[zaloguj się]
[pdf]

OBLUBIENIEC (220) sb m

oblubieniec (204), oblubienic (16); oblubienic KromRozm III, Leop (2), SarnUzn, KarnNap; oblubieniec : oblubienic OpecŻyw (7:7), KrowObr (1:1), SkarŻyw (17:3).

o oraz oba e jasne.

Fleksja
sg pl du
N oblubieniec oblubieńcy, oblubieńce
G oblubieńca oblubieńc(o)w oblubienicu
D oblubieńcowi, oblubieńcu oblubieńc(o)m, oblubieńc(a)m
A oblubieńca oblubieńce
I oblubieńc(e)m
L oblubieńcu
V oblubieńcze

sg N oblubieniec (77). ◊ G oblubieńca (49). ◊ D oblubieńcowi (20), oblubieńcu (2); -owi : -u SkarŻyw (3:2). ◊ A oblubieńca (33). ◊ I oblubieńc(e)m (15). ◊ L oblubieńcu (9). ◊ V oblubieńcze (6). ◊ pl N oblubieńcy (2) RejPos, BudBib, oblubieńce (1) SkarŻyw. ◊ G oblubieńc(o)w (1). ◊ D oblubieńc(o)m SapEpit (2), oblubieńc(a)m (1) RejPos. ◊ A oblubieńce (1). ◊ du G [cum nm] oblubienicu (1) SarnUzn Dv.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. (z Cn).

1. Pan młody, narzeczony; sponsus Murm, Mymer1, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; maritus Mącz, Vulg; (neo)nymphus Mącz; nuptus Calep [w tym: czyj (115): G sb (20), pron poss (95)] (218): wątpienijé ieſt ktory byl oblubienietz na ſwadzbie/ na ktoré pán Iezus byl ij z matuchną ſwoią OpecŻyw 40; Murm 169; Mymer1 38v; Naleycie woſku ná wodę [...] W wigilią Andrzeiá ſwiętego/ Vyrzy oblubieńcá ſwego BielKom G4v; (did) Charitas mąż. (–) [mówi do Konstancyjej] Awo ia twoy pánno oblubieniec/ Chciey mi poſłáć ſwoy małżeńſki wieniec BielKom G6; GroicPorz gg4v; KrowObr 229; Leop Cant 2 arg; BibRadz I 351a marg [2 r.] b marg; [Elżbieta] ſwego oblubieńcá z wielką pocżćiwośćią przywitáłá BielKron 375v; Auspex, [...] Item qui praerat nuptiis celebrandis, Zerzec/ Przełożony ku opátrzeniu wſzech rzeczy ku godóm/ z ſtrony obłubieńca Mącz 21d, 210a, 251c, 255d [2 r.], 410a; RejAp 138, 158; O Alekſzy oblubieńcże moy/ przecżeś mi ſie garlicy ſmuthney nie dał znáć? HistRzym 126, 124, 126; TEdy podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie dzyęſiąciom pánien/ ktore wzyąwſy lámpy ſwoie/ wyſzły przećiwko oblubienicowi. RejPos 340, 306, 340 [2 r.], 340v, 341; BudBib 4.Esdr 16/34, 35, 1.Mach 1/28, 9/38; cżárt drugi raz ią [Eufrazyję] nocnym gábánim ſkuśił/ y vkazał ſię iey w oſobie onego oblubieńcá/ iákoby ią z klaſztoru brał. SkarŻyw 225; [dziewica Gregoryja] od oblubieńcá y weſela vćiekáiąc [...] miáſto małżonká ná ziemi/ nálázłá lepſzego wniebie. SkarŻyw 324, 76, 103, 150, 151, [223], 225, 435; Dawid ſłońce przyrownywa Oblubieńcowi naprzod z Lożnice wychodzącemu CzechEp 167; Calep 706b, 1000a; Niechay ſpółecznie známi y Muze śpiéwáią Oblubieńcowi cnému/ wdźięczny rym oddáią. OstrEpit A2, A2v; O Mądre Pánienki/ weſzćie w ręce lámpy wáſze/ oto oblubieniec idźie/ wynidźćie przećiwko niemu. LatHar 456; WujNT Ioann 2/9, Matth 25/5, 6, 10; SiebRozmyśl M2; Teraz ćię tedy prośi zacny obłubieniec [!] Himenee weſoły/ weź ná głowę wieniec. SapEpit B4.

W porównaniach (5): Sſtał ſie yák oblubyenyec ten Pan wſſechmogący LubPs E3; Ian ſwięty powieda iż tho miáſto widzyał ochędożone iáko gdy będzie vchędożona pánná do ſlubu oblubieńcowi ſwoiemu. RejAp 175v, 175v; KochPs 26; Słońce/ ogniſtym gdy ſie kołem toczy? Ktore gdy z łożá powſtawa ſwoiego/ Iák oblubieniec obleczon z ſzczyrego Złotá vbiorem SzarzRyt A3.

W charakterystycznych połączeniach: oblubieńca mieć, porzucić; oblubieńcowi podobać się; zesłać za oblubieńca.

Wyrażenia: »nowy oblubieniec« (3): KochPs 26; GrochKal 12; Táki więc z ſwey łożnicy nowy oblubieniec Wychodźi: ná nim złoty płaſcz y złoty wieniec KochFrag 22.

»świecki oblubieniec« (2): [Eufrazyja] chcąc wykonáć przedſię wzięćie ſwoie/ ſzukáłá rády od Páná Bogá iákoby chęć oycowſką/ y oblubieńcá świeckiego miłość/ przeſzkodźić iey nie mogłá. SkarŻyw 13, 226.

»za oblubieńca zmowiona« (1): Rzecże ſtárſza/ kogo więcey miłuieſz: nas cżyli oblubieńcá twego/ zá ktoregoś zmowioná? SkarŻyw 224.

Szereg: »oblubieniec i oblubienica; oblubieniec z oblubienicą« = sponsus et sponsa PolAnt, Vulg, Modrz (7:1): LubPs M2v; Leop Ier 16/9, Bar 2/23; Abowiem Pan zaſthępow Bog Izráelſki ták mowi/ Otho ſpráwię iż vſtánie od ocżu wáſzych y zá wáſzych cżáſow głos weſela y głos rádośći/ głos oblubieńcá y głos oblubienice. BibRadz Ier 16/9; RejAp 153v; ModrzBaz 114; WujNT Matth 25/1, Apoc 18/24.
Przen (110):
a) O Bogu i Chrystusie jako obiekcie miłości i czci ze strony Maryji Matki Bożej, wiernych i wyznawców (104): proſſę ciebie aby niedopuſcijl mégo dziewitztwa poruſſytz/ bos ty ieſt móy oblubienietz OpecŻyw 6v, 3, 3v, 6v, 20 [2 r.], 54, 102v, 182v; SeklKat Q2v; KromRozm III E6v; Tákże też Pan Kriſtus Pan á Oblubieniec duſze náſzey [...] ieſth zawiſny w miłośći/ á nie ćirpi towárzyſzá/ áni też duſzá náſzá nie ćirpi dwu oblubienicu SarnUzn Dv; RejAp 141v, [AA7], BB5; Pátrzayże co to zá gody/ á co to zá oblubieniec/ á co tho zá fortá/ ktora bywa zámykána przed tymi niedbálcy RejPos 341, 44, 154, 240v, 341, 342v; SkarJedn 28; [Jagnieszka] Pſalmy/ y rádośći pełne modlitwy/ oblubieńcu ſwemu oddawáiąc/ vyrzáłá ſzátę piękną przed ſobą położoną. SkarŻyw 69; [Tollus i Nera] powili ſyná Bernárdyná/ w dzień ſamy národzenia tey dziewice Máryey [...] tego roku ktorego/ oná wielka Kátárzyná z Senny/ z ćiáłá do oblubieńcá ſwego wyſzłá. SkarŻyw 458, 21, 68, 69, 70, 124 (14): Ian [o Chrzcicielu] tylko był przyiaćieł oblubieńcow/ á nie oblubieniec: był ſługá drogę pánu gotuiący/ á nie Pan. CzechEp 305; WerKaz 286 marg; WIelebna á miła oblubienico/ maſz oblubieńcá ná ziemi w Sákrámenćie (to ieſt pod zaſłoną) będzieſz miáłá w niebie bez zaſłony LatHar 193, 149, 188; [św. Jan] opiſuie onę wieczną á niewymowną chwałę/ do ktorey kośćioł po tych wſzytkich przećiwieńſtwách/ przez Chriſtuſá chwálebnego oblubieńcá ſwego będźie przenieśiony. WujNT 838, 297, Ioann 3/29; A wy/ cośćie iuż czyſtość Pánu poślubiły/ A ten to márny świát/ dla niego wzgárdźiły: Oto Oblubieniec wáſz/ drógę wam záchodźi SiebRozmyśl M2; SkarKaz 516b.

W połączeniach szeregowych (6): moy mily ſynu [...] bos ty mnie byl wſſytko ocietz ij matka/ brat ij ſiotra/ ſyn mily ij oblubienietz roſkoſſny/ chwála moia/ wſſytko me weſelé ij pocieſſenie. OpecŻyw 147v, 3, 6v, 141; Cieſzże ſie moy miły wierny káżdy ſynu mátki tey/ iż ſłyſzyſz że brát twoy á Pan twoy á oblubieniec iey wzięt ieſt do niebá. RejAp 100v; RejPos 223v.

W charakterystycznych połączeniach: oblubieńca mieć (2), (na)miłować (się) (2), stracić; oblubieńcowi podobać się.

Zwroty: »odstąpić, opuścić oblubieńca; odstąpić od oblubieńca« (1:1;1): Poſłuchay Apoſtołow/ iáko oni wſzędy Zbior Páńſki á thę wdzięcżną oblubienicę iego zową pánną iego nie pomázáną/ tho ieſt/ ktora nigdy nie odſtąpiłá w wierze ſwoiey od tego oblubieńcá ſwego RejAp 119; A tá złoſnicá oto ſłyſzyſz iż zwiodłá s tey wiáry á s tey ſtátecżnośći [królów] [...] ták iż zoſtáli przy niey y przy márnych wymyſlech iey/ opuśćiwſzy wiernego á prawdziwego oblubieńcá ſwoiego. RejAp 141, 122v.

»wiarę chować oblubieńcowi« (1): Domicillę vmacniáli/ áby wiárę chowáłá nieśmiertelnemu oblubieńcowi. SkarŻyw 437.

»oblubieńcowi wiarę obiecać« (1): Nie mowi tu Páweł o tych ktorzy iuż Pánu Bogu cżyſtość ſwoię ślubili y oddali. Abowiem iuż tákowi ſie poożeniáli: iuż oblubieńcowi niebieſkiemu wiárę obiecáli WujJud 210.

»za oblubieńca sobie wziąć« (1): [Dympna] pánieńſką cżyſtość ſwoię/ Chryſtuſowi oddáła [...] zá oblubieńcá go ſobie wzięła SkarŻyw 486.

Wyrażenia: »(Pan) Chrystus oblubieniec« [szyk 10:1] (11): KromRozm II t4; KrowObr 142v; KarnNap F4; niepokaláná do Chryſtuſa oblubieńca idę. SkarŻyw 342, 68, 69, 71; ReszHoz 129; WerKaz 286; Pan Chriſtus oblubieniec iego [kościoła] mocnieyſzy ieſt niżli prześládownicy wſzytcy. WujNT 837; SkarKaz 552a.

»oblubieniec dusze« (5): Syn Boży ieſt oblubieniec duſze náſzey SarnUzn E7, Dv [2 r.]; Bo w tym Sákrámencie [ciała i krwie pańskiej]/ może mieć/ według náuki tegoż Doktorá S. mieśce y to/ co nápiſał o tym oblubieńcu duſz náſzych Sálomon LatHar 200, 643.

»miłość ku oblubieńcowi« (1): A Ty słowá ſą koſciołá z Kryſthuſem/ ábo duſze káżdego cżłowieká wiernego/ ktora ieſt zápalona miłoſćią ku oblubieńcowi ſwemu. BibRadz I 351a marg.

»niebieski oblubieniec« (1): WujJud 210 cf »oblubieńcowi wiarę obiecać«.

»poślubiony oblubieniec« (1): Thegochmy ſie iuż doſyć náſłucháli o tym poſlubionym oblubieńcu náſzym/ kthory nas nigdy opuśćić nie chce RejAp 195.

»synowie oblubieńca« = wierni (1): Bo ieſli na ſwádzbę świecką wezwány/ tákie cudo dziwne vcżynił: dáleko więcey znáć mamy/ iſz dał ćiáło y krew ſwoię ſynom oblubieńcá. SkarŻyw 278.

»wesele oblubieńca, z oblubieńcem« [szyk 4:1] (4:1): RejAp 158v; RejPos 341; Y wkrotkim cżáśie wſzytki [panienki z klasztoru Bazylissy] pomárły y ná weſele ſwego oblubieńcá poſzły SkarŻyw 179, 15, 227.

»wiekuisty oblubieniec« (1): niechay y miłość nie gáśnie: ábym y z lámpą wiáry dobrey/ y z oleiem vcżynkow Chrześćijáńſkich/ záſzedł ná drogę tobie wiekuiſtemu oblubieńcowi grzeſzney duſze moiey. LatHar 643.

Szeregi: »baranek i (a) oblubieniec« (2): RejAp 158v; Nie ma zadnego klaſztoru/ w ktorym by ſię táki piękny ſzcżep tey leliey y rożey y owocow/ wktorych ſię báránek y oblubieniec Chryſtus kocha/ oſadził/ ogrodził/ y dochował. SkarŻyw 71.

»brat i oblubieniec« (1): Wnidźćie do weſela y kroleſtwá wam od Chryſtuſá oblubieńcá y brátá zgotowánego. SkarKaz 552a.

»duch i (a) oblubieniec« [szyk 1:1] (2): Thu ſie iuż Pan dáley opowieda nam być Duchem náſzym y oblubieńcem náſzym. RejAp 195, 194v.

»głowa i oblubieniec« [szyk 2:1] (3): KromRozm II t4; kożdy Biſkup ma być pod iednym nawyſſſzym Biſkupem Kryſtuſem iedyną głową/ y oblubieńcem kośćiołá iednego KrowObr 17v; WujJud 124.

»krol i oblubieniec« [szyk 1:1] (2): Witay Pánie Iezu Chryſte [...] krolu y oblubieńcze twey mátki. LatHar 221, 396.

»miłośnik i oblubieniec« (1): [miłość i łaska] by cie tak prawym miloſnikiem Iezuſa milégo/ ij oblubienicem vcżynila. OpecŻyw 46v.

»Pan (Chrystus, Bog), (i, a) oblubieniec« [szyk 16:4] (20): SarnUzn Dv; RejAp 122v, 141, 142; prośmyſz go iáko Páná á oblubieńcá ſwego/ ktory prawdziwy ieſt w obietnicach ſwoich/ áby nas y myſli náſze ſam ſpráwowáć racżył RejPos 343v, 6v, 223, 224, 341, 342; iuſz cżás przychodzi/ áby Chryſtus Pan Bog y oblubieniec moy w ſławion był SkarŻyw 69; [Julijana] Tám leżąc ná ziemi/ do P. Bogá wołáłá: Wybaw mię z boleśći tych Pánie Oblubieńcże moy/ iáko Dánielá ode Lwow/ y Teklę z ogniá. SkarŻyw 151, 68 [2 r.], 70, 126, 179, 226. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»syn a oblubieniec« (2): niewiaſtá oná vćiekłá na puſzcżą [...] á tám byłá karmioná áż do cżáſu/ á do przyſcia tego wdzięcżnego ſyná á oblubieńcá ſwego RejAp 100v, 100v.

b) O człowieku wybranym przez Boga (6): [Kościół ma być jeden] To yeſt yedyna oblubyenicá oblubyeńcá onego [...] páná Kryſtuſá KromRozm III E6.
Zwrot: »wziąć za oblubieńca« (1): then Pan tobie ma przyść ná powſtánie twoie [...] Abowiem on gdyś mu iuż poſlubił wiárę ſwoię/ wziął cie zá oblubieńcá ſwego RejPos 30.
Wyrażenie: »wierny oblubieniec« (1): A to wnet maſz ſwięte á nieomylne ſłowá iego/ kthore mowi [Pan] ku tym wiernym oblubieńcam ſwoim RejPos 341.
Szeregi: »oblubieniec i oblubienica« (1): Azaſz [Pan] nie woła głośno ná thy oblubieńce y ná ty wdzyęcżne oblubienice ſw⟨oie⟩ RejPos 355.

»sługa a oblubieniec« [szyk 1:1] (2): Iż ia iuż pojdę gotowáć wam mieyſcá/ ábowiem gdziem ia ieſt/ chcę áby tám był zemną y káżdy wierny ſługá moy/ á oblubieniec moy. RejPos 341, 341.

a. O św. Józefie, małżonku Maryi (20): nienalazſſy ſobie z ſwym oblubieńcem goſpody/ muſilij wniſtz pod ſſopę poſpolitą/w ktorą ſie ludzie ſchodzili cżaſu pluty ij niepogody. OpecŻyw 15, 4v, 6v, 10v, 28v, 184v, 185; OpecŻywSandR nlb 2; PatKaz II 48v; Mária pánná [...] poſzłá z narodu Dawidowego poſpołu y z onym Iozephem oblubieńcem ſwoim RejAp 52; Iozephowi Pánny Máryey oblubienicowi [...] roſkazał áby ono dźiećię tym imieniem názwał KuczbKat 25; CzechRozm 161v; SkarŻyw 240; PRzenaświętſzey rodźićielki twoiey oblubieńcá/ niechay nas Pánie/ prośimy ćię/ zaſługi porátuią LatHar 448; WujNT Vvvvv 3v.

W przeciwstawieniu: »oblubieniec ... mąż« (1): Iákoż tedy bez mężá mátką będę? Bo ácz Iozwá znam zá oblubieńcá/ ále go nie znam zá mężá. WujNT 195.

Zwroty: »za oblubieńca naznaczyć« (1): IEzu/ ktoryś świętego Iozephá/ zá oblubieńcá/ y cżyſtośći wiecżney ſtrożá/ y opiekuná/ mátce twey Máryey/ náznácżyć racżył. LatHar 548.

»wybrać oblubienicem« (1): [Józefie] bo cie bog przez wielkieé tzudo powyſſyl/ ij wybrál cie oblubienicem dziewicy Marij OpecŻyw 5v.

»sobie za oblubienica wziąć« (1): [Maryja] Iozefa ſobie za oblubienitza wzięla. OpecŻyw 6.

Szereg: »oblubieniec i małżonek« (1): Miedzy nimi ieſt S. Iozeph oblubieniec y małżonek/ kwiátá cżyſtośći nigdy niezwiędłey/ pánny Bogárodzice/ ktorego dziś kośćioł wſpomina. SkarŻyw 241.
b. W przypowieści ewangelicznej (16): Y rzekł im Iezus: Izáż mogą ſynowie Oblubieńcowi żáłoſni być poty poki przy nich ieſt oblubieniec Leop Matth 9/15 [2 r.]; CzechRozm 264; Chriſtus mowi/ iż ſynowie łożnice małżeńſkiey/ ſmućić ſię nie mogą poki z nimi ieſt oblubieniec CzechEp 169; WujNT Matt 9/15 [2 r.], Mar 2/19 [2 r.], 20, Luc 5/34, 35; [Chrystus] ták o vczniách ſwoich powiedźiáł: Gdy oblubieniec do nich wźięty będźie/ pościć będą. SkarKaz 121a.
Wyrażenie: »synowie oblubieńca« = goście weselni (4): ſynowie oblubieńcá weſelą ſie poki z nimi ieſt oblubieniec CzechRozm 264; Záſię Hebraiſmus, ábo ſpoſob Zydowſkiey mowy ieſt; Synowie oblubieńcá/ miáſto ſwátow/ ábo goduiących. WujNT przedm 20, Matth 9/15, Ccccccv.
2. Tylko w pl: młoda para (2): Y co zá kres pobożnym oblubieńcom bywa/ Co zá koniec miłośći/ kto iey cnie záżywa. SapEpit [B2]v; Winſzuyćie oblubieńcom zdrowia w ſtanie świętym/ Niech Pan Bog náwſzem ſzcżęśći ich ſpráwom zácżętym. SapEpit A4v.

Synonimy: junosza, miłośnik, nowożenia, nowożeniec, »pan młody«, przyjaciel, ślubieniec, żenich, żeniuch.

DDJ