« Poprzednie hasło: ROZDŻKA | Następne hasło: ROZEBRAĆ SIĘ » |
ROZEBRAĆ (68) vb pf
Wszystkie samogłoski jasne.
inf | rozebrać |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | -chmy rozebrali, rozebralismy | |
2 | f | -ś rozebrała | m an | |
3 | m | rozebråł | m pers | rozebrali |
f | rozebrała | m an | ||
n | subst | rozebrały |
imperativus | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | rozbierzmy | |||
2 | rozbierz | |||
3 | niechåjże rozbierze | niech rozbiorą |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | bysmy rozebrali | |
3 | m | by rozebråł | m pers | by rozebrali |
con praet | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | by się rozebrało, by rozebr(a)no |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | rozebråno | |||||
participia | ||||||
part praet act | rozebråwszy |
inf rozebrać (22). ◊ fut 2 sg rozbierzesz (3). ◊ 3 sg rozbierze (3). ◊ 1 pl rozbierz(e)my (4), rozbierzymy (1) RejPosRozpr. ◊3 pl rozbiorą (2) BielKron, CiekPotr, rozbierzą (1) StryjKron. ◊ praet 2 sg f -ś rozebrała (1). ◊ 3 sg m rozebråł (2). f rozebrała (1). ◊ 1 pl m pers -chmy rozebrali (1), [rozebralismy ]. ◊ 3 pl m pers rozebrali (13). subst rozebrały (2). ◊ imp 2 sg rozbierz (1). ◊ 3 sg niechåjże rozbierze (1). ◊ 1 pl rozbierzmy (1). ◊ 3 pl niech rozbiorą (1). ◊ con 3 sg m by rozebråł (1). ◊ 1 pl m pers bysmy rozebrali (1). ◊ [3 pl m pers by rozebrali.] ◊ impers praet rozebråno (2). ◊ con praet by się rozebrało (1), [by rozebr(a)no]. ◊ part praet act rozebråwszy (3); -åwszy (2) LatHar, WujNT, -awszy (1) BielSpr.
Sł stp: rozebrać, rozbrać, Cn s.v. rozbierają co, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.
- 1. Podzielić na części (14)
- 2. Zabrać wszystko częściami
(19)
- Przen (1)
- a. Wziąć i zanieść w różne miejsca
(4)
- Przen (2)
- b. Zabrać komuś, zwykle bezprawnie (11)
- 3. Zdjąć z kogoś ubiór (3)
- 4. Dokładnie rozpatrzyć jakąś sprawę, rozmyślając nad nią lub omawiając ją; przeanalizować tekst (32)
»rozebrać miedzy sobą« (1): ini piſzą iż ſie nań [Romulusa] rzućili Pátricij/ y rozebráli go miedzy ſobą po ſztuce/ ták iż káżdy ſwoię ſztukę ledá gdzye zákopał [możliwa też interpretacja jako znacz. 2.] BielKron 100.
»rozebrać po sztuce, na sztuczki« [szyk zmienny] (1:1): BielKron 100; in lacinias pecus egrotum distribui, Ná máłe ſztuczki rozebráć. Mącz 181d.
rozebrać komu [„sobie”] z czego (1): BLaznowi máłą rybkę/ ná tálerzu dáli/ A ſámi ſobie więtſze/ z miſy rozebráli. RejFig Dd8v.
rozebrać w co (1): zárzeżą go [byka]/ á krwie nieroźlewáią ná ziemię/ ktorą wypuśćiwſzy w vſzátek/ czerpáią kauſzykiem álbo czárką/ [...] á oſtátek rozbierzą w gárnuſzki/ y kropią káżdy w Domu ſwoim bydło StryjKron 161.
»na się rozebrać« (1): Záraz ná pierwſzym ſtárćiu/ woyſko ptakow legło/ Choćiay im tyle dwoie ná pomoc przybiegło. Tych ſtrzały piorolotne ná śię rozebráły KmitaSpit B2v.
rozebrać kogo [= czyjś majątek] (1): y pádło ſnich bárzo wiele/ nákoniec y żony im w niewolą pobráli/ y ſyny/ y rozebráli ie/ á źiemię ich opánowáli Leop 1.Mach 8/10.
rozebrać komu (1): Biednym chłopom rozbiorą konie ná podwody CiekPotr [31].
rozebrać z czego (1): Filiſtynowie chodząc po zboiſku/ náleźli Saulá y ſyny iego/ rozebráli ie z zbroy BielKron 68.
rozebrać kogo [= czyjeś zdanie] (1): In alteram partem considerationem intendamus, Wezmiemy drugiey ſtrony rzecz przed ſię/ obaczmy á rozbierzmy drugą ſtronę. Mącz 445a.
rozebrać z czego [= na podstawie czego] (1): Ktorą rzecż/ gdy/ iáko przyſtoi/ z ſłowá Bożego rozbierzemy: tedy ſię nam y ten Antychriſt/ [...] ná oko pokaże. CzechEp 349.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3); iż (1), jeśli ‘czy’ (1), zaimek pytajny (1), zaimek względny (1)] (4): Co ſye yáſnye okaże/ gdy rozbyerzemy/ co zacz yeſt ten to koſcyoł. KromRozm II y2v; GliczKsiąż P3v; To ieſli prawdá ieſt co o tych imionách Bożych mowiſz [...] wnetże rozbierzemy. CzechRozm 50v; NiemObr 55.
W połączeniu szeregowym (1): áby [zwierzchni panowie] vmieli dobrze poznáć/ vważyć/ y rozebráć káżdą rzecż v ſiebie GórnDworz Gg8v.
»rozebrać po jednemu ([słowku])« (1): A przeto rozbyerzemy ty cztyrzy ſlowká á znáki koſcyołá po yednemu KromRozm III C6; [Ale rozbierzmy to po iednemu słowku. BudArt X3].
»między sobą rozebrać« (1): Conſyliarze Vniuerſitatis niech to między ſobą rozbiorą/ á co będźie ſpráwiedliwégo/ niechay concluduią. SarnStat 203.
»z pilnością rozebrać« (1): wſzákże po cżęśći to co ieſzcże ktemu należy/ s pilnoſcią rozbyerzymy. RejPosRozpr c2.
»porządnie rozebrać« (2): Co gdyby ſie wprzod wſzyſtko z nimi mowiło y porządnie rozebráło: tożby dopiero [...] o iego [Pana Jezusa] też vrodzeniu/ cżáſie/ y mieyſcu mowić CzechRozm 70; NiemObr 31.
»rozumem rozebrać« (1): Acie mentis despicere, Rozumem co rozebráć/ Rozważyć. Mącz 405d.
»rzecz rozebrać« = carpere orationem, discerpere rem Mącz [szyk zmienny] (6): Mącz 39b, c; GórnDworz Gg8v; tedyć nam około tego mowić/ y rzecż tę rozebráć potrzebá. CzechRozm 125, 247; CzechEp 349.
»u siebie, sobie rozebrać« [szyk zmienny] (4:2): ktore ſlowá ma kożdy dobrze ſobye rozebráć. GliczKsiąż D8, P3v; GórnDworz Gg8v; ktore [wywody] nie ledá co ſą mym zdánim/ gdy ſie im kto pilnie przypátrzy/ á ony ſtátecżnie v ſiebie vważy y rozbierze. CzechRozm 165v; SiebRozmyśl B2v, D.
»rozebrać sumnienie« = zrobić rachunek sumienia (1): Bo naprzod grzech poznáć potrzebá/ rozebrawſzy ſumnienie ſwoie LatHar 110.
Synonimy: 4. rozeznać, rozliczyć, rozmiarkować, rozmyślić.
Formacje współrdzenne cf BRAĆ.
Cf ROZEBRANIE, ROZEBRANY
KW, (LWil)