[zaloguj się]
[pdf]

NUŻ (388) int i pt

nuż (361), nuże (27); nuże LibMal; nuż : nuże RejJóz (1:1), RejKup (7:5), BielKron (1:1), Mącz (3:3), GórnDworz (16:3), RejZwierc (62:2), ModrzBaz (9:1), Calag (1:2), MWilkHist (1:1), BielSjem (2:3), GórnRozm (13:1), CiekPotr (3:2), ZbylPrzyg (5:1).

W nuże e prawdopodobnie jasne (tak w -że, tak też Cn).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. Wykrzyknik [w tym: w antepozycji (92), w interpozycji (23)] (115):
1. Okrzyk przynaglania, zachęty, wezwania do wykonania czegoś; hej, dalejże (zwykle cum V i z wypowiedzeniem wyrażającym rozkaz, prośbę czy zachętę; age Mącz, Modrz, Cn; agite PolAnt, Modrz, Cn; eia Mącz, Cn; o Modrz; perge Cn [w tym z elipsą czasownika w imp (17)] (77): NVż wſſyſcy ſpołecznie ktorzy ſie kolwiek chlubićie powięſćiámi ſwemi wiernemi być pánu ſwemu ſtárayćie ſie ábyſcie wyſlawiáli imię iego RejPs 200v; A pan odpowiedział. Nuze thi lachaczu milcz o tho teraſz na polie wyyezdzam ydzze a rzekny Zeliſlawſkiemu abi tham ku mnie nadyachall. LibMal 1543/72; RejRozpr H3v; Nuż ſam wkupę Braċzya naſſy Spatniecż nas tęn paduch ſtraſſy RejKup t4v, 1v, cc6; Nuż y wy morſkye przepáśći á Wyelorybowye/ Bądźcye Pánu ku ćći k chwale záwżdy po gotowie. LubPs ff3v, Z5v, dd4, ff3v [2 r.], ff4, gg6v [2 r.], hh2; NVż ma miła zacna krwi/ ſtanu Rycerſkiego/ Chociay w tey niedbáłośći/ pátrz wżdy káżdy ſwego. RejZwierz 109v, 124; Krol Dawid Prorok y Arfiſtá Boży vpominánie tymi ſłowy cżyni: Nuż teraz Krolowie rozumieyćie/ ćwicżćie ſię kthorzy ſądźićie źiemię. BibRadz *2v; Mącz 5d, 101a; Prot Dv; RejPos 160, [310]; nuże miła Anno ſtáray ſie pilno co będzie pan iadł RejZwierc 89v, Av; WujJud 134; CzechRozm 26v; Ale nuſz teraz [Age nunc]: niech te dorocżne śiedzenie będźie ſrożſze niż karánie ná gárdle ModrzBaz 80; MWilkHist L2v; Krzyczy nuſz teraz Brácia chęcią iednákową/ Czyńcie/ ia was záſtáwię naprzod ſwoią głową StryjKron 732; NVże nowi ſtátecżni Rycerze/ Bierzćie ná ſię zbroie y páncerze. Vbrawſzy ſie z łukiem w ſzáráwáry/ Iedźćie ſkokiem porażćie Tátáry. BielSjem 29; ArtKanc A3, A11v, C6v, I7v, P19, S16; WujNT Iac 5/1; nuże powiedzże mi Naprzod iáko ćię zową. CiekPotr 68; SapEpit Bv; RybWit B3v; Nuże moie ſerdeczko/ nie żáłuyćież ieno Ná tę ſuknią ſtá złotych/ ieſt też tu me wiáno. ZbylPrzyg A4; [Yedni rwáli drudzy lali A trzeći ná demną ſtali Mowiąc/ nuż go bráćia ieſſcze KorczRozm E3v].

W równoważnikach zdania rozkazującego (6): RejKup q8; O ślepy Kácérzu/ powiédz mi/ Polſká Króleſtwemli ieſt/ czyli nié? Rzecze że ieſt. Nuż ty teraz weń oſtrzem/ y ták móẃ: Tedy Polſká ma Królá? Odpowié/ pewnie że ma. OrzQuin Aa2v; Ták nápominał [Gliński] wſzytkich obieżdzáiąc wkoło/ A potym ſmiele krzycząc ſam ſkoczył ná czoło/ Krzycząc nuſz zá mną Brácia: Litwá zá nim z krzykiem Wielkim pędem ſkoczyłá zákrzywionym ſzykiem. StryjKron 702, 532; weźmi ty Krolu żelázną rozgę do ręku/ nuż w ty Heretyki. NiemObr 21; SapEpit B3v.

Powtórzenie dwukrotne (2): RejKup x3; NVże nuże moie przyiaćiołky/ Cżás do rády zdziáławſzy gomołki. BielSjem 9.

Połączenia: »ba nuż(e)« = age sis, eia Mącz (3): Agesis, adverbium excitandi. Bá nuſz/ nuże. Mącz 5d; Eia, adverbium hortandi, Nuż/ Ba nuże Mącz 101a.

»ej nuż« (8): EY nuż wſſelki chćiey obáczyć coć potrzebnieyſſego/ Ieſli thák żyć Swiátu kwoli pełniąc wiele złego MrowPieś A4; EY nuż wſzyſcy narodowie poſłuchaycye tego/ Wy co mieſzkacie na ſwyecye ſkłońcie vchá ſwego LubPs Nv, R5v; KrowObr Av; Ey nuż káżdy żáłuiąc zemną ſwoich złośći/ podnieś ſerce k Máieſtatu iego wielmożnośći. ArtKanc L5, L8v, N11v, P3v.

»nuż jedno« (3): Nuż iedno przedſię/ choć nie wſzyſtki/ ále wżdy z nich niektore/ ktore pámiętaſz powieday/ á iá też z łáſki Bożey odpowiedáć ći ná nie będę. CzechRozm 68v; Nuſz iedno powiedz, cobyś mu chciał dáć. CiekPotr 25, 59.

»o nuż« (1): Widzenie Krolá y Mnichá walczących/ ktorych gdy ſam Krol Iágieło widział/ wołał ná S. Stániſłáwá/ o nuſz ich miły ſwięty Stáſku. StryjKron 532 marg.

»nuż przedsię« (4): Nuż przedſię zacna Leliwo/ Nie vdaway ſie ná krzywo. RejWiz A2v; Age. Nuż. Przedſię/ Prowadz ſwą rzecz. Mącz 5c; Nuż przedſię kto teraz mowił/ niech nie przeſthawa/ áby przyſcie moie przycżyną milczenia nie było. GórnDworz H3v; CzechRozm 68v.

»nuż (też) tedy« (8): Nuż tedy ſtąpmy/ á pomieſzaymy tám iężyki ich [Agite descendamus et confundamus ibi labium eorum]/ áby ieden drugiego niezrozumiał. BibRadz Gen 11/7; RejPos 58 [2 r.], 206v, 232v, 258, 351v; Nuż tedy wy ktorzi ſię náukámi báwićie [Quare agite, o cultores literarum]/ ktorzi zwierzchność maćie poyrzyćie ſámi ná ſię ModrzBaz 132v.

2. Okrzyk wyrażający różne stany uczuciowe: radość, podziw, powitanie; zdziwienie, powątpiewanie; przestrogę (zwykle cum V lub z wyrażeniem wykrzyknikowym); eia Modrz; age Calag; euge PolAnt (38): Nuż iákie dziś gry náſtáły Zktorych ginie koſt niemáły Dziwne fluxi/ turmy/ ruſſe Aż drugi ná ſtole kłuſſe RejRozpr G4v; (did) Kupieċ ſyę ſmieje z Mnicha/ jż pierwey Cżartowi grozył (–) Nuże miły Herkułeſie Toċz teraz ona rzeċ wlieſe Czoż ya zawżdy ċzartu grozył A on ſie za tobą wozył RejKup x6v; Nuż teraz o moy Pánye wſſech zaſtępow Boże/ Boże náſz Izráelſki ktoć ſye oprzeć może LubPs O4; RejWiz 93v; NVż ma miła pátria/ płácżmy ná ſię ſámi/ Iż ſie ſzcżęſcie ná trepkach/ ták włocży zá námi. RejZwierz 108v, 102, 103; Nuże miłe ſieſtrzycżki/ znam po wáſzey twarzy że ná żadney ſtrachu nie máſz BielKron 320; GórnDworz V5v, Z3, Gg3v; Nuż iákim koſztem á iákim zbytkiem wiele páda s ſtołu twego/ ták iż y psi ledwe [!] cżáſem doiadáią onych dziwnych wymyſłow twoich. RejPos 192; Nuż toś iuż ſłyſzał cżego ſie napieraſz/ y od kogo ſie nápieraſz RejPos 317, 326; RejZwierc 231v, 233v [2 r.]; Nuż przed onym Báłwánem/ co zá dudkowánie/ Náſmiałbyś ſie do woley/ pátrzáiąc tám ná nie. HistHel Bv; Nuże moi mili żołnierze [Eia milites]/ co vyrzyćie że ia pirwey przed wámi cżynić będe [!]/ tegoż y wy zámną cżynić nieprzeſtawayćie. ModrzBaz 23; Wolan. Nuż. Nuże. Bá nuże. Age, perge, igitur. Calag 573b [2 r.]; KochJez [B4]v; WyprPl A3; Nuż tedy ſługo dobry y wierny [cf Dobrzeć ſługo dobry y wierny WujNT Matth 25/21]/ gdyżeś nád máłym był wiernym/ nád wielem ćię poſtánowię. WujNT 267.

Ze zdaniem pytajnym (3): Nuże panowie goſcie iakoz ſie tu macie Cżemuzeſcie nie weſeli a ocż ſie ſtaracie RejJóz O2v; GórnDworz O7; Nuże, y ná niebie Byłeś? Y owſzem ſtámtąd płynęliſmy rzeką Tą ná baćiku ślicznym málowánym. Więceś Widźiał y Seráphiny? CiekPotr 72.

Powtórzenie dwukrotne (3): Ták mowi Pan Bog/ Iżeśćie wy mowili/ Nuż nuż przećiw mieſcu memu ſwiętemu [euge super sanctuarium meum] BibRadz Ez 25/3; Synu cżłowiecży/ przeto iż Tyr mowiło przećiw Ieruzálem/ Nuż/ nuż [enge]/bráná narodow złámana ieſt BibRadz Ez 26/2; ZbylPrzyg A2v.

Połączenia: »ba nuże« = age Calag (2): Calag 573b; Bá nuże/ me miłe pánie Będźieć to rychło świtánie. Coż wżdy lepſzego cżynimy Iż do grobu nie idźiemy. MWilkHist G4.

»nuż co« (1):A thám nawiętſze cżáry/ błędy/ ná ten cżás ſie dzyeią. Nuż co gromnic/ błáżeykow onych ſwiętych/ wiązáni zyoł rozmáitych/ onego chodzenia po rynku/ chroſtu náſtáwiawſzy/ z bębny z dudámi. RejPos 225v.

»nuż dalej« (1): Nuż dalej, moja dziewko, niechaj znam i tego, co to wzrostem pomniejszy od Agamemnona KochMon 26.

»nuż wy też« (1): (marg) Zárłok/ Krol opilſtwá (–) Włoſy mu ſie zyeżyły/ á pełno w nich pierza/ A onym śilnym koflem/ wſzytko ná doł zmierza. Iákoby rzekł/ nuż wy też/ przecż dármo mieſzkacie/ Coż wam po inych ſpráwach/ wſzák ſie dobrze znacie. RejWiz 167.

II. Partykuła (273):
1. W funkcji składnika dodatkowo uwydatniającego, wzmacniającego treść wypowiedzi; age, iam Modrz; ecce Vulg (81): BierEz B4v; Nuż naſſy Przodkowie wſyſczy Tak Pjſſali o Kapiczy Iż tą Satą z Nieba była A barzo Diabły ſtraſyła RejKup cc5v, ddv; HistHel B4v; Nuż ſtroiámi páchołki iáko przewielżáią/ Nád dochody ſwe właſne práwie wyćiągáią/ Pomńiąc to gdy więc ktory iż ná vrząd w ieżdżał/ To ſie ieden drugiemu wyſtáwnie pokazał. MycPrz I B2, I B3v; Iáko ſobie ſam powoli cżytáć możeſz. Nuſz ono co cżytamy w Pſálmie. 105 v 8. 9. 10. áſz do 11. CzechRozm 126; PaprPan V2; ReszList 186; Nuſz dźieleniem bráćiey/ máiętnośći po Oycu/ iáko familie wielkie drobnieią y niſczeią/ iáko do vboſtwá prżychodźić ſynom muśi GórnRozm K3v, L; PaprUp K2v; nuż Pan Piotr Zborowſki do ktorego iż wszytkie Causy odsyłam aiz sam temu zdołac niemogę tak wiele pisac, ten wm wypiszę. ActReg 164, 71, 77, 86, 136; OrzJan 128; Nuż ieſzcże więtſza nieſpráwiedliwość/ gdy ieden cżłowiek w náſzym práwie drożſzy niż drugi. PowodPr 68; PaxLiz A2v.

Połączenia: »ale nuż« (1): Ale nuż [Age nunc]: Niech w ktorey Rzecżypoſpolitey/ wſzytek lud/ nikogo niewyjmuiąc/ ma to ſobie zá rzecż pewną ModrzBaz 40.

»nuż owo« (1): Nuż owo co on zá dziw kłádzie/ á rzecż niepodobną ku wierze/ áby na ledzie mogł ogien niećić/ żaden dziw nie ieſt/ bo ſie thego ocży náſze doſyć nápátrzywáią. GórnDworz B3.

»nuż proszę« (1): Nuż proſzę/ á co zá pożytek owych máſzkárnikow [Iam quid sibi volunt personati illi] ModrzBaz 36.

»nuż teraz« (1): Oto teraz [Ecce nunc] (marg) Nuſz teraz G. (–) wy co mowićie; Dziś ábo (marg) y. G. (–) iutro poiedźiemy do tego miáſtá WujNT Iac 4/13.

»nuż też teraz« (1): Nuż theż theraz wy co więc mowićie [Ecce nunc qui dicitis] Leop Iac 4/13.

»nuż zaś« (1): Nuż záś około chorych iákiey pilnośći przykładáią/ áby ozdrowieli. ReszHoz 120.

a. Partykuła wzmacniająca wskaźnik nawiązania, partykułę pytajną lub zdanie pytajne; etiam, profecto PolAnt; iam Modrz (55): Nuż kiedy naſtáną trwogi Wnet náłbie vroſtą rogi RejRozpr F3, C4v; Nuż gdy bych chciał wſpominać ći czo w cznotach ſtali Y w nawiętſzych przygodach nicz ſie nie lękali RejJóz F7v; RejKup g5; Nuż gdy ſie nieprzyiaciel iáki trefi s ſtrony/ Iż będzye trzebá iákiey niemáłey obrony/ To ſie ciągni iáko Lis byś miał ogon ſtráćić/ Bo wżdy lepiey niżli ſie z niewolą pobráćić. RejWiz 69, 42v; Nuż kiedy do dárow/ do vpominkow przydzie/ ktoremi śiłá miaſt/ y zamkow/ ná ſwiecie dobyto/ tám iuż niemáſz żadney miáry GórnDworz Bb3v; Nuż gdy przypadnie niemoc ábo iáka chorobá/ tho dopirko/ iáko tho ſámi widzimy/ co zá ſpráwá w tákowych ſie ludzioch okázuie. RejPos 6, 32; Nuż gdy ieſzcże owi przyrodzeni błazenkowie á owy dziatecżki wdzięcżne przypádną/ [...] iáka to ieſt roſkoſz á iáka pociechá. RejZwierc 32v; NVż też ieſlibyś páná widziáł álbo ſie w pychę vnoſzącz/ álbo vpor iáki przed ſię biorąc/ [...] ázáſzbyś miał być ták beſpiecżney cznothy RejZwierc 44, 38v, 49, 57, 59, 90v (12); WujJud 143v; Nuż gdy [etiam (marg) profecto (‒) quod] cżterzy ſądy moie złe/ miecż/ y głod/ y zły zwierz/ y mor poślę do Ieruſzalimá/ abych wyśiekł z niey cżłowieká y bydlę? BudBib Ez 14/21; Nuż/ Aza Duch Boży niewiedział/ ktore kśięgi miáły zginąć/ á ktore zoſtáć? BudNT Hh4, Kk3; CzechRozm 20, 98, 104; Nuż co nienależy do cnoty [Iam quod virtutis non est]/ á iáko do męſtwá należeć może? ModrzBaz 62v, 66; Nuż/ á o Pietrze co też rzecżemy? zali go też fundámentem kośćiołá ſwego Rzymſkiego iegoż Papieżnicy nie cżynią? CzechEp 230, 288, 419; Nuże gdyż Rzeczypoſp: idźie o zgubę Synow Koronnych/ zaſz nie śiłá ludźi/ á nie proſtego ſtánu ginię [!] o kradźieſz GórnRozm E3v; ActReg 72; Nuż pod Stárodubem/ ázaż poimánych ták wiele nie było OrzJan 40, 12, 19, 61, 63; GrabPospR L, L4v; Nuż Iármárki/ tárgi/ háńdle/ y poſpolite vgody ábo ſpráwy/ á kiedy cżęſtſze iáko w świętá? PowodPr 52, 33, 50; VotSzl E2v; GosłCast 32; Nuż też do dyngowánia/ wnet że daſz [trunku] potuchę/ Kto ſie w tobie roſkocha/ iuż niedba o ſkruchę. PaxLiz Dv.

Połączenia: »nuż (a) owo« (3): Nuż á owo co/ gdy de male obtento pozową? GórnRozm I2, I4, Lv.

»nuż (też) zasię« (4): Nuż záſię ázaſz to nie roſkoſz wiedzieć przyrodzenie káżdego źwirzątká/ káżdego ptaſzká/ káżdego drzewká/ káżdego ziołká RejZwierc 112v, 32, 156v; Nuż gdy ſię też záſię gdźie miedzy ludźie tráfi/ oná ták wdźięcżna á zgodliwa pará/ w iákiey pocżćiwośći/ w iákiey powadze y w bacżeniu oſobnym v káżdego być muśi WerKaz 305.

2. Partykuła w funkcji przysłówka (192):
a. Partykuła potwierdzająca, wyrażająca potwierdzenie, uznanie czegoś za słuszne: tak, tak jest, dobrze (1): Nuż/ wyrozumiałem to/ ále tego ieſzcże niewiem iáko rozumieć mam coś przydał CzechRozm 173.
b. Partykuła wyrażająca kontynuację: następnie, dalej, także (176): Bo więc ow ſlężak z forbotem Liſſtewká/ bryżyk ze złotem Nuż káplerzyk zoboyczykiem Teperelle z gorgulikiem Iſćieć ſkárbu nie vmnoży Niżli to ná ſſyię włoży RejRozpr H3, G3 [2 r.], H3; Swieczky/ Błąſeyky/ Paczorky Suche/ Piatky albo Wtorky Nuż Mirra/ Gadzjdło/ Złoto Agnus też Dei oto to Czom zawzdy noſſył prziſobie RejKup aa8; (marg) Choroby duſzne. (‒) Nuż łákomſtwo/ nuż pychá/ nuż gniew/ nuż zazdrośći/ Wierz mi iż ty zá febrę ſtoią przypádłośći. RejWiz 94; Iáko Iakobow ſługá gdy mu ſzedł po żonę/ Iáko go też prowádził Anyoł w cudzą ſtronę. Nuż iáko Tobiaſzá/ iáko inych wiele/ Iákie z nich záwżdy wierni miewáli weſele. RejWiz 156, 2v, 10v, 14v [2 r.], 23v, 31v (14); Pięknie Hiſtoria mowi o żenie Márkántoniego/ á ſieſtrze Auguſtowey Oktáwiey: więc o Porciey dziewcze Katonowey á żenie Brutego: nuż o Caiey Ceciliey żenie Thárqniniuſewey.* záſię o Korneliey dziewcze Scipionowey: á thákich licżbá byłá niezlicżona w Rzymie. GórnDworz Y2v; Ale wiecie w.m. co niewſtydliwe cżyni białegłowy? naprzod złe wychowanie: pothym vftáwicżna prośba męſzcżyznſka: więcz zdrádá: nuż dáry: vboſtwo: nádzieiá: ná oſtátek boiaźń GórnDworz L17v, B2 [2 r.], E3, G4, Y3v, Z (11); Nuż Dawid w vpadku ſwym iáko był pocieſzon. Nuż y inych wiele. Iáko y Páweł s. gdy wołał do Páná w przeſládowániu ſwoim/ powiedział mu Pan: iż doſyć thy maſz/ kyedy maſz łáſkę moię. RejPos 133v, 150, 202, 225v, 265, 330v (9); Nuż Hetmáni/ Rotmiſtrze/ gdzie mi ſie podzieli/ Ktorzy w rzecżách Rycerſkich/ ſłowo dobre mieli. [...] Nuż on Otá/ Zeglotá/ Kreſlaus s Kurozwąnk/ Nigdy nie żáłowáli w potrzebách ſwoich rąk. Nuż oni Toporowie/ Bucżacki/ Oſtrorog. Tym nieprzyiaćiel niebył napotężnieyſzy ſrog. BielSat G4v; NVż záſię poiázdy náſze/ koń zá pięć ſeth złothych/ rząd zá drugie. Nuż owy álzbánty/ nuż owy kutaſy/ nuż owy dziwne muchry/ ſtrzępki/ áż dziwno pátrzyć ná ty ſtráſzne wymyſły ſwiátá tego. RejZwierc 58; Nuż Inteſtatá/ nuż Káduká/ nuż teſtámentá ludzi pobożnych/ ktorychby ſie wiele gdyby był rząd otworzyło. Nuż inych kondiciy ználázłoby ſie niemáło/ by ſie iedno ludzye oſtráſzyli o tym mowić. RejZwierc 187, 111v, 125v [3 r.], 158 [2 r.], 166, 187 (20); BielSpr 57; Zaſz nie zacne Páńſtwo było Greckie/ ktore przes Amuráthá było poſiedzone. Nuż theż Epirinſkie; Alhánſkie/ y inſze okoliczne Páńſtwá ich/ [...] Nuż źięmiá Egipſka/ á prawie iáko pożarem dochodźiłá moc ich do wſzyſtkich Pańſtw okolicznych/ [...] Zaſz theż nie mocne było Kroleſtwo Węgierſkie z ſwymi Páńſtwy MycPrz II [B3]v, I B, [C2]v [2 r.], [B3] [2 r.]; WierKróc A3v, A4; PaprPan V2; Nuż o Ianie. 13. co też rzecżemy: byłli też lepſzy niż ći miánowáni przodkowie iego: zostawſzy iako y oni głową kośćiołá Rzymskiego? CzechEp 419; NiemObr 75; WisznTr 32; BielSen 12; BielSjem 8; BielRozm 12; Abo to Polſka naybliżey Turkow śiedźi? Czy nie bliżey ſą Turkow Wenetowie? Nuſz Sycyliyſkie/ Neápolſkie/ Kroleſtwá/ zaż tám nie tuſz/ á iákoby w gárdle v Turkow śiedzą? GórnRozm E3, D, F2v, F4v, G3, G4v, H; ActReg 22, 23; GostGospPon 170; OrzJan 7; Co nie może być iedno że muſzą onych pożytkow ſwych vdźielić inſzem/ ſługom naprzod ſwym/ potym kupcom/ v ktorych ſię niemal wſzyſtki naſze prouentá zoſtaią/ nuż rzemieśnikom/ ná potrzeby ſwe/ małżonek dźiatek y cżeládźi twoiey GrabPospR L3v, L3v [2 r.], N4; KlonKr A2; PowodPr 24, 74; VotSzl C3v; CiekPotr 31; GosłCast 46; ZbylPrzyg A2v, Bv.

Połączenia: »nuż dalej« (3): Nuż dáley iáko ſie nowe gwiazdy nád przyrodzenie przy zyáwieniu iego okázowáły/ iáko go mędrcy z rozlicżnych kráin poznáć ſzukáli/ iáko on Herod y oni Biſkupi wſzyſcy/ [...] s przyſcia iego ſtrwożeni á vſtráſzeni byli. RejPos 305v; Nuż dáléy/ co rzekę o źiemi Rákuſkiéy/ iáka teraz ieſt? OrzJan 9; ZbylPrzyg A3.

»nuż drugie rzeczy« (1): Nuż drugié rzeczy/ że dźiad/ prádźiad/ oyćiec/ ináczéy żyli/ y w krześćiánſkiéy wierze vmárli: ábo y to pomáłu ſumnienié gryźie? OrzJan 35.

»nuż jeszcze« (5): Nuż ieſzcże/ izali y tego nie bacżyſz iáko wiele ieſt falſzywych krześćijan co iuż rzkomo z Papieſtwá wyſzli/ y niektore grube błędy iego porzućili CzechRozm 223; CzechEp 22, 25, 362; Drzewcá/ nim tám doiedźieſz/ w dródze złamáć wáruy/ Gdy niedáleko woyſká/ Lardum ie poſmáruy: [...] Nuż ieſcze: Vchoway záś rány pánie boże/ Ieſli co prędko zléczyć/ tedy Lárdum może. WyprPl C2.

»nuż też« (29): RejWiz 56, 57v; Nuż też owiecżki ázaſz też ty máły pożytek vcżynić mogą? [...] Nuż też wołká ſthárego álbo iákiego podroſłego możeſz zá młodego przefrymárcżyć/ przez látho go wypáść RejZwierc 108v, 108v [2 r.], 109 [5 r.], 110v [2 r.], 126 [2 r.]; MycPrz II A3, A4v, Bv [2 r.], B2 [2 r.], B2v (12); WierKróc A2v; A Mężyk ſnadź nád wſzytki ſtroiu nie zániechał/ Ligęzá s ſwoim pocżtem/ s Stároſtą Stężyckim/ Tákże Inowłocłáwſki Woywodá z Lęcżyckim. Nuż też Pánowie z Gorki/ y Káſztellan Gdańſki/ Brzeſki/ Ráwſki Woywodá/ Płocki/ y pan Zbąſki StryjWjaz B3v.

»nuż zasię, zaś« (37:1): Gdyż duſzá/ żywot/ ciáło/ wſzytko w iego [Boga] mocy/ A kto ſie wydrzeć może s tákiey ſrogiey mocy. Iuż rozumieſz co ieſt ſtrách/ gdy go nie ſłuchamy / Nuż záſię iákie dziwne łáſki z niego mamy. RejWiz 50, 31v, 70, 161v, 162; BielKron 26; Inych też było wiele ſwięthych białychgłow/ ktore nie ſą ták bárzo wſławione: Wſpomina ſwięty Hieronim s podziwieniem niektore ſwego wieku/ [...] Nuż záſię co tych było/ o ktorych ábo piſmo zginęło/ ábo niebył ten/ kto by był oſobne ich cnoty piſáć vmiał GórnDworz Yv; RejPos 264, 270v; (nagł) Iáko Ogniſte kule dziáłáć. (–) NVż záſie iák ogniſte/ kule dźiáłáć maćie/ Náucżę was/ ieſli mię pilno poſłuchaćie BielSat N2 [idem BielSjem], B4v, Cv, C4v, Dv, Ev; Nuż záſię żoná/ nuż dzieći/ nuż ſłudzy/ bo tám trzebá áby było záwżdy pſtro/ gdzie wziąć tu wziąć/ bo ſie tym ozdobić ma kto tytułow doſtawáć chcze RejZwierc 158, 32v, 38v, 57v, 58, 108 (11); BielSpr 57 [2 r.]; BielSjem 38; BielRozm 14, 23, 25, 33; GórnRozm H; ActReg 166; A Mácedonia co/ páni niekiedyś wſzyſtkiégo świátá? iákiégo ſercá przećiw niemu [Turczynowi] ieſt/ wſpomináiąc ſobie oné wielkié Philippy y Alexándry? Nuż záśię Croátia/ Dálmátia/ y inſzé narody y króleſtwá OrzJan 30, 88, 109.

c. Partykuła wyrażająca przypuszczenie, warunek: jeśli, gdy [w tym: con (6)] (10): Nużby on chcział pomniecz nato Czo on tobie winien zato Iżes mu rozum ſdrowie dał [...] Snacz wżdy mogło bycz Czo zniego Ku twey chwalie godniéyſſygo RejKup cc4; Nuż bychmy zábacżyli imyenyá Bożego/ A wznośili ręce ſwe do bogá cudzego/ Zaſzby Bog nye obacżył tákich wſſetecżnośći LubPs M2; MycPrz I B2v; Dobrzeć przedśię: ále nużby [Recte quidem sed quid si] to onemu/ co przypominał/ ná pámięć było nieprzyſzło? ázaby ſędzia ná ſwey powinnośći bárzo niechramał? ModrzBaz 88.

Połączenia: »a nuż« = quod si Modrz (6): A nuż ten Piotr Rzymſki z Biſkupy Polſkimi zbłądźi/ więc my nań napráwę wſzyſtkiégo Króleſtwá Polſkiégo/ mimo Stan wſzyſtek Rycérſki przypuśćić mamy? OrzQuin G; A nużby Król ná Decrećie Arcybiſkupim nie przeſtawał/ cobyſmy tu dáléy czynili? OrzQuin S3v, G, V3; ModrzBaz 79v, 142v.

»nuż zasię« (1): A nużby záśię ná tę mowę przyrodzenie odpowiedźiáło [Huic orationi si contra respondeat]/ że áni w żywoćie/ áni w zábijániu/ áni w pánowániu/ áni w poddánośći nietrzebá mieć bacżenia ná śláchectwo y ná chłopſtwo ModrzBaz 142v.

d. Łączy składniki zdania wskazując na intensyfikację treści drugiej: coż dopiero, tym bardziej, o ileż więcej (2): Bo/ áza po prawdzie Bog mieſzkáć będzie ná ziemi? Oto niebioſá y niebioſá niebios nie ogárniáią ćię/ á nuż [etiam quia (marg) quanto magis (–)] dom ten ktory zbudowałem? BudBib 3.Reg 8/27; Oto gdy ieſzcże było cáłe/ nie zgodziło ſię ná vrobienie (cżego)/ nuż [etiam quia (marg) quanto magis (‒)] gdy ie ogień pożárł/ y zgorzáło/ áza będzie zniego ieſzcże (co) vrobiono? BudBib Ez 15/5.
e. Partykuła oznaczająca rozpoczęcie (często nagłe) czynności wyrażonej najczęściej bezokolicznikiem: dalejże [w tym: cum inf (2)] (3): Wtore [Ezop] przyſzedł y oglądał/ Pánią bárzo śpiącą záſtał. Nuż iey wſzyſtek zádek odkrył/ A táko iey ſpáć dopuśćił BierEz E2; Nuż hurmem práwie wſzytki záraz roty Ná hetmáńſkie ſie náćiſkáć namioty. KochSz B4v; Nuz monstrowac li Miejskie ludzie adowiedziec się wieleby doobrony grzecznych było ActReg 28.

Synonimy: I. 1. ej, hej, hejda, hejdaż; 2. auch, ech, ehej, hej, och; II. 1. bowiem, oto; 2. a. tak; b. dalej, zaś; c. gdy, jeśli.

Cf NU, NUŻEŻ

TG