[zaloguj się]
[pdf]

NIKCZEMNIK (20) sb m

e prawdopodobnie jasne (tak w nikczemny).

Fleksja
sg pl
N nikczemnik nikczemnicy
G nikczemnika nikczemnik(o)w
D nikczemnik(o)m
A nikczemnika nikczemniki, nikczemnik(o)w
V nikczemniku

sg N nikczemnik (7). ◊ G nikczemnika (3). ◊ A nikczemnika (1). ◊ V nikczemniku (2). ◊ pl N nikczemnicy (1). ◊ G nikczemnik(o)w (2). ◊ D nikczemnik(o)m (1). ◊A nikczemniki RejZwierc (2), nikczemnik(o)w (1) StryjKron.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Człowiek niewiele wart; nie nadający się do niczego; semissis homo Calep, Cn; ignavus Modrz; caenum, frutex, fungus, homo nauci a. nihili a. nullo numero a. non quisquiliae, lutum, mulus, simius, stipes, truncus, vappa Cn (20): Niech też będzye opilec/ kárcżemnik/ y zwaycá/ Wnet gdy go cnotá ruſzy áli z niego ráycá. Tępość/ boiaźń/ márna myſl/ wſzytko to záginie/ Vźrzyſz áż z nikcżemniká s cnoty Hektor ſłynie. RejWiz 3v, 69v, 100v, 192; Pátrzże w.m. iż nie to ieſt wielkim pánem być/ niezlicżoney licżbie nikcżemnikow roſkázowáć/ ále tho ieſt pánem być/ ludzie kthorzy tego ſą imieniá godni/ co ich to ich/ mieć pod ſwą mocą. GórnDworz Iiv; ModrzBaz 119; Calep 966b; Bo ieſli ten nikczemnik moy zbędzie tey wioſki, Iuſz po nim y po ſzyiey mey CiekPotr 41, 12, 77.

W połączeniu szeregowym (1): A też thám pewnie nigdy fortuná we drzwi nie zákołáce y s pomocniki ſwemi/ [...] woli ſwe hárcowniki obroćić ná łakomce/ ná wydzierácże/ á ná nikcżemniki/ bo wie iż ſie tám rychley pożywiąRejZwierc 135v.

W przeciwstawieniu: »napoćciwszy i nabaczniejszy człowiek ... nikczemnik« (1): A pátrz iedno gdzieć ſie kolwiek ná iákim zeſciu álbo ná iákiey bieſiedzie być przytrefi/ by też ſiedział napoććiwſzy y nabácżnieyſzy cżłowiek/ gdy przydzie chociay by nawiętſzy nikcżemnik á łańcuchow náwieſza na ſobie/ iuż ſie thy pomkni ſzáráſy/ ſiądźże ty pozłoćiſty. RejZwierc 70.

Szeregi: »nikczemnik a nędznik« (1): Iáko o tym nadobnie Sálomon nápiſał/ iáko ći dármopyſzkowie ná ſądnym dniu będą ná thy nárzekáć ktorymi tu gárdzili/ á zá nie ich thu ſobie nie mieli/ mowiąc ku ſobie: Y dawnożechmy ie widzieli nikcżemniki á nędzniki na ſwiecie? á teraz ſiedzą iáko gwiazdj RejZwierc 69.

»nikczemnik a niedbalec« [szyk 1:1] (2): Tákże też y do ſpraw Rzecżypoſpolitey lepſze ſą bácżnego á vważnego cżłowieká trzeźwego á zwycżáynego pięć ſłow/ niżli owego nikcżemniká á niedbálcá Czo nicz áni widał/ áni ſłychał/ thylko że ſwe cżáſy iáko páięcżynę po wiátru roſpuśćił/ by czáły dzień iáko kokoſz ná gniaździe krokorał. RejZwierc 145, 17v.

»pochlebca i nikczemnik« (1): á godnych/ poważnych/ y ſtátecznych mężów z vrzędow złożyłá/ á ná ich mieyſcá pochlebców y nikczemnikow poſſádziłá. StryjKron 452.

»wszetecznik (a. wszeteczny) i (a) nikczemnik« (2): ABowiem pátrz gdy vźrzyſz cżłowieká poććiwego poważnego á ſzedziwego/ iuż ſie go y wſzetcżnik [!] y nikcżemnik iákoś vlęknąć muśi RejZwierc 135v, 268v.

a. Człowiek jako grzeszne i nędzne stworzenie przed Bogiem (2): O ſwięty á błogoſłáwiony Pánie/ coż to ieſt ten nędzny cżłowiek/ y coć thák dobrego vcżynił/ iż ſie thák oń ſtáraſz/ ſnadź mimo káżde ſtworzenie ſwoie? O nędzny nikcżemniku y iákież ieſt ſercze twoie/ ieſli będzieſz zániedbawał ábo zániechawał tákiego dobrodzieyſtwá Páná ſwoiego RejPos 167v, 284.

Synonimy: a. lichotarz, marnik, mizerak, mizernik, nędznik.

Cf NIKCZEMNY

MŚ