[zaloguj się]
[pdf]

OBRAZIĆ (276) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf obrazić
praet
sg pl du
1 m -m obraził m pers -smy obrazili m pers -śwa obraziła
2 m obraziłeś, -ś obraził m pers -ście obrazili m pers
3 m obraził, obrazieł, jest obraził m pers obrazili m pers
f obraziła m an m an
n obraziło subst obraziły subst
plusq
sg
2 m -ś był obraził
3 m był obraził
conditionalis
sg pl
1 m bych obraził, bym obraził m pers bysmy obrazili, bychmy obrazili
f bych obraziła m an
2 m byś obraził m pers
3 m by obraził m pers by obrazili
f by obraziła m an
n by obraziło subst

inf obrazić (53). ◊ fut 1 sg obrażę (4). ◊ 2 sg obrazisz (1). ◊ 3 sg obrazi (22). ◊ 2 pl obrazicie (2). ◊ 3 pl obrażą (4). ◊ praet 1 sg m -m obraził (9). ◊ 2 sg m obraziłeś (1), -ś obraził (9). ◊ 3 sg m obraził (48), obrazieł (1), jest obraził (1); obrazieł PaprUp, obraził : jest obraził BielKron (5:1). f obraziła (8). n obraziło (6). ◊ 1 pl m pers -smy obrazili (7); -smy (5), -śmy (1), -(s)my (1). ◊ 2 pl m pers -ście obrazili (3). ◊ 3 pl m pers obrazili (16). subst obraziły (1). ◊ 1 du -śwa obraziła (1) SkarŻyw 440. ◊ plusq 2 sg m -ś był obraził (1). ◊ 3 sg m był obraził (2). ◊ con 1 sg m bych obraził (5), bym obraził (1) CzechEp, f bych obraziła (1). ◊ 2 sg m byś obraził (12). ◊ 3 sg m by obraził (32). f by obraziła (2). n by obraziło (5). ◊ 1 pl m pers bysmy obrazili (4) PatKaz I (2), BibRadz, SkarŻyw, bychmy obrazili (2) RejPos, RejZwierc; -smy (2), -(s)my (2). ◊ 3 pl m pers by obrazili (8). ◊ part praet act obraziwszy (4).

Sł stp notuje, Cn s.v. obrażam się, obruszam się, ponadto w objaśnieniach s.v. obraza, Linde XVI – XVIII w.

1. Uszkodzić, zniszczyć, zepsuć; nadwerężyć, umniejszyć; laedere Vulg, JanStat; occidere, offendere Vulg [w tym: co (51), kogo (23)] (81): A wyborny to ieſt [...] obycżay/ [...] przeciwko tym dobra wola/ ktorzy twoię máiętnośc/ álbo ciáło twe obráźili KuczbKat 420; WerGośc 227.

obrazić czym (1): Strzegąc by go [pięknego kwiatka] áni deſzcż gwałtownie wylany/ Ani wichrem obráźił wiátr nie vtrzymány. WitosłLut A3.

Szeregi: »roztrzaskać i obrazić« (1): do kul y ſzypow/ [...] nie trzeba [prochu ziarnić]/ boby roſtrzáſkał wſzyſtko y obráźił bárzo/ ále ma być miałki iako mąká. BielSpr 73.

»nie zaszkodzić ani obrazić« (1): [Prorockie słowa] tákowe ſą: nie záſzkodzą áni obrázą [!] ná wſzyſtkiey świętey gorze moiey [Non nocebunt et non occident in universo monte sancto meo Vulg Is 11/9] CzechRozm 113v.

Przen (14): Bárzyey ten proch [= pycha] niż iny/ gdy im ſtrzeliſz trzeſzcży/ Iuż y kulá obráźi/ iuż y dzyáło wrzeſzcży. RejWiz 188, 7v; SarnStat 396.

obrazić czym (4): przyſyęgáiący máią być tákowi/ ktorzyby dobrze ználi tego zá ktorym przyſyęgáią/ [...] áby táką przyſyęgą ſwoią Páná Boga y ſumnienia ſwego nie obráźili. GroicPorz y4v; RejZwierc 25v; CzechRozm 231v; gdźieby on [sędzia] omijáiąc práwo/ z głowy ſwey ſądźić miał/ bárźieyby tym obráźił ſpráwiedliwość/ niż gdyby ktora oſobá/ máiąc rzecz ſpráwiedliwą/ złem ſwem poſtępiem [!] onę ſtráćiłá. GórnRozm F4.

obrazić na czym (2): Alterius famam laedere, Obráźić kogo ná dobrey powieśćy. Mącz 182c; RejPos 326v.

obrazić w czym (2): Wież iakom ia ſtrzegła tego Abych ni wcżym ſtanu ſwego Nicz na mniey nie obraziła RejJóz G; RejZwierc 106.

W charakterystycznych połączeniach: obrazić fantazyję, pospolitą wolność, sprawiedliwość, stan swoj (2), święte miłosierdzie; obrazić na dobrej powieści, na duszy; mocą obrazić, opatrznością, przysięgą; bardziej obrazić.

Zwroty: »obrazić sobie« (1): Ták iákobychmy go [Ojca naszego niebieskiego] ſobie omylną iáką wiárą ſwoią/ [...] nie ſtráćili: á iżbychmy ſobie nie obráźili ſwiętego miłoſierdzya y opatrzności iego nád ſobą. RejPos 252.

»sumnienie obrazić« [szyk zmienny] (4): Mamy tedy w tákie krotofile vgadzáć/ kthore ſumnienia náſzego obráźić nie mogą BielKom nlb 4; GroicPorz y4v, bb2v; ActReg 139.

Szeregi: »obrazić a zaćmić« (1): [człowiek poćciwy winien wiedzieć] iáko ſie we wſzem wedle powinnośći ſwey rozważnie y pobożnie záchowáć á ſpráwowáć ma/ iákoby ni w cżym nie obráźił á nicżym nie zaćmił iáſnego á poććiwego ſtanu ſwego. RejZwierc 106.

»obrazić i zwyciężyć« (1): áni byś ſie ták przeciw tym przypadkom vzbraiał/ iákobyś ie mocą ſwą y opátrznością obráźić y zwyciężyć mogł. CzechRozm 231v.

a. O zdrowiu i organizmie ludzkim lub zwierzęcym: zranić, skaleczyć, narazić na szwank; offendere Vulg; percutere PolAnt; laedere JanStat [w tym: kogo (22), co [w tym: (część ciała) (29), (żywotne) (5), (zdrowie) (2), (naturę) (1)] (37)] (62): FalZioł V 26; [serce] Ieſt fundament wſzitkiego żywienia, przeto gdy ono obrażą wſzitkie cżłonki obrażone bywaią. GlabGad D8v, Cv; BielKom D3v; A gdyby ktho obráźił nie s przygody/ ále s chući á ze złoſći/ ten nietylko Wargielt námieniony ſtronie powinien opráwić/ ále też y lekárſtwá Bárwierzowi zápłáćić. GroicPorz k3v; Leop 3.Reg 13/28; UstPraw E4v; BibRadz Apoc 9/5; pocżęły ſie ſkáły trzęść/ wáliły ſie gory ná nie/ wiele ludzi pobiły/ y ſamego kåmień obraźił BielKron 274v; powiedáią iż y ſtrzáłá lecąca kthorą gdy kto wcżás obacży tedy nie ták bárzo obráźić może. RejAp [AA8]v; HistRzym 44; bydlę ktoreby obráźiło cżlowieká/ [Bóg] zábić roſkázuie. KuczbKat 315; RejZwierc 49v; WujJud 259v; CzechRozm 242; Oczko 16; Lecż Lew v nog ſię iey położył/ á ćiáła pánieńſkiego nie obráził SkarŻyw 21, 211; Stáſkowſki ſtárſzy nád Dziáłámi/ zá pierwſzym ſtrzelenim pod Dziáłem Wołoſkim oś vtrąćił aż vpádło/ y Puſzkarza obráził StryjKron 757; GórnTroas 43, 75; SarnStat 623.

obrazić komu (1): A kto komu obráźi źrzebię we dwu lat/ ma zá nie dáć pięć grzywien. UstPraw E4v.

obrazić czym (3): GroicPorz mm2v; Oczko 28; Kto poćiſkiem z przyczyny dánéy bydlę obráźi, pułtory grzywny płáći. SarnStat 675.

W przeciwstawieniu: »contentować ... obrazić« (1): żaden ták w rozum vbogi nie ieſt/ áby niewiedźiał czym náturę contentowáć/ á czym ią obráźić może Oczko 28.

W charakterystycznych połączeniach: bydlę obrazić, ciało (4), człowieka (2), domowników, drugiego, głowę, osła, płod, puszkarza, wnętrzne członki, źrzebię; pociskiem obrazić, zrzucenim; z chuci obrazić, z podeszczwania (2), z przygody, z przypędzenia (2), z trafunku, ze złości; za nieszczęścim obrazić.

Zwroty: »obrazić bijąc« (1): á (ták) vderzył go (on) mąż/ y obráził go biiąc [Et percussit eum vir percutiendo et vulnerando]. BudBib 3.Reg 20/38[37].

»obrazić na ciele« (1): [gdy] bes vderzenia/ ſłowy tylko ſámymi/ z okazánim prawdy Bożey/ [...] zábije kto/ ábo obráźi ná ćiele drugiego: tedy to znák pewny ieſt woley y duchá Bożego. CzechRozm 239v.

»(by) nie obrazić nogi (o kamień a. o kamyk)« [o usuwaniu przeszkód spod nóg, o chronieniu przed zranieniem; w przekładach i aluzjach do bibl. Matth 4/6, Luc 4/11] = ne forte offendas ad lapidem pedem tuum Vulg [szyk zmienny] (21): A ſnadz [aniołowie] práwie wręku ſwoich będą piáſtowáć cię y ſtrzedz/ ábyś y o kámyk nieobráził nogi ſwoiey RejPs 136v; BielKom D3v; LubPs V v; KrowObr 179v, 215v; RejWiz 172v; Bo ták ieſt nápiſano/ Iż Angiołom ſwoim dał porucżenſtwo o tobie/ áby ćie ſtrzegli tudzieſz że na ręku będą ćie nośili/ byś lepak nie obráźił o kamień nogi ſwoiey. Leop Luc 4/11; RejAp [AA7]v; RejPos 69v, 71v, 116, 222v, 269v, 276v, 329v; CzechRozm 47; SkarŻyw 497; ReszPrz 10; WujNT Matth 4/6, Luc 4/11; SiebRozmyśl F.

»zdrowie obrazić« (2): poſtem ſię ták był ná pierwſzym wſtępie zmorzył/ iſz chcąc nieprzyiaćiela gubić: ſąśiádá/ to ieſt właſne zdrowie/ obráził. SkarŻyw 371, 309.

Szeregi: »obrazić albo ranić« (1): [Lamech] rzekł/ ieſli ſię kto będźie śmiał ná mię tárgnąć áby mię obráźił álbo ránił/ ſam theż żadną miárą nieuydzie. BibRadz I 3c marg.

»uderzyć i (albo) obrazić« (2): BudBib 3.Reg 20/38[37]; ſzláchćicowi/ którému tákowé vderzenié będźie zádano/ winá/ ktorą piętnądźieſtą zową/ od tego który vderzył álbo obráźił [per inferentem et laedentem JanStat 602]/ ma bydź náznáczoná. SarnStat 618.

»obrazić i ukąsić« (1): DZiwiſz ſkárżył ſie/ iż pies Wálków z podeſczwánia/ y z przypędzenia Wálkowégo ták go obráźił y vkąśił [taliter illum laesit et momordit JanStat 1110]/ iż z onégo vkąſzénia vkázował y twiérdźił ſie chrámáć SarnStat 621.

»nie uszkodzić ani obrazić« (1): widzyáłá krolowa Tárquiniuſowá Tánáquil/ gdy ogień sſtąpił ná iego [syna] głowę á nie vſzkodził áni go obráźił. BielKron 103.

»obrazić, (a(l)bo) zabić« [szyk 3:2] (5): Ale yáko nye żal tey mátce ſwego płodu/ ktory Bog dał/ zábić? yáko nye żal obrázić? GliczKsiąż C8v; CIeſle/ [...] ieſliby kogo zrzucenim ná doł iákiey máteryey obráźili álbo zábili/ nie winni ſą mężoboyſtwá áni obráżenia GroicPorz mm2v, mm3; CzechRozm 231v, 239v.

»zepsować albo obrazić« (1): Nie godzi ſie go barzo chowyrać/ kołyſać/ ani też barzo vtrzęſać, by ſnadz ono mleko ciała dziecięczego nie zepſowało, albo nie obraziło FalZioł V 37.

Przen (3): Ale chceſzli áby ćie ten ogień [grzechów] nie obráźił/ muśiſz nośić kámień/ to ieſt páná náſzego Iezu Kryſtá w ſercu ſwym HistRzym 111v.
Zwrot: »Pańskie ciało [= Eucharystię] obrazić« (1): żadna rzecz Páńſkiégo ćiáłá nie obráźi iedno uierozwiązáné [!] ſumnienie BiałKat 356.
Szereg: »obrazić a ochromić« (1): Pátrzayże w co cie záſię ránił/ [...] then nieſláchetny morderz twoy/ [...] boć nie w nogę áni w rękę twoię/ gdyżby ieſzcże lżej tá rzecż mogłá być opátrzoná: ále cie obráźił á ochromił ná nędzney duſzy twoiey RejPos 326v.
2. Skrzywdzić, wyrządzić szkodę, krzywdę; laedere Vulg, Modrz; offendere Mącz, Modrz; affligere Vulg; iniuria afficere, opprimere PolAnt [w tym: kogo (44)] (47): Ten bliźni/ ktoregom obraził / ieſli go proſzę/ a chczę mv doſić vcżynić/ zapłacić ſzkodę/ y przeproſić/ ma mi wedłvg rozkazania bożego odpvſcić SeklWyzn c4v; RejKup k2; WDowie y śieroćie ſzkodźić nie będźiećie/ Ieſli ich obráźićie/ będą wołáć do mnie/ á ia wyſłucham wołánie ich GroicPorz pp3; Ty wieſz Pánie żemći y Oſiełká od nich nigdy nie wźiął/ ánim żadnego ſnich nigdy nie obráźił [nec aſflixerim quempiam eorum]. Leop Num 16/15; BibRadz Ez 18/7; Mącz 464a; RejPos 120, 235, 328; RejZwierc 167; tedy nie obráźi robotniká y Goſpodarz może ná tym przeſtáć/ że mu da od ſztuki groſzy Czterdźieśći. Strum D4; BudNT Gal 4/12; CzechRozm 218, 231v; Bo/ á coż inſzego ieſt mśćić ſię krzywdy/ iedno náśládowáć złośći tego który pirwey obráźił [qui prior laesisset]? ModrzBaz 68, 62, 95v; Oto nie doſyć ná ſámey wierze: trzebá y odpuſzczáć tym co nas obrázili. WujNT 167, 77; PudłDydo B2v.

obrazić czym (5): niechże też tho nam od ludzi będzie miło/ gdy nas nieſzkodliwie álbo z niechcenia cżym rownym obráżą RejZwierc 80; ModrzBaz 64v. Cf »obrazić słowem«.

obrazić na czym (1): Vważayże to ſobye záwżdy o iáką ſię [pociechę] ſtáráć maſz/ áby cie áni ná zdrowiu/ áni ná ſławie/ áni ná dobrym mieniu nie obráźiłá. RejZwierc 114.

obrazić w czym (12): my tez mamy dla tey laſki daremnie nam daney/ odpuſczać winy albo wyſtępy bliznem naſzem/ gdi nas wczim obrazili á żądaią odpuſczenia SeklKat S4v, V4; BibRadz Gen 20/9; Mącz 260d, 341 b; KuczbKat 435; A my też bądźmy powinni tákże wſzytko odpuſzcżáć winowáycom náſzym/ dla imieniá iego ſwiętego w cżymby nas nieſluſznie obráźili. RejZwierc 11; ModrzBaz 64v, 66v; SkarŻyw 161; WujNT Gal 4/12; Bo dzieciątko obráźić ni w cżym cie nie mogło/ Ani cie/ to wiem pewnie/ grzechem nie zábodło. PudłDydo B2v.

W połączeniach szeregowych (2): Druga [spowiedź] bywa przed bliznym naſzym gdi przednym wyznawamy zeſmy go w cżym rozgniewały/ obraziły/ albo vſkodzily SeklKat V4; Nikogoſmy nie obráźili/ nikogoſmy nie ſkáźili. nikogoſmy nie oſſukáli [neminem laesimus, neminem corrupimus, neminem circumvenimus]. Leop 2.Cor 7/2.

W przeciwstawieniach: »obrazić ... być ku pożytku, przejednać« (2): Diar 92; Niech przeto pirwſzy ſtopień cnoty będźie nikogo nieobráżać: wtory/ tego kogoś z przygody obráźił/ przeiednáć [quem forte offendisses, reconciliare] ModrzBaz 65v.

W charakterystycznych połączeniach: ludzi obrazić, osobę twoję, robotnika; obrazić czym rownym, ręką, rzeczą, uczynkiem; niesłusznie obrazić, nieszkodliwie; z niechcenia obrazić, z przygody; na dobrym imieniu obrazić, na sławie, na zdrowiu; nikogo nie obrazić (3), żadnego; ni w czym nie obrazić, w żadnej rzeczy.

Przysłowie: ſłowko cżáſem rychley obráźi niżli rącżká. RejZwierc 72v.
Zwroty: »obrazić bliźniego« = offendere proximum Modrz [szyk zmienny] (4): RejPos 230v; Kthórego kolwiek człowiek Chrześćiáńſki obráźił bliźniego ſwego/ ma od niego ſzukáć pokoiu. BiałKat 213v; ModrzBaz 64v; KochPij Cv.

»jeden drugiego obrazić« (1): kyedy yeden drugyego obráźi/ á nápomyenyon od koſcyołá/ nye vſlucha/ tákyego ku pogánom przyłącza KromRozm III F4.

»obrazić słowem (a. słowy)« [szyk zmienny] (3): A gdyby go kto obráźił ſłowem álbo ręką/ nágrodzenie iemii ma być wdwoy naſob więtſze/ niż innemu. GroicPorz g4; KuczbKat 345; Kto kogo obráził ſłowem ábo vczynkiem/ niech ſię vpokorzy/ y niech go przeprośi. WujNT 12.

Szereg: »obrazić abo uszkodzić« (1): To też nie ládá ſpoſob ieſt vſpráwiedliwienia cżłowieká winnego/ gdy on zá ſwoie złe ſpráwy ſłuſzną nagrodę vcżynić może/ onemu ktorego obráźił/ ábo vſzkodźił. CzechRozm 218.
3. Znieważyć, urazić, zrazić do siebie, dotknąć; laedere Mącz, JanStat; offendere (animum) Mącz, Modrz; contaminare, impiare, polluere Mącz; exacerbare Vulg [w tym: kogo (103), co (23)] (135): Sthal ſzye przed rokyem nayaſzd na dwor yego Kro. mczi Snyathinſky. kthora rzecz thak barzo yego mcz obrazyla yſzh obſchaczowana zadnemv pyenyàdzmy bicz nyemoze. LibLeg 11/152v, 11/151v; PatKaz I 14v [2 r.]; RejJóz D8v; Bo już by Pana obrazył Kto by go namnieij ſkązył RejKup ee2v, q6v; MurzNT 78v; GroicPorz 14; Rzekł ieden ktorego zwano Mámuchá/ nie tylko cię ſámego krolowa obráźiłá/ ále wſzytki męże twego kroleſtwá. BielKron 114v, 108, 183; contaminare polluere. Obráźić/ Zeſromoćić. Mącz 301c, 260d, 289c, 301d; Czwarty Dyálóg/ obráźił Arcybiſkupá itéż Biſkupy/ przeto/ iżeś ié niemotámi iáwnie názwał. OrzQuin E2v, E2v [2 r.], E4; nie telko mie/ nie obráźi ſthárożytne ſłowo/ ále ie wolę niż cudzoziemſkie GórnDworz F5v; Nád to moy Dworzánin/ [...] niechay oſtrożnie mowi/ áby miáſto zátrefnowánia/ nie obráźił GórnDworz K6v, C6, K7, S3, X2, V2v [2 r.]; HistLan D2; KuczbKat 335; RejZwierc 79v; PaprPan P3; ModrzBaz 65v, 102v; SkarŻyw 234, 557; CzechEp 264; PaprUp Dv; A niezbożnego cżłeká záwſze trápi trwogá/ Wie że obraźił ludźie obráźił y Bogá KołakSzczęśl C2v; PowodPr 45.

obrazić czym (10): RejWiz 187v; Zoſtanie tedy Polſká bez Kroleſtwá pewnie/ [...] Ieſli Krol dźiśieyſzy náſz/ zá ślepą rádą wáſzą/ Krzywoprzyśięſtwem iákiem Papieſtwo w Kroleſtwie ſwym obráźi. OrzRozm B4v; OrzQuin Hv; GórnDworz K7, Cc3; HistRzym [89]; RejZwierc 232; PaprPan H3; SkarŻyw 291. Cf »słowkiem obrazić«.

obrazić w czym (1): o to proſzę/ áby W.M. Sztánkárowi mowił/ áby do mnie piſał wczym ſye zemną niezgadza: A niech thego nie mnima áby mię w tym obráźił OrzList gv.

W połączeniu szeregowym (1): O niewymowné taiemnice bożé zrządzenijé/ oto ſgrzeſſyl nieſprawiedliwy a za to ſkárán ſprawiedliwy/ przeſtąpil winny/ a vbit ieſt za to niewinny/ obrazil niemiloſciwy/ za to ſkázán na ſmiertz lutoſciwy. OpecŻyw 134.

W przeciwstawieniu: »dosyć uczynić ... obrazić« (1): niemoże być ktemu przywiedźion/ áby onemu doſyć vcżynił ktorego był obráźił. KuczbKat 335.

W charakterystycznych połączeniach: obrazić brata, krola, ludzie, pana, posły (2), sejm, strożow wiernych dusz naszych, wszytki męże tego krolestwa; obrazić krzywoprzysięstwem, prawdą; obrazić barzo, nieprzystojnie.

Przysłowie: Lepiey iż prawdą obráźiſz/ Niż pochlebſtwem wſzytko ſkáźiſz RejZwierc 232.
Zwroty:»obrazić majestat, stolec (cesarski a. krolewski), stolec krolewskiego majestatu« = laedere maiestatem Mącz, JanStat [szyk zmienny] (9:1:1): UstPraw B2; Wołał pothym woźny ná Wiátuſá/ iż ieſt zdraycá oycżyzny/ też ná Suffolcyuſá/ iż obráźił ſtolec Krolewſki BielKron 238, 225v, 228, 230; Mącz 182c, 205a; PaprUp G; ſkázuiemy: áby ktokolwiek [...] Poſły [...] ná Séymy [...] iádącé [...] którymkolwiek ſpoſobem śmiałby náiácháć/ álbo zgwałćić: niech będźie oſądzon/ iż obráźił Máieſtat Królá Iego M. [crimine laesae Maiestatis reus iudicabitur JanStat 587] SarnStat 43, 980; SkarKazSej 701b.

»słowkiem obrazić« (1): Wierzę temu/ iż ieſlibym kędy ſlowkiem ktorym oſobę I.M. nie z chęći/ ále z nieobacżenia/ iáko proſtak głupi á nie Logik obráźił [...] że mi to I.M. condonuie CzechEp 427.

Szeregi: »obrazić i o wielki frasunek przywieść« (1): Tá rzecż bárzo obráziłá y o wielki fráſunek przywiodła S Papieżá Mikołáiá SkarJedn 219.

»uderzyć i obrazić« (1): ktory niegdy nogą/ to ieſt żądośćią złą vderzył y obráźił mękę ſwą/ to ieſt kośćioł ſwięty HistRzym [89].

Przen (3):
Zwrot: »obrazić (poczciwe a. uczciwe) uszy« = powiedzieć coś niestosownego [szyk zmienny] (3): Mogłbych thu śiłá męſkich niewſtydliwośći wylicżyć/ ále niechcę obráźić vcżćiwych vſzu. GórnDworz Aa3, B3v; CzahTr K2.
a. O Bogu; zapewne też rozgniewać (konteksty nie dają możliwości odróżnienia tych znaczeń); exacerbare Vulg [w tym: kogo (58), co (7)] (67): bogoſlawieni ſa oni ktorzy boiąc ſie obrazić pana boga zawżdi chodzą w drogach/ abo w przykazaniu iegoWróbŻołt qq7; RejPs 47v, 53; Po náwrocenyu ſwoim záś Bogá kuśili/ Swyętego w Izráelu ſproſnye obráźili LubPs S, 04; GroicPorz y4; Bo gdy ſobie wſpomienieſz dobroć y ſtrách iego/ Będzyeć iuż żal obráźić Páná ták możnego. RejWiz 187, 130v; BielKron 113v; RejAp 29v, 46; HistRzym 102; A ná nędzne Piotry/ á na ty nędzne proſthacżki ſwoie/ iż choćby cie obráźili/ poglądaſz okiem miłoſierdzya twego RejPos 290v; oto ći ſwięći ludzie nie nárzekáli ná to/ áby ſie Pan zmiłowáć álbo wyſłucháć nie miał/ ále ná tho nárzekáli/ iż go obráźili/ á iż cżuli ná ſię ſrogi gniew iego. RejPos 309v, 33, 75v, 116v, 119v, 309v; RejZwierc 173v; MycPrz II A4; KochPs 162; obrono rodzáiu ludzkiego/ Páni moiá Bogárodzico/ wiem iżem ćię y Bogá mego Syná twego ſkárádnie obráził SkarŻyw 172, 491; Znam ia ćiężkie grzechy moie/ żem obráźił dobroć twoię ArtKanc L20v; GórnRozm M2v; GrabowSet C4v, 0Ov; LatHar 135 marg; KołakSzczęśl C2v; nie zátwardzayćieſz ſerc wáſzych iáko gdyśćie mię obráźili w dźień kuſzenia ná puſzczy [sicut in exacerbatione secundum diem tentationis in deserto] WujNT Hebr 3/8, Hebr 3/16; Bogáſmy obráźili y Chryſtuſá vkrzyżowáli/ á przedſię ſię nie boiem? SkarKaz 7b, 161a.

obrazić przez co (1): á przy ſmierći takież troie vćiſnienie przywodzi gniew boży/ ktorego przez grzech obráżył [kust: obráźił] HistRzym 117.

obrazić czym (15): Zna yż czinił doſycz złoſczy Ktoremi Pana obrazył RejKup Eev; iáko Krześćiáninem zoſtał/ żadnym grzechem więtſzym Páná Bogá nie obráźił BielKron 160v, 3, 43v; HistRzym 65v; Wieſz też iż żadny cżás nie ieſt/ ábyś był tego beſpiecżen/ ábyś nie miał obráźić Páná ſwego myſlą y vcżynki ſwemi RejPos 133v, 147v; RejZwierc 74; Y przyzwawſzy do śiebie Bonifacyuſzá rzekłá mu: wieſz bráćie miły iákimeśwá grzechem Stworzyćiela niebá y ziemie y zbáwićielá náſzego Iezuſa obráziłá SkarŻyw 440; GórnRozm G2v; SiebRozmyśl A2v, C4; PowodPr 12, 57, 74.

obrazić w czym (3): RejPs 25; LubPs K4v; Niech ſię poráchuie z ſwym ſumnieniem: ieſli dobrze wierzy/ y ieſli w czym Bogá nie obráził. WujNT 608.

W połączeniu szeregowym (1): oto ſię ſtáwię ocżom Boſkiego máieſtatu twego/ ia [...] ktorym ták ćięſzko/ [...] zgrzeſzył: máieſtatu twego świętego y obecnośći twey ſpániáłey nie vcżćiwſzy/ ſwiątobliwość twoię niezmierną obráźiwſzy/ dobrotliwośćią y miłośierdźiem twoim nieprzebránym wzgárdźiwſzy [...] LatHar 144.

W przeciwstawieniach: »obrazić ... dosyć uczynić, przeprawić« (2): Bo ludzie złé przeprawił/ [...] ale dobré/ a na przód ſtworzycięla y odkupiciela ſwego/ okrutnie na ſwoie potępienie wieczné obraźił MurzHist D3; A obráźiłliby niegdy/ tedy ieſt gotow zátho doſyć vcżynić. HistRzym 102.

W charakterystycznych połączeniach: obrazić Boga (13), dobroć twoję, dobrodzieja (2), (dobrotliwego) Pana (19), Pana Boga (7), stworzyciela, świątobliwość niezmierną, świętą wolę, świętego w Izraelu, zbawiciela; obrazić grzechem (3), mową próżną, myślą, niedbałością, odstąpieniem wiary, uczynki, złym wychowaniem synow; obrazić barzo, marnie, okrutnie, snadnie, sprosnie, srogo (2), szkaradnie, wielce (2).

Zwrot: »obrazić (święty) majestat, świętą wielmożność majestatu« [szyk zmienny] (4:1): niedopuſſczay vpadac ſercam naſſem wony ſtare obyczaie nieprzyiemne tobie ktoremi bychmy mogli ſnadnie obrazic ſwiętą wielmoznoſc ſtraſzliwego maieſtatu twoiego. RejPs 122v, 220v; RejPos 327v, 328; wieliceśmy zgrzeſzyli/ Máieſtat twoy obráźili ArtKanc D9.
Szeregi: »obrazić i do gniewu przywodzić« (1): Iáko wiele kroć óni páná obráźili W puſtyniach twárdych? y do gniewu przywodźili [Et apposuerunt adhuc peccare ei, in iram excitaverunt Excelsum in inaquoso Vulg Ps 77/17]? KochPs 117.

»obrazić i obruszyć« (1): y przepuſzcżę wſzythkim złośćiąm ich/ ktorymi obráźili mię y obruſzyli [omnibus iniquitatibus [...] quibus praevaricati sunt contra me]. BibRadz Ier 33/8.

»obrazić a okazać wzgardzenie« (1): Gdyżby to pewnie wiedzyał/ iżby tym obráźił ſwiętą wolą iego/ á okazałby mu w thym wzgárdzenie ſwoie. RejPos 230v.

»rozgniewać i obrazić« (1): Trzeći kres ieſt/ áby cżłowiek ku łáſce Bożey przyſzedł/ ktorego był ſobie dla plugáwośći grzechu/ rozgniewał y obráźił. KuczbKat 195.

»wystąpić a obrazić« (2): iżeś ſie rozżáłował tego vpadku ſwoiego/ iżeś wyſtąpił á obráźił tákiego Páná á thákiego dobrodzyeiá ſwego RejPos 120, 113.

4. Rozgniewać, poruszyć, wzburzyć, przywieść do gniewu; offendere Mącz [kogo] (7): Y vſłyſzał Moiżeſz iż lud wſzytek w obec płákał przed namiothy ſwemi/ ktora rzecz poruſzyłá Páná ku wielkiemu gniewu/ á Moiżeſzá też to bárzo obráźiło [et in oculis Moseh displicuit]. BibRadz Num 11/10; To ludźie bárzo obráźiło/ że niebácznie wiele rozdano/ czym ſtoł Krolewſki prawie wynędzono OrzRozm O2; Mącz 260d; SkarŻyw 304, 510; [św. Paweł] Vdawał ſię zá Názáreyczyká, áby nie obráził Zydow, ktorzy mu zá złe mieli, że zakonu zá nic ſobie nie miał. WujNT 473 marg.

W charakterystycznych połączeniach: ludzi(e) obrazić (2), Pana Boga, Żydow; barzo obrazić.

Zwrot: »obrazić na się« (1): (did) Ruben vpamiętawa Rachel (–) Ale czos ſie wzdy ma dźiać/ wzdy na to pomńicie Iſcie y pana Boga/ na ſię obrazicie RejJóz B6.
5. Zgorszyć, uczynić kogo gorszym, wywrzeć ujemny wpływ, przywieść do grzechu; scandalizare PolAnt [kogo, co] (6): BibRadz Matth 17/27; Iesli ćię też obrázi ręká twoiá odetni ią [Et si scandalizaverit te manus tua, abscinde illam] BudNT Mar 9/42; SkarŻyw A5.
Przysłowie: bibl. Ktoby záś obráził iednego z tych to małych ktorzy w mię wierzą/ lepieyby mu było aby záwieſzono kámień młyńſki v ſzyie iego/ y zatopiono go w głębokośći morſkiey. BibRadz Matth 18/6; BudNT Mar 9/41, Luc 17/2.

Synonimy: 1. nadwątlić, naruszyć, osłabić, roztrzaskać, zepsuć, zniszczyć; a. uderzyć, ukąsić, uszczknąć, zepsować, zranić; 2. skrzywdzić, ukrzywdzić; 3. obruszyć; 4. rozgniewać; 5. skazić, zgorszyć.

Formacje współrdzenne cf PRZYRAZIĆ.

Cf OBRAŻENIE, OBRAŻONY

DD