[zaloguj się]
[pdf]

NIEZNAJOMY (170) ai

W pisowni łącznej (147), w rozłącznej (23).

e oraz a jasne; -o- (14) OrzQuin (3), BiałKat, Oczko, KochTr, KochFr (2), KochMarsz, KochPam, GórnTroas, KochCn, SarnStat (2), -ó- (7) OpecŻyw, MurzOrt, KochPs (4), KochMRot.

Fleksja
sg
mNnieznajomy fNnieznajomå nNnieznajom(e)
Gnieznajomégo Gnieznajoméj Gnieznajom(e)go
Dnieznajom(e)mu Dnieznajom(e)j D
Anieznajomy, nieznajom(e)go Anieznajomą Anieznajom(e)
Inieznajomym, nieznajom(e)m Inieznajomą I
Lnieznajomym Lnieznajom(e)j L
V Vnieznajomå V
pl
N m pers nieznajomi
subst nieznajomé
G nieznajomych
D nieznajomym
A m pers nieznajome, nieznajomych
subst nieznajomé
I m nieznajom(e)mi
L nieznajomych

sg m N nieznajomy (32). ◊ G nieznajomégo (15); -égo (1) KochFr, -ego KochPs (2), -(e)go (12). ◊ D nieznajom(e)mu (10). ◊ A nieznajomy (5), nieznajom(e)go (5). ◊ I nieznajomym (8), nieznajom(e)m (2) GrzegRóżn, SkarŻyw. ◊ L nieznajomym (3). ◊ f N nieznajomå (7). ◊ G nieznajoméj (8); -éj (2), -(e)j (6). ◊ D nieznajom(e)j (2). ◊ A nieznajomą (5). ◊ I nieznajomą (1). ◊ L nieznajom(e)j (1). ◊ V nieznajomå (1). ◊ n N nieznajom(e) (8). ◊ G nieznajom(e)go (2). ◊ A nieznajom(e) (1). ◊ pl N m pers nieznajomi (11). subst nieznajomé (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G nieznajomych (14). ◊ D nieznajomym (3). ◊ A m pers nieznajome (6), nieznajomych (1); -e OpecŻyw, GrzegRóżn (2), SkarŻyw, SzarzRyt; -e : -ych GórnDworz (1:1); ~ -e (1), -(e) (5). subst nieznajomé (12); -é (2), -(e) (10). ◊ I m nieznajom(e)mi (2). ◊ L nieznajomych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

1. Taki, którego nigdy wcześniej nie widziano, o którym nigdy wcześniej nie słyszano, o którym nie wiadomo nic albo wiadomo niewiele; nie należący do danej wspólnoty; ignotus Vulg, Mącz, Calag, Calep, Cn; incognitus Modrz, Calep, JanStat, Cn; obscurus Calag, Cn; ignorabilis, incompertus Calep, Cn; extraneus PolAnt; ignobilis Calag; ignoratus, inexploratus, nescius Cn (168): yakom ya nyechowal Czlowyeka nyesnayomego szczudzey szyemye (w) wszwoyem domu y naszwem Chlebe ZapWar 1508 nr 2053; BierEz R3; Wiara ieſt nieznaiomey rzecży iſtnoſć. BielŻyw 136; MiechGlab *2; RejPs 26; zelyaza pluſzne Puchalye wſolaczu podkradl, kthorich cząſzcz chlopu nyeznayomemv za 41/2 groſcha przedall. LibMal 1551/161, 1546/111; SeklKat A3; A iż nieznáiomi narodowie á cudzozyemcy mieli być wdzyęcżnym koſciołem iego LubPs D4v; áby w. W. moy miłoſćiwy Pan/ ten máluczki znák mey ku ſobie powolnoſći odemnie ſłużebniká ſwoiego nieznáiomego raczył wdźięcznie á łáſkáwie przyiąć. GroicPorz B2, B2, p2v, p3; Dla tego ogniſty słup goráiący/ przewodnikiem mieli nieznáiomey drogi Leop Sap 18/3, Ez 3/5, 6; RejZwierz 20v; BibRadz Eccli 8/21; Przyſzli do niego [Piasta] dwá mężowie nieznáiomi gośćmi BielKron 342v; iáko Alberykus Weſpucyus Hiſzpan/ żeglował do nieznáiomych Krain. BielKron 444v, 7, 28, 53, 133v, 198v (13); OrzQuin B2, E3v, E4; SarnUzn D3; RejAp 28; GórnDworz Kv, S5; Gwido gdyż do oycżyzny przyſzedł/ był nieznáiomy. Takież ſyn Boży gdyż wſtąpił w niebo/ iego rodźicy y przyiaćiele/ to ieſt Aniołowie iákowy był/ owſzeyki niewiedzieli. HistRzym 84, 124; Iáko też to y w on cżás obiecował [Bóg] onemu Iákobowi/ gdy mu roſkázował wyniść z zyemie ſwoiey á iść w ziemię nieznáiomą RejPos 50; iáko Azyás nieznáiómą żonę Ieroboámowę/ poznał BiałKat 158v; RejZwierc [207], 256, 256v; BielSpr 49; WujJud 46, 131; WujJudConf 182; BudBib B3, I 59d marg; Bo ktorzi wedle zwycżáiu ná to [składanie przysięgi] bywáią przyzywáni/ cżáſem bywáią nieznáiomi [ignoti solent esse]/ náięći w wielu rzecżach ſzpetnych podeyrzeni ModrzBaz 86, 135; Oczko 25v; Calag 521b, 522a; KochPs 162, 209 [2 r.]; SkarŻyw 283 [2 r.], 507, 516; Nieznáiomy wróg iákiś miéſza ludzkié rzeczy KochTr 11; KochPam 87; Calep [502]b [2 r.], 521a, b; GórnTroas 64; WujNT 614 [2 r.], 696; żeby poddáni Króleſtwá náſzégo dla niedoſtátku práwá nawysſzégo do źiem poſtronnych przez mieyſcá nieznáiomé z wielkiémi nieprzeſpiecznośćiámi y ſzkodámi/ y nakłády/ dla ſpráwiedliwośći otrzymánia biegáć niemuśieli. SarnStat 952; PowodPr 54; Niech będzie vbrány Właſnie po cudzoźiemſku: niechay będźie twarzy Nieznáiomey, ktoraby do náſzych podobna Nie byłá CiekPotr 59, 6; KlonWor 26.

nieznajomy u kogo (1): vcżyni mu [dworzaninowi] pan iáki kus/ á znák niełáſki. Co bacżąc drudzy/ zwłaſzcżá iż v wſzytkich będzie nieznáiomy/ hneth káżdy pátrzącz ná páná/ á ſtoſuiącz ſie ku iego woley/ lekcze go ſobie pocżnie ważyć GórnDworz M5v.

nieznajomy komu, czemu (43): SeklKat A3; thamze vkradla plaſzcz czarny ſukyenny kthori przedala nyewyeſzczie yedney ſſobye nyeznayomey za polgrzywny LibMal 1551/162, 1551/161, 1553/ 179; MurzOrt B; BibRadz Zach 7/14; Náſzego cżáſu Medya żadnego przyſtępu do ſiebie nie ma/ przetho nam ieſt nieznáioma. BielKron 268; GrzegRóżn G4, I4, N4; Amomum genus fruticis, Ex Hiericho Drzewo/ álbo Ziele nam nie znáyome. Mącz 7d, [267]b, 419d, 420c, 422c, [460]a, 507a; o dziewictwo droga perło/ poſpolitym nięznáioma [!] SkarŻyw 393, 202; CzechEp 104, 274; PaprUp C2; Phil K; WujNT Gal 1/22; SarnStat 286; nie godźi ſię nam z obcą religią y przodkom náſzym nieznáiomą bráćić PowodPr 39. Cf »nikomu nieznajomy«, »światu nieznajomy«, »żadnemu nieznajomy«, »Pismu Św. nieznajomy«.

nieznajomy miedzy kim (1): Gdźie w małéy liczbie będąc/ y nieznácznémi/ Przychodnié nieznaiomi miedzy obcémi [...] Przedśię záwżdy bywáli w páńſkiéy obronie KochPs 157.

nieznajomy w czym (1): Coż wżdy ieſt ták pilnego/ w cżymech tu wezwany/ Ktemu w wielką ochotą/ pięknie przywitány. Zwłaſzcżá ták nieznáiomy/ we wſzelkiey zaſłudze PaxLiz D4.

nieznajomy gdzie (1): Miedzy bráćią napodleyſzy Y naniedoſtátecznieyſzy/ Będźie záwżdy żył ná świećie/ Nieznáiómy w ſwym powiećie. KochMRot A4v.

W połączeniach szeregowych (3): Mącz 250b; A zwłaſzczá iż ięzyk Láćińſki nie ieſt nowy/ áni obcy/ áni nieznáiomy: ále wſzytkim narodom Chrześćijáńſkim zwyczáyny y wiádomy. WujNT 616, 565.

W przeciwstawieniach: »nieznajomy ... znajomy (6), wiadomy, widomy« (8): KromRozm III B8; lecż rzecży widome/ Są wżdy nie ták zákryte/ iáko nieznáiome. RejWiz 117; Leop 2.Cor 6/8; Abowiem znák muśi być záwſze znáiomſzy/ niżli tá rzecż ktorą známionuie/ á ktorą przezeń poznáć chcemy: przez nieznáiomy nic nie poznamy. WujJud 131; KochMarsz 155; WujNT 615, 616, 2.Cor 6/8.

Wyrażenia: »bog nieznajomy« = ignotus Deus Vulg [szyk 12:3] (15): BielŻyw 25 [2 r.]; Abowiem przechodząc ſie y oględuiąc obrázy wáſſe/ nálazłem y ołtarz ná kthorym nápiſano było: Nieznáiomemu Bogu [ignoto Deo]. Co wy tedy nieżnáiąc chwalićie/ tho ia [Paweł] wam oznáymuię. Leop Act 17/23; BielKron 319v; GrzegRóżn C2, E3v, F4v, G4, I4, N4; CzechEp 231, 274, 275, 287; WujNT Act 17/23.

»nikomu nieznajomy« (5): A Anektánábus mieſzkał w Macedoniey nikomu nieznáiomy [incognitus]. HistAl A2v; GroicPorz y3v; BielKron 144v, 338v, 434.

»personą nieznajomy« (1): Ia aczkolwiek perſoną nieſnaiomy W.M. [...] v mysſl<i>lem ty male kxiązki [...] W.M. przipyſac y offiarować SeklKat A3.

»światu nieznajomy« [szyk 4:2] (6): iáko Petrus Alonſus nálazł nowe Kráiny świátu nieznáiome. BielKron 443v, 436v, 444, 445, 449, 452v.

»nieznajomy z twarzy, w twarz nieznajomy« (1:1): KochMarsz 155; á byłem nieznáiomym z twarzy [ignotus facie] kośćiołom Zydowſkim ktore były w Chriſtuśie: ále tylko vſłyſzeli byli/ Iż ten ktory prześládował nas niekiedy/ teraz opowieda wiárę/ ktorą przedtym borzył WujNT Gal 1/22.

»żadnemu nieznajomy« (1): Co ſie też tknie imienia táiemnego á żadnemu nie znáiomego CzechRozm 48v.

Szeregi: »cudzy a niezajomy« (1): Wiedz miły Abráámie/ iż potomſtwo twoie cżáſow ſwych muśi wniść do zyemie cudzey/ á do zyemie nieznáiomey RejPos [279]v.

»nieznajomy ani (i) (nie)słychany« (2): Indyany/ nową Hiſzpánią/ Bráſiliany/ y inne pierwey nieznáiome áni ſłycháne narody/ y kroleſtwá ná wſchod ſłońcá y ná zachod niezlicżone przywieść do wiáry S. y Rzymſkiego Piotrá śieći y łodzi/ rácżył. SkarJedn 166; WujJud 262.

»nowy (a. nowotny) a (albo) nieznajomy« (4): W ięzyku polſkim/ kto chce wyraźić ten dźwięk ktory w wymáwianiu ſłów ſłyſzęmy/ ty litery abo figury muśi znać/ ieſliże niechce nowych a polákum nieznaiomych wymyślać MurzOrt B; Boć niebyłá ták niemożna wſſechmocna ręká twoiá/ [...] wpuśćić ná nie mnoſtwo Niedzwiedziow/ ábo ſmiáłe Lwy/ ábo nowe iákie á nieznáiome gniewu pełne beſtye [novi generis ira plenas ignotas bestias] Leop Sap 11/19; BielSpr 27v, 36v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obcy a (abo, i (też)) nieznajomy« (5): A doſthoieńſtwá wáſze obcy iteż nieznaiomi ludzye záwżdy poſiádáć będą. RejPos [290]; RejZwierc 41v; WujNT 615 [2 r.]; PowodPr 39. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(ani) tajemny, abo (ani) nieznajomy« (2): Kośćioł Chriſtuſow nigdy nie był áni będzie táiemny áni nieznáiomy. WujNT 563 marg, Zzzzz2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieznajomy ani zwyczajny« (1): Wnośi tu X.K. tákową ſwoią powieśćią nie tylko ſłowá nigdy piſmu ś. nieznáiome/ áni zwycżáyne/ y owſzem przećiw náuce Apoſztolſkiey CzechEp 140.

W przen (5):
Zwrot: »Pismu Św. (a. słowu Bożemu) nieznajomy« = taki, którego nie ma w Piśmie Świętym (5): ważyli ſię náwymyśláć wiele ſłowek/ imion/ názwyſk y tákich y owákich terminow/ piſmu ś. nigdy nieznáiomych. Ktorymi potym/ rzecż tę wymyśloną/ y ſłowu Bożemu nieznáiomą/ opiſáli. CzechEp 232, 140 [2 r.], 145.
a. W funkcji rzeczownika (11): Patrz ieſtli to niebyl wielki klopot ij ſmutek matuchnie ij Iozefowi/ ijż w tzudzé ſtrony miedzy nieznaiome ijdz mieli. OpecŻyw 28; SienLek 53v; SkarŻyw 487; KochFr 16, 67; CNotę y w nieprzyiaćielu/ y w nieznáiomych miłuiemy. KochCn B3; KlonWor 19.

nieznajomy u kogo (1): Stałem ſię iáko obcy [alienus] v bráćiey moiey/ á iáko nieznáiómy v ſynow [extraneus filiis] mátki moiey. BibRadz Ps 68/9.

Szeregi: »daleki, nieznajomy« (1): Dalekie/ nieznáiome táż żáłość ſtrzeſktáłá/ Płákałby nieprzyiaćiel: áleś go nie miáłá. SzarzRyt D.

»obcy i (a) nieznajomy« = alienus extraneus PolAnt (2): BibRadz Ps 68/9; prágnąc ná rzecży duchowne pokoiu więtſzego/ prośił ſię áby był gdzie miedzy obce y nieznáiome poſłan. SkarŻyw 542.

»znajomy i nieznajomy« (1): Cierpiał [Chrystus] [...] od przednieyſzych ludzi/ y poſpolſtwá/ od znáiomych y nieznáiomych/ á nákoniec od ſwych właſnych vcżniow. LatHar 679.

2. Nie mający powszechnego szacunku i uznania, niskiego stanu; ignobilis Mącz (2): Ignobilis, Nieznáyomy/ Niesławny/ Chłopowic/ gbur. Mącz 248d, 161b.

Synonimy: 1. niepili, niesłychany, nieświadomy, niewiadomy, niewidziany, niewiedziany, niewywiedziany, obcy; 2. niesławny, niezachowały, niezacny, nieznaczny, podły.

Cf NIEZNAKOMITY, NIEZNAMY, NIEZNANY, ZNAJOMY

JB