[zaloguj się]
[pdf]

NOREK (25) sb m

norek (14), nurek (11); norek Murm, Mymer1, BartBydg, BielKron (2), BudBib, CzechRozm, ActReg, Calep (3); nurek RejWiz (2), RejZwierz, WujNT; norek : nurek Mącz (2:2), KlonFlis (1:5).

o pochylone, e jasne.

Fleksja
sg pl
N nórek nórkowie
G nórka nurków
I nórki(e)m nórkami

sg N nórek (10). ◊ G nórka (1). ◊ I nórki(e)m (11). ◊ pl N nórkowie (2). ◊ [G nurków.] ◊ I nórkami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Człowiek, który pływa pod wodą, nurkuje; urinator Calep, Cn; cybister Calep (13): Urinatores, qui in aquam merguntur et sub ea natant. ‒ Norkowie. Calep 1142b, 282a; Vrinari nurzáć ſię Vrinator nurek. KlonFlis H4 marg; [Urinator Der unterm Waſſer geht Norek/ co pod wodą chodzy ArtNom M5v].
a. W funkcji przysłówka: »norkiem« = zanurzając się w wodzie, nurkując (10): BielKron 444; Cyránek/ łyſek/ niezlicżona tłuſzcża/ Co raz ſie nurkiem po płoćicę puſzcża. KlonFlis B4v.
Zwroty: »nurkiem chodzić« = nurkować (2): Alić on nurkiem chodzi/ á iáko Bobr płynie RejWiz 42, 136.

»norkiem (w)pływać« = urinare Mącz, Cn; innare, inurinare Mącz (4): Urino Norkiem pływam/ kriyę ſie pod wodę. Mącz 508d, 248c, 508d [2 r.]; [Volck 409].

Przen: Skrycie (2):

W przeciwstawieniu: »clare (lat.) ... nurkiem« (1): wszakęm się wm declarował nieraz około kozdey zInstructyi moich łatwie pobawyć, zec clare idę anigdy nurkiem ActReg 167.

Zwrot: »nurkiem chodzić« (1): WIerz mi iż tá ſkowerá/ choć ták nurkiem chodzi/ Vzrzyſz y on też ſwego/ poćichu vgodzi. RejZwierz 131v.
2. Nazwa nadawana przez katolików zwolennikom odłamu reformacji powstałego w XVI w. w Szwajcarii, Niemczech i Holandii udzielających chrztu dopiero dorosłym przez zanurzanie i stojących w opozycji zarówno do kościola katolickiego jak i do zinstytucjonalizowanych form reformacji luterskiej i kalwińskiej; anabaptista Cn s.v. nowokrzczeniec (2): CzechRozm 266v; czemuż y ſámi Nurkowie onych ſłow/ Niſi baptizentur, nie przełożyli/ Ieſliby ſię nie nurzáli; ále Ieſliby ſię nie vmyli? WujNT 11; [y nurkowie ći/ którzy ſie w Polſzcze u nas nurzáią/ plemię ſą Magowé/ y uczniów iego/ y przeto Boſtwo Páná Chriſtuſowe bluźnią. BiałPos 3. (Linde)].
[Szereg: »nowokrzczeńcy albo nurkowie«: Ale ſie teraz śiłá námnożyło Kośćiołów/ á káżdy ſye zowie Chrześćijáńſkim: ieſt kośćiół Luterów/ kościół Kalwinów/ kościoł Zwinglianów/ Kościół Nowokrzczeńców ſproſnych/ álbo nurków BiałPos 182 (Linde).]
3. zool. Prawdopodobnie Podiceps cristatus Latr. (Rost); perkoz, nurek, ptak wodny z rodziny perkozów (Podicipedidae), żywiący się rybami i bezkręgowcami wodnymi; mergus Murm, Mymer1, BartBydg, Calep, Cn; mergulus Vulg, PolAnt, Cn (10): Mergus, eyn deucher Norek. Murm 87; Mymer1 25; Mergus, mergulus avis aquatica, ab assiduitate mergendi, norek BartBydg 89b; BielKron 36v; nie będziećie ich ieść iáko brzydkośći iákiey; Orłá/ Iáſtrząbá/ [...] Sokołá (marg) Wedle innjch puhac (‒) cżáple (marg) Albo norká (–) [mergulus] y ſowy. BudBib Lev 11/17; Mergus – Norek Avis ita dicta quod si in aquam captans cibum assidue immergat. Calep 655b; KlonFlis E2; [Te ſą których z ptaſtwá ieść nie maćie/ y ſtrzédz ſie ich maćie [...] puhaczá/ y nórka/ y Ibę [bubonem et mergulum et ibin] WujBib Lev 11/17].

Antropomorfizacja (3): Nie bądź iáko trzey towárzyſze oni Co hándlowáli z ſobą w iedney toni: Nietoperz/ Nurek/ z nimi kupiec nowy Kierz ieżynowy. KlonFlis Ev, Ev, E2.

Synonimy: 1.a. »chyłem«, chyłkiem, kryjomie, potajemnie, skrycie, tajemnie, »ukradkiem«; 2. anabaptysta, nowokrzczeniec, ponurznik.

Cf NOR, NOROWNIK

AKtt