMRot (3), WisznTr (2), KochPam, KochPieś (2), PudłFr (2), Phil (5), GórnTroas (4), GrabowSet, KochFrag (2), OrzJan, LatHar, SarnStat (2),WitosłLut, KmitaSpit (3), SkarKaz (2), GosłCast (10), SkarKazSej (5), KlonWor, SzarzRyt; nieszcześliwy BierEz, ZapWar, RejPs (2), KrowObr, Leop, Calep, GrochKal (2), CiekPotr, CzahTr (2); nieszczęśliwy : nieszcześliwy MurzHist (1:2), BielKron (5:1), Mącz (2:1), LeovPrzep (1:1), KochOdpr (1:2), KochPs (10:1), SkarŻyw (1:3), KołakCath (1:1).

W pisowni łącznej (130), w rozłącznej (3); -ſzcz- (96), -ſcz- (31), -ſſcz- (4), -ſzc- (1), -ſztz- (1); -ś- (74), -ſ-, -s- (59).

Oba e jasne.

comp i sup (4 + 2) (nå)nieszczęśliwszy (6); nånié- (1), nåni(e)- (1).

Fleksja
sg
mNnieszczęśliwy, nieszczęśliwszy fNnieszczęśliwå nNnieszczęśliwé
Gnieszczęśliw(e)go, nieszczęśliwsz(e)go Gnieszczęśliw(e)j Gnieszczęśliw(e)go, nieszczęśliwszégo
Dnieszczęśliw(e)mu D D
Anieszczęśliwy Anieszczęśliwą Anieszczęśliw(e)
Inieszczęśliwym, nieszczęśliwszym Inieszczęśliwą I
L Lnieszczęśliw(e)j L
Vnieszczęśliwy Vnieszczęśliwå Vnieszczęśliw(e)
pl
N m pers nieszczęśliwi, (nå)nieszczęśliwszy
subst nieszczęśliwé
G nieszczęśliwych
A m pers nieszczęśliw(e)
subst nieszczęśliwé
I n nieszczęśliw(e)mi
L nieszczęśliwych
V m pers nieszczęśliwi
subst nieszczęśliwé

sg m N nieszczęśliwy, nieszczęśliwszy (32). ◊ G nieszczęśliw(e)go, nieszczęśliwsz(e)go (7). ◊ D nieszczęśliw(e)mu (1). ◊ A nieszczęśliwy (7). ◊ I nieszczęśliwym, nieszczęśliwszym (5). ◊ V nieszczęśliwy (1). ◊ f N nieszczęśliwå (20). ◊ G nieszczęśliw(e)j (5). ◊ A nieszczęśliwą (6). ◊ I nieszczęśliwą (2). ◊ L nieszczęśliw(e)j (1). ◊ V nieszczęśliwå (2). ◊ n N nieszczęśliwé (6); -é (2), -(e) (4). ◊ G nieszczęśliw(e)go, nieszczęśliwszégo (7); -égo (1) OrzJan, -ego (1) MurzHist, -(e)go (5). ◊ A nieszczęśliw(e) (1). ◊ V nieszczęśliw(e) (1). ◊ pl N m pers nieszczęśliwi, (nå)nieszczęśliwszy (7). subst nieszczęśliwé (5); -é (1), -(e) (4). ◊ G nieszczęśliwych (7). ◊ A m pers nieszczęśliw(e) (1). subst nieszczęśliwé (3); -é (2), -(e) (1). ◊ I n nieszczęśliw(e)mi (1). ◊ L nieszczęśliwych (2). ◊ V m pers nieszczęśliwi (1). subst nieszczęśliwé (2); -é (1), -(e) (1).

Składnia comp: nieszczęśliwszy nad kogo (3), nieszczęśliwszy jako co. ◊ Składnia sup: ze wszech ludzi nanieszczęśliwszy.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Taki, którego spotkało nieszczęście, trapiony nieszczęściami, godzien współczucia, litości, biedny; infelix HistAl, Vulg, Modrz, Calag, Calep, Cn; improsper, infaustus, infortunatus Cn (65): Záwżdy mnie źle vbogiemu/ Cżłowieku nieſzcżeſliwemu. BierEz Ev; SeklKat Ev; HistAl K; A odpráwiwſzy to wſzyſtko [karę]/ mnięmáł nięborák á zewſzech ludźi nán⟨i⟩éſzczeſliwſzy/ aby iuſz wſzego zbył alego bárzo nádźiéiá omyliłá MurzHist D3, Hv; Leop Eccli 27/24; ále żem niewiáſtá nieſzcżęſliwa/ modl ſie zá mną. Porozumiał Heli iż to o niepłodność idzye/ rzekł: dayći Boże cżego żądaſz. BielKron 62v; GórnDworz L18v; RejPosWstaw [413]; ModrzBaz 54v [2 r.]; SkarJedn 328; KochOdpr D; Calag 530a; KochPs 168, 169, 175; KochTr 10, 14; StryjKron 350 [2 r.]; Bo kiedy kto niecnotliwy/ Iuż téż záraz nieſzczęśliwy. KochMRot B3, C2; KochTarn 76; Nieſczęśliwy był człowiek: bo nie miał przy ſobie Tego/ kogo rád widźiał. PudłFr 58; Calep 534a; Phil M4; GrabowSet V3; KochFrag 53; OrzJan 93; LatHar 603; Lecż coć potym Orpheu? [...] Iżeś ták nieſzcżęśliwy/ tego ty troſkámi Ani nieprzeſuſznymi nie nágrodźifz łzámi. WitosłLut A4v; Więźniowie nieſzcżęśliwi pod Pány ſrogimi KmitaSpit B2v; Biała płeć częſto nieſczęśliwa W tákich przypadkách bywa. [...] Mnie kiedym dźiatkámi chodźiłá/ Tá téż chorobá byłá GosłCast 22, 23, 62; Nie máſz [...] żadney ták nieſzczęśliwey Rzeczypoſpolitey/ ktoraby mniey przyiáźni v ſwoich dźieći y ſynow miáłá/ iáko tá náſzá. SkarKazSej 705a, 700b, 705b.

nieszczęśliwy w czym (1): wtym tylko nieſzcżeſliwy był/ iſz cżuyność około owiec ſwych wielką máiąc/ máło im pomagał SkarŻyw 353.

W połączeniu z imieniem własnym [imię + nieszczęśliwy (4), nieszczęśliwy + imię (3)] (7): westchnął nieszczęśliwy Menelaus: „Ach, boże, toś mi nieżyczliwy! [...]” KochMon 32; KochPhaen 8; KochMRot C2v; Pómnią tu Pruſkié polá: pomni nieſczęśliwa Wárná KochPam 80; Ale y nieſczęśliwi Troiánie przybyli/ Aby świętéy królewny śmierć łzámi omyli. GórnTroas 72, 23; KołakCath B2.

W przeciwstawieniu: »szczęśliwy ... nieszczęśliwy« (2): iż ieſli ći ſą ſzeżęśliwi/ ktorzy ſię w ſłowie Bożym kocháią/ [...] tedy ći muſzą być nád inſze wſzytkie nieſzcżęſliwſzy/ y iuż práwie opłákáni/ ktorzy o nie niedbáią CzechEp 112; Phil F.

W charakterystycznych połączeniach: nieszczęśliwa(-y, -e, -i) cora, człowiek (8), dusza (2), dzieweczka, krolestwo (2), mąż, mężatka, niewiasta, rodzaj ludzki, rodzice, rzeczpospolita, więzień, żona (2); barzo nieszczęśliwy.

Frazy: »ach mię nieszczęśliwego a nędznego człowieka« (1): Ach mię nieſzcżeſliwego á nędznego cżłowieká: gdzie poydę/ gdzie ſię obrocę/ á kto ſię nádemną zmiłuie? SkarŻyw 172.

[»bieda mnie nieszczęstliwemu«: byeda mnye nyeszczastlywemv [heu mihi infelici] ysze mnye nyebyeszky szmvthek ogarnal HistAl 1510 218.]

Wyrażenie: »(człowiek) ja nieszczęśliwy« (3): Do ćiebie ia/ boże żywy/ Vćiekam ſye nieſzczęśliwy KochPs 207, 187; CzahTr H3v.
Szeregi »nieszczęśliwy a nędzny« (1): SkarŻyw 172 cf Fraza.
W przen (7): Zá łby wrzkomo z tą Moſkwą kilká lat chodźimy. [...] O tym wie Nięmen dobrze/ y częſto nárzeka/ Częſto wzbiera od płáczu nieſzczęsliwa rzeká. Prot B4; KochOdpr Dv; KochPs 30; Póki ieſzcze kámienny w polu ſłup nie ſtoię, Leiąc ledwie nie krwáwy płácz przez marmór żywy/ Zalu ćięſzkiégo pámięć/ y znák nieſzczęśliwy. KochTr 14; KochPam 80; KochPieś 36; SzarzRyt C2.
Przen: Taki, który należy do nieszczęśliwego, jest jego częścią (3): KochFr 110; Cbćieli gwałtem oboz wźiąć żorawiow pierzchliwych. Y vśiadáć ná gárdlech ná ich nieſzcżęśliwych. KmitaSpit C2; Záſłoń/ o mátko/ záſłoń głowę nieſczęśliwą: Lzy mi oczy zálały GosłCast 26.
a. W funkcji rzeczownika (3): Pozdrow nieſzczęśliwe/ áby ſzczęśćiem ſię práwym odmienili SkarKaz 580a; A co nanieſzczęśliwſzy/ złego towárzyſtwá ſzukáią. SkarKaz 580b.
Przysłowie: Nie ſmiey ſie z nievrodnych áni z nieſzcżęſliwych BielKom C5v.
2. Taki, który przynosi nieszczęście, zło; który jest źródłem nieszczęść, zła; funestus Mącz, Cn; adversus Modrz, JanStat; infelix Modrz, Cn; improsper, inauspicatus, infaustus, inominatus, laevus, nefastus Cn (60): y nie dopuſſciſz ſprzećiwnikowi memu kocháć ſie z nieſſczeſliwego vpádku mego. RejPs 62v; ILekroć námię co przypádło nieſſczeſliwego záwżdym ſie vćiekł zwołániem ſwoiem ku pánu ſwemu RejPs 189; Iż nic nyeſſcżęſliwego nye przypadáło ná nye LubPs Rv; BielKron 129v, 228; Portendo, Známienuyę/ prziſzłe rzeczy okázuyę á zwłaſzczá yákie nieſzczęśliwe. Mącz 445d, 254c; Mars Plánetá ná pułnocy ná mocnym mieyſcu będący/ promieniem ſwoim nieſzczeſliwym zárażáiąc mieśce záćmienia LeovPrzep A3; o nieſzcżęſliweſz to będą gromy y pioruny gdy będą wołáć á krzycżeć thak iáko o nich piſmo powiedá RejAp 97v; ModrzBaz 69v; SkarJedn 391; KochOdpr Dv; KochPs 151; dla czego częſto ſie vſkarżał ná nieſzczęſliwą niepłodność ſwoię StryjKron 150; Tymi wnętrznymi woynámi czáſu nieſzczęſliwego Interregnum Polacy vćiśnieni StryjKron 472, 607 [2 r.], 722; Aiáx tákże popędliwy Wráźił wśię miecz nieſczęśliwy KochFr 106; WisznTr 24; GrochKal 27; Phil M2, P3, Q2; GórnTroas 15; Tu chćiwość nieſczęśliwa Zbiéra/ á nie vżywa. KochFrag 14; KmitaSpit C6v; Szedłem z nim w nieſczęśliwą drógę po niewoli. GosłCast 73, 62; SkarKazSej 673b, 674a.

nieszczęśliwy komu (2): iż [Belisaryjusz] inym był ſzcżęſliwy á ſobie nieſzcżęſliwy/ ábowiem zá ſwemi cnotliwemi poſługámi złą zapłátę wzyął BielKron 162v; GórnTroas 40.

W przeciwstawieniu: »szczęśliwy ... nieszczęśliwy« (4): KrowObr 186v; BielKron 162v; rzecży zewnętrznych vżywa. álbo ſzcżęśliwych/ chcąc ludźie w pychę podnieść: álbo nieſzcżęśliwych/ chcąc im roſpácż ziednáć. KuczbKat 425; CiekPotr 36.

W charakterystycznych połączeniach: nieszczęśliwa(-y, -e) bitwa, dokonanie, droga, grom, interregnum, niepłodność, niezgoda, piorun, porażka, przyrodzeniu, rozjechanie, skutek, stolica, upadek, walka, wiek, wojna (2); barzo nieszczęśliwy.

Wyrażenia: »chwila nieszczęśliwa« [szyk 1:1] (2): Wypráwęć dáłá nieſzcżęſliwa chwilá/ Płotná miar kilá. WisznTr 17; GosłCast 52.

»czas nieszczęśliwy« [szyk 7:2] (9): KrowObr 186v; RejPosWstaw 44; KochPs 90, 209; PudłFr 74; CzahTr A4; A on [zły człowiek] teraz/ nieſtétyſz/ w czáſy nieſczęśliwé/ Ze mnie triumphuie GosłCast 61, 27, 58.

»dzień nieszczęśliwy« (1): A nie opuſzczay mię w móy dźiéń nieſzczęśliwy. KochPs 151.

»fatum nieszcześliwe« (1): Lecż Fatá nieſzcżeśliwe y cżás nieſkrowity/ Aby ſtał przed Sąd Boży/ dał mu rok záwity. KołakCath B3.

»nieszczęśliwy kłopot« (1): A tákże potym nieſczęśliwé kłopoty któré vroſły, gdy Zygmunt trzeći [...] w Elektciiéy ná Króleſtwo Polſkié był wybrány SarnStat 1226.

»nieszczęśliwy Mars« (1): ná ktore złączenie y nieſzczęſliwy Mars promienie ſwoie wypuſzczał. LeovPrzep Av.

»nieszczęśliwa przygoda« (2): ZapWar 1535 nr 2413; w bronieniu od ogniá/ y od káżdey inſzey nieſzcżęśliwey przygody [casu infoelici]/ będą wierni y pilni. ModrzBaz 84.

»przypadek nieszczęśliwy« (2): Náſz przypadek nieſzczęśliwy Sąśiad widząc zazdrośćiwy/ Oczy páśie/ duſzę ćieſzy KochPs 119; GrochKal 14.

»nieszczęśliwe szczęście« (1): Nieſzcżęśliwe to ſzcżęśćie, gdy ſię kto bogáći/ Cudzą ſzkodą: choć mniema by wygrał, vtráći. KlonWor **2v.

Zestawienie w funkcji n-loc: »Wyspy Nieszczęśliwe« (1): Przypłynęli do dwu wyſpu ſub tropico Capricorni/ kthore przezwáli nieſzcżęſliwe/ iż ſie im nie dobrze wodźiło/ á theż máłe y niepożytecżne, (marg) Infortunáte inſule. (‒) BielKron 445v.
Szeregi: »mizerny, (a) nieszczęśliwy« (2): BielKron 203; Funestum bellum, Mizerna/ nieſzczeſliwa woyná. Mącz 140d.

»bądź (tak) szczęśliwy, bądź (jako i) nieszczęśliwy« = secundus et adversus Modrz (2): ModrzBaz 15; y obowięzuiemy ſie: iż [...] Páná Káźimiérzá Królá y potomki iego [...] bądź w ſczęśliwych bądź w nieſczęśliwych rzeczách [sive in prosperis sive in adversis JanStat 873] nigdy nieopuſczáć SarnStat 1095. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]

3. Zły, przeklęty; maledictus PolAnt; infelix Cn (7): MurzHist L4v; RejZwierz 46v; Nie ſzczęſliwym będźieſz w mieſćie/ nie ſzczęſliwym ná polu. BibRadz Deut 28/16; miáſtá máią murámi obtocżone áż do niebá/ ziemiá nieſzcżeśliwa pożeráiąca obywátele ſwoie. SkarŻyw 500, 114; Iedno tu nieſzcżęśliwy świát/ iáko y wſzędźie błądźi WysKaz 46.

W charakterystycznych połączeniach: nieszczęśliwy(-a) błędnik, poseł, ziemia.

a. [W funkcji rzeczownika:
Szeregi »nieszczęstliwy a zły«: vbaczy Nyeszcząsthlywy a szly thobie thak szlvsznye vmrzecz [Infelix sic te mori decet] HistAl 1510 48.]
4. Taki, któremu się nie wiedzie; infelix Modrz, Cn; invenustus Cn [w czym] (1): W nárádzeniu ocżem bárzo leniwi/ á w wykonywániu bárzo nieſzcżęśliwi ieſteſmy. ModrzBaz 144.

Synonimy: 1., 3., 4. niefortunny; 2. niefortunny, niezdarzony.

Cf NIESZCZĘSNY, SZCZĘŚLIWY

JB