[zaloguj się]
[pdf]

NIKCZEMNOŚĆ (91) sb f

nikczemność (75), niczemność (14), nichczemność (1), nieczemność (1); nikczemność RejPs (4), GliczKsiąż, RejWiz, Leop, KwiatKsiąż (2), GórnDworz (9), RejZwierc (3), BudBib (6), CzechRozm, PaprPan, KochPs, StryjKron (4), CzechEp, NiemObr, ArtKanc, GórnRozm, ZawJeft, Calep, GrabowSet (2), LatHar, SarnStat, PowodPr, SkarKaz; niczemność LubPs, Mącz (3), HistHel (2), MycPrz, SkarŻyw; nichczemność PaprUp; nieczemność RejKup; nikczemność : niczemność BibRadz (2:1), BielKron (1:3), RejPos (18:1), ModrzBaz (8:1).

e oraz o jasne; nieczemność z tekstu nie oznaczającego é.

Fleksja
sg pl
N nikczemność nikczemności
G nikczemności nikczemności
A nikczemność nikczemności
I nikczemnością nikczemnościami
L nikczemności

sg N nikczemność (18). ◊ G nikczemności (17). ◊ A nikczemność (31). ◊ I nikczemnością (7). ◊ L nikczemności (7). ◊ pl N nikczemności (1). ◊ G nikczemności (2). ◊ A nikczemności (4). ◊ I nikczemnościami (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. To, co nietrwałe, ulotne, bez znaczenia (zwłaszcza to, co ziemskie, doczesne, o wartości przemijającej), także nicość; inane, nihilum Mącz; idolum PolAnt; nullitas JanStat [w tym: czyja (16): pron poss (14), G sb i pron (2)] (45): Abowiem on [Bóg] baczy nikćiemnoſć [!] naſſę á iżechmy nieináczey ſą iedno iáko proch pod nogámi iego RejPs 150v, 146, 179v; Sumnienie powieda iż mymo boga wſytko nieczemnoſcz. RejKup Kv; RejWiz 8; Vpomina [Pan] lud áby ſie niebali niebieſkich známion/ áni Báłwánow/ okázuiąc ich nikcżemność/ iż nikomu nic niemogą vcżynić Leop Ier 10 arg; BibRadz Is 41 arg; Wotuiąc nie rádził [Attylijus Regulus] zá ſię dáwáć żadnego/ powiedáiąc ſwoię nicżemność á zeſzłe látá/ w ktorych iuż nie może być pożytecżny Rzecżypoſpolitey. BielKron 120, 197v; Mącz 156b; RejPos 76v, 166 [2 r.], 167v, 173v, 228v [2 r.]; BudBib 1. Reg 12/21, 1.Par 16/26, Ps 96/7, Jer 10/8, 15; CzechRozm 51v; PaprPan Hh4v; wſzákże to ieſzcże przydam/ cżym nikcżemność árgumentu tego pokázáć ſię może. NiemObr 47; Cżąſtko málucżka/ tu krotko żyiąca/ Y ták lękliwa/ że miod zbieráiąca Pſzcżołká/ ćię trwoży: ty chceſz wiecżne progi/ Rządzić vbogi? Ty/ ktorego pchłá (wſpomnienia niegodná/ Prze nikcżemność iey) przez cáłą noc głodná Przewráca GrabowSet T3; LatHar 246; SarnStat 529.

W połączeniach szeregowych (4): RejPos 179, 228v, 271v; A my nie będąc iedno prochem y źiemią y ſámą nikczemnośćią/ czyniem ſię rownemi wſzytkim y nawyżſzym/ á nikomu vſtąpić niechcemy. SkarKaz 84a.

W przeciwstawieniu: »nikczemność ... zwierzchność« (1): Prorok woſobie grzeſſnego człowieká á ſkruſſonego/ proſi o miłoſierdzie páná przypomináiąc nikczemnoſć iego/ á wieczną zwierzchnoſć páńſką RejPs 148.

Wyrażenia:»niczemność ciała« (1): Okazánie nicżemnośći cyáłá krewkiego. LubPs Hv marg.

»nikczemność człowiecza, człowieczeństwa« [szyk 3:1] (3:1): Opiſuie niczemność człowieczeńſtwá/ przyrownywáiąc ie liſtowi y źdźbłu. BibRadz I 278d marg; RejPos 166 marg, 210v marg, 317 marg.

»nikczemność świata tego« (2): A iż ſie to iuż w niey [panience] wypełniło/ iż s tey gáłąſki poſzłá tá ſwięta látoroſl/ ktora przyſciem ſwym/ oſwiećiłá y vweſeliłá wſzytki ciemnośći/ nędze/ á nikcżemnośći ſwiátá tego. RejPos 271v, 289v.

Szeregi: »krewkość i nikczemność« (1): Boć on [Pan] ſam zná náſzę krewkość, y wſzyſtkę naſzę nikcżemność. ArtKanc Q19v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nikczemność a niegodność« (1): Dayże nam náſz wſzechmogący Pánie/ ábyſmy vmieli poznawáć ty nikcżemnośći á niegodnośći ſwe RejPos 48.

»nikczemność a obłędliwość« (1): O nędzna mucho á mizerny robaku/ ieſliżeś ty tego kiedy godzien ieſt/ iż táka rádość y táki ſmętek ma zruſzyć Páná twego/ y ony ſwięte oſiádłośći wſzytki niebieſkie dla nikcżemnośći twoich/ á dla nędznych obłędliwośći twoich. RejPos 196.

»prożność, (a) nikczemność« (2): Mącz 167b; Prorok powieda/ wſzytko w prożnośći á w nikcżemnośći ieſt położono. RejPos 112.

»nikczemność a sprosność« (2): Słuchay co Iop mowi ná wielu mieyſcach/ wſzędy obwoływáiąc nikcżemność á ſproſność cżłowieká nędznego. RejPos 228, 196v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

2. To, co złe, grzeszne, niegodziwość; inane PolAnt, Modrz; dehonestas, foeditas, ignavia, nequitia, vanitas Modrz [w tym: czyja (6): pron poss (5), ai poss (1)] (18): KwiatKsiąż G3; iż dozwolili białymgłowam nie vmieć/ nie wiedzieć/ nie dowieść/ nie doźrzeć/ zábacżyć/ y iney wſzelákiey nikcżemnośći GórnDworz Z7; BudBib Ps 4/2; MycPrz I C3; Tákći twoi/ ktorzi śię teraz ćiebie boią/ wydádzą potym ſzaleńſtwo y głupſtwo twoie wſzytkiemu świátu/ á nikcżemność twoię przed wſzytkiemi będą opowiedáć. ModrzBaz 40v, 57v; KochPs 117; StryjKron 567 marg; Czego ſie Panie Boze zal natakowe ze to poſobie nichtzemnoſc pokazuya/ átim hanbia mieiſca przodkow ſwoich. PaprUp D4v.

W połączeniach szeregowych (3): Pewna rzecż ieſt/ iż w ktore ſercze raz iſkierká miłośći wpádnie/ iuż tám ſproſna myſl/ boiaźń/ nikcżemność/ nie może popaſáć GórnDworz Bb6, Ee3; ModrzBaz 58v.

W charakterystycznych połączeniach: nikczemność ostateczna, wszelaka; nikczemność lubić, naśladować, opowiedać, pokazywać (pokazujący) (2), wyjawiać; o nikczemności świadczyć.

Szeregi: »lekkość a nikczemność« (1): A tak od tey lekkośći á nikcżemnośći łgarſtwa máyą być ſrogo tákowi odſtraſzani. KwiatKsiąż C2v.

»nikczemność a omyłka« (1): Pan náſz odkupiciel y dobrodzyey náſz/ widząc nikcżemnośći á omyłki náſze RejPos 286v.

»płochość i nikczemność« (1): á ktorzi ſię z niecnoty chłubią/ oni o ſwey płochośći y oſtátecżney nikcżemnośći świádcżą [illi improbitatem et extremam nequitiam testantur] ModrzBaz 57v.

»sprosność a nikczemność« (1): ktorziby przećiwko tobie/ głowną nieprzyiaśń mieli/ dla doſtoieńſtwá ſproſnośćią á nikcżemnośćią twoią zelżonego [quem foeditate tua dehonestas]. ModrzBaz 40v.

W przen (2): Wy co teraz zówiećie ſczérem/ dobrem/ proſtem/ Może to być názwano nikcżemnośći moſtem: Ná który wy nápadſzy/ iuż po nim chodźićie/ Ani oczu ku ſczéréy prawdźie otworzyćie. ZawJeft 35; Lecż/ ná ſzyi ma ćięſzkie iárzmo/ duſzá/ Nikcżemnośćiámi ſpięte/ Ták/ iż ſię ledwo ruſza GrabowSet P4v.
3. Słabość, bezsilność, brak hartu, energii; ignavia, socordia Modrz [w tym: czyja (5)] (13): BielKron 342; Wdyć thego niemoże inácżey/ iedno nikcżemnoſcią názwáć/ iż ſie one [białegłowy] poſpolicie ledá cżego boią GórnDworz X8v, X8v; HistHel C4v, Dv; ModrzBaz 40; Tego dniá ktorego Papieſtwo [Celestynus] zdał/ po Mſzey ſwey/ chromego iednym pożegnánim/ ktory chodzić niemogł/ zlecżył: ná poſromocenie tych/ ktorzy mowią/ iſz nie zpokory/ ále znicżemnośći ſwey Papieſtwo opuśćił. SkarŻyw 473; By to ſzło z naſzey nikcżemnośći/ byłoby ſię czego wſtydźić/ ále iż nie ieſt nas ſto/ żebyſmy Tátárom/ abo Turkom odpor dáć mogli/ káżdy báczny rychley nas w tey mierże obmowi/ y pożáłuie/ niżliby nas winowáć miał. GórnRozm M2.

W połączeniu szeregowym (1): Bo chociay iuż nie fráncuzy/ nie guzy/ nie wrzody/ nie pleury/ nie koliki/ tedy przedſię thępość/ gnuſność/ nikcżemność/ á wſzytkim omierżenie/ to nas pewnie nie minie/ y inych wiele nadobnych przypadkow/ iáko drapánie/ chrapánie/ ſapánie/ ſnádnie przypáść może. RejZwierc 14.

W przeciwstawieniach: »dzielność, męstwo ... nikczemność« (2): Ták wiele wſercách ludzkich waży mnimánie o męſtwie ábo o nikcżemnośći cżyiey wźięte/ á vtwierdzone [opiniones de fortitudine ignaviague alicuius conceptae et confirmatae]. ModrzBaz 118; Miáfto tego my mamy zbytki/ á chćiwość: dobrá poſpolitego vboſtwo/ á priwatne doſtátki: pochwalamy dźielność y doſtátki/ á náśláduiemy nikcżemnośći. PowodPr 78.

Szeregi: »lenistwo i niczemność« (1): A ztądże [dworzanie] też żywą w leniſtwie y w nicżemnośći [in ignavia et socordia]/zá ktorą idą ſzáchy/ koſtki/ trunecżne bieſiády/ gámrácye/ y inſze dworne zarázy. ModrzBaz 13.

»nikczemność a płochość« (1): A Woiewodzie/ ktory od niego z bitwy vćiekł/ záięczy kożuch/ y kądziel z wrzećionem w podárek posłał/ nikcżemność iego á płochość záięczą/ y ſpráwy niewieśćie nie mężkie tym znácząc StryjKron 220.

4. Prostactwo, nieuctwo; ineptia, ineptitudo Cn [w tym: czyja (2)] (8): ktorzy będąc wielkimi proſthaki/ mieli iednák indziey thę ſławę/ iákoby mieli być záwołánemi dworzány: prawda iż ſie potym nikcżemność ich odkryłá GórnDworz D4, R6v; RejZwierc 242 [2 r.]; Láćinſka przipowieść Aſinus ad lyram/ gdy ſie kto prze nikcżemność do rzecży zacney nie godźi. ModrzBaz 134v marg.
Szeregi: »nikczemność a głupstwo« [szyk 1:1] (2):Też y w tym ieſt trefność/ kiedy ktho nieznácżnie cżyię nikcżemność/ á głupſtwo ſzkáluie: iáko v ſądu ziemiánin ieden proſił o prokuratorá/ powiedaiącz iż zá pieniądze doſtáć go niemogł GórnDworz R6v, Hh2.

»prostość a nikczemność« (1): Gdzye nye odſyła tu do rzemyęsnikow/ dla proſtosći á nikcżemnosći ich/ ále do tych ktorzy náuki wſobye máyą/ á oną ſſaffuyą/ y inſſe Bogá poznáć/ cżcić/ wyelbić/ náucżáyą. GliczKsiąż G8v.

5. Zmyślenie, kłamstwo; gerrae Mącz; vanitas Calep; insulsitas Cn [w tym: czyja (5): pron poss (3), G sb (1), ai poss (1)] (7): BibRadz *4v; Ieſt tho iedno ſzyderſtwo ná ſwiecie tá Alkumia známienite/ ktora ſie iáwnie ſámá w ſwey nikcżemnośći wydawa/ gdy to obiecuie dáć z náuki/ cżego iey przyrodzenie broni BielKron 26; Mącz 145c; O tym też czytay Dialogum Platonis de nature et legibus/ gdzie ieden Egipczyk Solonowi Philoſophowi nikcżemność Hiſtoriy Greckich ná oczy wyrzuca dowodnie. StryjKron 16 marg, 16; CzechEp 162; Calep 1101b.

Synonimy: 1. darmość, marność, prożność; 2. marność, mizeryja, niecność, niecnota; 3. bojaźń, gnuśność, lenistwo, lękliwość, niebaczność, nieumiejętność, ociężałość, ospalstwo, ospałość, prożnowanie; 4. głupość, głupstwo, grubijaństwo, grubstwo, nieobyczajność, nierozum, nietrafność, nieumiejętność, niewiadomość, prostość, prostota; 5. bajka, baśń, brednia, fałsz, kłamstwo, matactwo, matanina, nieprawda, plotka, wymysł.

MŚ